KURUMSAL

TYT Türkçe Ders Anlatım Modülü

ÇÖZÜM

VİDEO

TAHTA

AKILLI

TYT Türkçe Ders Anlatım Modülü KURUMSAL

/hizyayinlari hizyayinlari.com /hizyayinlari

ISBN: 978-625-8394-28-3

SÖZCÜK ANLAMI

Yazılı ve sözlü anlatımın temel yapı taşı sözcüklerdir. Dolayısıyla

metinlerin ve konuşmaların doğru anlaşılabilmesi için sözcüklerin

anlamlarının doğru bilinmesi gerekmektedir. Sözcüğün anlamının

doğru bilinmesi de sözcüğün tek başına kullanımından çok, kullanıldığı bağlam içinde kazandığı anlamların bilinmesini gerekli kılan

bir durumdur. Sözcüklerin cümle içinde kazandıkları farklı anlamları

ayırt edebilme becerisi, ÖSYM tarafından sıklıkla ölçülen becerilerin başında gelmektedir. Bu noktada karşımıza çıkan soru tiplerini

inceleyelim:

Örnek Soru

• gün: Zaman, sıra.

• dayanmak: Güç bir duruma katlanmak.

• kaybetmek: Yitirmek.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gün, dayanmak, kaybetmek”

sözcükleri belirtilen anlamları karşılayacak şekilde kullanılmıştır?

A) Zavallı kadın, hiç gün görmemiş; yıllarca bu sıkıntılara katlanmıştı

ama eşini kaybettikten sonra o da daha fazla dayanamadı.

B) Bütün gün yanında kalıp ona destek oldu, tek akrabasını da kaybedince küçük kızın dayanacağı kimse kalmamıştı.

C) Son günlerde birçok zorluğa dayanmış, elindekileri kaybetmek

istemediği için büyük bir mücadele vermişti.

D) Günün ihtiyaçları karşısında aldığı maaşın bir ay dayanması çok

zordu ancak işini kaybetmeyi göze alamıyordu.

E) Gün doğmadan yola çıkmalıyız, dedi; kaybedecek zamanları yoktu fakat yola çıkacakları sandal rüzgâra ne kadar dayanırdı?

Çözüm

Verilen tüm sözcüklerin seçeneklerdeki anlamlarına bakarsak “gün”

sözcüğü A’da iyi yaşanmış zaman, B’de gündüz, C’de zaman/sıra,

D’de içinde bulunulan zaman, E’de güneş anlamındadır. “Dayanmak” sözcüğü A’da ve C’de güç bir duruma katlanmak, B’de güç

almak/güvenmek, D’de yetişmek/yeter olmak, E’de hasar ve zarar

görmemek anlamındadır. “Kaybetmek” sözcüğü de A’da ve B’de

ölüm sonucu yitirmek, C’de yitirmek, D’de görevini yitirmek, E’de

boşa geçirilmek anlamındadır. Bu durumda istenilen anlamların tümü

C seçeneğinde verilen cümlede olduğundan doğru yanıt “C” olur.

Örnek Soru

Dün akşam Ankara’dan kasabamıza gelen heyeti otogardan alıp geldim ve sahildeki pansiyona yerleştirdim. Sabah günün ilk ışıklarıyla

buluşup eski çağlardan günümüze gelen pek çok anıtın bulunduğu

antik alandaki gezimize başladık. Ben bölgenin tarihiyle ilgili bilgiler

aktarırken onlar da arkamdan geliyor, ara sıra da bana sorular soruyorlardı. Dört saatlik yürüyüşümüzün ardından vakit öğleye gelirken

12. yüzyıldan kalan kiliseye ulaşmıştık.

Bu parçada “gelmek” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine

karşılık gelecek şekilde kullanılmamıştır?

A) Getirmek B) Ulaşmak, varmak

C) Takip etmek D) Katılmak, eklenmek

E) Varlığını sürdürmek

Çözüm

Metinde “gelmek” sözcüğü; “Ankara’dan kasabamıza gelen” sözünde “ulaşmak, varmak” (B), “otogardan alıp geldim” sözünde “getirmek” (A), “eski çağlardan günümüze gelen” sözünde “varlığını sürdürmek” (E), “onlar da arkamdan geliyor” sözünde “takip etmek” (C)

anlamında kullanılmıştır. “Vakit öğleye gelirken” sözünde ise “belli

bir süre dolmak” anlamında olduğundan doğru yanıt “D” olmalıdır.

“Katılmak, eklenmek” anlamı için “Türkçede ekler, kelimelerin sonuna

gelir.” cümlesinde olduğu gibi bir kullanıma ihtiyaç vardır.

Örnek Soru

Kapadokya, benzersiz (eşsiz) yer şekilleriyle dikkat çeken (ilgi

uyandıran) özel bir coğrafyadır. Gizemleri bugün (günümüzde) bile

çözülemeyen (anlaşılamayan) yer altı şehirlerinin savunma amaçlı

inşa edildiği (kullanıldığı) tahmin edilmektedir.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Bu soru tarzında dikkat edilmesi gereken nokta, numaralanmış sözcüğün “cümlede kazandığı anlamın” ayraç içinde verilen anlamla

örtüşüp örtüşmediğidir. Parçadaki V numaralı sözcüğün yerine “kullanıldığı” sözcüğünü getirerek de parçayı okuyabiliriz ancak burada

dikkat etmemiz gereken, “inşa edilmek” sözcüğünün bulunduğu

cümlede “kullanılmak” anlamına değil “yapılmak” anlamına geldiği

olmalıdır. Dolayısıyla doğru cevap “E” olmalıdır.

I II

III

IV

V

Gerçek, Yan, Mecaz, Terim Anlam 1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

MODÜL

1

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

Gerçek, Yan, Mecaz, Terim Anlam

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

2CA32A22

♦ Örnek sorularda gördüğümüz gibi sözcükler kullanıldıkları bağlam içinde farklı anlamlar kazanabilir. Sözcüklerin bu anlamları

“gerçek anlam”, “yan anlam” ve “mecaz anlam” özelliğine sahip

olabilmektedir. Sözcüklerin bu anlam özelliklerini inceleyelim:

Gerçek Anlam

♦ Bir sözcüğün akla ilk gelen anlamı, başka bir deyişle herkes tarafından öncelikle hatırlanan anlamıdır.

♦ “Sürekli yaşanan toprak aşınmaları ağaçların köklerinin dışarıya

çıkmasına neden olur.” cümlesinde “kök” sözcüğü, “bitkileri toprağa bağlayan bölüm” anlamında kullanılmıştır; “kök” sözcüğü

tek başına düşünüldüğünde akla ilk gelen anlam da bu olacaktır.

Dolayısıyla “kök” sözcüğü bu cümlede “gerçek anlam”ıyla kullanılmış olur.

Aşağıda verilen sözcüklerin gerçek anlamlarını yazalım.

♦ sıcak: Yakmayacak kadar ısı veren, soğuk karşıtı

♦ renkli: Beyaz dışında başka renkleri olan

♦ ağır: Tartıda çok çeken, hafif karşıtı

♦ derin: Dibi yüzeyinden veya ağzından uzakta olan

♦ ateş: Yanıcı cisimlerin tutuşmasıyla beliren ısı ve ışık

Örnek 1

Ahmet Hamdi Tanpınar, romanlarını nispeten ağırlaştıran düşünsel

atmosferi hikâyelerinin dünyasından uzak tutar. Hikâye yazarken

amacı tamamen sanatsallıktır, bir durumu öykülemenin gerekleri ne

ise onu esas alır.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmamıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Parçada yer alan “nispeten” bir dereceye kadar, “amaç” hedef,

“gerek” gerekli olma, “esas” temel olarak alınan anlamlarında kullanılarak gerçek anlamlarını korumuşlardır; “ağırlaştıran” sözcüğü ise

güçleşmek, zorlaşmak anlamlarında kullanılarak mecazlaştığından

cevap “B” olmalıdır.

Yan Anlam

♦ Bir sözcüğün gerçek anlamıyla ilişkili olarak kazandığı anlam,

sözcüğün yan anlamıdır.

♦ “Diş kırılması sonucunda dişin kökü içeride kaldıysa mutlaka

müdahale edilmelidir.” cümlesinde “kök” sözcüğü “dip bölüm”

anlamını kazanmıştır. “Diş kökü” ile bitkileri toprağa bağlayan

bölümü ifade eden “kök” arasında biçimsel olarak bir benzerlik

kurulduğundan sözcük “yan anlam” kazanmış olur.

♦ Yakıştırmaca, sözcüklerin yan anlam kazanma yollarından biridir.

Bir varlık başka bir varlığa şekilce benzetilerek aynı sözcükle karşılanıyorsa buna “yakıştırmaca” denir:

♦ Dağın etekleri

♦ Uçağın kanadı

♦ Masanın ayağı

Mecaz Anlam

♦ Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır. Bir sözcük, tek başına kullanıldığında mecaz

anlam kazanamaz; sözcüğün mecaz anlam kazanması için bir

söz öbeği ya da cümle içinde kullanılması gerekir.

♦ “Kökleri Kırgız Türklerine uzanan bu ailenin en küçük çocuğu olarak dünyaya geldi.” cümlesinde “kök” sözcüğü “bir kimseyi bir

yere bağlayan manevi güçlerin bütünü” anlamında kullanılarak

“mecaz anlam” kazanmıştır.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin anlam özelliklerini

bulalım.

♦ Bu soruyu daha önce farklı bir yolla çözmüştü.

Mecaz anlam

♦ Ne yaptılarsa da küçük çocuğun ateşini düşüremediler.

Yan anlam

♦ Bütün bir yaz kuruyup çatlayan toprağa nihayet güzün ilk yağmuru düştü.

Yan anlam

♦ Yıllar sonra karşılaşan bu iki arkadaş soğuk bir tavırla birbirlerini

selamladılar.

Mecaz anlam

♦ Orman yangınlarının çoğu ormanlık alanlarda ateş yakılması sonucu ortaya çıkmıştır.

Gerçek anlam

I II

III IV

V

Yan anlam ile gerçek anlam arasında herhangi bir şekilde

-biçimsel benzerlik, ortak işlev vb.- ilgi kurulabilmelidir.

Gerçek, Yan, Mecaz, Terim Anlam

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

1

2

Örnek 2

İnsanlar her ne kadar renkli bir hayat sürdüklerini iddia etseler de

esasında insanların tekdüze yaşadığı günümüz dünyasında mutsuz

ve huzursuz insan sayısı her geçen gün artmakta; eşya, para ve

marka hastalığı insanların büyük çoğunluğunun benliğini kuşatarak

içten içe her geçen gün onu parçalamaktadır.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi mecaz anlamda kullanılmamıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Bu parçada yer alan “renkli” ilgi çekici, “hastalık” aşırı düşkünlük,

“içten içe” belli etmeden, “parçalamak” benliğini yitirmesine sebep

olmak anlamlarında kullanılarak mecazlaşmıştır; “tekdüze” sözcüğü

ise “aynı biçimde tekrar eden” anlamını devam ettirerek gerçek anlamını koruduğundan cevap “B” olmalıdır.

Terim Anlam

♦ Bir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel bir kavramı karşılayan sözcükler terim anlamlıdır.

♦ “Türkçe dersinde kelimeleri kök yönüyle inceledik.” cümlesinde

“kök” sözcüğü “kelimenin her türlü ek çıkarıldıktan sonra kalan

anlamlı bölümü” anlamında kullanıldığından dil bilgisine ait bir

“terim”dir.

♦ Bazı sözcükler birden çok alanda terimleşmiş olabilir. “Bu sayının kökünü bulursan soruyu daha kolay çözebilirsin.” cümlesinde

“kök” sözcüğü bu kez de matematiğe ait bir terim olarak kullanılmıştır.

Beyit, uyak, koşma, aruz, öykü Edebiyat

Zamir, ek, gövde, çatı, fiil Dil Bilgisi

Açı, parabol, fonksiyon, çember Matematik

Meridyen, eksen, izohips, ölçek Coğrafya

Penaltı, korner, taç, ofsayt Futbol

Vektör, atom, ışık, moment, güç Fizik

Dekor, dram, perde, diyalog, komedi Tiyatro

ETKİNLİK

“Geçmek” sözcüğünün anlamlarını verilen cümlelerdeki kullanımlarıyla eşleştiriniz.

1 Harcamak

2 Yazılmak, girmek

3 Kalmak, devrolmak

4 Etki yapmak, işlemek

5 Geride bırakmak, aşmak

6 Bulaşmak, sirayet etmek

7 Tükenmek, bitmek, sona ermek

8 Zamanı aşmak, geride bırakmak

9 Bir yerden başka bir yere gitmek

10 Bir duruma uğramak, konu olmak

11 Bir yandan girip diğer yandan çıkmak

12 Bir yerin yakınından veya içinden gitmek

13 Çok bekletilmekten çürümeye yüz tutmak

14 Bir şeyi bundan böyle yapma durumunda olmamak

15 Herhangi bir durum soya çekim yoluyla birinde görünmek

9 Elimdeki valizi bırakıp oturdukları odaya geçtim.

11 Oda o kadar karanlıktı ki iplik iğne deliğinden zor geçti.

12 Okul çıkışında sizin sokaktan geçip erik toplarız.

10 Araçlar muayeneden geçmek için istasyonun önünde sıraya

girmişti.

14 Artık yaşlandım, benden geçti, bu kadar ev işine yetişemiyorum.

6 Çocuklar hafta sonu hastaydı, sanırım bana da onlardan

geçti.

15 Çok sabırsızdı, bu sabırsızlık ona babasından geçmiş olmalı.

4 Bütün gün bu sıcakta kiralık ev arayınca başıma güneş geçti.

3 Borcunu ödemeyince şirketteki hisselerinin tamamı ortaklarına geçmişti.

5 Daha şimdiden çocuğun boyu babasını geçmişti.

7 Yaşadığı kayıp çok zordu ancak zamanla bu acı da geçecekti.

8 Tiyatrodan çıktığımızda saat dokuzu geçiyordu.

1 Tüm günü boş boş oturup televizyon izleyerek geçmişti.

2 Tarihe geçmiş büyük bir kurtuluş mücadelesinin evlatlarıydı

her biri.

13 Bu karpuz geçmiş, başka bir tane keselim.

I

II

III

IV V

Gerçek, Yan, Mecaz, Terim Anlam

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

1

3

3. Telefonu kapattıktan sonra aldığı haberin şaşkınlığıyla birkaç

dakika ayakta hareketsiz kaldı. Evin en güneş alan, en aydınlık

odası bir anda dünyası gibi kararmıştı. Kendine gelir gelmez

yan odaya koştu ve eline gelen ilk çantaya alabildiği kadar

eşya doldurdu. Çantayı sıkıca kapattıktan sonra ayağa kalkacak gücü bulamadan olduğu yere yığıldı. Yarı baygın bir hâlde,

ilacını almadığını hatırladı.

Bu parçada “almak” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine karşılık gelecek şekilde kullanılmamıştır?

A) İçine sığmak

B) Yutmak, kullanmak

C) İçeri sızmak, içine çekmek

D) Bürümek, sarmak, kaplamak

E) Kendine ulaştırılmak, iletilmek

1. Aşağıdakilerin hangisinde “gelmek” sözcüğünün anlamıyla

kullanımı birbirine uymamaktadır?

Anlam Kullanım

A) Varlığını sürdürmek, yaşamak

Eski çağlardan birçok anıt

günümüze kadar gelmiştir.

B) Belli bir süre dolmak, belli

bir zamana ulaşmak

Vakit kuşluğu aşmış, öğleye

geliyordu.

C) Daha önce üzerinde durulmuş olan bir konuya yeniden dönmek

Şimdi sözü burada kesip asıl

konumuza gelelim.

D) Herhangi bir sırada bulunmak

Bilgi yarışmasında birinci gelerek hepimizi gururlandırdı.

E) Etkisini herhangi bir biçimde göstermek

Yeni aldığı ayakkabılar ayağına küçük geldi.

2. Metin, her şeyden önce bir yapıdır. Bu yapıda yalnızca (sadece) metnin yapısal örgüsü değil onu çevreleyen (kuşatan) dış

gerçeklik de söz konusudur. Metin çözümlemelerinde, özellikle de anlam ve tümce yapılarına ilişkin (bağlı) olan çözümleme

yöntemlerinde, metni tümüyle tüketme hem kendi içinde hem

de kendi dışında çözümleme yöntemidir. Dolayısıyla (böylelikle)

metinler dil bilimsel yöntemle metni çevreleyen dış gerçekliğin

oluşturduğu çerçeve örgüsü içerisinde ele alınmalı (incelenmeli)

ve çözümlenmelidir.

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı

parantez ( ) içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

4. Sosyal ilişkilerinde oldukça dikkatli biriydi, bugüne kadar kimseyi kırdığına ve üzdüğüne şahit olmadım. Çok özel anlarda

ve yakın arkadaşlarıyla beraberken duyulan güzel gülüşleri

dışında genellikle sessiz biriydi. Sessizliği, arkasında derin bir

bilgelik taşırdı. Herkesi sükûnetle dinler, ihtiyaç hissettiğinde

konuşur, konuşması büyük bir ilgiyle takip edilirdi.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) I. sözcük, “dikkat eden, özen gösteren” karşılığında kullanılarak gerçek anlamını korumuştur.

B) II. sözcük, “gücendirmek, incitmek” anlamı kazanarak

mecazlaşmıştır.

C) III. sözcük, “aralarında sıkı ilgi bulunan” karşılığında yan

anlam kazanmıştır.

D) IV. sözcük, “az konuşan, suskun” anlamında kullanılmıştır.

E) V. sözcük, “ağırbaşlı” anlamını kazanarak mecazlaşmıştır.

I

II

III

IV V

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 1

4

0E8B2958

1. Editörlük daima dikkatli olunması icap eden (gereken) bir

meslektir. Kitabın iyi bir şekilde ortaya çıkması (oluşması) için

gerekli bütün süreçleri takip etmek gayret gerektiriyor. Editör,

kitabın yazarı veya yayıncısıyla irtibat kurarak (anlaşarak) telif

şartlarını görüşür, sözleşmeleri hazırlar. Kitabın hangi surette

basılacağı ve tanıtılacağı hususunda fikir beyan eder (bildirir).

Ayrıca kitap hakkında tanıtım yazısı yazar. Kısa ama vurucu bir

şekilde kitabı tanıtıp okuru cezbedebilmelidir (etkileyebilmelidir) bu tanıtım yazısıyla.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

3. Büyük salonun penceresini kapatan dalları kesmek için erkenden uyandı. Gece boyunca başında hissettiği ağrıyı yatarken

içtiği ilaç kesmişti nihayet. Dışarı çıktığında havanın ne kadar

soğuk olduğunu yüzünü kesen rüzgârla daha iyi anladı. Bahçeyi kesen küçük patikadan köşkün arkasına geçip işe koyuldu.

Bu parçada “kesmek” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine karşılık şekilde kullanılmamıştır?

A) Azaltmak, güçleştirmek

B) Bölmek, ayırmak

C) Son vermek, gidermek

D) Dibinden ayırmak

E) Rüzgâr, soğuk vb. çok etkili olmak

2. • düşmek: Yere devrilmek, yere serilmek.

• soğuk: Isının üşütecek kadar düşük olması durumu.

• sarmak: Kucaklamak.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “düşmek, soğuk, sarmak”

sözcükleri belirtilen anlamlarını karşılayacak şekilde kullanılmıştır?

A) Çardağı saran asmanın yaprakları soğuktan donmuş, sonra

da bir bir düşmüştü toprağa.

B) Çocuk koşarken düştü, annesi soğuktan buz kesmiş ellerinden tutarak kaldırdı, sımsıkı sardı onu.

C) Kar taneleri ağır ağır düşüyordu rayların üzerine; soğuktu

vagonun içi, babam bir kolu ile iyice sardı beni.

D) Avluya uzanmış yıldızları izliyordu, düşen saksının sesiyle

irkilince soğuktan ürpermiş sırtına bir örtü sardı.

E) Ağaçların alaca gölgelerinin düştüğü parkta yürürken karşılaştı onunla, tüm gücüyle onu sarmak istese de soğuk bir

merhaba dedi yalnızca.

4 Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatının önde gelen eleştirmenlerinden Nurullah Ataç, temsilcisi olduğu izlenimci eleştiri anlayışı ve bu anlayışa paralel kaleme aldığı metinleriyle devrinin

nüfuzlu edebî otoriteleri arasında yer almıştır.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Pek çok okurun zihnine Suç ve Ceza romanıyla kazınan

Dostoyevski, birey ve toplum ilişkilerinden doğan insan

sorunlarını ve değerlerini eserlerinde ele alıp çağdaş sosyal

bilimleri etkilemiş bir düşünürdür.

B) 2006 yılında aldığı Nobel Edebiyat Ödülü ile Türk romanının

gelişiminde bir zirveyi temsil eden Orhan Pamuk, roman

sanatı üzerine düşünceleriyle de edebiyat kanonunda sözü

geçen bir yazardır.

C) Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur romanı, yayımlandığı tarihten günümüze kadar edebiyatımızda ve düşünce tarihimizde farklı bakış açıları geliştirilerek okunmuştur.

D) Fransız edebiyatının öne çıkan yazarı Stendhal, geniş bir

okur kitlesi tarafından Kızıl ile Kara’nın yazarı olarak tanınır.

E) Yaşadığı toplumun çok iyi bir gözlemcisi olan Orhan Kemal,

yazdığı romanlarda Türkiye’nin değişen toplum yapısını tasvir etmedeki başarısıyla Türk romanının birikiminde

önemli bir rol oynamıştır.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 1

5

0B556251

1. Yaz çoktan gitti, kışın habercisi sonbahar da böyle giderse çok

erken veda edecek bize. Ustanın, “Ben giderim adım kalır. /

Dostlar beni hatırlasın.” dediği gibi her şey. Her günümüz birbirinin tekrarı... Her gün aynı saatte evlerimizden çıkıyor, çalışmaya gidiyoruz. Böyle böyle de ömür gidiyor ve biz hiç farkına

varmıyoruz.

Bu parçada “gitmek” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine karşılık gelecek şekilde kullanılmamıştır?

A) Ölmek

B) Geçmek

C) Devam etmek

D) Bir duruma, bir sonuca ulaşmak

E) Belli bir amaçla bir yere devam etmek

2. 20. yüzyılın başlarından 1950’li yıllara kadar varlığını sürdürmüş olan Küllük Kahvesi, yüzyıla damga vurmuş çok sayıda

edebiyat, sanat ve fikir insanının yetişmesinde önemli rolü olan

edebiyat mahfillerinden biridir. Esas olarak bir açık hava kahvesi olan “Küllük”, baharla birlikte şenlenir ve yaz günlerinde arı

kovanı gibi işlerdi. Kış ayları geldiğinde ise müdavimleri göçmen kuşlar gibi dağılıverirdi.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) İstanbul, kültürel ve tarihî dokusuyla edebiyata gönül vermiş olanlara tarih boyunca esin kaynağı olmuştur.

B) Kendisi de aynı zamanda bir okur olan yazar, edebiyat çevresi içinde yer almakta; olumlu veya olumsuz eleştirilerden

etkilenmektedir.

C) Edebiyat dergileri; genç edebiyatçıların şiirlerini, öykülerini

ortaya çıkardıkları bir nevi yoklama tahtası işlevi görmüştür.

D) Sahaflar, edebiyata yakın kimselerin toplanma mekânları

olduğu için burada buluşanlar edebî etki ve iletişime açıktır.

E) İstanbul’da pek çok mekân, sürekli olarak buraya gelip

giden edebiyatçılar sayesinde edebiyatın nabzının attığı

mekânlara dönüşmüştür.

4. Edgar Allan Poe’nun Fransız nesir yazarları, şairler ve eleştirmenler üstündeki nüfuzu (gücü) özellikle de edebiyattaki

deneysel çalışmaları farklı biçimlerde etkilemesi bakımından

dikkate şayandır (değerlidir). Fransız şair Paul Valery 1924’te,

“Baudelaire, Poe’yu Avrupa edebiyatına tanıtma görevini üstlenmemiş olsaydı bugün büsbütün unutulmuş olurdu.” demiştir. Valery’nin sözleri hem tefrit hem de ifrattır. Poe elbette

büsbütün unutulmayacaktı. Fransızlar bunu kabullenmekten

imtina etse de (kaçınsa da) Poe, kendi zamanında ve sonrasında Amerikalılar tarafından okunuyor ve beğeniliyordu. Baudelaire’in Poe’un tanınmasına olan katkısı Valery’nin biçtiği değerin

çok ötesindedir (daha fazlasıdır). Baudelaire’in çevirileri Poe’yu

Avrupa edebiyatına tanıtmakla kalmamış, özellikle Asya ve

Latin Amerika’da olmak üzere dünya çapında tanınmasında

öncü olmuştur (rol oynamıştır).

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı,

ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

3. Hakkında pek çok beylik laf edilmişse de gündelik yaşamda bir

araya gelme ihtimali hiç olmayan kişileri ve mekânları kesiştirme yetisine sahip bir kuvvetten öte nedir ki edebiyat?

Bu cümlede altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir

kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Türk edebiyatına görkemli romanlar kazandıran yazarın

öyküleri romanlarının gölgesinde kalmıştır.

B) Eserlerinin hemen hepsi, ait oldukları döneme emsalsiz bir

tanıklığı yansıtır nitelikte kurgulanmıştır.

C) Sadelikle de derinliğin yakalanabileceğinin çarpıcı örneklerini veren yazar, dili kullanmada oldukça başarılı olmuştur.

D) Üst perdeden konuşan kahramanlarıyla bazen okurun tepkisini çekse de olay örgüsünü kurmadaki başarısıyla genelin beğenisini kazanmıştır.

E) Herkesin bildiği konularda yazma düşüncesini savunan

yazarın yapıtları, bir süre sonra bilineni tekrar eden bir görünüm kazanmıştır.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 1

6

3B8A4AD3

SÖZCÜKTE ANLAM OLAYLARI

Duyu Aktarımı

♦ Bir duyu organının algılayabileceği bir özelliği, başka bir duyu

organına aktarmaktır.

♦ “Yaşlı kadının bakışlarındaki sıcaklık hepimizi etkilemişti.” cümlesinde “dokunma” duyusuna ilişkin olan “sıcaklık” kavramı

“görme” duyusuna aktarılmıştır.

Aşağıdaki cümlelerde duyu aktarımına örnek oluşturan kullanımları bulalım.

♦ Bu kadar sert konuşmasını hiçbirimiz beklemiyorduk.

Sert

♦ Hava iyice kararıyor, yağan yağmura kuvvetle esen acı poyraz

eşlik ediyordu.

Acı

♦ Dün geceden bu yana apartman boşluğunda sebebini bilmediğimiz keskin bir koku vardı.

Keskin

Ad Aktarımı (Mecazımürsel)

♦ Bir sözün benzetme amacı güdülmeden kendisiyle ilgili başka

bir söz yerine kullanılmasına “ad aktarımı (mecazımürsel)” denir.

♦ “Hafta sonu yurt genelinde yaşanacak kuvvetli yağışlara karşı

meteoroloji tüm Türkiye’yi uyardı.” cümlesinde bir bilim dalını ifade eden “meteoroloji” sözcüğü “bu bilimle uğraşan uzmanlar”

yerine, ülkemizin adı olan “Türkiye” sözcüğü de “bu ülkede yaşayanlar” yerine kullanılarak mecazımürsele örnek oluşturmuştur.

♦ Ad aktarımı, söyleyiş kolaylığı sağlamak için genellikle eksiltili

anlatımlara başvurma biçiminde gerçekleşir:

♦ Bir nesnenin parçasını söyleyip bütününü anlatma:

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!

♦ Bir nesnenin bütününü söyleyip parçasını/bir bölümünü anlatma:

Üsküdar'dan hareket eden vapur Kabataş'a yanaştı.

Ağaçların sararması sonbaharın geldiğini bir kez daha hatırlatıyordu.

♦ Bir nesnenin adını söyleyip içindekini anlatma:

Yemek o kadar lezzetli olmuş ki iki tabak yedim.

Hava birden soğuyunca gece sobayı yaktık.

♦ Bir nesnenin içindekini söyleyip nesnenin kendisini anlatma:

Raflara dizilmiş reçeller dükkâna girer girmez dikkat çekiyordu.

Elindeki çayı masanın üzerine bırakıp kapıyı açtı.

♦ Bir yerin/kurumun adını söyleyip onunla ilişkili kişileri anlatma:

Bu akşam Ankara'nın konuyla ilgili açıklama yapması bekleniyor.

Öğretmenin yaptığı konuşmayı tüm sınıf dikkatlice dinliyordu.

♦ Bir sanatçının adını söyleyip yapıtlarını anlatma:

Postmodern romanları tercih ediyorsanız Orhan Pamuk’u

mutlaka okumalısınız.

İkinci Yeni şiirini anlamak için Cemal Süreya’yı incelemelisin.

ETKİNLİK - 1

Aşağıdaki dizelerde görülen anlam olaylarını bulunuz.

Bulutlar toplanıyor, ufukta dalgalar çok

Kış geliyor, yelkenler emin bir yerde kışlar Ad aktarımı

Belki rüyalarındır bu taze açmış güller

Bir yumuşak aydınlık dalların tepesinde Duyu aktarımı

Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar

Kapanırdı daha gün batmadan kapılar Duyu aktarımı

Koştu yokuş aşağı, rengi atmış bir şapka

Çanta, gözlük,

Bir eski atkı, adımları yavaş

Uçar gibi hafif bir önlük

Ad aktarımı

İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı

Bir kuş çırpınıyor eteklerinde

Alnın sıcak mı, değil mi, bilmiyorum

Ad aktarımı

Söndürün lambaları uzaklara gideyim

Nurdan bir şehir gibi ruhumu seyredeyim Ad aktarımı

Bir bademin altına yorgun oturmak biraz

Ayrı ayrı seyretmek çiçek açmış her dalı Ad aktarımı

Bahar pınarlarından içime damlayan su

Bembeyaz çiçeklerin ıslak, temiz kokusu Duyu aktarımı

Sözcükte Anlam Olayları 1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

MODÜL

2

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

Sözcükte Anlam Olayları

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

3D29E5D5

Dolaylama

♦ Bir tek sözcükle anlatılabilecek bir varlık ya da nesneyi birden

çok sözcükle ve herkesçe bilinen şekli ile anlatmaya “dolaylama”

denir.

♦ “Köşe başında balıkçının sesi: Derya kuzusu bunlar!..” cümlesinde “derya kuzusu”nun \"balık” yerine kullanılması dolaylama

örneğidir.

Aşağıda verilen varlık ve nesnelere karşılık gelen dolaylamaları

yazalım.

♦ Atatürk Ulu Önder

♦ İstanbul Yedi Tepeli Şehir

♦ Kıbrıs Yavru Vatan

♦ Kaleci File bekçisi

♦ Afrika Kara kıta

♦ İzmir Ege’nin incisi

♦ Turizm Bacasız sanayi

♦ Pamuk Beyaz altın

♦ Mars Kızıl gezegen

♦ Kömür Kara elmas

Benzetme

♦ Sözün anlamını güçlendirmek ve zenginleştirmek için aralarında

herhangi bir ilgi bulunan, benzerlik kurulan iki varlıktan güçlü olanın özelliklerini güçsüze aktarmaya “benzetme” denir.

♦ “Yollar, bir şerit gibi ufka bağladı bizi” dizesinde “yollar” benzeyen, “şerit” kendisine benzetilen olarak kullanılmıştır.

Aşağıdaki dizelerde yer verilen benzetmeleri bulalım.

♦ Ben ki yaralıyım, ben ki haytayım

Bakkallara düşmüş okul defteri gibiyim

Ben - okul defteri

♦ Bu yağmur kanımı boğan bir iplik

Tenimde acısız yatan bir bıçak

Yağmur - kanımı boğan iplik

♦ Kaldırımlar, ızdırap çekenlerin annesi

Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır

Kaldırımlar - ızdırap çekenlerin annesi

♦ Köyler ufka dizilen tozlanmış birer resim

Yollar, köyleri saran eskimiş çerçeveler

Köyler - ufka dizilen resim, yollar - köyleri saran eskimiş çerçeve

ETKİNLİK - 2

İstanbul... Suyun ve inancın şekillendirdiği medeniyetlerin merkezi...

Yedi tepeli şehir... Farklı toplum, kültür ve medeniyetlerin buluşma

noktası... Tabiat harikası Boğaz’ı, Altın Boynuz adıyla anılan Haliç’i,

mimarisi ve doğasıyla dünya şehirleri arasında müstesna bir coğrafyanın en nadide emaneti... Baharın gelişini müjdeleyen erguvanları

ile, tatlı tatlı esen rüzgârları ile hem geçmişin hem de geleceğin hayal

şehri... Yahya Kemal’de can bulan semtleri, Orhan Veli’de gözlerimizi

kapayıp dinlediğimiz sesleri ile edebiyatın göz bebeği İstanbul!..

Bu parçada numaralanmış sözlerle ilgili aşağıdaki yargılardan

doğru olanlarına “D” yanlış olanlarına “Y” yazınız.

I. sözcük, “uygarlık” anlamında kullanılmıştır. D

II. söz, dolaylama örneğidir. D

III. söz, ad aktarması örneğidir. Y

IV. sözcük, “benzeri az bulunan, üstün olan” anlamındadır. D

V. sözcük, gerçek anlamlıdır. D

VI. sözcük, duyu aktarımı örneğidir. D

VII. sözcük, mecazımürsel örneğidir. D

VIII. sözcük, dolaylama örneğidir. Y

Anlam (Deyim) Aktarmaları

♦ Bir sözcüğün benzetme amacı güdülerek başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Aktarma; insandan doğaya, doğadan insana,

doğadan doğaya şeklinde olabilir.

a) İnsandan Doğaya Aktarma

♦ İnsana özgü özelliklerin doğaya ait bir varlık, kavram ya da nesneye aktarımıdır.

♦ “O çay ağır akar yorgun mu bilmem / Mehtabı hasta mı solgun

mu bilmem” dizelerinde insana ait olan “yorgunluk” ve “hastalık”

özellikleri “çay” ve “mehtap”a aktarılmıştır.

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

İnsanlarda bulunan organ adları ve bunlarla ilgili durumların doğayla ilgili ögelere aktarılması da insandan doğaya bir aktarımdır:

Kör kuyu, Ümit Burnu

Sözcükte Anlam Olayları

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

2

2

b) Doğadan İnsana Aktarma

♦ Doğaya özgü özelliklerin insan için kullanılmasıdır.

♦ “Günün her saati sebepsiz bir öfkeden köpüren bu huysuz adamdan tüm apartman şikâyetçiydi.” cümlesinde doğaya özgü bir

özellik olan “köpürmek” insana aktarılmıştır.

c) Doğadan Doğaya Aktarma

♦ Doğaya özgü bir özelliğin doğaya özgü başka bir kavrama, nesne ya da varlığa aktarılmasıdır.

♦ “Gök kükredi birden, yağmur boşandı o anda üstümüze.” cümlesinde “kükreme” “gök”le ilgili kullanılarak doğadan doğaya

aktarma yapılmıştır.

ETKİNLİK - 3

Aşağıdaki dizelerde başvurulan anlam olaylarını bulunuz.

Rüya gibi bir yazdı yarattın hevesinle

Her anını, her rengini, her şiirini hazdan

Benzetme

Körfezdeki dalgın suya bir bak, göreceksin

Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde

İnsandan doğaya aktarma

Ey sevgi anladım bu uzaktan seda ile

Ömrün yegâne lezzetidir hatıran bile Benzetme

Yalnız senin tatlı esen havanda

Kendi millî gururumu sezerim Duyu aktarımı

Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın

Hırçın bir fırtınayı düşünüyordu deniz

İnsandan doğaya aktarma

O zaman unutup aşkı, hevesi

Neşeyle kanat çırpar yorgun kalbimiz

Doğadan insana aktarma

Nazlı rüzgâr konuşur anladığım bir dilde

Sevdiğim şarkıyı söylerdi hafiften korular

İnsandan doğaya aktarma

Şark işinden ferâceler, şallar

Akıyor dalga dalga şimdi kıra

Ad aktarması

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl

Ad aktarması

Ölümdür bekleriz hükmü dünya bir duruşmadır sürer

Ellerimizde yüreklerimiz vurulmuş kumrular gibi

Benzetme

Elleri var özgürlüğün; gözleri, ayakları

Silmek için kanlı teri, bakmak için yarınlara

İnsandan doğaya aktarma

Aşağıdaki atasözlerinde görülen anlam aktarmalarını bulalım.

♦ Lodosun gözü yaşlı olur.

İnsandan doğaya aktarma

♦ Sağlam baş yastık istemez.

Ad aktarması

♦ Her dağın derdi kendine göre.

İnsandan doğaya aktarma

♦ Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.

Duyu aktarımı

♦ Ağaç meyvesi olunca başını aşağı salar.

İnsandan doğaya aktarma

♦ Dağ dağ üstünde olur, ev ev üstünde olmaz.

Ad aktarması

Örnek 1

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ayraç içinde verilen anlam olayı

yoktur?

A) Sap çırptım el çırpasına

Taştı içimden bir tatlı çığlık

(Duyular arası aktarma)

B) Altın rengi gözleri yanan bir semaverdi

Ilık bir çay kokusu çıkardı saçlarından

(Benzetme)

C) Günle birlikte erir uyuklayan mor dağlar

Ekilmemiş tarlalar, çalı bitiren bağlar

(Doğadan doğaya aktarma)

D) Gizli bir akis kalmış gelip geçen her yüzden

Küflü aynalarında, küflü aynalarında

(Ad aktarması)

E) Ufuk bir tilkidir, kaçak ve kurnaz

Yollar bir yumaktır, uzun dolaşık

(Doğadan insana aktarma)

Çözüm

“A” seçeneğinde “tatlı çığlık” duyular arası aktarma, “B” de “altın

rengi gözleri yanan bir semaverdi” benzetme, “C” de “mor dağların

erimesi” doğadan doğaya aktarma, “D” de “yüz” sözcüğünde ad

aktarması vardır.

Sözcükte Anlam Olayları

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

2

3

1. “Veren el alan elden üstündür.” cümlesinde altı çizili sözcükler,

benzetme amacı olmadan başka bir sözcük yerine kullanılarak

“ad aktarması” yapılmıştır.

Aşağıdakilerin hangisinde buna benzer bir kullanıma başvurulmuştur?

A) Evin balkonunda gürültü yapanlar için polis uyarıda bulundu.

B) Ankara’nın güneyindeki köylerde yaz boyu yağmur yağmadığından kuraklık etkili oldu.

C) Hepimizin uzun zamandır nezaket çerçevesinde bir sohbet

ortamına çok ihtiyacı vardı.

D) Son yıllarda teknolojik gelişmelerde Uzak Doğu’nun

Batı’nın önünde olduğunu tüm dünya kabul ediyordu.

E) Güneşin doğmasına yakın saatlerde kasaba halkının büyük

kısmı limanda bekleyen kayıklarına biner, denize açılırdı.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “duyu aktarımı”na örnek

olabilecek bir kullanım vardır?

A) Yemeğin ardından tatlı bir şeyler almak için dışarıya çıkmıştık.

B) Salatadaki keskin sirke kokusu, masadaki herkesi rahatsız

etmişti nedense.

C) Akşam yemeklerini hep aynı saatte yemeyi alışkanlık hâline

getiren babam, bize de bunu aşılamıştı.

D) Kahvaltıdan sonra bahçedeki kiraz ağacından topladığımız

kirazların tadı da görüntüsü de mükemmeldi.

E) Çayın yanında getirilen kurabiyeler sıcaktı, hâlâ dumanı

üstünde tüten bu kurabiyelerin yapısı da yumuşacıktı.

2. (I) İstanbul namıdiğer “yedi tepeli şehir”, tarihî mekânlarıyla

insanlar üzerinde büyük bir etki bırakır. (II) Kız Kulesi romantizmi fısıldarken Pierre Loti’de içilir sıcacık çaylar. (III) Boğaz

Köprüsü’nün ışıltılı görünümü heyecan verici bir silüet gibidir

karanlık gecede. (IV) İstanbul’un baharı erguvandır, İstanbul’a

baharın gelişini erguvanlar haber verir. (V) İstanbul kadar köklü

bir ağaçtır erguvan, hatta İstanbul’un hafızasıdır o.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, dolaylamaya yer verilmiştir.

B) II. cümlede, duyu aktarımı örneği vardır.

C) III. cümlede, benzetmeye başvurulmuştur.

D) IV. cümlede, insandan doğaya aktarım yapılmıştır.

E) V. cümlede, benzetmeden yararlanılmıştır.

3. Üçüncü kattaki geniş salonun girişinde bulunan yuvarlak

masada oturan çocuklar, bir su bardağına üç kez çarpan çatalın sesiyle irkildiler. Bakışlarını sesin geldiği yöne çevirdiklerinde

uzaktaki masanın önünde duran Zeynep’i fark ettiler. Yapacağı konuşmaya hazırlanan bir hâli vardı. Bu hazırlık esnasında

da yüzü her zamanki gibi soğuk bir hâl almış, yüzünde acı bir

gülümseme oluşmuştu.

Bu parçada aşağıdaki anlam olaylarından hangilerine yer

verilmiştir?

A) Ad aktarması – duyular arası aktarma

B) Dolaylama – insandan doğaya aktarma

C) Ad aktarması – doğadan doğaya aktarma

D) İnsandan doğaya aktarma – duyular arası aktarma

E) Doğadan insana aktarma – doğadan doğaya aktarma

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 2

4

1CC36629

1. Aşağıdakilerin hangisinde “ad aktarması” örneği vardır?

A) Dünyada ters akan tek şelale olma özelliğini taşıyan Niagara Şelalesi, Amerika ve Kanada tarafından koruma altına

alınmıştır.

B) Çınar gibi anıtsal bir ağaç olma özelliğini bünyesinde barındıran şimşir ağacı, Türkiye’de Fırtına Vadisi’nde bulunmaktadır.

C) Dünya coğrafyasının en zengin alanlarından olan Amazon

Ormanları, 300.000 bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır.

D) Bir açık hava müzesi olarak tanımlayabileceğimiz Konya

kenti, Neolitik Çağ’da yaşam alanı olarak kullanılmıştır.

E) Marmaris ilçe sınırları içinde bulunan orman alanlarının yaklaşık %8’lik kısmı, yangınlar sonucu zarar gördü.

3. Rengi yeşile bakan tülün ardından denize bakarken on yıl öncesine gitmiş, birlikte fotoğraf çekildikleri o günü hatırlamıştı.

Evde bakmadığı dolap, çekmece kalmamış; yine de bulamamıştı limana bakan pencerenin önünde çekildikleri o ilk fotoğrafı.

Bu parçada “bakmak” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine karşılık gelecek şekilde kullanılmamıştır?

A) Benzemek, andırmak

B) Aramak, bulmaya çalışmak

C) Bakışı bir şey üzerine çevirmek

D) Bir şeyin yüzü bir yöne doğru olmak

E) Bir durumdan başka bir duruma geçmek

2. “Köpek düzyazıdır, kedi ise bir şiir.” demiş şair Jean Burden.

Kedileri ve köpekleri kıyaslayan (karşılaştıran) ve birinin diğerine görece (genellikle) üstünlüğünü ifade eden (anlatan) pek çok

söz vardır. İnsanoğlu kendisine en yakın hissettiği bu iki güzel

canlı üzerine (hakkında) yazmayı da ihmal etmemiştir. Köpek

ve kedi düşkünleri (tutkunları) arasındaki bu çekişme, sanırım

köpeklerle kedilerin kendi aralarındaki çekişmeden çok daha

büyüktür.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II III

IV

V

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “insandan doğaya aktarma” yapılmıştır?

A) Kuru ve serin bir sabah daha başladı biz daha menekşeli

yollara varmadan.

B) İnsan kırılır, incinir hatta küser; böyle durumlarda sevdiğinden güzel bir söz bekler.

C) Mahallelinin ucuz ve taze meyve sebze almak için gittiği bu

semt pazarları tazelik kokardı her daim.

D) Diyaframına doldurduğu havayı ne kadar uzun sürede verirse o derece iyi çalabiliyordu enstrümanı.

E) Satın alma fikriniz olmasa bile size göz kırpışlarını yakaladığınız bu incirlerin tadına bakmadan edemezsiniz.

6. Hayatın koşuşturması içinde alelade yaşantımıza renk katanlar,

istisnai olaylar değil midir? Bu olaylar, bizi hayatın doğal akışından saptırır ve bize bir anlığına her şeyi unutturuverir.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Büyülü gerçekçi metinlerde sıradan ile olağanüstü yan

yana bulunur; doğaüstü olan, olağanmış gibi sunulur.

B) Büyülü gerçekçi metinler büyü ile gerçeğin karışımı olan

anlatılardır; bu durum, melezlik olarak tabir edilir.

C) Büyülü gerçekçilikte inanılması güç olaylar, doğrulukları

sorgulanmadan ve herhangi bir açıklamaya ihtiyaç duyulmadan anlatılır.

D) Büyülü gerçekçi metinlerde anlamı güçlendirmek için zıt

sözcükler bir arada kullanılır; mecazlar, simgeler gibi söz

sanatlarına başvurulur.

E) Büyülü gerçekçi metinlerde yazar, olaylara doğaüstü ve

gerçeğin uyumlu bütünlüğünü zedelemeyecek şekilde yaklaşır.

5. Dönemleri, eserleri ve sanatçıları araştırmacı gözüyle tetkik

edip (inceleyip) belirli kategorilere ulaşmak edebiyat öğretimi

için bir ihtiyaçtır (gereksinimdir). Edebiyat hayatına subjektif

şekilde bakan, devrinin özelliklerini aktaran şair ve yazarların

aktardıkları şüphesiz (kuşkusuz) önemlidir. Şair ve yazarların

edebiyat hayatına nasıl baktıklarını anlamak için başvurulacak

(kullanılacak) kaynaklar bizzat (öncelikle) yazdıkları biyografik

metinlerdir.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 2

5

3F6785D1

3. Tıpta çığır açan teknikler sayesinde (aracılığıyla) hastalıkların

teşhis (tanı) ve tedavisinde kullanılan yöntemler bilhassa (özellikle) son yıllarda ivme (önem) kazandı. Bu gelişmeler, çoğu kişi

tarafından Batı’daki ülkeleri yakından (çok dikkatli) takip etmenin bir neticesi olarak görülüyor.

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı

içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II III

IV

V

4. Geçtiğimiz yüzyılın, adından en fazla söz ettiren ve etkileri

günümüz modern sanatlarına direkt yansıyan sanatçısı Picasso, dünya sanatı içinde müstesna bir yere sahiptir.

Bu cümledeki altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir

kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Jane Eyre romanı, defalarca sinemaya uyarlanmıştır fakat

uyarlamalardan hiçbiri romanın olağanüstü anlatım gücünü

yakalamayı ve Jane’in özgür ruhunu ifade etmeyi tam olarak başaramamıştır.

B) Özgün yapısı, karakterleri ve ifade gücü Tom Jones romanının hem kendi çağında büyük bir başarıya ulaşmasını

hem de klasikleşerek günümüze ulaşmasını sağlamıştır.

C) Muhteşem Gatsby romanını etkileyici ve benzerlerinden

üstün kılan, çağının diğer romanlarından ayrılarak ona ayrıcalıklı bir konum kazandıran niteliği şüphesiz anlatısal ifade

gücü olmuştur.

D) Kahramanının iç dünyasına ve öznelliğine odaklanışıyla

romantizmin habercisi olan Genç Werther’in Acıları romanı,

Goethe’ye yazar olarak büyük bir popülerlik kazandırmıştır.

E) Çok katmanlı yapısıyla Gülün Adı romanında yazar, gerçekle kurmacayı iç içe geçirmiş ve zengin hayal gücüyle hikâye

içinde hikâyeler kullanmıştır.

5. Hayal İçinde, romanın içeriğine çok uygun düşen bir isim zira

kitabın kahramanı Nezih’in duygu değişimleri âdeta gökyüzü

gibidir. Nasıl ki gün içinde göğün renkleri değişip durur, Nezih’in

duyguları da sanki gökyüzünü taklit ediyormuşçasına kendisini

hayalî zaferlere sürüklediği gibi olmadık yenilgilere, düş kırıklıklarına savrulur. Her şeye rağmen Hayal İçinde kahramanının

uçsuz bucaksız hayallerinin toplamı gibi gözükse de gerçekçi

anlayışla yazılmış bir romandır ve hakikat hayale galebe çalar.

Bu parçadaki altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir

kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Çehov, çağdaşı olan Tolstoy ve Dostoyevski gibi birçok

Rus yazarın yazdığı hacimli kitaplardan farklı olarak kısa bir

yazın türü olan öyküye yönelerek Rus edebiyatında yenilikçi bir tutum sergilemiştir.

B) Üretken ve özgün bir yazar olan Çehov, onu eleştirenler

olmasına rağmen geniş bir hayran kitlesine sahip olmuş ve

kendinden sonra gelecek yazarlara öncülük etmiştir.

C) Bütün eserlerinde hayatı boyunca gözlemlediği insanların

etkilerinin görüldüğü Çehov, Rus edebiyatında gerçekçilik

akımının temsilcileri arasında öne çıkmıştır.

D) Çehov, derin bir gözlem gücüyle gerçekle iç içe yazdığı

hikâye ve oyunları objektif bir şekilde oluşturmuş; kahramanları ya da olaylar karşısında tarafsız kalmıştır.

E) Çehov, yazdığı hikâye ve oyunlarında hiçbir toplumsal ve

politik kaygı taşımamış; sanatın estetik güzellik oluşturma

işlevi bu kaygılara üstün gelmiştir.

1. İnsan neredeyse (hemen hemen) bütün yaşamını, yaşamına

gıpta ettiği (imrendiği) kahramanlar gibi olmaya adarken (isterken) gerçekleşsin ya da gerçekleşmesin bu yoğun (güçlü) tutkuyu hayal gücü vasıtasıyla (aracılığıyla) tüm ruhunda hisseder.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II III

IV

V

2. Mevsimin son durağı... Kasım... Dalından kopan yapraklar bir

bir düştü toprağa. Yükseklere kar çoktan düşse de güneş hâlâ

gülümsüyordu burada bize. Bu güzel günü fırsat bilip limanda iskelenin karşısına düşen çay bahçesine doğru yürüyorduk.

Ağaçların gölgeleri sahile yürüdüğümüz yolun iki yanına düşüyordu.

Bu parçada “düşmek” sözcüğü aşağıdaki anlamlardan hangisine karşılık gelecek şekilde kullanılmamıştır?

A) Belirli zamana rastlamak

B) Yukarıdan aşağıya inmek

C) Üzerinde görünmek

D) Bulunmak

E) Yağmak

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 2

6

3C78750C

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler

♦ Yazılışları birbirinden farklı, anlamları aynı olan sözcükler “eş

anlamlı”dır. Bu sözcükler, bir cümlede birbirinin yerine kullanıldığında cümlenin anlamında herhangi bir değişiklik olmaz.

Aşağıda verilen sözcüklerin eş anlamlılarını yazalım.

♦ edebiyat yazın

♦ medeniyet uygarlık

♦ kafiye uyak

♦ münevver aydın

♦ mühim önemli

♦ güzide seçkin

♦ modern çağdaş

♦ rüya düş

♦ izafi göreceli

♦ uzak ırak

Yakın Anlamlı Sözcükler

♦ Anlatım yönünden birbirine yakın olan ancak aralarında küçük

anlam ayrılıkları olduğundan aynı anlamı karşılamayan sözcüklerdir.

♦ gücenmek - kırılmak - incinmek - darılmak

♦ uğraşmak - didinmek - çabalamak

♦ bunalmak - sıkılmak

♦ seçmek - ayırmak

♦ üzüntü - sıkıntı

♦ ayaz - soğuk

Karşıt (Zıt Anlamlı) Sözcükler

♦ Anlamları birbirinin karşıtı olan sözcükler arasında “zıt anlamlılık”

ilişkisi vardır.

♦ aşağı - yukarı

♦ büyük - küçük

♦ dost - düşman

♦ iyi - kötü

♦ sıcak - soğuk

♦ güzel - çirkin

♦ Bir sözcüğün bir başka sözcüğe karşıt anlam oluşturması, o

sözcüğün cümlede kazandığı anlama bağlıdır. Aynı sözcük farklı

cümlelerde, farklı anlamlarda kullanılığında karşıt anlamlısı değişebilir.

♦ “Pencerenin açık olduğunu hatırladı.” cümlesinde “açık” sözcüğünün karşıtı “kapalı” iken “Üzerinde açık renk bir elbise vardı.”

cümlesinde “açık” sözcüğünün karşıtı “koyu”dur.

♦ “Dar kıyafetler giymekten hoşlanmazdı.” cümlesindeki “dar”

sözcüğünün karşıtı “bol” iken “Evlerine dar bir sokaktan geçip

gittik.” cümlesindeki “dar” sözcüğünün karşıtı “geniş”tir.

♦ Sözcüklerin olumlu - olumsuz biçimleri birbirlerinin karşıtı değildir.

♦ tatlı - acı (karşıt)

♦ tatlı - tatsız (olumsuz)

♦ gelmek - gitmek (karşıt)

♦ gelmek - gelmemek (olumsuz)

♦ Dilimizde her sözcüğün karşıtı bulunmaz.

Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

♦ Yazılışları aynı, anlamları tamamen farklı olan sözcükler “sesteş

sözcük” olarak adlandırılır.

♦ Yaz en sevdiğim mevsimdir.

(İlkbahar ile sonbahar arasındaki mevsim)

♦ Söylediklerimin hepsini deftere yaz.

(Yazıya dökmek, yazmak)

♦ Köyün içinden geçen bir çay vardı.

(Dereden büyük, ırmaktan küçük akarsu)

♦ Bu köyün geçim kaynağı çay yetiştiriciliği idi.

(Nemli iklimlerde yetişen bir bitki)

♦ Aralarında yan anlam ya da mecaz anlam ilişkisi olan sözcükler

sesteşlik oluşturmaz.

♦ Sıcak havalarda uzun süre dışarıda kalınmamalı.

♦ Sıcak bir yuvaya kavuşmanın mutluluğunu yaşıyordu.

(Gerçek anlam)

(Mecaz anlam)

Sesteş

olmaz.

♦ Yazılışları birbirine yakın olduğu hâlde okunuşları farklı olan sözcükler sesteş değildir.

♦ adet - âdet

♦ alem - âlem

♦ aşık - âşık

♦ hala - hâlâ

♦ hal - hâl

♦ kar - kâr

Bu sözcükler sesteş değildir.

Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümlede birlikte kullanılmaları duruluğu bozar ve anlatım bozukluğu oluşur.

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri - Metne Sözcük

Yerleştirme

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

MODÜL

3

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri - Metne Sözcük Yerleştirme

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

4F69FAE4

Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler

♦ Bir sözcük, duyularımızdan herhangi biriyle algılanabilen bir

kavramı, bir varlığı karşılıyorsa “somut” anlamlı; duyular yoluyla

algılanamayan, zihinde var olan kavramları karşılıyorsa “soyut”

anlamlıdır.

♦ Hava, ses, ağaç, ışık, rüzgâr vb. (somut anlamlı)

♦ Sevgi, dostluk, umut, korku, kin vb. (soyut anlamlı)

♦ Somut anlamlı bir sözcük kullanıldığı cümleye göre soyut anlam

taşıyabilir.

♦ Soğuk bir su içmek istediğini söyledi.

♦ Bizi oldukça soğuk bir tavırla karşıladı.

♦ Gömleğinin üzerinde beyaz bir leke vardı.

♦ Kimse geçmişinde böyle bir leke olmasını istemez.

ETKİNLİK - 1

Bir sonbahar geldi ya bir ilkbahar hasretidir şimdi yaşamak. Yaşıyorsak!.. Kaç günlüktür ki ömür, hesaplayanınız var mı? Ömür varla yok

arası bir bilmece. Yüzüm bir sonbahar sabahına dönük yine. Birileri

kuşları ıslığıyla çağırıyor yem vermek için. Birileri martılara ekmek

atıyor, birileri kedileri besliyor. Bu mevsim birileri birilerini yaşatmak

için mücadele ediyor.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıda verilenlerden doğru olanlarına “D” yanlış olanlarına “Y” yazınız.

I. sözcük, somut anlamda kullanılmıştır. Y

II. de, karşıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmıştır. D

III. sözcük, sesteş (eş sesli) bir sözcüktür. D

IV. sözcüğün eş anlamlısı “güz” dür. D

V. sözcük, soyut anlamda kullanılmıştır. Y

VI. sözcük, mecaz anlam kazanmıştır. Y

VII. sözcük, “uğraşmak” sözcüğü ile yakın anlamlıdır. D

Örnek 1

Yakın bir dönemde zorlu bir pandemi sürecinden geçtik. Bu süreç

kitap satışlarını da etkiledi. İnsanların evde kaldıkları süre boyunca

kitaba olan ilgileri yeniden yeşermeye başladı. Bu da satış rakamlarına doğrudan yansıdı.

Bu parçada geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi “somut anlamlıyken soyut anlam” kazanmıştır?

A) zorlu B) pandemi C) ilgi

D) yeşermek E) doğrudan

Çözüm

“Bitkilerin yeşil renk alarak yapraklanması” anlamıyla somut bir sözcük olan “yeşermek” bu cümlede “canlanmak” anlamıyla soyut

anlam kazandığından doğru yanıt “D” olur.

Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler

♦ Aynı türden varlıkların bütününü karşılayan sözcükler “genel anlamlı”, varlıkların tamamını değil de tekini karşılayan sözcükler

“özel anlamlı”dır.

♦ “Kedi oldukça özel ve sevimli bir hayvandır.” cümlesinde “kedi”

genel anlamlıyken “Kedi pencerenin önüne oturmuş, dışarıyı izliyordu.” cümlesinde özel anlamlıdır.

♦ Bir cümlede sözcükler genelden özele ya da özelden genele sıralanabilir.

♦ Varlık Æ canlı Æ bitki Æ çiçek Æ karanfil

(Genelden Özele)

♦ Orhan Pamuk Æ roman yazarı Æ yazar Æ insan

(Özelden Genele)

♦ “Şiir, son günlerde en çok ilgi duyduğu edebî türdü.” cümlesinde sıralama “özelden genele” iken “Son günlerde en çok

ilgi duyduğu edebî tür şiirdi.” cümlesinde “genelden özele”-

dir.

Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler

♦ Bir varlığın ya da kavramın sayılabilen, ölçülebilen, azalıp artabilen özelliklerini anlatmak için kullanılan sözcükler “nicel anlamlı”;

sayılamayan, ölçülemeyen özelliklerini anlatmak için kullanılan

sözcükler “nitel anlamlı”dır.

♦ Aldıkları evin büyük bir bahçesi vardı.

♦ Neşeli insanlarla bir arada olmayı severim.

♦ Aynı sözcük, kullanıldığı cümleye göre nitel ya da nicel anlam

taşıyabilir. “Semtin dar sokaklarında park yeri bulmak çok zordu.”

cümlesinde “dar” sözcüğü “ölçüleri yetersiz olan, geniş karşıtı”

anlamında kullanıldığından “nicel anlamlı”dır. “Dar görüşlü insanların yeniliği kabullenmesi kolay olmuyor.” cümlesinde “dar”

sözcüğü “yeni ve değişik görüşleri benimsemede yetersizlik” anlamında kullanıldığından “nitel anlamlı”dır.

(Somut)

(Soyut)

(Somut)

(Soyut)

I

II

III IV

V

VI

VII

(Nicel)

(Nitel)

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri - Metne Sözcük Yerleştirme

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

3

2

ETKİNLİK - 2

Aşağıda verilenlerden doğru olanlarına “D” yanlış olanlarına “Y”

yazınız.

“Uzun süredir çok ağır bir işte çalışıyordu.” cümlesinde

“ağır” sözcüğü nitel anlamlı; “Toplantı için çok ağır bir kıyafet giymişti.” cümlesinde nicel anlamlıdır.

Y

“Yerleşim alanlarını birbirine bağlayan ulaşım şeridi” anlamında kullanılan ve somut anlamlı olan “yol” sözcüğü, “Bu

sorunu çözmenin bir yolu mutlaka vardır.” cümlesinde “bir

amaca ulaşmak için başvurulması gereken çare, yöntem”

anlamına geldiğinden soyut anlam kazanmıştır.

D

“Herkes onun soğuk biri olduğunu düşünüyordu.” cümlesinde “yakın ve içten olmayan” anlamında kullanılan

“soğuk” sözcüğü ile “Güneşli ama soğuk bir gündü.”

cümlesinde “üşütecek derecede ısısı olan” anlamında

kullanılan “soğuk” sözcüğü, yazılışları aynı anlamları farklı

olduğundan sesteş sözcüklerdir.

Y

“Su verilerek çok sert ve esnek bir duruma getirilebilen,

birleşiminde az miktarda karbon bulunan demir ve karbon

alaşımı” için kullanılan “çelik” sözcüğü ile “çocukların çelik

çomak oyununda ucuna çomakla vurarak havaya kaldırdıkları iki tarafı sivri, kısa kesilmiş dal” için kullanılan “çelik”

sözcüğü arasında sesteşlik ilişkisi vardır.

D

“Şehrin geneline hâkim olan yüksek binalar tarihî dokuyu

oldukça bozmuştu.” cümlesinde “yüksek” sözcüğü nicel

anlamlı, “Vatana gözyaşı döktünse eğer/Varlığın bu yüksek

gururu anlar.” dizelerinde nitel anlamlıdır.

D

“Ayağına geçirdiği bez terliklerle çıkmıştı dışarı.” cümlesindeki “bez” sözcüğü ile “Tükürük bezleri dil, çene ve kulak

altında bulunmaktadır.” cümlesindeki “bez” sözüğü arasında sesteşlik ilişkisi yoktur.

Y

“Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü”yü ifade

eden “değer” sözcüğü, “Ülkemizde büyük değerler yetişmiştir.” cümlesinde “üstün ve yararlı nitelikleri olan kimse”

yerine kullanılarak somut anlam kazanmıştır.

D

Metne Sözcük Yerleştirme

♦ ÖSYM’nin sözcük anlamı konusunda sıklıkla sorduğu soru tarzlarından biri de içinde iki ya da üç boşluk bırakılmış bir metnin

uygun sözcükler kullanılarak tamamlanmasıdır. Bu tarz soruların

çözümünde öncelikli olarak verilen metinde anlatılmak istenen

bulunmalı; ardından da bu anlamı sağlayacak, iletilmek isteneni

doğru karşılayacak sözcükler tespit edilmelidir. Boşluklara getirilecek sözcüklerin anlam akışına uygun olmasının yanı sıra cümle

içinde dil bilgisel açıdan da doğru kullanılmış olması gerektiği

unutulmamalıdır.

Örnek Soru

İnternet, ihtiyaç duyulan tüm bilgilere zaman ve mekân sınırı - - - -

ulaşılmasına olanak vermektedir. Bilgiye ulaşma ve iletişim kurmada

büyük kolaylıklar sağlayan internetin bu olanaklarının - - - - mahremiyet sınırlarını tehlikeye atan unsurları da vardır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) olmaksızın - yanında

B) gütmeksizin - üzerinde

C) sağlamaksızın - arkasında

D) belirtmeksizin - içinde

E) aşmaksızın - beraberinde

Çözüm

Soruda iki boşluk bırakılarak cümlenin anlamını en iyi tamamlayan

sözcükler sorulmuştur. Parçadaki birinci cümlede internetin, ihtiyaç

duyulan tüm bilgilere ulaşmadaki konumuna yönelik bir açıklama

bulunmaktadır. Bu cümlede, “zaman ve mekân sınırı olmadan” ifadesi öne çıkarılarak internetin herkes için ve istenilen her an bilgiye

ulaşmada bir araç olduğu anlatılmak istendiğinden ilk boşluğa “olmaksızın” sözcüğü getirilmelidir. İkinci cümlede ise internetin olumlu

özelliklerinin “yanı sıra” olumsuz özelliklerinin de olduğu anlatılmak

istendiğinden ikinci boşluğa “yanında”sözcüğü getirilmelidir. Bu durumda cevap A seçeneği olur.

Örnek 2

Edebiyatın bir sanat dalı olarak - - - - popülaritesini yitirdiği bir çağın

içinden geçiyoruz, yazınsal türler her geçen gün - - - -; “sanat öldü”,

“yazar öldü” benzeri savlar ileri sürülüyor.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) her gün - öne çıkıyor

B) dünden bugüne - yadsınıyor

C) günbegün - kan kaybediyor

D) gün geçtikçe - kanıksanıyor

E) günümüzde - rafa kaldırılıyor

Çözüm

Soruda verilen cümlede “edebiyatın popülaritesini yitirdiği” bunun

da “her geçen gün” aşamalı biçimde gerçekleştiği belirtilmiş, bu

durum sonucunda da yazınsal türlerin etkisini yitirdiği anlatılmak

istenmiştir. Bu doğrultuda cevap “C” olmalıdır.

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri - Metne Sözcük Yerleştirme

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

3

3

1. Alıntı sözcüklerin dilimize bir güç kazandıracağına ve böylece

dilimizin zenginleşeceğine inanmıyorum. Kimi yerde - - - - kimi

yerde - - - - demenin dilimize bir yararı var mıdır?

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi

getirilemez?

A) efor - güç B) reel - gerçek

C) aktüel - etkin D) orijinal - özgün

E) natürel - doğal

2. Aynı zamanda iyi bir araştırmacı da olan yazar, bir konuyu ele

alırken hafızasındaki bilgilerle - - - - ; her zaman değişik bilgilerle yazısını - - - - .

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden

hangisi getirilmelidir?

A) yetinmez - zenginleştirir B) yazmaz - ispatlar

C) çelişmez - kanıtlar D) düşünür - sunar

E) bütünleşmez - sonuçlandırır

3. Eleştirinin (tenkitin) amacı gerçekleri bulmak değil, yapıtın

(eserin) estetik değerini ortaya koymaktır. Eleştirinin temel

sorunu yazınsal (edebî) yaratının kendi söylem (üslup) biçimine uygun olup olmadığını irdelemektir. Bu yüzden incelenen bir

kitabın yazın (edebiyat) değeri taşıyıp taşımadığına bakılmalıdır

her şeyden önce.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin eş

anlamlısı ayraç içinde yanlış verilmiştir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I II

III IV

V

4. Aşağıdakilerin hangisinde “kitap” sözcüğü diğerlerinden

daha genel bir anlamda kullanılmıştır?

A) Orhan Pamuk’un Yeni Hayat romanı,”Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti.” sözleriyle başlar.

B) Türkçe olarak çevrim içi yayımlanan kitap, ülkemiz denizlerinde farklı süreçlerin yaşandığı sıra dışı alanlar üzerine

dikkat çekiyor.

C) İngiliz filozof ve yazar Francis Bacon, Çalışmalar adlı kitabında bilginin önemini, niçin ve nasıl okunması gerektiğini

vurgular.

D) Vakfımız tarafından hazırlanan kitap; dalış hastalıkları, tanısal yaklaşımlar, sahada ilk yardım önerileri ve tedavi yöntemlerini içermektedir.

E) Kitap okumak, her yaşta ve eğitim düzeyinde davranışların

olumlu yönde değişimine katkı sağlar; kişiye yeni deneyimler sunar.

5. Bahçeye giden yol üzerindeki yabani otları yol, onların yerine

kasımpatı çiçekleri ek.

Bu cümlede altı çizili sözcükler arasındaki anlam ilişkisi

aşağıdakilerin hangisinde verilenler arasında vardır?

A) Boya işlerinden anlamadığını söyledi.

Dilersen sen de odayı beyaza boya.

B) Doğum günü için futbol topu istemişti.

Eski ramazanlardaki top sesleri hâlâ kulaklarımda.

C) Pencerelerdeki kalın perdeler ışığı engelliyordu.

Oyunun son perdesi oldukça heyecanlıydı.

D) Önce toprağı güzelce kaz ki havalansın.

Kümesten kaçan kaz çitin arkasına gizlenmişti.

E) Ekmeği bıçağın keskin yüzü ile kesti.

Bir güzel çocuk yüzü ile gülümsüyordu bize.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 3

4

4A8F6F19

4. Aşağıdakilerden hangisinde somut anlamlı bir sözcük

soyut anlam kazanmıştır?

A) Okurların kendi yaşamlarında gördükleri, konuştukları, sevdikleri ya da kavga ettikleri insanlara benzemiyor benim

romanlarıma konu ettiğim kişiler.

B) Köktencilik zaman zaman topluma karanlık yüzünü açıktan

açığa göstermiş olsa da her zaman aydınlık fikirli insanlar

olmuştur mücadelenin içinde.

C) İnsanların bilgi birikiminin artmasına, coğrafi keşiflerin

yapılmasına yardımcı olmuş pek çok seyyah olmuştur geçmiş dönemlerde.

D) Benim şiirlerimi anlayabilmek için çaba sarf etmeniz gerekiyor çünkü onlar sadece sanattan anlayan kişilere anlatırlar

kendilerini.

E) Yazılı metinlerle düzenlenen kuralların dışında başka bazı

önemli kurallar da vardır ki kimi bölgelerde yasalardan daha

etkilidir.

1. Yağlıdere’ye en yakın köylerden biri olan Kızılelma, çok eski

yerleşim bölgelerimiz arasında yer almaktadır. Giresun Dağları

eteklerinde kurulmuş olan köyün geçim kaynağı hayvancılıktır.

Köyde tarıma uygun arazi oldukça azdır.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. sözcük, “uzak” sözcüğünün karşıtı olarak kullanılmıştır.

B) II. sözcük, hem isim hem fiil olarak kullanılabilecek sesteş

bir sözcüktür.

C) III. sözcük “dağın alt kısmı” anlamına gelerek yan anlam

kazanmıştır.

D) IV. sözcük, gerçek anlamıyla kullanılmıştır.

E) V. sözcük, “elverişli” anlamında kullanılmıştır.

I II

III IV

V

3. Doğa, şiirin kaynağı değil; bizzat kendisidir bana göre. Güneşin batarken ardında bıraktığı kızıllık, rüzgârın hızına yetişmeye

çalışan güz yapraklarının telaşı, ağaçların göğe uzattığı dallarından sarkan yemyeşil yapraklar... Her biri birer dizedir. Ne

zaman kalemimi elime alıp tabiatın içinde kaybolmaya karar

versem doğanın bu eşsiz güzelliklerinin bana eşlik etmek üzere

sabırsızlıkla beklediğini fark ederim.

Bu parçada kullanılan kimi sözcüklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) “El” sözcüğü sesteşi olan bir sözcüktür.

B) “Doğa” ve “tabiat” sözcükleri eş anlamlıdır.

C) “Batmak” sözcüğü “içine gömülmek” anlamında kullanılmıştır.

D) “Sarkmak” sözcüğü gerçek anlamını korumuştur.

E) “İç” sözcüğü “dış” sözcüğünün karşıtı olarak kullanılmıştır.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili bölüm ayraç

içinde verilen anlam özelliğine örnek gösterilemez?

A) Rüzgârın bu serin ve tatlı dokunuşu klasik bir Ege sabahının

belirtisiydi. (Duyular arası aktarım)

B) Uzun vadede kârlı olsa da kısa vadede pek kazançlı bir

yatırım değildi. (Eş anlamlılık ilişkisi)

C) Okur, onun romanlarının havasına bir anda kaptırırdı kendisini. (Somutlama)

D) Sepetteki çürük elmaları seçip bir kenara ayırdı. (Yakın

anlamlılık ilişkisi)

E) Ona pozitif yaklaşmama rağmen sürekli negatif cevaplar

veriyordu. (Karşıtlık ilişkisi)

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 3

5

4D43F319

4. Virginia Wolf denildiğinde akıllarda çok renkli bir portre canlanıyor. Her renk var bu portrede fakat kimi zaman hüzünlü renkler

ağır basıyor. Ancak yazarın kendisine has üslubunda gizli bu

hüzün, onun parçası. Nevi şahsına münhasır bu yazarı, popüler kültürün dayattığı sınırlar içinde bir yere koymaya zorlanıyor

insan.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Cemil Kavukçu’nun en dikkat çekici özelliği, bir dönem

çok gözde olan “küçük insan”ı yeniden Türk öykücülüğüne

kazandırması olmuştur.

B) On dört kitaplık öykü birikimine rağmen Ali Haydar Haksal’ın öyküleri ne yazık ki sadece küçük övgü ve yergi sınırlarına sıkıştırılmış bir ilgiye muhatap olmuştur.

C) Türk öykücülüğünün öne çıkan ismi Murathan Mungan,

kendine özgü davranış ve karakteri olan öykü kahramanlarıyla okurun dikkatini çekmiştir.

D) Son dönem öykücülüğümüzün nitelikli imzalarından biri

olan Sezer Ateş Ayvaz; öykülerinde geç kalmışlığın, yitirilmişliğin, ayrılıkların hikâyesini anlatmıştır.

E) Ramazan Dikmen, edebiyatımıza sadece iki öykü kitabı

bırakabilmesine karşın hep anılacak, kalıcı, düzeyli bir öykü

evreni yaratmayı başarmıştır.

1. Sosyolojik eleştiri; edebiyatın ---- var olmadığı, toplum içinde

doğduğu, toplumun bir ifadesi olduğu ilkesinden ----; yazarı,

eseri ve okuru toplumsal koşullar belirlediğine göre yapılacak

ilk iş, bu koşullar üzerine eğilerek edebiyatla ilgili sorunları açıklamak olmalıdır düşüncesini temel alır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden

hangisi getirilmelidir?

A) kişilerle - yararlanır

B) kendi başına - hareket eder

C) bir anda - uzaklaşır

D) kısa zamanda - faydalanır

E) kurallarla - beslenir

2. İsveç’te gerçekleştirilen bir çalışma sonucunda, hayvan derisinden elde edilen kolajenden insan korneasına ---- bir implant üretildi. Yapılan pilot çalışmayla implant, aralarından çoğu

çalışma öncesinde görme engelli olan, korneası hasarlı 20 kişinin tekrar sağlıklı şekilde görebilmesini sağladı. Başarılı uygulama, bağışlanan insan kornealarının kullanımına ---- potansiyeli gösterdiği için kornea hasarı olan görme engellilere ya da

görme bozukluğu yaşayanlara ----.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi

sırasıyla getirilmelidir?

A) alternatif - son verme - hitap ediyor

B) uygun - ara verme - seçenek sunuyor

C) yaklaşan - imkân sağlama - son veriyor

D) yakın - hız kazandırma - imkân sağlıyor

E) benzeyen - alternatif olma - umut vadediyor

3. Son zamanlarda edebiyat dünyasında seri hâlde yazılmış eserleri çokça (oldukça fazla) görmeye başladık: Bir ana karakter ve

bu ana karakterin alışıldık (sık rastlanan) hâlleri, hemen (aşağı

yukarı) herkesin başına gelmesi muhtemel (mümkün) olaylar

zinciri, çok tanıdık hadiseler... Bu tarz eserlerin revaçta (güncel)

olmasının nedenlerinden biri, kurgu sıkıntısını azaltmasıdır.

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı

ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II III

IV

V

5. Taklitle, kuru tekrarlarla gelenekten yararlanılmış olunmaz.

Gelenekten yararlanma, şairin özgün düşünceleriyle geleneksel ögelerin hemhâl olması (bütünleşmesi) sürecidir. Bu

bağlamda “gelenekçi” ile “geleneksel” arasında fark vardır.

Gelenekçi, körü körüne (düşünüp taşınmadan) eski olana

itibar eder (değer verir); faydasız da olsa ondan vazgeçmez.

Gelenekçilik kadim (saygın) bilgi ve birikimlerden faydalanma

yollarını tıkar ve köhnemeyle (çağ dışı kalmakla) neticelenir.

Hâlbuki geleneksel olan; işlevi, verimi ve duyarlılığı esas alarak her çağda geçerlilik kazanan bir niteliğe kavuşur.

Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 3

6

4B72A5C7

İKİLEMELER, DEYİMLER ve ATASÖZLERİ

İkilemeler

♦ İkileme; anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı

zenginleştirmek amacıyla aynı sözcüğün tekrar edilmesi veya

anlamları birbirine eş, yakın ya da karşıt olan, sesleri birbirini andıran iki sözcüğün yan yana kullanılmasıdır.

♦ İkilemeler, kelimeleri ayrı ayrı düşünülmeyip tek bir sözcük olarak

anlam ifade eden kalıplaşmış sözlerdir. Bu kalıplaşma dolayısıyla ikilemelerde kullanılan sözcüklerin yerleri değiştirildiğinde asıl

yapının verdiği anlam inceliğini vermezler. Ayrıca ikileme içerisindeki sözcüklerin bir kısmı tek başına kullanılacak bir anlam

yüküne de sahip değildir. İkilemeyi oluşturan sözcükler arasında,

bunların birlikte kullanılmasını gerektiren bir ilgi vardır. İkilemeler

farklı şekillerde kurulabilir:

♦ Aynı sözcüğün tekrarı ile oluşanlar:

yavaş yavaş, sakin sakin, ağır ağır vb.

♦ Eş anlamlı sözcüklerin tekrarı ile oluşanlar:

ses seda, güçlü kuvvetli, fakir fukara, derya deniz vb.

♦ Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarı ile oluşanlar:

mal mülk, kılık kıyafet, yalan yanlış, doğru dürüst vb.

♦ Karşıt anlamlı sözcüklerin tekrarı ile oluşanlar:

dost düşman, gece gündüz, az çok, aşağı yukarı vb.

♦ Biri anlamlı biri anlamsız iki sözcük ile oluşanlar:

açık seçik, eski püskü, eğri büğrü, ufak tefek vb.

♦ Tek başına anlamı olmayan sözcükler ile oluşanlar:

abur cubur, mırın kırın, eften püften, ıvır zıvır vb.

♦ Yansıma sözcüklerin tekrarlanması ile oluşanlar:

şırıl şırıl, vızır vızır, küt küt, horul horul vb.

Deyimler

♦ Belirli bir durumu, belli bir kavramı anlatmak için kullanılan,

birden çok sözcüğün genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak oluşan, kalıplaşmış ve halkın ortak dil ürünü olmuş

sözlere deyim denir. Ağız değiştirmek, akla karayı seçmek,

elini çabuk tutmak, hesaba katmak, kulak tıkamak, kuyusunu kazmak, pabuç bırakmamak, yüreği kabarmak gibi söz

öbekleri deyim özelliği taşımaktadır. Deyimlerin sahip olduğu

biçim ve anlam özelliklerini inceleyelim:

♦ Deyimler kalıplaşmış sözler olduklarından deyimi oluşturan sözcükler değiştirilemez.

♦ Deyimlerin çoğunda kalıplaşmış sözden çıkan anlam,

sözcüklerin gerçek anlamları dışındadır: devede kulak,

çantada keklik, abayı yakmak, pabucu dama atılmak, karda gezip izini belli etmemek vb.

♦ Bazı deyimlerde kalıplaşmış sözden çıkan anlam, sözcüklerin gerçek anlamları dışında değildir: çoğu gitti azı kaldı, ismi

var cismi yok, iyiye iyi kötüye kötü demek, hem suçlu hem

güçlü vb.

♦ Deyimler, kısa ve özlü anlatım araçlarıdır; en az iki sözcükten

oluşan deyimler “söz öbeği biçiminde”, “mastarla kurulmuş

biçimde” ve “cümle biçiminde” bir yapı özelliğine sahiptir:

eli bayraklı, püf noktası, kaşla göz arasında, tabiri caizse (söz

öbeği); dil dökmek, göz yummak, gönül almak, baltayı taşa

vurmak (mastar hâlinde); dostlar alışverişte görsün, Allah bir

dediğinden başka sözüne inanılmaz, atı alan Üsküdar’ı geçti

(cümle biçiminde) vb.

♦ Deyimler, bir kavramı ya da durumu belirtmek amacıyla kullanılan kalıplaşmış sözlerdir; bu sözler genel kural niteliği

taşımaz. Deyimleri atasözlerinden ayıran en önemli özellik

budur. “Ateş düştüğü yeri yakar.” bir atasözüdür ve “bir acıyı onu çekenden başkası tam anlayamaz” veya “aynı ölçüde

üzülemez” anlamına gelmektedir. Bu sözle ortaya konulan

yargının da doğruluğu her zaman ve herkesçe geçerliği olduğundan bir genel kural, bir düstur niteliği taşımaktadır. “Ateş

almaya mı geldin?” sözü ise “uğradığı yerden hemen gitmeye

kalkan kimseye sitem olarak” söylenen bir sözdür ve genel

kural niteliği taşımadığından bir deyimdir.

♦ Ait olduğu toplumun yaşam tarzından, geleneklerinden ve

inançlarından izler taşıyan deyimler ulusal nitelik gösterir: Allah’a emanet, namazında niyazında, nazar değmek, mahalle

kahvesi gibi vb.

Aşağıda verilen deyimlerin anlamlarını yazalım.

♦ atbaşı gitmek: eşit durumda olmak

♦ çam devirmek: karşısındakine dokunacak söz söylemek

♦ ayyuka çıkmak: herkesçe duyulmak, yayılmak

♦ bam teline basmak: birinin kızacağı söz söylemek

♦ sürüncemede kalmak: uzamak, sonuçlanamamak

♦ buluttan nem kapmak: çok alıngan olmak

♦ suya sabuna dokunmamak: sakıncalı konularla ilgilenmemek

İkilemeler, her zaman ayrı yazılır ve ikilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına noktalama işareti konmaz.

İkilemeler, Deyimler ve Atasözleri 1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

MODÜL

4

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

İkilemeler, Deyimler ve Atasözleri

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

6AC5FA3D

Atasözleri

Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal

olmuş, öğüt verici nitelikleri olan özlü sözlere atasözü denir. Atasözleri, toplumun ortak tutum ve davranışlarını yansıttıklarından ulusal

özellik gösterir. Atasözlerinin taşıdığı anlam ve biçim özelliklerini inceleyelim:

♦ Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir, sözcükler değiştirilip yerlerine

- aynı anlamda da olsa - başka sözcükler getirilemeyeceği gibi

söz diziminin şekli de bozulamaz. “Derdini söylemeyen derman

bulamaz.” atasözü “ Derdini söylemeyen ilaç bulamaz.” biçiminde kullanılamaz. “Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.” atasözü

de “Elin kapısını çalma, kapını çalarlar.” biçiminde söylenemez.

♦ Atasözleri özlü bir anlatım özelliğine sahiptir. Az sözle çok şeyin

anlatıldığı atasözleri genel olarak kısa cümlelerden oluşur:

♦ Güneş balçıkla sıvanmaz.

♦ Balta değmedik ağaç olmaz.

♦ Altın anahtar her kapıyı açar.

♦ Atasözleri uzun denemelere dayanan yargıları genel kural olarak

ortaya koyan sözlerdir:

♦ Ateş düştüğü yeri yakar.

♦ Taşıma su ile değirmen dönmez.

♦ Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.

♦ Atasözlerinin çoğunluğunda mecazlı anlatım olsa da gerçek anlamlı atasözleri de vardır:

♦ Mum dibine ışık vermez.

♦ Damlaya damlaya göl olur.

♦ Acı patlıcanı kırağı çalmaz.

Mecazlı Anlatım

♦ Bugünkü işini yarına bırakma.

♦ Dost ile ye, iç; alışveriş etme.

♦ Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır.

Mecazsız Anlatım

♦ Atasözleri genellikle tamamlanmış yargılardır, bazı atasözlerinde

ise yüklem bulunmadığından bunlar eksiltili cümle özelliği taşır:

♦ Eğriye eğri, doğruya doğru

♦ Her şeyin yenisi dostun eskisi

♦ Denizdeki balığın bini bir paraya

♦ Atasözlerindeki öğüt doğrudan ya da dolaylı biçimde verilmiş

olabilir:

♦ İki dinle, bir söyle.

♦ Yoldan kal, yoldaştan kalma.

♦ Dibi görünmeyen sudan geçme.

Doğrudan

♦ Baş ağır gerek, kulak sağır.

♦ Söz gümüşse sükût altındır.

♦ Öfke ile kalkan ziyan ile oturur.

Dolaylı

♦ Birçok atasözünde çeşitli söz sanatları görülür:

♦ Her ağacın meyvesi olmaz.

♦ Çivi çıkar ama yeri kalır.

♦ Mum dibine ışık vermez.

Kinaye

♦ Ağız yer yüz utanır.

♦ İki el bir baş içindir.

Mecazımürsel

♦ Anlamca birbiriyle çelişen atasözleri de vardır:

♦ İyilik eden iyilik bulur.

♦ Merhametten maraz doğar.

♦ Atasözleri konu aldıkları durum ve olaylar açısından şu şekilde

gruplandırılabilir:

Sosyal olayların nasıl olageldiğini anlatanlar:

• Araba devrilince yol gösteren çok olur.

• Kaynayan kazan kapak tutmaz.

Sosyal ilişkiler üzerine görüş bildirenler:

• Komşu komşunun külüne muhtaçtır.

• Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.

Topluma ait örf, âdet ve gelenekleri yansıtanlar:

• Garibe bir selam bin altın değer.

• Bir elin verdiğini öbür elin duymasın.

• Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.

Topluma özgü bazı inanışları anlatanlar:

• Akacak kan damarda durmaz.

• Baykuşun kısmeti ayağına gelir.

• Allah dokuzda verdiğini sekizde almaz.

Doğa olaylarının gündelik yaşam üzerindeki etkilerini gösterenler:

• Ağustosun yarısı yaz, yarısı kıştır.

• Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.

• Kavak, yaprağını tepeden dökerse kış çok olur.

Kimi gerçekler ve bilgece düşüncelerden hareketle yol gösterenler:

• Taşıma su ile değirmen dönmez.

• Arpa unundan kadayıf olmaz.

• Irmak kenarına çeşme yapılmaz.

Öykü biçiminde kurulmuş olanlar:

• Kurda neden boynun kalın demişler, işimi kendim görürüm

de ondan demiş.

• Ağaca balta vurmuşlar, sapı bedenimden demiş.

• Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.

İkilemeler, Deyimler ve Atasözleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

4

2

ETKİNLİK - 1

Aşağıda verilen atasözlerini anlamları ile eşleştiriniz.

ATASÖZLERİ

1 Demir tavında dövülür.

2 Ağacın meyvesi olunca başını aşağı salar.

3 Bir mıh bir nal kurtarır, bir nal bir at kurtarır.

4 Zürefanın düşkünü, beyaz giyer kış günü.

5 At binenin, kılıç kuşananın.

6 İki baş bir kazanda kaynamaz.

7 Altın eli bıçak kesmez.

8 Ak gün ağartır, kara gün karartır.

9 Abanın kadri yağmurda bilinir.

10 Bir koltuğa iki karpuz sığmaz.

11 Akan su yosun tutmaz.

12 Dost başa, düşman ayağa bakar.

13 Horozu çok olan köyde sabah geç olur.

14 İki cambaz bir ipte oynamaz.

15 Deveye bindikten sonra çalı ardına gizlenilmez.

16 Altın yerde paslanmaz, taş yağmurda ıslanmaz.

17 Darı unundan baklava, incir ağacından oklava olmaz.

18 Altının kadrini sarraf bilir.

19 Her ağacın meyvesi olmaz.

20 Akarsu çukurunu kendi kazır.

21 Kaynayan kazan kapak tutmaz.

22 Ağaç kökünden yıkılır.

ANLAMLAR

17 Kötü gereçle iyi iş görülmez.

12 İyi bir görüntü verebilmek için her zaman temiz giyinip

kuşanmak gereklidir.

13 Karışanı çok olan işlerden sonuç güç alınır.

22 Bir düzen, ayrıntıların değişmesiyle değil temelin bozulmasıyla yıkılır.

18 Bir kimsenin, bir şeyin değerini ancak o konuda uzmanlığı

olanlar bilir.

16 Değerli kişiler ne türlü uygunsuz koşullar içinde bulunurlarsa

bulunsunlar değerlerini ve niteliklerini kaybetmezler.

14 Kurnazlıkta eşit olan iki kimse birbirlerini aldatamazlar.

2 Bilgi ve erdemle donanmış kimse alçak gönüllü olur.

19 Dıştan başarılı, üretken gibi görülen herkes gerçekte öyle

olmayabilir.

3 Herhangi bir olayı, bir işi, bir ödevi küçümsememek, önemle

ele almak gerekir.

5 Her şey, onu gereği gibi kullanmasını bilene yakışır.

15 Herkesin gözü önündeki bir olayı şöyle böyle yorumlarla gizlemeye çalışmak boşunadır.

10 Aynı zamanda birden çok işle ilgilenmek, başarı için sakıncalıdır.

6 Ayrı ayrı düşünceleri ve kişilikleri bulunan iki kişi bir arada

yaşayamaz, bir işi birlikte yapamaz.

7 Herhangi bir işte usta olan her zorluğun üstesinden gelir.

11 Tembel tembel oturan kimse hantallaşır, iş yapma yeteneğini

yitirir, çalışan kimse gittikçe açılır, daha yararlı işler yapar.

9 Bir şeyin gerçek değeri ancak ona çok ihtiyaç duyulduğu

zaman anlaşılır.

21 İçten içe, gizlice gelişen olaylar veya duygular bir yerde

patlak verir.

8 Mutlu bir yaşayış kişiyi dinç kılar, mutsuz bir yaşam ise

yıpratır.

4 Daha önce iyi bir durumda olan kişi bu konumu kaybettiğinde uygun olmayan, yersiz davranışlarda bulunur.

1 Her iş zamanında ve uygun durumda yapılır.

20 Bir şeyi yapma isteği ve gücü bulunan kimse, uygun bir

çalışma yönü ve alanı bulur.

İkilemeler, Deyimler ve Atasözleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

4

3

1. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde mecazlı anlatım yoktur?

A) Ağaç yaprağıyla gürler.

B) Doğru söz yemin istemez.

C) Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

D) Üzüm üzüme baka baka kararır.

E) Irmak geçerken at değiştirilmez.

3. I. Mutlu bir yaşayış kişiyi dinç kılar, mutsuz bir yaşam ise yıpratır.

II. Bir yöntemden başka bir yönteme geçiş, tehlikeli bir durum

veya zamanda yapılmamalıdır.

III. Ayrı ayrı düşünceleri ve kişilikleri bulunan iki kişi bir arada

yaşayamaz, bir işi birlikte yapamazlar.

IV. Herkesin zarar görmesine yol açacak işler yapan kimse,

çok sert tepkilerle karşılaşır ve sonunda en büyük zarara

kendisi uğrar.

Aşağıdaki atasözlerinden hangisi numaralanmış açıklamalardan biriyle eşleştirilemez?

A) Rüzgâr eken fırtına biçer.

B) İki baş bir kazanda kaynamaz.

C) Dereyi geçerken at değiştirilmez.

D) Ak gün ağartır, kara gün karartır.

E) Horozu çok olan köyde sabah geç olur.

6. Çocuk edebiyatı, çocuk ve çocukluktaki değişimle atbaşı giden

bir değişim içinde bugüne ulaşmıştır. Çocuk edebiyatındaki

amaç ve işlev değişikliği ise yetişkin edebiyatındaki amaç ve

işlev değişiminden hem daha fazla hem de daha hızlı olmuştur.

Bu parçada altı çizili deyimle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) çekişmeli sürmek B) mücadele etmek

C) eşit durumda olmak D) hızla gerçekleşmek

E) yarış hâlinde bulunmak

2. Bugüne kadar çıkardığımız bütün sayılarda gerçek haberciliği

yakalamak adına türlü zorluklara katlandık, bu süreçte yanımızda olup bize - - - - teşekkürü borç biliriz.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdaki deyimlerden hangisi getirilmelidir?

A) omuz verenlere B) burun bükenlere

C) bel bağlayanlara D) göz yummayanlara

E) ayak bağı olanlara

4. Bir dost meclisinde sohbet ederken bir arkadaşınız için “- - - -”

derseniz o kişinin artık söz dinlemez biri olduğunu ifade etmiş

olursunuz.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdaki deyimlerden hangisi getirilmelidir?

A) çiğ süt emmiş

B) gemi azıya almış

C) eli dursa ayağı durmaz

D) göğe merdiven dayamış

E) burnu yere düşse almaz

5. Babam her zaman “- - - -” derdi. Şimdi daha iyi anlıyorum onu;

yaradılıştan iyi ve doğru olan kimse, ne denli elverişsiz ortam

içinde bulunursa bulunsun niteliğini yitirmiyormuş.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki atasözlerinden

hangisi getirilmelidir?

A) Kepenek altında er yatar

B) Ak koyunun kara kuzusu da olur

C) Ağaçtan maşa, abdaldan paşa olmaz

D) Baca eğri de olsa dumanı doğru çıkar

E) İnsan yedisinde ne ise yetmişinde de odur

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 4

4

3AF20317

1. Deyimlerimizde sıkça kullanılmış sözcüklerden biri de “akıl”

dır. Kafa karıştırmayı anlatan akıl bırakmamak, birine yol göstermeyi ifade eden akıl öğretmek, ne olduğunu anlayamamak

anlamındaki akıl erdirememek, herhangi bir önlem veya çareyi zamanında düşünmeyi belirten aklına sığdırmak, tahminde

bulunma durumunu karşılamak için kullanılan akıl yürütmek

deyimlerini bu duruma örnek gösterebiliriz.

Bu parçada numaralanmış deyimlerden hangisinin anlamı

yanlış verilmiştir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

3. Aşağıdakilerin hangisinde deyim ve anlamı birbirine uymamaktadır?

Deyim Anlamı

A) Kabına sığmamak Duygularına engel olamayıp taşkın davranışlarda bulunmak

B) Nabzını yoklamak Niyetini, düşüncesini, eğilimini

anlamaya çalışmak

C) Ahkâm kesmek Bilir bilmez konuşmak

D) Göğsü kabarmak Sıkılmak, bunalmak, içi daralmak

E) Kabuğuna çekilmek Dışarısı ile ilişkisini kesmek, kimse ile görüşmemek

2. (I) Her atasözü bir genel kural, bir ilke niteliği taşır. (II) Bazı

atasözleri uzun bir gözlem ve deneme sonucu olarak sosyal

olayların nasıl olageldiklerini anlatır. (III) Bazı atasözleri ise doğa

olaylarıyla ilgili yargı bildirir. (IV) Tecrübe ve mantığa dayanarak doğrudan doğruya öğüt veren atasözleri de vardır. (V) Kimi

atasözleri çok kısa bir öykü biçiminde söylenmiştir. (VI) Ayrıca

genelin aksine temsilî ve mecazi anlatıma sahip olmayan atasözleri de vardır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerdeki açıklamalara aşağıdaki atasözlerinden hangisi örnek olarak gösterilemez?

A) II. cümle : Sona kalan dona kalır.

B) III. cümle: Lodosun gözü yaşlı olur.

C) IV. cümle: Taşıma su ile değirmen dönmez.

D) V. cümle: Terziye göç demişler, iğnem başımda demiş.

E) VI. cümle: Bugünün işini yarına bırakma.

4. • Şehirden ayrılalı aşağı yukarı üç ay olmuştu.

• Güç bela bir iş bulsa da ailesini hâlâ yanına getirememişti.

• Senelerdir gece gündüz çalışmış, hayat mücadelesi vermişti.

• Çevresinden tepki göreceğini bile bile bu pek de doğru olmayan kararı vermişti.

Aşağıdakilerden hangisi verilen cümlelerdeki ikilemelerin

cümleye kattıkları anlamlardan biri değildir?

A) Zorlukla B) Yaklaşıklık

C) Aralıksız D) Tutarlılık

E) İsteyerek

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 4

5

3BE5657D

1. Birinden söz ederken tez canlı diyorsanız onun aceleci biri

olduğunu uzun uzadıya anlatmanıza gerek yoktur. Aynı şekilde

gözü yüksekte sözü, söz ettiğiniz kişinin bulunduğu durumdan

daha üstün bir duruma ulaşma amacı güttüğünü anlatmada işinizi kolaylaştırır. Biri için karıncayı bile incitmez ifadesini kullanmanız, merhametli ve ince düşünen biri olduğunu; taş yürekli

demeniz ise merhametsiz olduğunu anlatmanız için yeterli olacaktır. Doğru bildiği yoldan ayrılmaz dediğinizde ise insanların

gözünde, çok inatçı biri canlanacaktır.

Bu parçada numaralanmış deyimlerden hangisi yanlış kullanılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

2. Atasözlerimiz; geçmişin tecrübeleriyle oluşmuş, imbikten

damıtılarak dillere düşmüş, genel kural veya bir ilke niteliği taşıyan, genellikle mecazi ifadelerdir. (I) Genelin aksine temsilî ve

mecazi anlatıma sahip olmayan atasözleri de vardır. (II) Tecrübelere ve mantığa dayanarak doğrudan doğruya öğüt veren

atasözlerimiz çoğunluktadır. (III) Bazı atasözleri de toplumlara

özgü inanışları bildirir. (IV) Bir de sosyal ilişkiler üzerine görüş

bildiren atasözlerimiz vardır. (V) Bazı atasözleri ise uzun gözlemlere dayanarak doğa olaylarının gündelik yaşam üzerindeki

etkilerini anlatır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerdeki açıklamalara aşağıdaki atasözlerinden hangisi örnek gösterilemez?

A) I. cümle: Güneş balçıkla sıvanmaz.

B) II. cümle: İki dinle bir söyle.

C) III. cümle: Akacak kan damarda durmaz.

D) IV. cümle: Komşu ekmeği komşuya borçtur.

E) V. cümle: Nisan yağar sap olur, mayıs yağar çeç olur.

3. Eğer günahını vermez diyorsanız birinin çok cimri olduğunu

uzun uzadıya anlatmanıza gerek yoktur. Aynı şekilde dış kapının

mandalı sözü, kastettiğiniz kişinin önemsiz ya da değersiz biri

olduğunu belirtmekte işinizi kolaylaştırır. Biri için çiğ süt emmiş

ifadesini kullanmanız insanları ona karşı temkinli olmaya iterken

sözünün eri demeniz insanların ona olan güvenini artıracaktır.

Ağzı var dili yok sözünü kullandığınızdaysa insanların gözünde

sır tutan bir kişilik canlanacaktır.

Bu parçada numaralanmış deyimlerden hangisi yanlış kullanılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

4. Atasözleri ve deyimlerimizde geçen “kara haber, kara çalmak,

kara sürmek, kara kara düşünmek, aralarından kara kedi geçmek, karalar bağlamak” gibi ifadelere bakılarak Türk kültüründe “kara”nın uğursuzluk, sıkıntı, yas, terslik gibi olumsuz duygular çağrıştırdığını anlayabiliriz.

Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Kültürel değerler dile yansır.

B) Renkler, bireyin duygu ve düşüncelerini etkiler.

C) Renkler, günlük hayatta farklı anlamlarda kullanılır.

D) Renklerin sembolik değerleri kültürden kültüre değişir.

E) Renk adlarının geçtiği atasözleri ve deyimler olumsuz

durumlar karşısında kullanılır.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 4

6

3F795F79

SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM

♦ Her sözcüğün tek başına karşıladığı anlam ya da anlamları olduğu

gibi sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları söz öbeklerinin

de anlamları vardır. Örneğin, “ sıvıları süzmeye yarayan araç anlamına gelen “süzgeç” sözcüğü ile “ bir şeyi bir yandan öbür

yana görtürmek” anlamındaki “geçirmek” sözcüğünü “süzgeçten geçirmek” biçiminde bir söz öbeği olarak “Konuya yönelik

yazılmış pek çok makalede yer alan verileri süzgeçten geçirerek

bu kitabı hazırladım.” cümlesinde kullandığımızda “ayrıntılı bir biçimde incelemek” anlamına gelecektir.

♦ ÖSYM’nin özellikle üstünde durduğu “söz öbekleri”nin cümleye

kattığı anlamın belirlenmesine yönelik soruları inceleyelim:

Örnek Soru

Aynı zamanda bir bilim insanı da olan yazarın, son kitabında anlattıkları sağlıklı ve mutlu bireyler yetiştirmek, gençleri hayata hazırlamak

için özellikle ailelere ışık tutuyor.

Bu cümlede altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım

aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Bir dilin söz varlığı, o dilin tarihine yönelik pek çok ayrıntı içermektedir.

B) Toplumların yaşam biçimleri, inançları, kültürleri o toplumun söz

varlığına yansımaktadır.

C) Her toplumda çağın gelişmesine bağlı olarak söz varlığında bir

takım değişmeler yaşanmaktadır.

D) Bir dilde nesnelerin ve kavramların isimlendirilmesi, o dili konuşanların dünyayı anlama ve algılama biçimlerini ortaya koymaktadır.

E) Dillerin söz varlıklarındaki değişimlerin nedenleri üzerine hazırladığı inceleme yazılarındaki aydınlatıcı düşünceleriyle gençlere

kılavuzluk etmektedir.

Çözüm

“Işık” ve “tutmak” sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşan “ışık

tutmak” söz öbeği, “düşüncesiyle kılavuzluk etmek, konuyu aydınlatıcı düşünceler söylemek, tutacağı yolu göstermek” anlamlarını

içermektedir. Verilen parçada da “sözü edilen yazarın, son kitabında

yer verdiği düşüncelerle ailelere yol göstermesi, kılavuzluk etmesi”

anlatılmak istendiğinden doğru yanıt E olmalıdır.

Örnek 1

Virginia Woolf’un hemen tüm romanlarında hüzünlü renkler ağır basıyor. Woolf’un eserlerinden taşan zekâsına ve şapka çıkartılacak

bilge cümlelerine yakıştıramıyor insan bu hüznü.

Bu parçadaki altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Zaman zaman verdiği demeçler, medyatik yanını ön plana çıkarmış; yazdıkları merakla takip edilen bir sanatçı olmuştur.

B) İlk romanından itibaren hem okurların hem de eleştirmenlerin takdirini kazanmış, büyük beğeni alan çalışmalara imza atmıştır.

C) Sadece kendi ülkesinde değil yabancı kültür coğrafyalarında da

tanındığı için romanlarına talep her zaman fazla olmuştur.

D) Şöhretinin yaygınlaşması ve dünya çapında tanınmasıyla birlikte

romanları pek çok dile aynı anda çevrilmiştir.

E) Eserlerinde temaların kapalı olması, eserlerinin anlaşılır olmadığı

görüşünün ortaya atılmasına neden olmuştur.

Çözüm

“şapka çıkarmak” sözü “takdir etmek” anlamını taşıdığından doğru

yanıt “B” olmalıdır.

Örnek 2

Polisiye edebiyatın kuruculuğu için birçok farklı isimden söz edilse

de yalnızca türün dört başı mamur ilk örneklerini vermesi bakımından değil, aynı zamanda türün ana kalıplarını belirlemiş ve sınırlarını

çizmiş olması bakımından da işin piri Edgar Allen Poe kabul edilir.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım

aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Çevirmen, iletişimi engelleyen unsurları tespit edip verilmek istenen mesajı doğru bir şekilde iletmekle yükümlüdür.

B) Çevirmenin her bakımdan eksiksiz ve kusursuz bir metin sunabilmesi, iki dile de hâkimiyetin yanı sıra iki kültüre de hâkimiyeti

gerekli kılmaktadır.

C) Çevirisi yapılacak metinde, anlam katmanlar arasına saklanmışsa

çevirmen, metni derinlemesine çözümlemekten çekinmemelidir.

D) Çevirmen, edebî bir metni çeviri yoluyla oluştururken orijinal dildeki mecazlı ifadelere özellikle dikkat etmelidir.

E) Çevirmen metin çözümleme işleminde önce metni anlayabilmeli,

kendi sözcükleriyle kaynak metni yeniden oluşturabilmelidir.

Çözüm

“dört başı mamur” sözü “her bakımdan eksiksiz olan” anlamında

olduğundan cevap “B” olmalıdır.

Kalıplaşmamış Sözler 1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

MODÜL

5

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

1. ÜNİTE: SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEĞİNDE ANLAM

Kalıplaşmamış Sözler

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

04AF0A1E

alelade • Her zaman görülen, olağan

• Bayağı

alenen • Açıkça

alenileşmek • Herkesçe bilinir duruma gelmek

ağdalı

• Bilinmeyen kelimelerden, anlaşılması güç

sözlerden oluşan (mecaz)

• Karmaşık (mecaz)

açmaz • İçinden zor çıkılır durum (mecaz)

altın çağ

• Bir şey veya bir kimse için en verimli, en

başarılı dönem (mecaz)

• Bir şeyin en çok kullanıldığı, tüketildiği

dönem (mecaz)

aktüel • Güncel

aksiseda • Yankı

ardıl • Birinin ardından gelip onun yerine geçen

kimse, halef

aşikâr • Açık, apaçık, belli, meydanda

aşikâr etmek • Belli etmek, ortaya çıkarmak, belirginleştirmek

aşina • Bildik, tanıdık

• Bilinen

atfetmek • Bir işi veya bir sözü bir kimseye mal etmek,

yüklemek

adı (bile)

olmamak

• Değeri olmamak

adı olmak • Gereksiz, yersiz ünü olmak

ayna tutmak • Bir olayı, bir durumu yansıtma, göz önünde

canlandırma (mecaz)

akıl kârı • Akla uygun olan, akla yatkın olan

alabora olmak • İşler altüst olmak (mecaz)

amiyane • Kibarca olmayan, bayağı

• Sıradan

basmakalıp • Özgünlüğü olmayan, değişiklik göstermeyen, bilineni tekrarlayan

beylik • Herkesin kullandığı, herkesin bildiği, basmakalıp

bile bile lades

• Kötü bir durumu öyle gerektiği için kabullenmiş görünme, bilerek aldanmış görünme

• Sonucun kötü olacağını bilse bile bir işe

girme

bizzat • Aracısız, kendisi olarak

çalakalem • Gelişigüzel, durmadan yazarak

can alıcı • En önemli, çarpıcı (mecaz)

çığır açmak • Bir alanda yeni bir yol, yöntem başlatmak

dikte etmek • Birine isteklerini zorla kabul ettirmek (mecaz)

• Yazdırmak için söylemek

dem vurmak • Bir şeyden söz etmek, konu açmak

dört başı

mamur

• Her bakımdan istenildiği gibi olan (mecaz)

• Eksiksiz, kusursuz (mecaz)

dümen kırmak • Yön değiştirmek

dürbünün

tersiyle

bakmak

• Bir şeyi küçümsemek, olduğundan çok daha

az önemli görmek

edebî • Sonsuz, ölümsüz, bengi

elzem • Çok gerekli, vazgeçilmez

el yordamıyla • Görmeden

• Fazla bilgi olmadan, deneme yanılma yoluyla

empoze • “Dayatmak” anlamındaki “empoze etmek”

fiilinde geçen söz

esasen

• Zaten

• Nasıl olsa, gene

• Aslında

esamesi

okunmamak

• Kendisine değer verilmemek, adı anılmamak

ezelî • Öncesiz

• Eski (mecaz)

fire vermek • Eksilmek, azalmak

fil dişi kule • Kendini toplumdan soyutlayan insanın, kendi

içinde oluşturduğu dünya (mecaz)

fil dişi kuleden

bakmak

• Herkes küçümseyip kendini farklı görmek

(mecaz)

furya • Olağandan çok fazla bulunma durumu

gedikli • Müdavim, bir yere sürekli olarak giden

gelişigüzel • Baştan savma

• Rastgele

gıpta etmek • İmrenmek, benzemeyi istemek

günbegün • Günden güne, gün geçtikçe

güdümlü • Belirli bir plan veya yönde yürütülen bir

amacı, bir eğilimi yansıtan

güdük kalmak • Bitmemiş, sonuç vermemiş durumda olmak

(mecaz)

görece

• Bir şeye göre olan, varlığı başka bir şeyin

varlığına bağlı olan, kesin olmayıp kişiden

kişiye, zamandan zamana, yerden yere değişebilen

♦ ÖSYM tarafından son 10 yılda sorulmuş sözcükleri ve söz

öbeklerini inceleyerek hazırladığımız “Çıkabilecek Kelimeler

Sözlüğü” aşağıda verilmiştir.

Kalıplaşmamış Sözler

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

5

2

göz ardı etmek • Gereken önemi vermemek

gölgede

kalmak

• Ön plana çıkmamak, adı sanı pek duyulmamak

harcıâlem • Hiçbir özelliği olmayan, yeniliği olmayan,

basmakalıp

hâlihazırda • Bugünlerde, son zamanlarda

• Şimdi, şu anda

hatırı sayılır • Oldukça çok

• Önemli, saygın, saygıdeğer

hallaç pamuğu

gibi atmak

• Toplu durumda bulunan kişi veya nesneleri

darmadağın etmek

hemhâl olmak • Bütünleşmek, birliktelik özelliği göstermek

ihtiyatlı olmak • Herhangi bir konuda ileriyi düşünerek ölçülü

davranmak

inzivaya

çekilmek

• Toplumdan kaçıp hiçbir şeyle ilgilenmeyerek

tek başına yaşamak

ismiyle

müsemma

• Karakteriyle veya fiziksel yapısıyla adı örtüşen

kadim • Başlangıcı olmayan, eski, ezeli

kasten • Kasıtla, bile bile, isteyerek

klişe • Basmakalıp (mecaz)

kanıksamak • Çok tekrarlama sebebiyle etkilenmez olmak,

alışmak

kilometre taşı

• Önemli bir durumu belirleyen, üzerinde

durulması gereken nokta (mecaz)

• Bir işteki aşamaları belirleyen olay veya

kimse (mecaz)

köprüleri

atmak

• Bir işten vazgeçme veya geri dönme imkânı

kalmayacak biçimde kesin bir davranışta

bulunmak

kuş bakışı • Genel olarak (mecaz)

köhnemek

• Eskimek

• Geçersiz bir duruma gelmek, çağ dışı kalmak

(mecaz)

küf bağlamak • Unutulmak (mecaz)

• Bitmek, kalmamak (mecaz)

lüksü olmamak

• Yapılan bir işte geri dönülemeyecek bir noktada olmak

• Bir şeyi yapmak için olanağı bulunmamak

• Bir şeyi yapmaya hakkı olmamak

masaya

yatırmak

• Bir konuyu, olayı araştırmak veya irdelemek

mihenk • Birinin değerini, ahlakını anlamaya yarayan

ölçüt

müstesna • Benzerlerinden üstün olan, benzeri az bulunan

• Dışında, ayrı, hariç tutularak

nevi şahsına

münhasır

• Kendine özgü davranış ve karakteri olan

nüfuzlu • Sözü geçer, istediğini yaptıran

öykünmek • Birinin yaptığı gibi yapmak, birine veya bir

şeye benzemeye çalışmak

parantez • Konunun dışında kalan söz ve yazı (mecaz)

popüler • Herkesçe tanınan, bilinen

rafa kaldırmak • Artık üstünde durmamak, ihmal etmek

rüşdünü ispat

etmek

• Herhangi bir konuda yeterli seviyeye geldiğini göstermek

salık vermek • Tavsiye etmek

sözüm ona • Sanki, güya

selef

• Bir görevde, meslekte kendinden önce bulunan ve yerine geçilen kimse, öncel, halef

karşıt

sığ • Ayrıntıya inemeyen, yeterli olmayan, yüzeyde

kalan

sloganvari • Basmakalıp

süzgeçten

geçirmek

• Ayrıntılı bir biçimde incelemek

tekdüze • Değişmeksizin, aynı biçimde tekrarlanan,

sürüp giden, monoton

tolerans • Hoşgörü

üstünkörü • İnceliklerine inmeden, özen göstermeden,

gelişigüzel, baştan savma yapılan

vasat • Orta

yalın kat • Sağlam olmayan, dayanıksız (mecaz)

• Basit, derinliği olmayan (mecaz)

yadsımak

• Yaptığı bir işi, söylediği sözü veya tanık

olduğu bir şeyi yapmadığını, bilmediğini söylemek, yaptığını saklamak, inkâr etmek

yeknesak • Tekdüze

zar atmak • Henüz başarısını kanıtlamamış biri için önceden olumlu düşünce belirtmek

zarf atmak

• Karşısındakinin gerçek duygu ve düşüncelerini öğrenmek için kasıtlı olarak uygun sözler

söylemek ve bazı davranışlarda bulunmak

zemberek gibi • Birdenbire, aniden

Kalıplaşmamış Sözler

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

5

3

1. Türk öykücülüğünün öne çıkan isimlerinden Nezihe Meriç,

öykü geleneğimize hiçbir zaman yabancı kalmadı; bu geleneğe

katkıda bulunmuş pek çok isimden esinlendi ancak bunu sahip

olduğu öykü çizgisinden fire vermeden yaptı.

Bu cümlede altı çizili sözle söz konusu yazara yönelik anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kendisine özgü nitelikleri koruduğu

B) Geleneksel ögelerle modern olanı sentezlediği

C) Öykü türünün kurallarını eksiksiz biçimde uyguladığı

D) Geleneksel sanat anlayışına tüm yapıtlarında bağlı kaldığı

E) Nitelik yönünden kendinden önceki öykü yazarlarını geride

bıraktığı

3. Bana yazın dünyasında nasıl bir iz bıraktığımı soruyorlar; bu

soruya vereceğim tek yanıt, tüm ezberleri bozduğumdur.

Bu cümlede geçen “ezber bozmak” sözünün anlamı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eleştirileri göze almak

B) Klişelerin dışına çıkmak

C) Çizgisinden sapmamak

D) Öz değerlerinden uzaklaşmak

E) İstenmeyen biçimde davranmak

2. Türk edebiyat tarihinde Servetifünun ve Fecriati yıllarında şiir

dilindeki ağır ve süslü üslup, Millî Edebiyat anlayışıyla birlikte

geçer akçe olmaktan çıkararak yerini yalınlığa bırakmıştır.

Bu cümlede altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Özgünlüğünü kaybetmek

B) Hak ettiği değeri görmemek

C) Okur üzerinde etki bırakmamak

D) Eleştiri konusu edilerek yıpratılmak

E) İstenilen bir nitelik olma özelliğini yitirmek

4. Modern Türk hikâyeciliğinin kurucusu kabul edilen Sait Faik,

getirdiği yeniliklerle kökü kendisinde olan bir yazar olarak kabul

edilir.

Bu cümlede altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Geçmişte örneği olmayan bir anlayışın başlatıcısı olduğu

B) Kendisinden yola çıkarak çevresinden aldığı izlenimleri

anlattığı

C) Ait olduğu edebî geleneği başlangıç noktası alarak ürün

verdiği

D) Kendi birikimleri ve geçmiş deneyimlerini hikâyelerinde

yansıttığı

E) Geleneksel hikâye kurallarına karşı çıkarak modern hikâye

anlayışını benimsediği

5. Yayıncılar her zamanki gibi iyi romanın olmayışından dem vururken (söz ederken) birdenbire rafların hareketlendiğini görüyoruz

her yıl. Gelecek yıl esamesi okunmayacak (adı anılmayacak)

kitaplar baskı üzerine baskı yapıyor. Bu kitapların konusu ise

dönemsel olarak neredeyse öngörülemez (tahmin edilemez)

bir şekilde değişmekte. İçeriğini çoğunlukla ilk gençlik romanlarının oluşturduğu, aşkın yayımlanan hiçbir hikâyeden eksik

olmadığı “wattpad”i ve dolayısıyla “wattpad”den devşirilerek

(taklit edilerek) basılan kitapları da bu çerçeveye dâhil etmek

(katmak) zor değil.

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı,

ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 5

4

4E93F983

1. Herkesleşmenin arttığı ve renkliliğin solduğu bir dünya yarattık

el birliği ile, şimdi de kendi dünyalarımızı ondan sakınmaya çalışıyoruz kendimiz kalabilmek adına.

Bu cümlede altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Farklı olanın dışlanması

B) Hoşgörünün yaygınlaşması

C) Ortak paydada buluşulması

D) Birlik ve beraberliğin artması

E) Özgünlüğün ortadan kalkması

3. Konfüçyüs, “Bir neslin kaderini bir önceki nesil tayin eder.”

diyor; bir kaderi tayin etmek gibi bir yükümlülük varken üzerimizde yaptığımız hataların bedelini gelecek kuşaklara ödetme

lüksümüz yok.

Aşağıdakilerden hangisinde “lüksü olmamak” sözü bu cümledeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Günümüzde yaşanan gıda krizi dikkate alındığında bizim

bu saatten sonra bir karış tarım arazisini bile boş bırakacak

lüksümüz yok.

B) Sektör uzmanları, havacılıkta güvenliğin önemini tek bir

cümle ile tarif ediyor: Bir arıza durumunda bir otoyoldaymış

gibi sağa çekebilecek bir lüksümüz yok.

C) Sınava bu kadar az zaman kalmışken hiçbirimizin, tek bir

günü dahi çalışmadan geçirme lüksümüz yok.

D) Bilim insanları olarak bizler çalışmalarımızda kendimizden

öncekilerin bilimsel araştırmalarından yararlanırız ancak

bunları kendimize aitmiş gibi gösterme lüksümüz yok.

E) Hepimiz çalışan insanlarız, bir tahlil sonucu almak için hastane veya sağlık ocağına gittiğimizde saatlerce bekleme

lüksümüz yok.

4. Maddi kaygılar sanatın rotasını yönlendirirken kimi eser sahipleri de duruma ayak uydurarak (uyum sağlayarak) üç maymunu oynamayı tercih ediyor. Sözüm ona (güya) belirli bir görüşü

temsil edebilme erkine sahip aydınlarımız, hatırı sayılır (ulaşılabilir) meblağlar karşılığında atölyeler düzenleyerek herhangi bir

güzel sanat dalına meyletmiş (gönül vermiş) insanların zamanlarını alırlarken sanat kapitalizminin anlamsız döngüsüne destek olduklarının farkındalar mı yoksa bunu kasten (bile isteye)

mi yapıyorlar?

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı,

ayraç içinde verilenle uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

2. Rüşdünü ispat etmiş her şairin klişelerle mücadele yolları geliştirdiği görülür. Bu mücadelede en dikkate değer şey, şairin okuyucusunu da oluşturma konusundaki azmidir.

Bu parçada altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Bahaeddin Özkişi, çok anlamlı okumaya yatkın anlatımı

ve içe işleyen psikolojik derinlikli yaklaşımı ile öykücülükte

yeterli seviyede olduğunu pek çok öyküsüyle göstermiştir.

B) Leyla Erbil, Türk öykücülüğünün yenilikçi ikliminde dilde ve

biçimde farklı arayışlar içerisinde olmuş; öykücülüğümüze

entelektüel bir düzey, felsefi bir derinlik kazandırmıştır.

C) Öykülerinde derinlikli ve çok katmanlı bir biçemi tercih

eden Bilge Karasu’nun bu özelliklerini yansıtan kitaplarının

başında Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı gelir.

D) Öykülerinde çeşitli tonlarda bilinç akışı yöntemini kullanan

Adalet Ağaoğlu, ritmin bir anlatı ögesi olarak anlatıyı nasıl

zenginleştirdiğini gözler önüne serer.

E) Sevim Burak’ın ilk kitabı Yanık Saraylar ayrıntı zenginliği,

kurgu ve anlatım orijinalliği ile Türk öykücülüğünün seçkin

eserlerinden biridir.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 5

5

8A164523

1. 20. yüzyılın başlarında İngiltere’de ortaya çıkan fakat en net

kuramsal kaynağı Amerika’da Rene Wellek ve Austin Warren

imzalı Edebiyat Teorisi kitabında bulan yeni eleştiri; edebî eseri

sosyolojik, psikolojik, tarihsel veriler gibi dışsal ögelerin ışığında değil kendi içerisinden okur. Yani edebî eseri merkeze, diğer

tüm dışsal ögeleri de paranteze almaya dayalıdır.

Bu parçada altı çizili sözle “dışsal ögeler”e yönelik anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Edebî eser değerlendirilirken konu dışı bırakılmak

B) Edebî esere yönelik eleştirilerin açıklayıcısı sayılmak

C) Edebî eserin değer kazanmasında etkisiz kabul edilmek

D) Edebî eseri şekillendiren etkenlerden biri olarak görülmek

E) Edebî eserin anlamlandırılması için detaylı açıklama gerektirmek

2. Şiir tarihi biraz da şairler arasındaki etkileşimin tarihidir. Her

şair, eserinin ortaya çıkış sürecinde kendini seleflerin çizdiği

sınırlar içerisinde bulur. Bu durum şairi çoğu kez endişelendirir

çünkü halef şair, kendi selefinden etkilendiğinin farkına varır ve

bu etkiyi kırıp kıramayacağına yönelik kaygılanmaya başlar.

Bu parçada altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çağdaşı olan şairlerle rekabet içinde olmak

B) Etkisi altında kaldığı büyük şairleri yüceltmek

C) Kendinden önceki şairlerin belirlediği kalıplarla yazmak

D) Örnek aldığı şairlerin şiirlerinin başarısını yakalayamamak

E) Kendini dönemindeki diğer şairlerle kıyaslayıp kaygı duymak

3. Nurullah Ataç, Türkiyem kitabına yazdığı ön sözde “Bilmem

yanılıyor muyum Turgut Uyar’a yönelik düşüncelerimde? Ama

hiç sanmıyorum. Ne olursa olsun, ben onun için atıyorum zarımı.” diyerek şairin Türk şiirindeki geleceğine dair ne düşündüğünün ipuçlarını vermiştir.

Bu parçada altı çizili sözle Nurullah Ataç, söz konusu şairle

ilgili aşağıdakilerden hangisini anlatmak istemiştir?

A) Türk şiirinin başarılı şairleri arasında yer alacağını

B) Şairliğinin her aşamasında yazıları ile ona yol göstereceğini

C) Türk şiir geleneğinin dışına çıkarak aldığı riskin hakkını

vereceğini

D) Şiirleri başarılı olmasa da bir dost olarak her zaman ona

destek olacağını

E) Başkalarının görüşlerinden etkilenmeden şiirlerini tarafsız

bir gözle değerlendireceğini

4. Eserlerinde hep bir gizemin, perde arkasından konuşmanın,

soyut cümlelerle donatılmış bir anlatımın izleri mevcuttur. Birkaç taarruzda fethedilen kalelerden değildir o. Bundan dolayı

okur, karşısında alelade bir anlatı bulmaz; düşünen, düşündüren, arayan, sorgulayan bir yazarla muhataptır. Bu da ister istemez sıradan okuru sarsar.

Bu parçada altı çizili sözle yazara yönelik anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kendine özgü bir üslup oluşturduğu

B) Yazınsal değeri yüksek yapıtlar kaleme aldığı

C) Yazılarında tartışmaya açık görüşlere yer verdiği

D) Anlaşılması yoğun çaba gerektiren metinler yazdığı

E) Yaşadığı çağın çok ilerisinde olan düşüncelere sahip olduğu

5. Yaşamın anlam ve amacı sorulduğunda herkesin aşağı yukarı

verebileceği bir cevabı vardır. Ancak soru bireyselleştirildiğinde yani ne için yaşadığı ya da gerçekten yaşayıp yaşamadığı

sorulduğunda muhatabın kocaman bir soru işaretinin çengeline asılı kalması kaçınılmazdır.

Bu parçada altı çizili sözle insana yönelik asıl anlatılmak

istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belli bir amaç doğrultusunda yaşamaması

B) Yaşama anlam ve amaç katmadan yaşaması

C) Yaşamı anlamlandırmada gayret göstermemesi

D) Kendi yaşamının anlamını açıklamada yetersiz kalması

E) Kendi yaşamının sorumluluğunu üstlenmekten kaçınması

6. İçinde bulunduğumuz, bizzat yaşamakta olduğumuz çağdan çok önce yazılmış olan klasik eserler; bize insanların her

dönemde aslında aynı sorunlarla, aynı durumlarla, aynı hislerle

mücadele ettiğini anlatır ve bizi bir anlamda rahatlatır. Yalnız

olmadığımızı, bizden yüzyıllar önce yaşamış olanların da bizimle benzer sorunlara göğüs gerdiğini gösterir. Bu açıdan klasikler, zamansız kitaplardır; bu yüzden de vazgeçilmezlerdir.

Bu parçada “zamansız kitaplar” sözü ile klasiklere yönelik

anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belli bir döneme ait olmadıkları

B) Farklı tarihî dönemleri konu aldıkları

C) Tüm zamanların en çok okunan kitapları oldukları

D) Her dönemde örnek alınarak yazarlara yol gösterdikleri

E) Her toplumda karşılaşabilecek sorunlara çözüm sundukları

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 5

6

6FA1BEA8

CÜMLEDE ANLAM (Cümle Yorumlama)

Türkçe öğretiminin temel amaçlarından biri, öğrencilere okuduklarını tam ve doğru anlama becerisi kazandırmak olduğundan ÖSYM

tarafından hazırlanan Türkçe sınavının temelini oluşturan anlam soruları, bu becerinin ölçülmesine yöneliktir.

Bir yazıyı bütün ögeleriyle algılama, anlama ve kavrama süreci

olarak nitelendirilen okuma; okurların yazılı metinden “anlam” çıkardıkları ya da metne dair “yorum”da bulundukları “anlam kurma

süreci”dir. Bu tanımda gördüğümüz gibi okuma sürecinde esas nokta “anlamlandırma”dır. Okuduğunu anlama, yazarın vermek istediği

mesajı çözümleyip metinde ifade edilenleri anlam süzgecinden geçirerek yorumlamaktır. Cümle anlamı ile ilgili sorularda ölçülen de

bu yorum yeteneğidir. Bu yorumlamanın temelinde dikkat, nesnellik,

geniş bir bakış açısı vardır. Bu tarz bir yorumlama, ön yargılardan

uzak olmayı ve nesnel bakış açısını zorunlu kılar.

Cümle Yorumlama

♦ Bir cümlenin yorumlanması aşamasında öncelikle “cümlenin

konusunu saptamak”, ardından da “cümlenin vurgusunu belirlemek” gerekmektedir.

♦ “İnsan, bazı şeyleri söylediği için değil; onları belli bir biçimde

söyleyebildiği için şairdir.” cümlesine “Bu cümlede üzerinde durulan nedir?” sorusunu yönelttiğimizde “insanı şair yapan nitelik”

yanıtını alırız ki bu da cümlenin “konu”sudur. Vurgu ise cümlenin

konuyu sınırlandıran, anlatıcının bakış açısını ele veren yanıdır.

Cümlenin anlamına ulaşırken vurguya dikkat etmeliyiz. Örnek

cümlemizde vurgu, “belli bir biçimde söyleyebildiği için şairdir”

sözündedir. Cümlenin konusunu bu vurguyla birleştirdiğimizde

“Şairlik kişinin ne söylediğinden çok, nasıl söylediği ile ilişkili bir

durumdur.” yorumuna ulaşabiliriz.

♦ “Hayatında riskleri göze almayanlar kendilerine yenilik katamaz,

başarılı olamazlar.” cümlesi ile “Kıyıyı gözden kaybetmeye cesaret edemeyen insan, yeni okyanuslar keşfedemez.” cümlesinde

benzer bir düşünce farklı biçimlerde ifade edilmiştir. İlk cümlede

olduğu gibi düşünce, herhangi bir mecazdan yararlanılmadan

ya da örtülü söyleyişe başvurulmadan ortaya konulabilir; bu tarz

cümlelerde düz bir anlatım vardır, sözcükler genel olarak gerçek

anlamlarıyla kullanılır. İkinci cümlede olduğu gibi kimi cümlelerde düşünce; mecaza başvurularak, simge sözcükler kullanılarak,

örtülü anlatımdan yaralanılarak ortaya konulabilir.

♦ Stendhal’ın “Roman, yol boyunca gezdirilen bir aynadır.” sözünü

incelersek “ışığı yansıtan, varlıkların görüntüsünü veren, cilalı ve

sırlı cam” karşılığında kullanılan “ayna” sözcüğünün mecaz anlamıyla “bir olayı, bir durumu yansıtan, göz önünde canlandıran

olay ya da durum” karşılığında kullanıldığını görürüz. Dolayısıyla

“ayna” bu cümlede “gerçeği yansıtma ve aksettirme” özelliğinden

hareketle bir “benzetme” unsuru olarak kullanılmıştır. Buradan

yola çıkarak “Yazar, yaşadığı toplumu ve bu toplumun yaşamını

eserlerine yansıtır; böyle olduğunda da hayatta ne varsa romana

yansır.” yorumunda bulunabiliriz.

♦ Örtülü anlam kavramı “doğrudan söylenmeyen yargılar”, “bir

cümlenin anlamından çıkarılacak diğer anlamlar” şeklinde tanımlanabilir. Mehmet Âkif Ersoy’un “Allah bir daha bu millete İstiklal

Marşı yazdırmasın.” sözünde “Milletimiz bir daha bağımsızlık savaşı vermek zorunda kalmasın, o zor günleri bir daha yaşamasın.”

yargısı örtülü olarak bulunmaktadır.

Aşağıda verilen cümlelerle anlatılmak istenenleri bulalım.

♦ Yazacağım şiirler, yazdıklarım gibi olacaksa kalemimi kâğıdın yanı başına bir daha almamak üzere bırakırım.

Kendimi tekrar etmeye başladığımda yazmaktan vazgeçerim.

♦ Gerçek bir film, ayakkabının içine kaçan bir taşa benzemelidir.

İyi bir film, insanı ve toplumu tedirgin eden sorunlar üzerine bizi

düşünmeye zorlamalıdır.

♦ Bir yazarın çocukluğu, o yazarın anlatısındaki kapıların anahtarıdır.

Yazarların sanatsal yaratılarının anlaşılması ile çocukluğunda

yaşadıklarının bilinmesi birbiriyle doğrudan ilişkilidir.

♦ Şiir, çıkmazdan beslenir.

Çözümsüz durumlar şiire kaynaklık eder.

Örnek Soru

Bir şiiri, bir romanı okumuş olan; bir resme bakmış, bir müziği dinlemiş olan insan; o şiirden, romandan, resimden ve müzikten önceki

insan değilse artık bu yapıtlar sanat yapıtı olmaya hak kazanmışlardır.

Bu cümlede anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sanat eğitiminin kişiyi geliştirme ve yetkinleştirmeyi amaçladığı

B) Sanat yapıtlarının sanatçının iç dünyası ve hayal gücüyle şekillendiği

C) Duygu ve düşüncelerin bir sanat biçimi içinde ifade edildiklerinde

değer kazandığı

D) Sanat yapıtlarının alıcı üzerinde onu değiştirmeye yönelik etkisinin olması gerektiği

E) Sanatın ve buna bağlı olarak saat yapıtlarının insanın estetik yanının bir yansıması olduğu

Çözüm

Verilen cümlede “bir yapıtın sanat yapıtı olmaya hak kazanmasını

gerekli kılan nitelik” üzerinde durulmuştur. Bu nitelik de “yapıtın kişi

üzerinde değişim yaratması” olarak verilmiştir. Bu durumda cümlede

anlatılmak istenen D seçeneğinde ifade edildiği gibi, “Sanat yapıtlarının alıcı üzerinde onu değiştirmeye yönelik etkisinin olması gerektiği”dir.

Cümle Yorumlama 2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

MODÜL

6

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

Cümle Yorumlama

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

7A322D69

Örnek Soru

Polisiye romanlar, yazıldıkları döneme ve topluma ait izler taşır;

içinden çıktığı toplumun yönetim düzeni, yaşam tarzı, ideolojik çözülmeleri, toplumsal olarak bastırılmış yapıların ortaya çıkarılması

gibi ayrıntılarıyla toplumun röntgenini çeker âdeta.

Bu cümlede “polisiye romanlar” ile ilgili anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Farklı okumalara açık özellikte olduğu

B) İnsan psikolojisine yönelik ayrıntılar içerdiği

C) Tüm toplumlarda ve zamanlarda ilgi gördüğü

D) Okurda merak uyandıran bir içeriğe sahip olduğu

E) Sosyolojik çözümlemeler için kaynak niteliği taşıdığı

Çözüm

Verilen cümlede, polisiye romanların “toplumun röntgenini çektiği”

vurgusu yapılarak “polisiye romanların toplumsal yapıyı yansıttığı”

görüşü ortaya konulmuş ve bu romanların “sosyolojik yanı”na dikkat

çekilmiştir. Buradan hareketle “polisiye romanlarının toplum bilimi

yani sosyoloji için veri sağladığı” çıkarımında bulunarak anlatılmak

istenenin E seçeneğinde ifade edildiğini söyleyebiliriz.

Yakın Anlamlı Cümleler

♦ Aynı düşüncenin farklı sözcükler kullanılarak ifade edildiği cümleler yakın anlamlıdır.

♦ “Anlam, sanatçının yapıtında oluşturduğu boşlukların alımlayıcı tarafından doldurulması ile oluşur.” cümlesi ile “Bir edebiyat

yapıtının anlamı, metindeki bazı ipuçlarına göre okur tarafından

okuma sürecinde yavaş yavaş kurulur.” cümlesinde “Bir edebî

yapıtın anlamı, metnin içinde hazır şekilde bulunmaz; alıcı konumdaki okurun bu anlama ulaşması gerekir.” yargısına vurgu

yapıldığından bu cümleler yakın anlamlıdır.

Aşağıda verilen cümlelere anlamca yakın cümleler yazalım.

♦ Hiçbir yazınsal yapıt ait olduğu çağın gerçekliğinden bağımsız

düşünülemez.

Sanat yapıtları yazıldıkları dönemi yansıtan aynalardır.

♦ Şiirin anlamı değil, anlamları vardır.

Şiirin dili, yoruma açık bir dildir.

♦ Üslubu imzası olan sanatçılar ölümsüzlük kazanır.

Anlatımı özgün olan sanatçılar kalıcılığı yakalar.

♦ Zekâ ne sadece kalıtsal ne de sadece çevresel etkenlerle açıklanabilir.

Zekâ doğuştan getirilen özelliklerin çevresel koşullarla birleşmesidir.

♦ Yazın kütüphanesinin en tozlu rafları, bir süre sonra özgünlüklerini yitirerek tekdüzeleşmiş isimlere aittir.

Kendini tekrar ederek orijinalliğini kaybeden yazarlar unutulmaya

mahkûmdur.

♦ Başarı merdivenlerini ellerin cebinde çıkamazsın.

Başarı, engelleri aşmayı ve mücadeleyi gerektirir.

♦ Hiçbir şey, hayal gücü kadar hür değildir.

Hayal gücünün dışında tüm özgürlüklerin sınırları vardır.

♦ Her zaman gemicinin istediği rüzgâr esmez.

Bir işe başlarken koşulların daima uygun olmayacağı hesaba

katılmalıdır.

Örnek 1

Başta eleştirmenlerce, devamında birçok kesim tarafından, “Türk

edebiyatının Kafka’sı” olarak değerlendirilen Bilge Karasu’nun eserlerini okurken kokusunu almamak neredeyse imkânsızdır Franz

Kafka’nın.

Bu cümlede Bilge Karasu ile ilgili asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kafka’ya öykünerek yazdığı yapıtlarının eleştirildiği

B) Yapıtlarının en az Kafka’nınkiler kadar başarılı olduğu

C) Kafka’nın birçok kesim tarafından tanınmasını sağladığı

D) Eserlerinde Kafka’nın izlerini görmenin mümkün olduğu

E) Adı Kafka’yla birlikte anılan yazarların başında geldiği

Çözüm

Verilen cümlede Bilge Karasu için “Türk edebiyatının Kafka’sı” nitelendirilmesinde bulunularak Bilge Karasu ile Kafka arasındaki benzerlik vurgulanmış, “Bilge Karasu’nun eserlerinde Kafka’nın kokusu”

olduğu söylenerek de Bilge Karasu’nun eserlerinde Kafka’yı hatırlatan izlerin varlığına dikkat çekilmiştir. Bu vurgulardan hareketle

doğru yanıt “D” olur.

Cümle Yorumlama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

6

2

Anlamca Çelişen Cümleler

♦ Benzer ya da aynı durumlar karşısında anlam bakımından birbirine zıt yargıları ifade eden cümleler, “anlamca çelişen cümleler”dir.

♦ “Sanat eserinde, sanat kaygısından başka endişe olmamalıdır.”

cümlesi ile “Sanatçı, eseri aracılığı ile belirli bir ideolojiyi savunarak bu ideolojinin sözcüsü olmalıdır.” cümlesi ortaya koydukları

düşünce yönüyle çelişmektedir. Her iki cümlede de ele alınan

konu “sanatın işlevi”dir. İlk cümlede sanatın tek işlevinin “sanat

yapmak” olması gerektiği ifade edilirken ikinci cümlede sanata

ideolojik bir işlev yüklenerek sanatın “belli bir düşüncenin savunulmasında araç” olması gerektiği belirtilmiştir. Sanatın işlevi,

karşıt bakış açılarıyla ele alındığından cümleler anlamca birbiriyle

çelişmiştir.

♦ Bu cümlelerde de gördüğümüz gibi cümlelerin birbiriyle çelişmesi için “aynı konu”yu “karşıt bakış açıları”yla ele alan yargılar

içermeleri gerekmektedir.

Örnek Soru

I. Herkes tarafından anlaşılma kaygısı, sanatın kalitesini ve ifade

gücünü bayağılaştırır; onu özgünlükten uzaklaştırır.

II. Sanat, estetik değerlerin dışında ne başka düşünceleri göz

önüne alır ne de başka bir amaca yönelir; olur da başka bir eğilim

gösterirse o zaten sanat olmaz.

III. Şiirsel imge, sanat yapıtının dilini konuşma dilinin doğallığından

kopararak sanat birikimi olan donanımlı okur kitlesini gerekli kılar

oysaki sanat yapıtının en önemli niteliği anlam olduğundan sanat

genele hitap etmelidir.

IV. Sanatçı, her ne sebeple olursa olsun dış dünyaya karşı sanat

eserinde kendi referans dünyasını oluşturur ve bunu yaparken

de gerçekliğe atıfta bulunur; böylece sınırlarını sanatçının çizdiği

bir dünya, gerçeklik süzgecinden geçirilerek oluşturulur.

Numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbiriyle çelişmektedir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV

D) II ve III E) II ve IV

Çözüm

I. cümlenin konusu “sanatın anlaşılırlığı”, II. cümlenin konusu “sanatın

işlevi”, III. cümlenin konusu “santın anlaşılırlığı”, IV. cümlenin konusu

“sanatta gerçeklik”tir. Cümlelerin anlamca çeliştiğini söyleyebilmek

için “aynı konu”nun “karşıt bakış açıları” ile ele alınması gerektiğini

ifade etmiştik. Bu durumda I ve III. cümleleri incelemeliyiz. I. cümlede “sanatın herkesçe anlaşılır olması” sanat için “olumsuz” bir değer

olarak ortaya konurken III. cümlede “sanatın genele hitap etmesi”

gerektiği belirtilmektedir. Bu durumda I ve III. cümleler anlamca çeliştiğinden doğru yanıt B olmalıdır.

Örnek 2

Bilimsel metinler estetik bir değer taşımaz çünkü anlamı mümkün

olduğunca hazır bir biçimde sunduğundan okur, metnin oluşumuna

katkı sağlamaz.

Bu cümleye göre “estetik değer taşıyan metinler”in özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dış gerçekliği kurgulayarak okura iletmesi

B) Okura, dolduracağı anlamsal boşluklar sunması

C) Özgün anlatım dili ve şiirsel söyleyişe dayalı olması

D) Okur üzerinde merak uyandıracak biçimde kurgulanması

E) Düşünce üretiminden çok, duygusal etki bırakmayı hedeflemesi

Çözüm

Cümlede “estetik değer taşımama” ölçütü olarak “metnin anlamının okura hazır verilmesi, okurun metni anlama ve yorumlama sürecinde herhangi bir uğraş içinde olmaması” gösterilmiştir. O hâlde

“okuru düşünmeye, yorum yapmaya zorlama, metnin anlamına katkı

sunma” estetik değer ölçütüdür. Bu da bizi “B” seçeneğine götürür.

Örnek 3

(I) Çeviri edebiyatın kalitesi, Türkiye’de günden güne yükseliyor.

(II) Gün geçtikçe artan birikim, yeni yetişen çevirmenler için oldukça önemli bir etken. (III) İyi bir çeviri edebiyat ürünü için edebiyat

yeteneğine sahip olmak da bir çevirmende bulunması gereken yetilerdendir. (IV) Ayrıca çevirmenin çeviri yapılacak iki dili de ana dili

seviyesinde bilmesi önem arz ediyor. (V) Bununla birlikte bir çeviri

yapıtın kalitesindeki püf nokta ne derseniz çeviriyi yapanın edebiyata

olan yatkınlığıdır, derim.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

Çözüm

Parçada yer alan III ve V. cümlelerde nitelikli bir çeviri edebiyat ürününün varlığı ile çevirmenin edebiyata yönelik yeteneği olması arasında ilgi kurulduğundan doğru yanıt “D” olmalıdır.

Cümle Yorumlama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

6

3

1. Yazar, gerçeklik denizinde yol almakla birlikte arada düş koylarına uğrayıp soluklanıyor.

Bu cümlede söz edilen yazarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Olayları anlatırken ayrıntıları gözden kaçırmadığı

B) Olay örgüsünü büyük ölçüde yaşanmışlıkları üzerine kurduğu

C) Yaşamın gerçeklerini anlatırken okuru sıkmamaya özen

gösterdiği

D) Hayalî unsurlarla zenginleştirdiği yapıtlarının okura zengin

bir düş gücü sunduğu

E) Gerçeğe uygun bir zeminle temellendirdiği kurguyu bazen

düşsel ögelerle rahatlattığı

4. Aşağıdakilerden hangisi “Aynaya bakmaktan korkan uluslar

tiyatroyu sevmezler.” cümlesini anlamca destekler niteliktedir?

A) Tiyatro, söze can katar; sözü görüntüye, düşünceyi eyleme

çevirir.

B) Tiyatrosuz bir toplum henüz kendini gerçekleştirememiş bir

toplumdur.

C) Tiyatrosu olan bir ülkede kötülükler, çirkinlikler, yanlışlıklar

sürüp gitmez.

D) Tiyatronun diğer sanat dallarından ayrıldığı nokta, hayal

gücünü gerçeğe dönüştürmesidir.

E) Tiyatro, halkın yaşamındaki olumlu ve olumsuz durumları sahneleyerek toplumları kendileri ile yüzleştirebilen bir

sanattır.

2. Jacob Riis, “Çaresiz kaldığım zamanlarda gider, bir taş ustası

bulur, onu seyrederim. Adam belki yüz kere vurur taşa. Ama

değil kırmak, küçücük bir çatlak bile oluşturamaz. Sonra birden, yüz birinci vuruşta taş ikiye ayrılıverir. İşte o zaman anlarım ki taşı ikiye bölen o son vuruş değil, ondan öncekilerdir.”

der.

Jacob Riis’in bu sözle anlatmak istediği aşağıdakilerden

hangisidir?

A) İnsanın en umutsuz anlarda bile yeni başlangıçlarla karşılaşabildiği

B) Kararlılık ile sabrın insanın hedeflerine ulaşmasında önemli

rol oynadığı

C) Hatalarından ders çıkarıp yoluna devam edebilenlerin, istediğini elde ettiği

D) Sorunlarını başkalarından yardım alarak değil tek başına

çözebilenlerin daha başarılı olduğu

E) Olumsuzluklara karşı direnç gösterildiğinde değil, olumsuzluklar kabullenildiğinde başarıya ulaşıldığı

5. Her dönemin bir üslubu, bir fikri oldu şiir üzerine ama temelsiz

arayışlarla farklılık yaratmaya çalışanların bir ağustos böceği

gibi mevsimlik oldu sesleri.

Aşağıdakilerden hangisi bu cümlede ortaya konan düşünceyi destekler?

A) Her sanatçı, eserinde kendine özgü yenilikler yapmalıdır.

B) Şiirin ruhuna aykırı hareket edenleri tarih mutlaka cezalandırır.

C) Şiirde üslup ve kulağa hoş gelen imgeler kullanmak takdir

edilir.

D) Şiirinde özgün bir tarz yaratmak için çabalayan şairler eninde sonunda fark edilirler.

E) Bir şair, şiirini diğerlerinden farklı kılmak adına kökü olmayan yeni yollara başvurursa kalıcı bir sanatçı olamaz.

3. Çevremizdeki pek çok kişi, gem vuramadıkları tutkuların ve söz

geçiremedikleri dürtülerin esiri olup iş ve özel yaşamlarını hayret edilecek ölçüde kötü yönetebiliyor.

Bu cümlede söz edilen kişilerle ilgili anlatılmak istenen

aşağıdakilerden hangisidir?

A) İş ve özel yaşamlarını ayırmada zorlandıkları

B) Önemli kararlar alırken duygularını yok saydıkları

C) Özel yaşamlarındaki sorunları iş yaşamlarına da yansıttıkları

D) Güçlü istek ve eğilimlerin etkisinde kalarak yanlış kararlar

aldıkları

E) Aşırı ölçüde hırslı davranarak yaşamlarının her alanında

zarar gördükleri

6. I. Yazar, eserlerinin vücuda getiriliş sürecini de ayrıca bir

öykü olarak okura sunabilir.

II. Yazarın, gerçeği anlatma konusunda daha önce kimsede

görülmeyen bir gerçekçilik anlayışı var.

III. Yazar, her ne kadar çevresinde olup bitene duyarsız görünse de ele aldığı konuları kendi mahallenizde dahi yaşayabilirsiniz.

IV. Yazar, dilin olanaklarını kısıtlı bularak yer yer çizimlere de

yer veriyor.

V. Yazar için kendi yaratma süreci dahi başka bir eserine

konu olabilir.

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisi anlamca birbirine en

yakındır?

A) I ve III B) I ve IV C) I ve V

D) II ve V E) III ve IV

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 6

4

5DE336EB

1. Kendine kitaplardan oluşan bir dünya kurmayı başaramayan

genç yazarın, çıktığı noktaya dönmekten başka çaresi kalmaz.

Bu cümlede “genç yazar”la ilgili anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Geleceğe kalabilmesinin koşulunun pek çok kitap kaleme

almaktan geçtiği

B) Yazarlık dışında herhangi bir işle uğraşmayıp kendini sadece yazmaya adaması gerektiği

C) Yazarlık yolunda ilerleyebilmesinin okuma yoluyla kazanılmış birikimle mümkün olduğu

D) İlk yapıtlarında yakaladığı başarıyı tüm yapıtlarında yakaladığı zaman gerçek bir yazar olduğu

E) İyi bir eser vererek edebiyat yaşamına başlamasının değil,

bu başarıyı sürdürebilmesinin önemli olduğu

3. Edebî eser, biyografik olarak bilinen unsurları içerdiği zaman

bile bu unsurlar, eserde yeni bir düzen içinde bambaşka bir

görünüm kazanır. Böylece gerçek anlamlarını kaybeder. Bu

sebeple de edebî ürünler hiçbir zaman biyografi için bir belge

niteliği taşıyamaz.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine karşı çıkılmaktadır?

A) Edebî eserin, yazarının kişiliğinden bağımsız olarak görülmesine

B) Sanatçı biyografilerinin öznel yargılar çerçevesinde oluşturulmasına

C) Sanatçıların yaşamına yön vermiş kimi olayların edebî eserlere konu olmasına

D) Biyografilerde sanatçının yapıtlarına yönelik değerlendirmelerin yer almasına

E) Sanatçının kaleme aldığı yapıtları ile yaşamı arasında

özdeşlik kurulmasına

2. (I) Bilim kurgu edebiyatının, gotik ve fantastik edebiyatın kendisine gönül borcu olan Edgar Allen Poe, Amerikan edebiyatının

ilk kısa hikâyecilerinden kabul edilir. (II) En gerçek dışı durumlarda bile bir gerçeklik duygusu yaratır öyküleriyle. (III) Öykülerinin atmosferini önceden tasarladığı etkiyi yaratacak tarzda,

en ince ayrıntılarını düşünerek bir matematikçi ve şair titizliğiyle kurar. (IV) Akıl yürütmeye, mantık oyunlarına, çözümlemeye olan düşkünlüğü polisiye ve bilim kurgu türlerinin öncüsü

olarak kabul edilmesini sağlamıştır. (V) Kelime oyunları, gizemli

imalar ile kuşatılan öykülerinde dikkatle oluşturulmuş anlamsal

çok katlılık vardır.

Bir sanatçıdan söz edilen bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, edebiyat dünyasındaki konumuyla ilgili bilgi

verilmiştir.

B) II. cümlede, yapıtlarındaki kimi durumların okurda bıraktığı

duygudan söz edilmiştir.

C) III. cümlede, hikâyelerini kurmada benimsediği yönteme

yönelik beğeni hissettirilmiştir.

D) IV. cümlede, edebî konumunu kendisine kazandıran etkenler belirtilmiştir.

E) V. cümlede, öykülerinin kolay çözülemeyen olay örgüsüne

sahip olmasının okurdaki etkilerine değinilmiştir.

4. (I) Kitap okumak, çocukların kişilik gelişimine katkı sağlamakta;

duygusal ve ruhsal ihtiyaçlarının karşılanmasına önemli ölçüde etki etmektedir. (II) Kitap okumayan kuşakların fikir üretme

yetenekleri gerilemekte, yetersiz olan kelime hazinesi ile başarılı

iletişim kurma becerisi eksik kalmaktadır. (III) Topluma evrensel

değerlerin kazandırılması, tarih ve kültür bilincinin oluşturulması; daha çocuk yaşta okuyan, bilgiyi seven kuşakların yetiştirilmesiyle mümkündür. (IV) Her şeyi öğretmenin mümkün olmadığı eğitim sürecinde, çocukların kendilerini yetiştirmeleri ancak

okumakla mümkündür. (V) Televizyon seyrederek, bilgisayar

oyunları oynayarak büyüyen çocuklar; okumanın sağlayacağı

olanaklardan yoksun kalmaktadırlar.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, kitap okumanın çocuğun gelişimindeki etkilerinden söz edilmiştir.

B) II. cümlede, kitap okumanın önemsenmediği toplumlarda

yaşanabilecek iletişim sorunları belirtilmiştir.

C) III. cümlede, okuma alışkanlığı edinerek büyümüş nesillerin

oluşturduğu toplumların sahip olacağı niteliklere değinilmiştir.

D) IV. cümlede, okumanın kişinin kendisini yetiştirmesi için bir

gereklilik olduğu söylenmiştir.

E) V. cümlede, çocukların televizyon izleyerek ve bilgisayar

oyunu oynayarak büyümesinin getireceği eksiklik ifade

edilmiştir.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 6

5

8CF93D76

1. Okur, ait olduğu dönem tarafından sınırları belirlenen bir pencereden bakar edebî eserlere; bu sınırlar dönemden döneme

değişiklik gösterdiği için edebî eserlerin yorumlanması da değişiklik gösterir.

Bu cümlede asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Her edebî eser, ait olduğu dönemden izler taşır.

B) Her yazar, içinde bulunduğu devri kendi bakış açısına göre

yansıtır.

C) Farklı dönemlerdeki okurların aynı edebî metinden anladıkları da farklıdır.

D) Okur, kendi yaşantısıyla edebî metin arasında ilgi kurarak

çıkarımda bulunur.

E) Edebî eserlerin yorumlanmasında eserin ait olduğu dönemin tarihsel zemini dikkate alınmalıdır.

2. Kötü sanat örneği olan bir “fikir romanı”nın içindeki mesajlar,

başka bir yerde çok daha iyi ifade edilebilir; eğer söz konusu

eser iyi sanat örneği ise içindeki fikirler mutlaka sanatın gereğine uygun biçimde dönüştürülmüştür.

Aşağıdakilerden hangisi ortaya koyduğu düşünce bakımından bu cümleyle aynı doğrultudadır?

A) Edebî metin, her okunduğunda yeniden kurulup anlamlandırılacak biçimde düzenlenir; bunun için de edebî metnin

anlamı değil anlamları vardır.

B) Tüm edebî eserlerde, yazarın doğrudan söylemediği ancak

satır aralarına gizlediği, kendine göre doğru olan kimi

mesajların olduğunu söylemek mümkündür.

C) Edebî eserin iletisi, çay içindeki şeker gibi olmalı; edebî

estetik ve dil güzelliği içinde eriyebilmelidir; aksi hâlde o

eserin edebîliğinden söz etmek güçleşir.

D) Her edebiyatçı, aynı zamanda bir düşünür ve aydın kişidir; onun fikrî altyapısının sağlam, kelime hazinesinin geniş,

anlatım yeteneğinin güçlü olması gerekir.

E) Edebî metin ile gerçeklik ilişkisi her zaman bir sorun olmuş,

çeşitli bakımlardan ele alınmıştır fakat edebiyat eserinin

gerçeklik dışına çıkabileceğini söylemek neredeyse imkânsızdır.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi “Nitelikliherroman,birbirinden

çok farklı zamanlar ve mekânlarda okunur; farklı okumalara açık

ve her okuyana yeni olanaklar sunan bir yapısı varsa elbette.”

düşüncesine uzak düşmektedir?

A) Cervantes’in Don Kişot romanına bugüne dek sayısız anlam

verilebilmiş ki aradan geçen yüzlerce yıllık zaman boyunca

bu roman bambaşka coğrafyalarda okunmayı sürdürmüş.

B) Orhan Pamuk’un okura doldurması gereken boşluklar

sunan romanı Kara Kitap, yazıldığı günden bugüne birçok

çevirisi yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir.

C) Romantik akımın en önemli temsilcilerinden biri olan Victor

Hugo’nun Sefiller adlı kitabı öyle başarılı bir dille yazılmıştır

ki okurken kahramanları yanı başınızda hissedersiniz.

D) Dostoyevski’nin okuyucuyu derinden sarsan, defalarca

okunan ve her okumada okura yeni bakış açıları sunan Suç

ve Ceza romanı, yüz yılı aşan sürede pek çok ülkede defalarca basılmıştır.

E) James Joyce’un öncü postmodernist romanların en önemli metinlerinden biri olan Ulysses romanı, tek bir okumada

anlaşılması mümkün olmayan kurgu ve tekniğiyle dünya

edebiyatının tüm zamanlara meydan okuyan yapıtlarından

biri olmuştur.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi “Bir yazarın anlatı sanatıyla

yaptığı gizemli ve tehlikeli yolculuğu, gerçeklikle kol kola olan

saf hayat hikâyesi şeklinde değil de esere ustaca yerleştirilmiş

düşsel ögelerin ardından izleyebilmek okur için bir ayrıcalıktır.”

yargısında ortaya konan düşünceyle çelişmektedir?

A) Köşe taşları koydum romanıma arada, okurlarım satırlarıma

sinen gizemlere bu ipuçlarını takip edip kendileri ulaşsınlar

istedim.

B) Ben, bir yazar olarak okurum beni satır aralarına sakladığım detaylardan keşfetsin isterim yoksa başka türlüsü düz

biyografi yazarlığı olur.

C) Gerçeklikle dans ederek ilerleyen bir edebiyat eseri yerine

anlatımıyla, imgeleriyle gerçeği sadece bir fon müziği yapmış bir başyapıt yaratmış sanatçımız.

D) Gerçek bir yaşamdı eserime konu ettiğim fakat onu yalnızca

bir yaşam olarak değil, çizgileri düş gücüyle çizilmiş sanatsal bir yaratım biçiminde kurgulayıp sundum okuruma.

E) Her satırı dantel gibi incelikle işlenerek kurgulanmış, kendini kolay ele vermeyen romanları okumak; bu gündelik

yaşamın keşmekeşi içinde sizi de benim gibi yoruyorsa bu

kitapla dinleneceksiniz.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 6

6

9B246B17

CÜMLEDE ANLAM

Nesnel Yargılı Cümleler

♦ Doğruluğu ya da yanlışlığı kişilere göre değişmeyen, söyleyenin

duygu ve düşüncesini içermeyen yargılardır. Nesnel yargılı cümleler şu özelliklere sahiptir:

♦ Kanıtlanabilir özellikte olma

♦ Akla ve mantığa dayalı olma

♦ Herkes için aynı anlamı taşıma

♦ Yorum ve değerlendirme içermeme

♦ Kişinin kişisel görüşlerinden bağımsız olma

♦ Nesnel yargı ifadesi “kanıtlanabilir yargı”, “objektif yargı” ifadeleriyle de karşılanabilir.

Aşağıda verilen cümlelerden nesnel yargı içerenleri işaretleyelim.

Göç eden kuşların büyük çoğunluğu, bir seferde uzun mesafeleri aşabilmek için deri altında yağ depolar.

✓

Hatıra yazarı her ne kadar yaşadığı veya tanık olduğu olaylar

karşısında tamamen tarafsız olamasa da tarafsızlığı en azından bir ilke olarak benimsemelidir.

Dil olmadan düşünmenin mümkün olup olmadığı çokça tartışılmış; XVIII. yüzyıldan XX. yüzyıla gelene kadar dilin düşünce

üretimindeki etkisi ve işlevi, bütün kültür bilimlerinde temel

sorun olmuştur.

✓

XV. yüzyılın sonlarından başlayarak sanat ve bilim dilinde yabancılaşmanın giderek arttığı görülmektedir; divan şiirindeki

bu tutumun sonucu olarak Bakî’de yabancı ögelerin oranı

%65, Nef’î’de %60 olarak saptanmaktadır.

✓

Bir sanatçının yaşaması demek, sanat eserinin yaşaması

demektir; ölümsüz eserler ise ancak “sanat için sanat” düşüncesiyle yazılanlardır, bu düşünce dışında ortaya konmuş

eserler hiçbir değer taşımaz.

Stella, Goethe’nin beş perde ve bir ekten oluşan tiyatro eseridir; eserde farklı zaman ve mekânda aynı kişiyi seven iki

kadının yalnızlığı ve çaresizliği dile getirilmektedir.

✓

Tabiat ile hayat, insanın şekil vererek güzel ve faydalı eserler

yaratacağı muazzam bir malzeme deposudur; bütün tabiat

ve hayat işlenecek konularla doludur; mühim olan, herhangi

bir konu etrafında bir renk kompozisyonu oluşturabilmektir.

Öznel Yargılı Cümleler

♦ Kişilerin duygu ve düşüncelerine bağlı olan, bu nedenle de kişiden kişiye değişebilen yargılardır. Öznel yargılı cümleler şu

özelliklere sahiptir:

♦ Kişisel beğeni ve düşünceye bağlı olma

♦ Yorum ve değerlendirme içeren ifadelerle oluşturulma

♦ Nesnelerin gerçeğine değil öznenin duygularına dayanma

♦ Öznel yargı ifadesi “subjektif yargı”, “kişisel görüşe bağlı yargı”

ifadeleriyle de karşılanabilir.

Aşağıda verilen cümlelerden öznel yargı içerenleri işaretleyelim.

Orhan Pamuk ilk romanı Cevdet Bey ve Oğulları’nın üzerinde

çalıştığı yıllarda Türk edebiyat ve romanı, adına kısaca “köy

gerçekliği” denilen akımın etkisindeydi.

Orhan Pamuk’un üçüncü romanı Beyaz Kale, Türk romanı

için bir başkaldırıyı simgelemektedir; roman, küçük yapısına

rağmen olay örgüsü metin içi uzak göndermelerle kurgulanarak dikkat çekici hâle getirilmiştir.

✓

Orhan Pamuk’un Türk romanına bir “bomba” etkisi yaratarak

düşmesi, Kara Kitap romanıyla gerçekleşmiştir; bu roman,

birbirine taban tabana zıt eleştiriler alarak roman eleştirisi geleneğimizde de yeni bir çığır açmıştır.

✓

Örnek 1

Aşağıdakilerden hangisi kişisel görüş içermemektedir?

A) Genç bir yazarın kaleminden çıkmış olmasına rağmen oldukça

yoğun, büyülü ve güçlü öyküler var kitapta.

B) Edebiyat lezzetini özleyenler için çok özel bir roman bu, daha ilk

sayfalarından itibaren sarıp sarmalıyor okuru.

C) Bir kitap için en gerçekçi eleştiri, kitabı birkaç kez okuyup en dipte kalan söylemine kadar kitaba hâkim olan eleştirmenin yaptığı

eleştiridir.

D) Tarihî romanların ciddi bir okur kitlesi kazanması, tarihin sıkıcı anlatımının edebiyatın eğlenceli satırları ile buluşmasından duyulan

mutluluğun göstergesidir.

E) Yazar, pek çok öyküsünde Türk toplumunun son dönemde yaşadığı sosyal, kültürel, iktisadi değişikliklere ve bunların bireydeki

etkisine yer vermektedir.

Çözüm

“E” seçeneğinde bir yazarın öykülerine konu olan temalar, herhangi

bir öznel ifadeye yer verilmeden ortaya konulduğundan doğru yanıt

“E” şıkkıdır.

Öznellik/Nesnellik - Doğrudan/Dolaylı Anlatım -

Kavramlar

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

MODÜL

7-8

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

Öznellik/Nesnellik - Doğrudan/Dolaylı Anlatım - Kavramlar

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

9DB15ADF

Doğrudan ve Dolaylı Anlatımlı Cümleler

♦ Bir sözü söylendiği biçimiyle, olduğu gibi aktaran cümlelerin

anlatımı “doğrudan anlatım”; bir kişiye ait sözün, anlamı değiştirilmeden ancak anlatıcının kendi ifadesi içinde eritilerek verildiği

cümlelerin anlatımı “dolaylı anlatım” olarak ifade edilir.

♦ Edebiyat öğretmenimiz, “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi

yoktur.” dedi. (doğrudan anlatım)

♦ Edebiyat öğretmenimiz, şiirler içinde “Han Duvarları” gibisi

olmadığını söyledi. (dolaylı anlatım)

♦ Atatürk Türk diline verdiği önemi, “Türk dili, Türk milletinin

zihnidir; kalbidir.” sözünde belirtir. (doğrudan anlatım)

♦ Atatürk Türk dilinin Türk milletinin zihni ve kalbi olduğunu

söyleyerek Türk diline verdiği önemi belirtir. (dolaylı anlatım)

♦ Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözlerin verildiği doğrudan anlatımlı cümlelerde, bu sözler tırnak içine

alınır; bu sözler tırnak içine alınmamışsa sözün sonuna virgül konularak da doğrudan anlatıma başvurulabilir:

♦ Balıkesir’e yarın gideceğim, dedi. (doğrudan anlatım)

♦ Yarın Balıkesir’e gideceğini söyledi. (dolaylı anlatım)

Aşağıdaki cümlelerin anlatımının doğrudan mı dolaylı mı olduğunu belirleyelim.

Pekin’deki Çin Bilimler Akademisinden Linsen Yang ve meslektaşları, deniz suyundan uranyum elde edebilmek için 300 ila 500 nanometre çapındaki tünellere dallanan küçük kanallarla dolu bir polimer

membran tasarladı.

Doğrudan anlatım

Bern Üniversitesinden Emma Hodcroft, SARS-CoV-2 genomu ile

Omicron’un genomunun hayli farklı olduğunu ve bu varyantın en yakın akrabasını saptamanın çok zor olduğunu belirtiyor.

Dolaylı anlatım

Prof. Dr. Vural Gökmen, günlük konuşmalarımızda çokça geçen

“sağlıklı gıda” ifadesi yerine “sağlıklı diyet” ya da “sağlıklı beslenme”

ifadelerinin kullanılmasının daha doğru olduğunu söylüyor.

Dolaylı anlatım

Ahmet Hamdi Tanpınar, Mai ve Siyah için “Türk edebiyatında nesli

namına konuşan ilk eser.” der ve şöyle devam eder: “Halit Ziya, bu

ikinci büyük romanında kahramanını Bâb-ı Âli’nin ortasına atmakla

nesli namına bütün bir konuşma rahatlığını elde etmiştir.”

Doğrudan anlatım

CÜMLEDE KAVRAMLAR

Tanım Cümleleri

♦ Herhangi bir kavram, herhangi bir varlık için sorabileceğimiz, “Bu

nedir?” sorusunun karşılığıdır. Söz konusu varlığın ya da kavramın belirleyici niteliklerinin belirtilmesidir.

♦ Betimleme; bir varlığı, bir durum ya da kavramı göz önünde

ve zihinde canlandıracak biçimde sözle, yazıyla anlatma yoludur.

♦ Yukarıdaki örnekte olduğu gibi bir kavram nesnel bir anlatımla

tanımlanabilir. Bunun yanı sıra kimi tanım cümleleri öznellik de

taşıyabilir. Farklı sanatçılar tarafından yapılmış şiir tanımlarını birlikte inceleyelim.

♦ Şiir, büyük zekâların rüyalarıdır.

(Lamartine)

♦ Şiir, sözcüklerle güzel biçimler kurma sanatıdır.

(Cahit Sıtkı)

♦ Şiir bir sorun, bir durum üzerine ölçülü konuşan; susunca da

bizim düşünmemizi bekleyen bir olgunluktur.

(Behçet Necatigil)

Karşılaştırma Cümleleri

♦ Karşılaştırma; birbiriyle ilişkili iki varlık, iki kavram veya herhangi

iki durumun benzer ya da farklı yönleriyle ele alınmasıdır.

♦ Eskiden başarılı olmak için önerilen tek yol, “çok çalışmak”tı;

günümüzde ise bu yol, “etkili çalışmak”tan geçiyor.

♦ Yazar, kitabında tahkiyeden çok düşünce açıklamaya yönelmiştir; bu yönüyle kitaptaki öykülerde Rasim Özdenören’in

izleri görülmektedir.

Eleştiri Cümleleri

♦ Eleştiri, bir sanat yapıtının veya bir sanatçının olumlu ya da olumsuz yönlerinin ortaya konulması; bir durumun veya olayın doğru

ya da yanlış yönlerinin gösterilmesidir. Bu tanımda belirtildiği gibi

eleştiri “olumlu” da “olumsuz” da olabilmektedir. Sorularda daha

çok, olumsuz değerlendirme içeren ifadeler eleştiri cümlesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

♦ Yazarın ilk öykülerinde gördüğümüz şiirsel dil ile sağlam kurgu

sonraki öykülerinde değişmiş, bu öyküler iyiden iyiye bir gazete fıkrasını andıran yazılara dönüşmüştür.

♦ Olumlu eleştirinin bulunduğu cümlelerde “beğenme, takdir etme” anlamı olduğundan bu türden eleştiri cümlelerine yönelik

sorular “... hangisinde beğenme anlamı vardır?” biçiminde de

karşımıza çıkabilmektedir.

♦ “Öz eleştiri” kişinin kendi tutum, davranış, düşünce ve kişilik

özelliklerine yönelik yaptığı eleştiridir; “öz eleştiri yapılmıştır / yapılmamıştır?” biçiminde ifadelerin yer aldığı sorularda anlatıcının

kendine yönelik ortaya koyduğu eleştirilere dikkat etmeliyiz.

Öznellik/Nesnellik - Doğrudan/Dolaylı Anlatım - Kavramlar

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

7-8

2

Değerlendirme Cümleleri

♦ Değerlendirme içeren cümlelerde anlatıcı; bir yapıt, bir sanatçı ya

da düşünceye yönelik olumlu veya olumsuz yargılarda bulunur.

Burada dikkat etmeniz gereken nokta, bu yargıların yorum içermesidir; bir başka deyişle değerlendirme cümlelerinde öznellik

söz konusudur. Nesnel yargılar, kanıtlanabilir durumlar değerlendirme içermez.

♦ Onu, Türk öykücülüğünde seçkinleştiren en önemli özelliği

köy ve köylüye bakışındaki orijinalliğidir; Anadolu insanı ilk

kez onun öykülerinde ete kemiğe bürünüp tam bir gerçeklikle

hayat bulmuştur.

Örnek Soru

Aşağıdakilerin hangisinde değerlendirme yoktur?

A) Dili kullanmadaki başarısıyla Türk edebiyatının en önemli isimleri

arasında yer alan Refik Halit, İstanbul’un İç Yüzü adlı romanında

II. Meşrutiyet ve I. Dünya Savaşı İstanbul’unu canlı bir biçimde

yansıtmıştır.

B) Türk edebiyatının usta kalemlerinden Yakup Kadri, Kiralık Konak’ta kahramanlar üzerinden yaptığı ayrıntılı çözümlemelerle

dikkat çekici bir söylem oluşturmuştur.

C) Peyami Safa Fatih - Harbiye romanında, bir tramvay hattından

hareketle Batılılaşma sürecinin Türk toplumundaki yansımaları

üzerinde durmuştur.

D) Edebiyatımızın nesir ustalarından Abdülhak Şinasi Hisar’ın Fahim

Bey ve Biz romanı, anlatımıyla dikkat çeken romanlar arasında yer

almıştır.

E) Kahramanlarına karşı sevgiyle yaklaşan ve en olumsuz tiplerde

bile bir güzellik ve iyilik gören Sait Faik, Medar-ı Maişet Motoru

adlı romanında da aynı tavrını sürdürerek etkileyici bir eser ortaya

koymuştur.

Çözüm

Değerlendirmenin yorum içermesi gerektiğini, olumlu ya da olumsuz

olabileceğini söylemiştik. Bu doğrultuda seçenekleri incelediğimizde A’da söz konusu sanatçının “dili kullanma” biçimi ile sözü edilen

romanın “belli bir dönemin İstanbul’unu yansıtma biçimi” değerlendirilmiştir. B’de söz konusu yazar “usta” olarak değerlendirilmiş,

“romanındaki çözümlemelerine yönelik” değerlendirmede de bulunulmuştur. D’de sözü edilen romanın “anlatımına yönelik” değerlendirme

yapılmıştır. E’de sözü edilen yazarın “kahramanlarına karşı bakış açısı

belirtilerek bu bakış açısının romanına olan katkısı” değerlendirme biçiminde ortaya konulmuştur. C’de ise sözü edilen yazarın bir romanında ele aldığı konu “yoruma başvurulmadan” ifade edildiğinden bu

seçenek değerlendirme içermemektedir. Doğru yanıt C şıkkı olmalıdır.

Öneri Cümleleri

♦ Öneri, bir sorunu çözmek ya da bir sorun oluşmasını engellemek

üzere öne sürülen görüşlerdir; yol gösterme, tavsiye niteliği taşıyan yargılardır.

♦ Toplumun geneline hitap etmek isteyen bir yazar, öncelikle

anlatımında açık, anlaşılır ve yalın bir dili tercih etmelidir.

İçerik ve Üslup Cümleleri

♦ İçerik; bir eserde üzerinde durulan duygu, düşünce ve hayallerin

bütünüdür yani konudur. “Sanatçı neyi anlatıyor?”, “Bu yapıtta

ne anlatılmıştır?” ya da “Bu yazıda ne üzerinde durulmaktadır?”

soruları içerikle ilgilidir; içeriği buldurmaya yöneliktir.

♦ Tanpınar’ın öykülerinin genelinde karşımıza çıkan kavram “rüya”dır; kahramanları genellikle gidişattan memnun olmayan

kişilerdir, bu kişiler rüyalardan bir yol bulmaya çalıştıklarından

rüyalar onlar için gerçek hayatlarında ulaşamadıkları amaçlarına ulaşma aracıdır.

♦ Üslup; bir eserin dil ve anlatım özellikleri, bir yazarın dili kullanma biçimidir. Herhangi bir metne yönelttiğimiz “Nasıl anlatılmış?”

sorusuna dil ve anlatımla ilgili aldığımız yanıt, yazarın üslubunu

ortaya koyar. Üslup sözcüğü, “biçem” kavramı ile de karşılanabilir.

♦ Okur, Tanpınar’ın öykülerinde daha ilk ifadelerle gürül gürül

akan, coşkulu, kendini dizginlemeyen büyük bir anlatıcıyla

karşı karşıya olduğunu anlar; öykülerin her satırının bir şair

elinden çıktığını hisseder.

♦ Aynı cümle içinde hem içerik hem de üsluba yönelik ayrıntılar

bulunabilir.

Varsayım Cümleleri

♦ Varsayım; gerçekte olup olmadığına, olmayacağına bakılmaksızın bir olay veya durumu bir süre için olmuş kabul etmektir.

Varsayım anlamı “diyelim ki, farz edelim, say ki, tut ki, kabul edelim ki, varsayalım, ... dığını düşünelim” gibi sözlerle sağlanır.

♦ Şiirlerinin geniş bir okur kitlesine ulaştığını düşünelim.

♦ Diyelim ki yıllardır hayalini kurduğun o şehirde yaşama fırsatın

oldu.

Olasılık / İhtimal Cümleleri

♦ Herhangi bir durumun olabilmesi ihtimalini ortaya koyan cümlelerde olasılık anlamı vardır. Bu tür cümleler, herhangi bir şeyin

olabilirliğini ifade ettiklerinden kesinlik bildirmezler.

♦ Verilen siparişler yarına kadar yetişmeyebilir.

Tahmin Cümleleri

♦ Bazı verilere dayanarak olabilecek bir şeyi, bir olayı önceden

kestirme; yaklaşık olarak değerlendirmedir. Genellikle bir durum,

sonuç ya da veri üzerinden fikir yürütme söz konusudur.

♦ Her testte ortalama on beş soru olduğu düşünülürse bu kitapta altı yüz kadar soru var.

♦ Olasılık ile tahmin cümleleri bazı özellikleri ile benzerlik gösterse

de tahmin cümlelerinde birtakım verilerden hareketle önceden

kestirme anlamı varken olasılıkta bir şeyin olabilirliğinden söz etme durumu vardır.

♦ Yarın, Marmara’nın kuzeyinde karla karışık yağmur bekleniyor.

(tahmin)

♦ İstanbul’da kar yağışı çoktan başlamıştır. (olasılık)

Öznellik/Nesnellik - Doğrudan/Dolaylı Anlatım - Kavramlar

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

7-8

3

Ön Yargı Cümleleri

♦ Bir kimse veya bir durumla ilgili olarak belirli olay ve görüntülere

dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı (peşin

hüküm) ifade eden cümlelerdir.

♦ Bizim de geldiğimizi görünce suratını asacağına eminim.

♦ Hepiniz göreceksiniz yine dikiş tutturamayacak ve bu işinden

de ayrılacak.

♦ Yönetmenin önümüzdeki hafta gösterime girecek olan filmi,

bu yazın en çok izlenen filmi olacaktır.

Çıkarım Cümleleri

♦ Bir yargıdan hareketle başka bir yargıya varma, başka bir yargıda

bulunmadır.

♦ Yazarın öyküleri üzerine yazılmış inceleme yazılarının bu kadar

çok oluşu, öykülerinin edebiyat çevrelerinde de dikkat çektiğini gösterir.

Örnek 2

(I) Dünya’yı Güneş’ten gelen zararlı ışınlardan koruyan ozon tabakasındaki delik, 50 yıl içinde kapanabilir. (II) Güney Kutbu’nda yıl boyu

ozon deliğini gözlemleyen ABD’nin Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesinden araştırmacılar, stratosferin orta kesiminde ozon tabakasına

zarar veren kimyasalların yoğunluğunun 1980’lere göre yarıya düştüğünü ifade etti. (III) Bu, ozon tabakasını iyileştirme çalışmalarında

bir kilometre taşı. (IV) Bununla birlikte Antarktika üzerindeki deliğin

küçülme hızı yavaşladı, öyle ki 2021’de delik kıtanın kendisinden bile

büyüktü. (V) Bilim insanlarına göre, zararlı kimyasalların düşüşü devam ederse 2070’lerde deliğin küçüldüğünü görmek mümkün.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, olabilirliği bulunan bir durumdan söz edilmiştir.

B) II. cümlede, bir gelişme dolaylı anlatımla ortaya konmuştur.

C) III. cümlede, söz konusu gelişme önemli bir aşama olarak değerlendirilmiştir.

D) IV. cümlede, karşılaştırma yapılarak ortaya konmuş bir yargıya yer

verilmiştir.

E) V. cümlede, ortaya çıkan sonuç gerekçesiyle birlikte açıklanmıştır.

Çözüm

Parçada yer alan V. cümlede bilim insanlarının birtakım verilerden

hareketle ortaya koydukları bir tahmine yer verilmiş; cümlede herhangi bir gerekçe belirtilmemiştir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

♦ Cümlenin taşıdığı anlam özellikleriyle ilgili karşımıza çıkabilecek

diğer kavramları da şu şekilde sıralayabiliriz:

Kanıksama: Çok tekrarlama sebebiyle etkilenmez olmak, alışmaktır.

Yadsıma: Yapılan bir işi, söylenilen bir sözü veya tanık olunan bir

durumu inkâr etmek; var olan bir şeyi yok saymaktır.

Sitem: Bir kimseye, yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü, alınganlık, kırgınlık vb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden belirtmektir.

Yakınma: Kişinin rahatsızlık duyduğu bir durum ya da olayı dile getirmesidir. Sitem cümlelerinde “Senden bunu beklemezdim.” anlamı

varken yakınmada “şikâyetçi olma” ya da “sızlanma” anlamı vardır.

Pişmanlık: Yapılan bir işin yanlış veya uygunsuz sonuç verdiğini anlayarak üzülmektir.

Küçümseme: Değer ve önem vermemek, küçük görmektir. Yapılan

bir işi, bir kişinin başarısını ya da niteliğini yeterli görmemektir.

Azımsama: Bir şeyin nicelik bakımından umulduğundan az olduğu

yargısına varmak, az bulmaktır.

Aşamalı Durum: Bir olay, durum ya da gelişmede meydana gelen

kademeli değişimlerdir. Bu değişim, olumlu ya da olumsuz yönde

olabilir. Aşamalı durum ifade eden cümlelerde “zamanla, günden güne, gün geçtikçe, gitgide” gibi belli bir aşama sonunda gerçekleşme

anlamını veren sözler yer alır.

Örnek 3

(I) 1970’lerden günümüze kadar plastik kirliliği her yıl biraz daha artış

göstermiştir. (II) Bugün 192 ülkenin toplam nüfusu tarafından doğaya

atılan atıkların yaklaşık %11’ini plastikler oluşturmaktadır. (III) WWF

(Dünya Doğayı Koruma Vakfı) tarafından plastik atıklar konusunda

hazırlanan rapora göre, Akdeniz’deki atıkların %95’ini plastik atıklar

oluşturmaktadır. (IV) Akıntılar nedeniyle okyanusa ulaşan bu atıklar

okyanuslarda farklı bölgelerde yoğunlaşmış durumdadır. (V) Bu şekilde devam ederse 2050 yılına gelindiğinde bazı denizlerde balıklardan çok, plastik atık olabileceği belirtilmektedir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, belli bir tarihten itibaren plastik kirliliğiyle ilgili aşamalı

bir durumdan söz edilmiştir.

B) II. cümlede, plastiklerden kaynaklı kirliliğin boyutunu göstermek

için sayısal veriden yararlanılmıştır.

C) III. cümlede, Akdeniz’deki atıklarda plastiklerin oranı tanık gösterilerek açıklanmıştır.

D) IV. cümlede, plastik atıkların okyanuslara ulaşmasına yol açan etkenden söz edilmiştir.

E) V. cümlede, plastik atıkların gelecekteki durumlarına yönelik bir

varsayımda bulunulmuştur.

Çözüm

Varsayım henüz gerçekleşmemiş bir durumun gerçekleşmiş gibi

dünüşülmesi, bir anlığına olmuş kabul edilmesiydi. V. cümlede ise

varsayım değil tahmine dayalı bir anlatım olduğundan doğru yanıt

“E” şıkkı olmalıdır.

Öznellik/Nesnellik - Doğrudan/Dolaylı Anlatım - Kavramlar

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

7-8

4

1. Aşağıdakilerin hangisinde karşılaştırma yapılmamıştır?

A) Edebiyat ve felsefe arasındaki ilişki gibi şiir ile felsefe arasındaki ilişki de çok eski dönemlere kadar uzanmaktadır.

B) Benmerkezci kişiler, kendilerine dönük eleştirel bir tutumu kabullenemediklerinden başkalarının eleştirilerine açık

değillerdir.

C) Turna imgesinin edebiyat, sanat ve kültür yönünden ele

alındığı on iki makalenin yer aldığı kitabın ikinci bölümü, ilk

bölüme göre oldukça hacimliydi.

D) Özel müzeler çoğunlukla tek bir konu, içerik ve tema etrafında şekillenir; buna karşın resmî müzeler birden fazla içeriğe dair bir koleksiyona sahiptir.

E) Bir roman filme uyarlandığında romandaki pek çok detay

filmde göz ardı edilmiş olur ve romanı okuduğumuzda zihnimizde canlanan karakterlerin görüntüsüyle filmde izlediğimiz karakterler tam olarak örtüşmez.

3. (I) Şiirsel sinema tanımına harfiyen uyan Ayna filmi, konusunu senaristin çocukluk anılarından alan çok özel bir filmdir. (II)

Gerçeğin rüyaya, rüyanın gerçeğe karıştığı bu sinemasal aktarımda; kullanılan mizansenlerle ve sahnelerle çocukluğun tüm

saflığını en berrak şekilde görürüz. (III) Seyircinin filme kendisini

kaptırdıktan sonra o düşün ya da rüyanın içine girebildiğini ve

filmi dikkatlice izlerse meditasyon etkisi uyandırdığını söylemeliyim. (IV) Olay örgüsünün tamamen insan yaşamındaki rastlantılardan, düşlerden, gizemden alan Ayna’da insana iyi gelen

ferah bir nefes olduğunu düşünüyorum. (V) Senaristin çocukluk

ve ilk gençlik anıları arasında gidip gelen filmde, siyah beyaz ve

renkli görüntü geçişleri vardır ve bu anıların hangi zamana ait

olduğu renk paletlerine göre kestirilemez.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde öznellik

yoktur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. (I) Kamil Yeşil, Yazdım Öykü Oldu kitabındaki öyküleriyle postmodern edebiyatın değişmez bir kalıp olmadığını, her yazara

göre postmodernin yeniden şekillenebileceğini, daha önemlisi “meselesi olan postmodern metinler”in mümkün olduğunu

gösteriyor. (II) Üstkurmaca, pastiş, parodi gibi postmodern

anlatım tekniklerini kitabına taşıyan yazar; kitaptaki “Beyaz

Mantolu Adam Madonna” adlı öyküsüyle bir taraftan Oğuz

Atay’a bir taraftan Sabahattin Ali’ye selam göndererek metinler

arasılığın eğlenceli bir örneğini de sunuyor okuruna. (III) Kitabın

adı ise hem bu postmodern uygulamalara iyi bir göndermedir

hem de yazının, edebiyatın eski anlam ve gücünü yitirmiş olmasına, eleştirel bir bakışla ironik bir gönderme içerir. (IV) Eleştiriler sadece büyük çaplı ve toplumsal odaklı değildir; “Anlattığım

Senin Hikâyen Değil” öyküsünde olduğu gibi anlık yaşayan,

anlık okuyan, postmodern hayat tarzını sorgulamayan insanlar

da dozunda eleştirilir. (V) “Senin neyine gerek gecesi karanlık,

gündüzü hüzünlü yaşayan kahramanın öyküsü! Sana ne varlık sancısı çekenlerin acısından!” diyen anlatıcı, sözlerini şöyle

tamamlar: “Sen git, tavuk suyuna çorba öykülerini al kendine.”

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi değerlendirme içermemektedir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. (I) Obezite; vücuda besinler ile alınan enerjinin, harcanan enerjiden fazla olmasından kaynaklanan ve vücut yağ kitlesinin

yağsız vücut kitlesine oranla artması ile karakterize olan kronik bir hastalıktır. (II) Dünya Sağlık Örgütü tarafından en riskli

10 hastalıktan biri olarak kabul edilen obezitenin diyabet, tiroit

hastalıkları ve kanserle yakın ilgisi olduğu yapılan araştırmalarla

belirlenmiştir. (III) Gelişmiş ülkelerin özellikle orta ve az gelirli kesimlerinde, gelişmekte olan ülkelerin ise orta ve üst gelir

düzeyindeki kesimlerinde daha sık görülmekle birlikte tüm dünyada yaygın olarak ortaya çıkmakta ve sıklığı giderek daha da

artmaktadır. (IV) Türkiye’de 2010 yılında 26.499 kişinin tarandığı

bir çalışmada obezite sıklığı genel popülasyonda % 32 olarak

saptanmıştır. (V) Obezite her yaş grubunda görülmekle birlikte

orta yaşlarda doruk seviyeye gelir ve 55 yaşından sonra sıklığı

azalmaya başlar.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, obezite hastalığı ayırıcı özelliği belirtilerek

tanımlanmıştır.

B) II. cümlede, obezitenin ciddi bir sağlık sorunu olduğu tanık

gösterilerek ortaya konmuştur.

C) III. cümlede, ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile obezite arasındaki ilişki değerlendirilmiştir.

D) IV. cümlede, obezitenin ülkemizde görülme sıklığına yönelik sayısal veri sunulmuştur.

E) V. cümlede, yaş faktörünün obezitedeki etkisine yönelik

bilgi verilmiştir.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 7-8

5

27DF2782

1. (I) Japon edebiyatının en iyi yazarlarından Haruki Murakami,

Uyku adlı öyküsünde on yedi gün hiç uyumayan bir kadının

sıradan yaşantısının nasıl sıra dışı bir hâl aldığını anlatıyor. (II)

Bütün kitapları çoksatar listelerinde yer alan Murakami, eserlerinde Japon kültürüne yer vermediği için ülkesinde eleştiriliyor.

(III) Zor olan, basit olanı yapmaktır felsefesine selam gönderdiği

eserlerinde bir ortaokul öğrencisinin bile rahatlıkla anlayabileceği sade bir anlatım tarzı benimsiyor. (IV) Ancak çok katmanlı

bir kurguyla yazan Murakami’nin satır aralarındaki mesajlarını

anlamak için dikkatli bir okur olmak gerekiyor. (V) Kahramanları

resmetmedeki ustalığı sayesinde kitabın imgeleri gözlerimizin

önünde beliriveriyor.

Bir yazardan söz edilen bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. cümlede, yapıtlarının içeriklerine yönelik değerlendirmelerde bulunulmuştur.

B) II. cümlede, edebî yönüne yönelik hem olumlu hem olumsuz eleştiri yapılmıştır.

C) III. cümlede, yapıtlarının geniş bir okur kitlesine ulaşmasında üslubunun etkisinden söz edilmiştir.

D) IV. cümlede, tam anlamıyla anlaşılabilmesinin okurdan

emek istediği anlatılmak istenmiştir.

E) V. cümlede, kahramanlarının öne çıkan özellikleriyle ilgili

açıklama yapılmıştır.

3. I. 50 üst düzey işletme üzerinde yapılan bir çalışmada, daha

yüksek duygusal zekâya sahip olduğu kanıtlanmış teknik

program yapımcılarının duygusal zekâsı düşük olanlara

kıyasla üç kat daha hızlı yazılım programı geliştirdikleri

ortaya çıkmıştır.

II. Duygusal zekâsı yüksek olanlar, becerilerini iş hayatında

uygulamada daha başarılı olmaktadırlar ve bunun sonucu

olarak da gösterdikleri çabalar kuruma önemli katkı sağlamaktadır.

Yukarıda verilen II numaralı cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. cümlede belirtilen durumun her birey için geçerli olmadığı

örneklenmektedir.

B) I. cümlede ifade edilen konuyla çelişen farklı bir durumdan

söz edilmektedir.

C) I. cümlede ortaya konulan araştırmadan hareketle çıkarımda bulunulmaktadır.

D) I. cümlede değinilen düşünceye bilimsel bir açıklama getirilmektedir.

E) I. cümlede anlatılan olayın sebebi detaylandırılarak açıklanmaktadır.

4. (I) Kitap okumak, çocukların kişilik gelişimine katkı sağlamakta; duygusal ve ruhsal ihtiyaçlarının karşılanmasına önemli ölçüde etki etmektedir. (II) Kitap okumayan kuşakların fikir

üretme yetenekleri gerilemekte, yetersiz olan kelime hazinesi

ile başarılı iletişim kurma becerisi eksik kalmaktadır. (III) Topluma evrensel değerlerin kazandırılması, tarih ve kültür bilincinin

oluşturulması; daha çocuk yaşta okuyan, bilgiyi seven kuşakların yetiştirilmesiyle mümkündür. (IV) Her şeyin anlatılma olanağı

olmayan eğitim sürecinde, çocukların kendilerini yetiştirmeleri

ancak okumakla mümkündür. (V) Televizyon seyrederek, bilgisayar oyunları oynayarak büyüyen çocuklar; okumanın sağlayacağı olanaklardan yoksun kalmaktadırlar.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, kitap okumanın çocuğun gelişimindeki etkilerinden söz edilmiştir.

B) II. cümlede, kitap okumanın önemsenmediği toplumlarda

iletişim sorunlarının daha çok olduğu karşılaştırma yapılarak ortaya koyulmuştur.

C) III. cümlede, okuma alışkanlığı edinerek büyümüş nesillerin

oluşturduğu toplumların sahip olacağı niteliklere değinilmiştir.

D) IV. cümlede, okumanın kişinin kendisini yetiştirmesi için bir

gereklilik olduğu söylenmiştir.

E) V. cümlede, çocukların televizyon izleyerek ve bilgisayar

oyunu oynayarak büyümesinin getireceği eksiklik ifade

edilmiştir.

2. (I) “Environmental Science & Tecnology” dergisinde yayımlanan bir makalede bilim insanları, nanoplastiklerin insan sağlığı

üzerindeki etkilerine dair yaptıkları araştırma sonucu önemli

bulgular elde ettiklerini duyurdu. (II) Nanoplastiklerin sağlığımıza zararlı olduğu biliniyor olsa da bu zararların detaylarına

dair net sonuçlar elde edilebilmiş değildi. (III) Yeni araştırmada,

karaciğer ve akciğer hücreleri içerisine 80 nanometre boyutlarında plastik parçacıkları yerleştirilerek etkiler gözlemlendi. (IV)

Hücrelerin bu plastiklere karşı hayatta kalabildiği fakat daha

fazla reaktif oksijen üretmelerinin yanı sıra diğer amino asit

ve peptitleri üretme miktarlarının değiştiği görüldü. (V) Böylece hücre içindeki önemli bazı süreçlerin bozunmaya uğradığı

kanıtlanmış oldu.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerin

hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, nanoplastiklerin insan sağlığına etkileriyle ilgili

bir gelişmenin varlığından söz edilmiştir.

B) II. cümlede, söz konusu araştırmanın eksik yanına değinilmiştir.

C) III. cümlede, araştırmanın yöntemine dair bir bilgi verilmiştir.

D) IV. cümlede, araştırma sonucu elde edilen bulguya yer

verilmiştir.

E) V. cümlede, elde edilen bulgularla ortaya konan sonuç

açıklanmıştır.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 7-8

6

30A245CA

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ

Neden-Sonuç Cümleleri

♦ Bir olayı ya da durumu doğuran, ortaya çıkaran başka bir olay

ya da durum, sebep (neden) olarak adlandırılır. Bir cümlede ifade edilen yargılardan birinin neden, diğerinin sonuç olabilecek

biçimde kullanılmasıyla kurulmuş cümleler neden-sonuç ilişkisi

içeren cümlelerdir.

♦ Üreme ve beslenme alanlarının yok edilmesi, sulak alanların

kurutulması ve avcılık gibi insan kaynaklı etkenlerden dolayı

pek çok kuş türünün nesli tehlike altındadır.

♦ Hava sıcaklığının artması gaz moleküllerini hızlandırdığı için

koku bileşenlerinin yayılımı yaz aylarında kolaylaşır.

♦ Atmosferden yüksek miktarda karbon soğurmasıyla bilinen

Amazon Yağmur Ormanları; ağaç kesimi, iklim değişikliği,

yangınlar, artan ağaç ölümleri ve azalan fotosentez nedeniyle

soğurduğundan daha çok karbonu atmosfere salmaktadır.

Koşul İlişkili Cümleler

♦ Bir durumun, yargının gerçekleşmesini bir diğer yargı ile ortaya

konan koşulun olmasına bağlayan cümlelerdir.

♦ Müzikteki ahenk ne kadar güçlüyse ve bütünlük taşırsa o müziğin niteliği de o kadar sağlam olur.

♦ Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam

değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.

♦ Koşul ilişkili cümlelerde “koşul bildiren yan yargı” genellikle dilek-şart kipi (-se/-sa) ile çekimlenir. Bu kullanım dışında “eğer,

eğer ki, üzere, mademki, yeter ki, ama, ancak, fakat; mı/mi,

-dıkça/dikçe, -dığında, -diği takdirde” gibi sözcük ve eklerden

de yararlanılarak koşul ilişkili cümleler kurulur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koşul anlamı olduğunu bulalım.

Hasat edilmiş meyve ve sebzeler ancak uygun koşullarda depolandığında taze hâldeki niteliklerini koruyabilirler.

✓

Depolamada koşullar ne kadar iyi sağlanırsa sağlansın her

meyve ve sebze belli bir süre dayanmaktadır.

Meyve ve sebzelerin yıkama işleminden önce toprakları alındığı takdirde yıkama işlemi kolaylaşacak ve daha iyi sonuçlar

elde edilecektir.

✓

Amaç-Sonuç Cümleleri

♦ Amaç, ulaşılmak istenen sonuç ve hedeftir. Amaç-sonuç ilişkisi

bulunan cümleler, sonuç bildiren bir yanılgıyla o sonucun hangi amaçla yapıldığını anlatan bir başka yargı içerir. Amaç-sonuç

ilişkisi kurulurken “-mek için, -mek üzere, -mek amacıyla, diye”

ifadelerinden yararlanılır.

♦ Bilim insanları, günümüzün en önemli çevre sorunlarından

biri olan plastik kirliliğini azaltmak için biyolojik yöntemler

üzerine çalışmalar yapmakta.

♦ Neden-sonuç cümleleriyle amaç-sonuç cümlelerini birbirine karıştırmamalıyız. Neden-sonuç cümlelerinde “neden” gerçekleşir

ve “bunun sonucu” ortaya çıkar. Amaç-sonuç cümlelerinde ise

“sonuç” bellidir ancak “güdülen amacın” gerçekleşip gerçekleşmediği belirsizdir.

♦ Hayallerini gerçekleştirmek için yurt dışına gitti. (amaç-sonuç)

♦ Hayallerini burada gerçekleştiremediği için yurt dışına gitti.

(neden-sonuç)

Aşağıdaki cümlelerden neden-sonuç ilişkisi içerenleri işaretleyelim.

Kuantum mekaniği ilkeleriyle çalışan bir iletişim ağı geliştirmeye çalışan araştırmacılar, iki drone arasında dolanık

fotonlar aktarmayı başardı.

Tanı konamadığı ve bu yüzden de gerekli tedavi uygulanamadığı için pek çok kişi hayatını kaybediyor ya da kalıcı olarak

engelli hâle gelebiliyor.

✓

Daha çevreci yapı malzemeleri kullanarak ısı ve ses yalıtımını başarılı bir şekilde sağlamak, bina sakinlerinin konforunu

artırmanın yanında doğaya verilen zararın da asgari oranda

tutulmasını sağlayabilir.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO),

okyanusları korumanın önemiyle ilgili dünya genelinde farkındalık oluşturabilmek için 2021-2030 yıllarını Okyanus Bilimleri

On Yılı ilan etti.

Bazı bakteri türlerinin sıcaklıkla birlikte artan etkinlik düzeyleri, yaz aylarında çöp kutusundaki atıkların daha kısa sürede

bozulmasına ve kötü kokulara neden olan kimyasalları üretmesine yol açar.

✓

Cümlede Anlam İlişkileri 2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

MODÜL

9

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

Cümlede Anlam İlişkileri

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

D6A59752

Gerekçe Bildiren Cümleler

♦ Gerekçeyi, “gerektirici sebep” olarak düşünmeliyiz. Bir önermenin, durum ya da eylemin ortaya çıkardığı gerekliliği belirten

yargılar gerekçe bildirir. Gerekçe cümleleri, “neden-sonuç” cümleleri ile karıştırılmamalıdır.

♦ Şiirlerimde ayrıntıları önemsiyorum çünkü güzelliğe ulaşmanın yolunun bu olduğunu düşünüyorum. (gerekçe)

♦ Belleği güçlendirip kalp sağlığını koruduğu için ceviz ve badem gibi besinler sık sık tüketilmelidir. (gerekçe)

♦ Sebze ve meyveler, yıkama işleminden hemen sonra ayıklanmalıdır çünkü yıkanmış sebze ve meyvelerin kusurları bu

aşamada daha iyi fark edilir. (gerekçe)

♦ Kutuplarda ve özellikle Arktik Okyanus’unda hızla eriyen deniz buzları, başta kutup ayıları olmak üzere birçok canlının

neslinin tükenmesine ve göç etmesine yol açmaktadır. (neden-sonuç)

Örnek 1

(I) Okyanuslarda oksijen miktarının azalması ölü bölgelerin ortaya

çıkmasına yol açıp zararlı alglerin çoğalmasına sebep oluyor. (II)

Bu doğrultuda okyanusları korumak için birçok kural, sözleşme ve

antlaşma düzenlenmiştir. (III) Özellikle gemilerden kaynaklı okyanus kirliliğini önlemek için Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından

MARPOL (Denizlerin Gemilerden Kirlenmesini Önleme Uluslararası

Sözleşmesi), Kutup Kodu gibi önemli kurallar oluşturulmuş. (IV) Daha birçok farklı bölgesel koruma sözleşmeleri ile hem okyanusların

korunması ve sürdürülebilir olması hem de iklim değişikliği ile mücadele için önlemler alınıyor. (V) Bu çalışmaların yanı sıra kâr amacı

gütmeyen çeşitli kuruluşlar veya topluluklar da okyanusların korunması amacıyla yürütülen çalışmalara destek veriyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi diğerlerinden

farklı bir anlam ilişkisi içermektedir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Parçada numaralanmış cümlelerden II, III, IV ve V. cümleler amaç-sonuç ilişkisi içeren cümlelerdir. I. cümlede ise yargı sebebiyle verildiğinden neden-sonuç ilişkisi vardır. Doğru yanıt “A” şıkkı olmalıdır.

Aşağıdaki cümlelerle ilgili verilen yargılardan doğru olanlarını

işaretleyelim.

Ahşap malzemeler gözenekli yapay malzemelerle kıyaslandığında

çok da başarılı değil, bu yüzden ancak gözenekli hâle getirilirse bu

özellikleri geliştirilebilir.

✓ Karşılaştırma yapılmıştır.

✓ Koşul ilgisi kurulmuştur.

Amaç belirtilmiştir.

Mikrodalgalar hava molekülleriyle etkileşmediği için tüm pişirme alanını ısıtmaz ve uzun dalga boyları sayesinde yiyeceğin tüm katmanlarına eş zamanlı olarak nüfuz eder.

Amaç belirtilmiştir.

Karşılaştırma yapılmıştır.

✓ Neden-sonuç ilişkisi kurulmuştur.

Küresel iklim değişikliğinin dünya tarımsal üretim ve gıda üretimi için

büyük bir tehlike olduğunu vurgulayarak sözlerine başlayan Prof. Dr.

Gökmen, yeni üretim alanları ve imkânları ile üretim teknikleri geliştirmek gerektiğinin altını çiziyor.

✓ Dolaylı anlatıma başvurulmuştur.

Değerlendirme yapılmıştır.

Gerekçe belirtilmiştir.

Fransa kökenli bir uygulama olan Nutri-Score etiketi, araştırmalardan elde edilen ve tüketicileri daha sağlıklı gıda seçimlerine yönlendirmek için hem güncel hem de güçlü kanıtlara dayanarak besin

bileşimine ilişkin verileri ifade eden bir araçtır.

✓ Tanımlama yapılmıştır.

✓ Amaç ilgisi kurulmuştur.

Yargı nedeniyle verilmiştir.

Zayıflama sonrası yeniden kilo alma eğiliminin, beynin hipotalamus

bölgesindeki AgRP nöronlarıyla ilişkili olabileceğini düşünüyorum.

✓ Tahmin anlamı vardır.

Varsayımda bulunulmuştur.

Yargı gerekçesiyle açıklanmıştır.

Cümlede Anlam İlişkileri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

9

2

Açıklama İlişkili Cümleler

♦ Ana cümlede anlatılmak istenen duygu ve düşünceyi daha iyi

açıklamak ve pekiştirmek için kullanılan cümleler “açıklama

cümlesi” olarak adlandırılır.

♦ Açıklama ilişkisi, genellikle iki ayrı cümle arasında kurulur; bir

cümle kendinden önceki cümlenin açıklayıcısı olabilir.

Aşağıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin açıklama cümlesi olduğunu belirleyelim.

(I) İnsan beyni ve sinir sistemi temel alınarak modellenen ve geliştirilen makine öğrenmesi temelli algoritmalara “sinir ağları” denir. (II)

Makine öğrenmesi ve yapay zekâ için önemli kullanıma sahip bu

sinir ağları, yapay sinir ağları olarak da adlandırılır. (III) Bu ağlar, biyolojik nöronların birbirlerine sinyal verme şeklini taklit eder. (IV) Makine öğrenmesi algoritmalarına bağlı olarak kısa sürelerde gelişirler

ve yaptıkları işlerdeki doğruluk ve kesinlik oranları da zamanla artar.

(V) Diğer bir ifadeyle yapay sinir ağları veriler yardımıyla öğrenebilir,

öğrenme ilerledikçe verileri çok kısa sürede işleyebilir ve doğru bir

şekilde sınıflandırılabilir.

V numaralı cümle IV. cümlenin açıklayıcısıdır.

Aşağıdaki cümlelerin taşıdıkları anlam ilişkilerini belirleyelim.

Yurt genelinde yaşanan kuraklık sonucu Konya Ovası’ndaki hububat

hasadında 1 milyon ton ürün kaybı meydana geldi.

neden-sonuç cümlesi

Küresel ısınmanın etkisiyle dünyanın pek çok farklı bölgesinde mevsim normallerinin dışında gerçekleşen hava olaylarıyla karşı karşıyayız.

neden-sonuç cümlesi

İnsan, hayatta başarı ve istikrar elde etmek istiyorsa önce hedeflerini

belirlemeli ve öz eleştiri yaparak yoluna devam etmelidir.

şart ilişkili cümle

Şair, geniş bir okur kitlesinin ezberinde olmaya önem verdiğinden

akılda kalma ve kulaktan kulağa yayılma olasılığı yüksek olan şiirler

yazmayı tercih etmiş.

gerekçeli cümle

♦ ÖSYM tarafından cümlede anlam ilişkilerine yönelik son yıllarda

sorulan sorulardan biri de numaralanmış iki cümle arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yönelik soru tarzıdır. Bu biçimde oluşturulmuş

örnekleri birlikte inceleyelim.

Örnek Soru

I. 2015’e kadar üretilen tüm plastiklerin % 60’ı hâlihazırda atık hâle

gelmiş ve bunların önemli bir kısmı okyanuslara karışmıştır; yapılan araştırmalar, şu ana kadar denizlerde ve okyanuslarda 86 ila

150 milyon ton plastiğin biriktiği ve bu miktarın sürekli arttığını

göstermektedir.

II. Deniz kuşları ve balıklar üzerine yapılan bir çalışma, bu canlıların

yiyecek sanıp plastikleri yutmalarıyla vücutlarına zehirli kimyasalların karıştığını ve ölümlerine yol açtığını ortaya koymuştur.

Yukarıda verilen II numaralı cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. cümledeki olguyu ortaya çıkaran etken belirtilmektedir.

B) I. cümlede değinilen düşüncenin geçerliliği ortaya konmaktadır.

C) I. cümlede ifade edilen konu farklı bir bakış açısıyla sunulmaktadır.

D) I. cümlede belirtilen olgunun gerekçesi olan bir durumdan söz

edilmektedir.

E) I. cümlede anlatılan durumun sebep olduğu bir olumsuzluktan

bahsedilmektedir.

Çözüm

Bu tarz sorularda öncelikle soru kökünde hangi cümleye yönelik

açıklama istendiğine dikkat ediyoruz. Örnek sorumuzda “II numaralı

cümle” için söylenebilecek yargıyı bulmamız istenmiş. Bunun için öncelikle I numaralı cümleyi okuyup II numaralı cümlede ortaya konan

yargının I numaralı cümledeki yargıyla ilişkisini tespit edelim. I numaralı cümlede, “atık hâle gelmiş plastiklerin deniz ve okyanuslarda

oldukça fazla miktarda olduğu” bilgisi bir araştırma sonucuna bağlı

olarak verilmiş. II numaralı cümlede, başka bir araştırmanın sonucu

ortaya konmuş. Bu da “kimi deniz canlılarının yaşam alanlarındaki

plastikleri yemeleri sonucu öldükleri” bilgisi olmuş. Bu durumda I.

cümlede ortaya konan durum yani “deniz ve okyanuslarda yüksek

miktarda plastik atık bulunması” II. cümlede sözü edilen olumsuz sonuca yani “deniz kuşları ve balıkların bu plastikleri yiyerek ölmelerine”

neden olmuştur. Bu ilişki de E seçeneğinde ifade edilmiştir.

Aşağıda verilen II numaralı cümlenin I numaralı cümle ile ilişkisini belirleyelim.

I. Yapılan araştırmalarda geceleri çalışan insanların daha çabuk

hastalandığı, kanser hastalığına yakalanma risklerinin daha fazla

olduğu görülmüştür.

II. Hücrelerin yenilenmesi ve bağışıklık sisteminin güçlenmesinde

çok önemli bir rol oynayan melatonin hormonu gece uykusu sırasında karanlık ortamda salgılanmaktadır.

I. cümlede belirtilen duruma bilimsel bir açıklama getirilmektedir.

Cümlede Anlam İlişkileri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

9

3

1. (I) İnsanların sınavlara girdiği, mülakatlara katıldığı ve çok arzu

ettikleri bir işi elde ettikten sonraki tavırları, üzerine düşünülmesi gereken bir konu. (II) Çünkü burada açıkça göze çarpan bir

sorun var. (III) O da kişilerin o arzu ettikleri işe başladıkları günden itibaren sönmeye başlayan mesleki memnuniyet ve aidiyet.

(IV) Bu insanlar ya arzu ettikleri o işin aslında kendilerine göre

olmadığını anlıyorlar ya kazandıkları ücret umduklarından daha

az oluyor ya da iş yerinde mobbinge maruz kalıyorlar. (V) Hâl

böyle olunca da mutsuz çalışanlar dolduruyor her mesai çıkışı

şehrin sokaklarını.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi kendinden

sonraki yargının nedenidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç-sonuç ilişkisi vardır?

A) Günlük yaşamın siyasi ve sosyokültürel yansımaları mizah

sayesinde topluma aktarılabilmektedir.

B) Mizah, özellikle siyasi sorunların arttığı dönemlerde toplumda uzlaşma ortamı oluşturulmasına yardımcı olmaktadır.

C) Mizah dergileri, basit bir eğlencelik ya da basmakalıp bir

düşünce sahası olmanın ötesinde birer kültür üretim ve

dağıtım araçlarıdır.

D) Mizah, eğlendirme işlevinin yanında daha çok, belli bir

düşünceyi yaygınlaştırmak ve toplumu o düşünce etrafında

toplamak için kullanılmaktadır.

E) Mizah metni üzerinden verilen mesajlar, gündelik yaşamın

yalnızca sıradan bir yansıması değil; kamuoyu oluşturabilen ideolojik ve manipülatif kurgu sahalarıdır.

2. (I) Masallar aracılığıyla bireyin, mensubu olduğu toplumun

değerleriyle beslendiği ve kültür aktarımını gerçekleştirdiği, çocuğun da toplum hayatına hazırlandığı söylenebilir. (II)

Folklor ve Eğitim adlı kitabında, “Çocuklarımızın ruhunu, iyi

örneklere göre inşa ederek onları inandıkları yolda güçlükleri

yenecek şahsiyetli birer insan yapmak... Dünya milletleri işte

bu inanışla çocuklarının ruhunu masallarla besliyor.” çıkarımını

yapıyor Eflatun Cem Güney. (III) Batı kültür ve edebiyat dünyası, kendi özgün masallarını her dönemin ruhuna göre yeniden

elden geçiriyor; güncelleyerek her daim canlı ve etkin kalmasını

sağlıyor ve böylece çocuklarını kendi masalları ile yetiştirmeye

devam ediyorlar. (IV) Bizim kadim masallarımız olan Dede Korkut, Keloğlan, Nasrettin Hoca, destanlarımız, efsanelerimiz gibi

zengin kültürel mirasımızın günümüz çocuklarına uyarlanması;

onların cazip hâle getirilmesi gerekmektedir. (V) Nitelikli çocuk

edebiyatı yazarlarımızın hatta yetişkinler için yazan ustalarımızın da bu konuda mesai harcamaları, bu kültürel mirası gelecek

nesillere aktarmak için elzemdir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, masalların sosyal işlevine yönelik bir yargıda

bulunulmuştur.

B) II. cümlede, masalların çocuk eğitimindeki önemine tanık

gösterme yoluyla dikkat çekilmiştir.

C) III. cümlede, masalların Batı’daki durum ve işlevine yönelik

bilgi verilmiştir.

D) IV. cümlede, günümüz masallarının eksik yanları olduğuna

yönelik eleştiride bulunulmuştur.

E) V. cümlede, masallarımızın çağın gereklerine uygun hâle

getirilmesi konusunda yazarların emek vermesi gerektiğine

değinilmiştir.

4. (I) Salgın hastalıklar, kıtlık ve uzun süren savaşlar; Avrupa

kentlerini, özellikle de Orta Çağ’da derinden sarsmıştır. (II) Bu

dönem Avrupa kentlerinde insanlar, daha önce hiç olmadığı

kadar, bulaşıcı hastalıkların oluşturduğu salgınlarla mücadele

etmek zorunda kalmışlardı. (III) Tarih boyunca salgın hastalıklar

ve toplu ölümlerin ortaya çıkışının ana faktörleri arasında tarım

toplumlarının gelişimi bulunmaktadır. (IV) İnsanların hayvanlardan geçen hastalıklardan etkilenmesi, yerleşik sisteme geçiş

sürecinde temiz su bulma güçlüğü, farklı bölgelerde yaşayan

insanlarla iletişiminin artması büyük salgınların ortaya çıkmasına yol açmıştır. (V) Kısaca devasa boyutlarda salgın hastalıkların ortaya çıkışı ve çok hızlı bir biçimde yayılmasında insan

unsuru birincil etkendir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerin

hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, salgının Avrupa kentlerini etkilediği zaman vurgulanmıştır.

B) II. cümlede, salgının etkisini anlatmak için karşılaştırmadan

yararlanılmıştır.

C) III. cümlede, salgının Avrupa’da yaygın biçimde görülmesinin temel gerekçesi açıklanmıştır.

D) IV. cümlede, salgınların ortaya çıkış nedenleriyle ilgili sayıp

dökmeye başvurulmuştur.

E) V. cümlede, salgının varlığı ile insan unsuru arasındaki bağa

dikkat çekilmiştir.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 9

4

6C4C1419

1. (I) Mustafa Kutlu, hikâyelerini, okuyana sadece edebî bir tat

versin diye kaleme almamıştır. (II) Mustafa Kutlu, dile getirmesi

gereken gerçekleri, doğruları bildirmek için anlatmıştır hikâyesini. (III) Onun kişi kadrosu, günlük hayatta yaşayan karakterler

olduğu gibi olay örgüsü de toplumu bizzat derinden etkileyen

değişim ve dönüşüm süreci olmuştur. (IV) İlk iki hikâyesi Ortadaki Adam ve Gönül İşi ile tohumlarını attığı hikâyeciliği Yokuşa

Akan Sular ile birlikte Doğu hikâyeciliğinin hikmet izleği ve çerçeve düzlemiyle birleşerek kemale ermiştir. (V) Onun hikâyeleri,

Türk hikâyeciliğinin temel yapı taşlarından biri olarak hikâye

geleneğimizi sağlam bir zemine oturtmuştur.

Bir yazar ve hikâyelerinden söz edilen bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. cümlede, hikâye yazmadaki tek amacının okura sanat

zevki kazandırmak olmadığından söz edilmiştir.

B) II. cümlede, hikâyelerinin gerçeği ortaya koyma amacı taşıyan düşünsel bir yanının olduğuna dikkat çekilmiştir.

C) III. cümlede, hikâyelerinde yer verdiği kişi ve olayların toplum gerçekleriyle örtüştüğü söylenmiştir.

D) IV. cümlede, ilk hikâyelerindeki teknik kusurları Doğu hikâyeciliğinden yararlanarak giderdiği belirtilmiştir.

E) V. cümlede, hikâyelerinin Türk hikâyeciliği için önemi üzerinde durulmuştur.

2. Aşağıdakilerden hangisi “Bir edebiyat metni nasıl okunmalıdır?” sorusuna karşılık söylenmiş olamaz?

A) Kitaba ve yazara karşı ön yargısız olunmalı, yazar ile özdeşleşmeye ve metnin ima ettiği anlamlara da ulaşılmaya çalışılmalı.

B) Tek tip okuma biçimine saplanıp kalmanın doğru olmayacağını düşünüyorum, tüm edebiyat metinlerine uygulanabilecek tek bir yöntemin var olduğuna inanmıyorum.

C) Mutlaka karışık okurum, yani hep kurmaca okuyanlardan

değilim; roman, öykü, eleştiri, inceleme kitapları masamda

bir aradadır.

D) Metindeki her ayrıntının hakkı verilerek elbette; edebî yapıtlar sadece eğlence için okunmaz, hakkı verilmelidir diye

düşünüyorum.

E) Metindeki çağrışımları, göndermeleri iyi analiz ederek metni

yorumlayabilmek çok önemli; bu yapılmazsa okuma, eksik

bir okuma olacaktır.

3. Bu iki parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Aynı olguyu benzer nedenlerle açıklamaktadırlar.

B) Aynı olguya yönelik karşıt görüşler ortaya koymaktadırlar.

C) Aynı düşünceyi pekiştirmeye yönelik farklı örnekler sunmaktadırlar.

D) İki farklı konuya yönelik ortak bir değerlendirmede bulunmaktadırlar.

E) Farklı üsluplar kullansalar da birbirini destekleyen görüşleri

savunmaktadırlar.

4. Bu iki parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Teknoloji ancak bilinçli kulanıldığı takdirde fayda sağlar.

B) İnsanlığın ilerlemesini sağlayan en önemli güç, hızla gelişen

teknolojidir.

C) Teknoloji, insan yaşamının her alanında kullanılmaya uygun

değildir.

D) Teknoloji, insan yaşamını kolaylaştırırken bir yandan da

tehlikeli olabilir.

E) Teknoloji, insan yaşamının her alanında yer alarak insanın

yaşam kalitesini artırır.

3 - 4. soruları aşağıdaki metinlere göre cevaplayınız.

• Zaman tasarrufu sağlayan uçaklar, şu ana kadar kullanılan ulaşım

teknolojileri içinde en güvenilir olanı iken endişe verici pek çok

uçak kazasını da beraberinde getirebilmektedir.

• Hızlı yaşam temposunda pratik bir çözüm olarak başvurulan dondurarak saklama yöntemi sayesinde mevsiminde olmadığı hâlde

meyve ve sebzeleri tüketmek mümkün iken dondurulmuş gıdalar

insan sağlığını tehlikeye de atabilmektedir.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 9

5

6E0CBD6E

1. I. Araştırmacılar, denge testlerinin ileri yaşlardaki yetişkinlerin rutin sağlık kontrollerine dâhil edilmesi gerektiğini

düşünüyor.

II. Uluslararası bir ekip tarafından yapılan bir araştırmada, orta yaş ve sonrasında 10 saniye boyunca tek ayak

üstünde duramamanın sonraki 10 yıl içinde sağlık sorunu

kaynaklı ölüm riskinde iki kat artışla ilişkili olduğu ortaya

koyuldu.

Yukarıda verilen II numaralı cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. cümlede anlatılan durumun sebep olduğu bir olumsuzluktan bahsedilmektedir.

B) I. cümlede ifade edilen konuya yönelik bir değerlendirmede

bulunulmaktadır.

C) I. cümlede değinilen sorunun olası sonuçlarından söz edilmektedir.

D) I. cümlede belirtilen düşüncenin gerekçesi açıklanmaktadır.

E) I. cümledeki olguya yönelik varsayımda bulunulmaktadır.

4. (I) Dünya genelinde 30 milyon civarında Alzaymır hastası bulunmaktadır, Türkiye’de ise bu sayının yaklaşık 350 bin olduğu

belirtilmektedir. (II) Alzaymır hastalığı, araştırmalara göre 60

yaş üstü insanlarda daha fazla görülmektedir; bu nedenle yaşlı

popülasyonun fazla olduğu ülkelerde hastalığın görülme oranı

daha yüksektir. (III) Kişiye göre değişken bir şekilde ilerleme

hızı gösteren Alzaymır, hastaların yaşam kalitesini ciddi anlamda azaltır. (IV) Alzaymır hastalığının en önemli özelliği, spesifik

belirtileri olmadan başlaması ve yavaş seyirli olmasıdır. (V) Yaşlılıkta unutkanlığın normal olduğu düşüncesi, Alzaymır hastalığının başlangıcının tespit edilmesini zorlaştırmaktadır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden

hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, hastalık teşhisi konulmuş bireylere yönelik sayısal veri sunulmuştur.

B) II. cümlede, hastalık için risk faktörü olan bir durumdan söz

edilmiştir.

C) III. cümlede, hastalığın yaşamı zorlaştırıcı yönlerinin değişkenlik gösterdiği söylenmiştir.

D) IV. cümlede, hastalığın karakteristik belirtiler göstermeden

başladığı ifade edilmiştir.

E) V. cümlede, hastalığın teşhisini güçleştiren etken belirtilmiştir.

2. (I) Kemal Tahir’in romanlarının çoğunun derin yapısında tarihsel

ve sosyolojik ögeler yer almaktadır. (II) Bu eserler; yazarın içinde yaşadığı, dolayısıyla gerçeklerine aşina olduğu toplumun bir

dönemine ait yüzüne ayna tutmaktadır. (III) Özellikle toplumun

taşra kesiminde, köy ve köylü gerçeğinde varlık gösteren pek

çok problemi kendine dert ettiği anlaşılan yazarın, sanatını da

bu alanda bir araç olarak kullandığı görülmektedir. (IV) Anadolu

insanının yaşantısını ve mücadelesini çeşitli olay örgüleri içinde

hikâye ve romanlarına taşıyıp durumu siyasi ve entelektüel çevrelere rapor etmektedir. (V) Bu noktada Kemal Tahir’in pek çok

roman ve hikâyesi, edebiyat tarihimizde bir dönemin Orta Anadolu insanının belli bir kurgu bütünselliği içinde canlı, somut ve

gerçekçi biçimde yansıtılmasının başarılı örneğidir.

Bir yazar ve yapıtlarından söz edilen bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerin hangisi yanlıştır?

A) I. cümlede, romanlarının tarihe ve toplum bilimine veri

sunabilecek özellikte olduğu hissettirilmiştir.

B) II. cümlede, yazarın tanıdığı ve bildiği bir çevreyi anlattığından söz edilmiştir.

C) III. cümlede, toplumun belli bir kesimine ait sorunlara ilgisiz

kalmadığı ifade edilmiştir.

D) IV. cümlede, gerçek yaşamdan aldıklarını belli bir siyasi

görüş çerçevesinde aktardığı vurgulanmıştır.

E) V. cümlede, yapıtlarına konu ettiği kişi ve durumları gerçeğe uygun biçimde kurguladığı belirtilmiştir.

3. I. Tekli doymamış yağ asidinin temel kaynağı kabul edilen

zeytinyağı, Ege ve Akdeniz mutfak kültürünün başlıca yağ

kaynağıdır ve ağırlıklı olarak bu yağdan yapılan yemeklerle beslenenlerde koroner kalp hastalıkları düşük düzeyde

görülmektedir.

II. Tekli doymamış yağ asitleri, kanda koroner kalp ve damar

hastalıkları riskini artıran düşük dansiteli lipoproteinleri

azaltırken yüksek dansiteli lipoproteinlerin değerinin yükselmesine yardımcı olmakta ve böylece toplam kolesterol

seviyesini de düşürmektedir.

Yukarıda verilen II numaralı cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. cümlede ifade edilen durumla çelişen bir açıklama içermektedir.

B) I. cümlede belirtilen gelişmenin sebep olduğu bir durumdan bahsedilmektedir.

C) I. cümlede söz edilen duruma bilimsel bir açıklama sunmaktadır.

D) I. cümlede ortaya konulan saptamanın sonuçları üzerinde

durulmaktadır.

E) I. cümlede bahsedilen olgunun her bireyde gerçekleşmediği örneklenmektedir.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 9

6

6E3D92EE

CÜMLEDE ANLAM

♦ Cümlede anlam konusunun bu modülünde ele alacağımız alt

başlıklar “cümle oluşturma”, “cümledeki boşlukların tamamlanması”, “cümleden çıkarılabilecek kesin yargının bulunması” ve

“cümle birleştirme”dir. Her biri de son yıllarda ÖSYM tarafından

özellikle üzerinde durulan konu başlıkları olduğundan bu içeriklere yönelik bolca soru çözmelisiniz.

Cümle Oluşturma

♦ Karışık hâlde verilmiş söz öbekleri, anlam bütünlüğü oluşturacak

biçimde ve Türkçe söz dizimi kuralları dikkate alınarak sıralanmalıdır. Oluşturulacak cümle “bağlaşıklık” ve “bağdaşıklık”

yönünden sağlam olmalıdır.

Bağlaşıklık, cümledeki dil uyumudur yani dilsel bütünlüktür.

Cümleyi oluşturan birimler, birbirlerine dil bilgisi kuralları çerçevesinde bağlanmalıdır.

Bağdaşıklık, cümleyi oluşturan sözcüklerin ve söz öbeklerinin

birbirlerini anlamsal açıdan tamamlayarak bütünlük oluşturmasıdır. Cümle, dil bilgisel açıdan düzgün olsa bile eğer sözcük ve

söz öbekleri anlamsal bütünlük oluşturacak biçimde sıralanmamışsa doğru bir cümle oluşmaz.

Örnek Soru

I. popülasyonun belirlenmesini ve erken bir aşamada

II. kalp ve damar hastalıkları ile Tip 2 diyabet riskini

III. önleyici müdahalelerin yapılmasını mümkün kıldığı

IV. artıran belirtiler kümesini temsil eden metabolik sendrom

V. ölümcül olabilen bu hastalıklar açısından risk altındaki

VI. için tıp gündeminde giderek daha çok önem kazanıyor

Yukarıda numaralanmış sözler anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Numaralanmış sözlere baktığımızda VI numaralı ifadenin “yüklem”

içerdiğini görmekteyiz, o hâlde bu bölüm cümlenin son kısmıdır; VI

numaralı kısım bu belirleyici özelliğinden dolayı zaten seçeneklerde

de yer almamıştır. Geriye kalan beş ifadeyi cümlenin yükleminden

de yararlanarak sıralamaya başlayalım. VI. ifade “için” edatı ile başladı, bu durumda VI’dan önce gelecek ifadenin son kelimesi “için”

edatı ile bağlanabilecek nitelikte olmalıdır. Bu da sadece III. ifadede

mümkün olabilmektedir (... kıldığı için ...). Şimdi I, II, IV ve V’i kendi içinde sıralayıp III ve VI ile birleştirelim. II ve IV numaralı ifadeler

okunduğunda “... riskini artıran ...” şeklinde bağlandığı görülür ki bu

kısım da cümlenin öznesi olur. VI. bölümde geçen “önem kazanıyor”

yüklemine “Önem kazanan ne?” dendiğinde bu kısım cevap olarak

alınır. Geriye kalan I ve V. ifadeler de V-I sırasıyla “... risk altındaki

popülasyon...” biçiminde kullanıldığında sıralama II-IV-V-I-III-VI olacaktır. Doğru yanıt bu durumda E şıkkıdır.

Aşağıda verilen numaralanmış sözleri anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturacak biçimde sıralayalım.

I. donatılmış uydular aracılığı ile ölçen

II. 293 Avrupa şehrinde kentsel ağaçlandırmanın

III. kaplı bölgelerdeki yüzey sıcaklıklarını ağaçlandırılmamış

IV. arazi yüzey sıcaklığına olan etkisini sıcaklık sensörleri ile

V. araştırmacılar, topladıkları verileri kullanarak ağaçlarla

VI. benzer alanların yüzey sıcaklıklarıyla kıyasladılar

Sıralama II - IV - I - V - III - VI biçiminde olmalıdır.

Boşluk Tamamlama

♦ Cümle düzeyinde boşluk tamamlamaya yönelik sorularda, içinde

iki ya da üç boşluk bırakılmış bir cümlenin uygun sözcüklerle

tamamlanması istenmektedir. Bu sorularda da yine cümleyi hem

anlamsal yönden hem de dil bilgisel açıdan doğru bir şekilde

tamamlayacak sözcükleri tespit etmeliyiz.

Örnek Soru

İnsanlığın ve doğanın var oluşundan bugüne kadarki süreçte doğa

her zaman insanlara - - - -; insanlar, tarihin hemen her döneminde

doğadan - - - - birçok alanda sürdürülebilir tasarımlar ortaya koymuşlardır; örneğin, yusufçuk böceğinden yola çıkılarak helikopterler

tasarlanmıştır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) ilham vermiştir – esinlenerek

B) üstün gelmiştir – öğrenerek

C) yol göstermiştir – vazgeçerek

D) egemen olmuştur – uzaklaşarak

E) cazip gelmiştir – keşfederek

Çözüm

Cümlenin sonunda verilen “yusufçuk böceğinden yola çıkılarak helikopterler tasarlanması” örneği; insanların doğadan ilham alarak,

doğada bulunan canlılardan esinlenerek tasarımlarını şekillendirdiğini

ifade etmektedir. Cümleyi de bu anlam doğrultusunda tamamladığımızda doğru yanıt A şıkkı olacaktır.

Cümle Oluşturma - Boşluk Tamamlama - Kesin

Yargı - Cümle Birleştirme

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

MODÜL

10

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

2. ÜNİTE: CÜMLEDE ANLAM

Cümle Oluşturma - Boşluk Tamamlama - Kesin Yargı - Cümle Birleştirme

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

7ABDE502

Kesin Yargıya Ulaşma

♦ Cümlede anlam konusunda karşımıza çıkan bir diğer soru tarzı

da “cümleden çıkarılabilecek kesin yargının bulunması”na yöneliktir. Bu sorularda cümlede verilen bilginin dışına çıkmamak,

yorumda bulunmamak, tahmine dayalı yargılardan uzak durmak

önceliğimiz olmalıdır. Ayrıca bu tarz sorularda, doğru olduğunu

düşündüğünüz seçenekteki yargıya verilen cümle içinde hiçbir

yoruma gitmeden, ulaşıp ulaşamadığınızı kontrol etmeden işaretleme yapmamalısınız.

♦ “2023’te üçüncüsü düzenlenecek festivalde ilk kez rock müzik

gruplarına da yer verilmesi planlanıyor.” cümlesinden çıkarılabilecek kesin yargıları tespit edelim. “Festival, ilk kez 2021’de

düzenlenmiştir.” diyebiliriz miyiz? Cümlede festivalin üçüncü kez

düzenleneceği belirtildi ancak festival her yıl mı iki yılda bir mi

düzenleniyor kesin olarak bilmediğimizden “ilk kez 2021’de düzenlendiğini” kesin olarak söyleyemeyiz. “Festivalde daha önce

rock müzik dışında tüm müzik türlerinden gruplar yer almıştır.”

diyebilir miyiz? Rock müzik gruplarına 2023’te ilk kez yer verileceğini biliyoruz ancak daha öncekilerde yer alan müzik gruplarını

bilmediğimiz için bu yargıya da kesin olarak ulaşamayız. Bu cümleden kesin olarak çıkarabileceğimiz yargılar arasında “Festival,

daha önce iki kez düzenlenmiştir.”, “Festivalde daha önce rock

müzik grubu yer almamıştır.” yargıları yer alır.

Örnek 1

Poetikasında “şiirin hiçbir fikrin hizmetine giremeyeceğini” belirterek

bu doğrultuda şiirler yazan şair, sanat yaşamının ileriki yıllarında bu

görüşlerini âdeta yadsıyan bir şiir anlayışını yansıtan dizelere imza

atmıştır.

Bu cümlede söz edilen şairle ilgili aşağıdakilerden hangisi kesin

olarak söylenebilir?

A) Sanat yaşamı boyunca düşünceden arındırılmış şiirin peşinde olduğu

B) Düşüncenin estetik algıdan uzak tutularak şiirde yer almasına

karşı çıktığı

C) Yansıttığı sanat anlayışı bakımından birbiriyle karşıtlık oluşturan

şiirler yazdığı

D) Şiirin işlevine yönelik düşüncelerini ortaya koyduğu yazılarının

birbiriyle çeliştiği

E) Benimsediği sosyal ve siyasal fikirlerinde zaman içinde oluşan

değişimin şiirlerine yansıdığı

Çözüm

Sözü edilen şairin, başlangıçta “hiçbir fikrin hizmetine girmeyen”

şiirler yazarken ileriki yıllarda bu düşünceyi yok sayan bir şiir anlayışıyla şiirler yazdığı söylendiğinden “C” şıkkındaki yargı kesin olarak

söylenebilir.

Cümle Birleştirme

♦ Numaralanmış iki yargının, “yargılarda herhangi bir anlam değişikliği, daralma ya da bozulma meydana gelmeyecek biçimde

tek bir cümle biçiminde ifade edilmesini esas alan” cümle birleştirme soruları da ÖSYM tarafından sıklıkla sorulmaktadır.

♦ İki cümlenin anlamca doğru biçimde birleştirilmesi “cümlelerin

ayrı ayrı taşıdıkları anlamların eksiksiz biçimde yeni cümlede de

bulunması”nı gerekli kılar, öncelikle buna dikkat etmelisiniz.

♦ Cümleleri birleştirdiğinizde dikkat edeceğiniz diğer bir nokta da

“cümlelerin ayrı ayrı taşıdıkları anlamlardan farklı bir ayrıntı ya da

yeni bir bilginin oluşturulan cümlede bulunmaması” gerektiğidir.

♦ Aşağıda verilen iki cümlede ifade edilenleri anlamca doğru biçimde nasıl birleştirmemiz gerektiğini uygulayarak görelim:

I. Birçoğumuz, mikroskopların sadece mikropların incelenmesinde kullanıldığını düşünürüz.

II. Mikroskoplar, kimya sektörü başta olmak üzere diğer sanayi

dallarında da geniş bir kullanım alanına sahiptir.

Bu iki cümlenin doğru biçimde birleştirilmiş hâli, “Kimya sektörü ile

diğer sanayi dallarında mikroskop kullanımı yaygın olmasına karşın

birçoğumuz, mikropların incelenmesinde sadece mikroskop kullanıldığını zannediyoruz.” cümlesi olabilir mi? Cevabımız “hayır” olmalıdır çünkü bize verilen cümle “birçoğumuzun, mikroskopların

sadece mikropların incelenmesinde kullanıldığını düşündüğümüzü” söylerken birleştirilmiş cümle “birçoğumuzun mikropların incelenmesinde sadece mikroskop kullanıldığını düşündüğümüzü”

ifade ettiğinden anlam değişikliği meydana gelmiştir.

Peki, bu iki cümlenin doğru biçimde birleştirilmiş hâli “Kimya sektörünün yanı sıra diğer sanayi dallarında da geniş kullanım alanı

bulan mikroskoplar, sadece mikropların incelenmesinde kullanılan

bir cihaz değildir.” cümlesi midir? Cevabımız yine “hayır” olmalıdır. Bu cümle, verilen iki cümleden çıkarılabilecek bir yargıdır

ancak bu cümlelerin anlamca doğru bir biçimde birleştirilmiş hâli

değildir. Çünkü “birçoğumuzun, mikroskopların sadece mikropların incelenmesinde kullanıldığını düşündüğümüz” anlamı, birleştirilmiş cümlede bulunmadığından “eksik anlam” söz konusudur.

Son olarak aşağıya üç cümle yazalım ve bunlardan hangisinin bu

iki cümlenin anlamca doğru biçimde birleştirilmiş hâli olduğunu

belirleyelim.

Birçoğumuz, mikroskobun kimya sektörü ile diğer sanayi

dallarında geniş bir kullanım alanına sahip olduğunu göz

ardı ediyor ve mikroskobun sadece mikropları incelemek

üzere tasarlandığına inanıyoruz.

✓

Başta kimya sektörü olmak üzere diğer sanayi dallarında da geniş bir kullanım alanına sahip olmasına rağmen

birçoğumuz, mikroskobun yalnızca mikropların incelenmesinde kullanıldığını sanıyoruz.

Yaygın olarak mikroskobun sadece mikropların incelenmesinde kullanıldığını düşünsek de mikroskobun geçmişten

bugüne birçok sanayi dalında kullanıldığını biliyoruz.

Cümle Oluşturma - Boşluk Tamamlama - Kesin Yargı - Cümle Birleştirme

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

10

2

♦ “Cümlede Anlam” konusunda karşılaşacağımız pek çok başlığı inceledik, bunlar dışında cümle düzeyinde gelen diğer soru

tarzlarından da örnekler çözerek bu modülümüzü tamamlayalım.

Örnek 2

Aşağıdakilerden hangisi, “Edebî metinler, sosyoloji bilimi için birer veri kaynağı olarak çeşitli biçimlerde kullanılabilir.” düşüncesine

uzak düşmektedir?

A) Balzac’ın romanlarında Fransız toplumunu, Tolstoy’un romanlarında Rus toplumunu bütün boyutlarıyla görmek mümkündür.

B) Dostoyevski, Suç ve Ceza adlı romanında Raskolnikov karakteri

üzerinden varoluşsal aşamalar arasında harcanan bir ömrün portresini sunar.

C) Orhan Kemal, Türkiye’de 50’li yıllarda başlayan köyden kente

göçü sorunsallaştırdığı Gurbet Kuşları adlı romanında bu olguyu

şehirli ve köylü cephesinden yorumlar.

D) Modern Türk edebiyatında kaleme alınan pek çok romanda, Türk

toplumunun Batılılaşma karşısında aldığı tavrı gözlemleyebilir;

toplumsal değişimin nabzını tutabilirsiniz.

E) Sevgi Soysal, Yenişehir’de Bir Öğle Vakti adlı eserinde Yenişehir’in apartmanlaşan hayatını anlatır; kent değişime uğrarken yeni

hayat tarzları ve kimlikler de ortaya çıkmaktadır.

Çözüm

“B” seçeneğinde verilen örnekte, roman kahramanının varoluşçu bir

felsefe üzerinden ele alınışı üzerinde durulmuş; psikoloji bilimi ile ilişkilendirilebilecek bir içerik sunulmuştur.

Örnek 3

Şiir çevirisine olanaksız bir bakış açısıyla bakmak, geçmişte ve günümüzde şiir çevirisiyle sağlanan etkiyi ve etkileşimi görmezden

gelmek anlamına gelmektedir ki bu da şiir çevirisinin somut gerçekliğini yok saymaktadır.

Bu parçada karşı çıkılan görüş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çeviri şiirlerin okur üzerinde etki yaratacağı

B) Şiirin başka bir dile çevrilmesinin mümkün olmayacağı

C) Şiirin, değerinden hiçbir şey kaybetmeden çevrilebileceği

D) Şiir çevirilerinin yarattığı etkinin görmezden gelinemeyeceği

E) Şiir evrensel bir tür olduğundan tek bir dille sınırlandırılamayacağı

Çözüm

Cümlede, şiir çevirisine olanaksız bir bakış açısıyla yaklaşmanın yanlışlığı üzerinde durulduğundan doğru yanıt “B” şıkkı olmalıdır.

Örnek 4

• Besin seçimini etkileyen başlıca faktörler nelerdir?

• Besin seçimlerinin insan sağlığı üzerindeki etkisi nedir?

• Besin tercihleri üzerinde medya etkisinden söz edilebilir mi?

• Besin tercihleri üzerinde zaman faktörü nasıl bir rol oynamaktadır?

Aşağıdaki araştırma sonuçlarından hangisi bu sorulardan herhangi biriyle ilişkili değildir?

A) Televizyon kanalları ve internet sitelerinde ağırlıklı olarak sağlıksız

ürünlerin reklamının yapılmasının, kolalı içecekler ile fast food tarzı besinlere olan talebin artmasında etkili olduğu tespit edilmiştir.

B) Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi gibi bireysel etmenlerle kültürel, sosyal, ekonomik, biyolojik ve psikolojik etmenlerin besin tercihleri

üzerinde belirleyici olduğu saptanmıştır.

C) Sağlıksız besin tüketiminin uzun süreli devam etmesi; obezite,

hipertansiyon, diyabet ve bazı kanser türleri başta olmak üzere

kronik hastalıklara yol açtığı; besin seçiminde meyve ve sebze

gibi sağlıklı besinlerden yana tercih yapmanın bu hastalıkların riskini azalttığı belirtilmiştir.

D) Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan kişilerde buğday, arpa ve

çavdar gibi tahıllarda bulunan glutene karşı duyarlılık sonucu gelişen bir hastalık olarak tanımlanmıştır.

E) Yoğun çalışma hayatı olan bireylerin kısıtlı zamana sahip olmaları nedeniyle pratik ve hazır besinleri daha çok tercih ettiği, hazır

pastane ürünleri ile atıştırmalıklara yöneldiği ifade edilmiştir.

Çözüm

“A” seçeneği “Besin tercihleri üzerinde medya etkisinden söz edilebilir mi?” sorusuna, “B” seçeneği “Besin seçimini etkileyen başlıca faktörler nelerdir?” sorusuna, “C” seçeneği “Besin seçimlerinin

insan sağlığı üzerindeki etkisi nedir?” sorusuna, “E” seçeneği “Besin

tercihleri üzerinde zaman faktörü nasıl bir rol oynamaktadır?” sorusuna yanıt vermektedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Cümle Oluşturma - Boşluk Tamamlama - Kesin Yargı - Cümle Birleştirme

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

10

3

1. I. Diğer hayır yapılarına oranla daha az masraflı olmaları,

çeşmelerin hayrat olarak tercih edilmesinde etkin rol oynamıştır.

II. Hayır amacıyla vakfedilen yapıların başında gelen çeşmeler, Osmanlı mimarisinin önemli yapılarındanır.

Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde

birleştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Osmanlı mimarisinin hayrat olarak tercih edilen yapılarının

başında gelen çeşmeler, az masraflı olduklarından diğer

hayır yapılarına oranla daha çok inşa edilmiştir.

B) Osmanlı mimarisinin önemli yapıları arasında bulunan çeşmelerin hayır amacıyla inşa edilmesi, diğer yapılara oranla

daha az masraflı olmalarında etkin rol oynamıştır.

C) Osmanlı mimarisinde hayrat olarak tercih edilen çeşmelerin, diğer yapılara oranla daha az masraflı olmaları, hayır

amacıyla vakfedilen yapıların başında gelmelerinde etkin

rol oynamıştır.

D) Osmanlı mimarisinin önemli yapılarından olup hayır amacıyla vakfedilen yapıların başında gelen çeşmelerin hayrat

olarak seçilmesinde, diğer hayır yapılarına göre daha az

masraflı olmaları etkin rol oynamıştır.

E) Osmanlı mimarisinin hayır amacıyla vakfedilen önemli yapılarının başında gelen ve hayrat olarak diğer yapılara oranla

daha çok tercih edilen çeşmelerin yapımının az masraflı

olması, yaygınlaşmalarında etkili olmuştur.

3. Aşağıdakilerden hangisi “Çocuğun gelişim süreci içerisinde

edebiyatın işlevi nedir?” sorusuna karşılık söylenmemiştir?

A) Edebiyatın değer aktarımına zemin hazırlayan yapısı ve

estetik boyutu, çocuğun dil gelişiminde önemli bir rol oynar.

B) Edebî eserle çocuk arasındaki ilişki, her şeyden evvel onların kişiliklerinin gelişim süreci içinde dünyayı ve kendilerini

keşfetmelerini sağlar.

C) Kitaplarla tanışan bir çocuk, analiz etme ve çözüm bulma

yeteneklerine sahip olmayı başarabileceği gibi eleştirel ve

yaratıcı düşünme noktasında da beceri kazanır.

D) Edebiyatla iç içe olan çocuk, girdiği her ortamda kendini

rahatça ifade edebilir; kitap okuyan bir çocuk, düşüncelerini ve hayata bakış açısını ifade etmeyi başarabilir.

E) Çocuklara kitap sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırmak,

onlarda edebiyat bilinci oluşturmak için kitaplarla erken

yaşlarda tanışmaları büyük önem taşımaktadır.

2. Bilim insanları, ileri yaşlarda kan bileşimini köklü bir değişikliğe - - - - kan kanserleri ve kansızlık riskini artıran bir süreç

keşfetti; 70 yaş üstü bireylerde nadir mutasyonlar sonucu hızla

- - - - başlayan kök hücrelerin kanda diğer kök hücrelere baskın gelmesi sonucunda, kandaki kök hücre çeşitliliğinin çarpıcı

oranda - - - - anlaşıldı.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden

hangisi getirilmelidir?

A) uğratarak - çoğalmaya - azaldığı

B) neden olarak - değişmeye - artırdığı

C) başlatarak - yayılmaya - değiştirdiği

D) yol açarak - yok olmaya - aktifleştiği

E) maruz bırakarak - azalmaya - çoğaldığı

4. Feride Çiçekoğlu’nun 1986 yılında kaleme aldığı Uçurtmayı

Vurmasınlar adlı romanının 1989’da aynı adla sinemaya uyurlanmasından sonra Çiçekoğlu, “Bu kitabın öyküsü 1989’da film

olmasaydı Barış (kitabın ve filmin kahramanı), kim bilir kaç yıl

daha kitabın tek baskısındaki sayfaları arasından sürdürecekti

mırıl mırıl konuşmayı.” diyerek kitabın pek çok baskısı için sinemaya olan gönül borucunu ifade etmiştir.

Bu cümleden hareketle aşağıdakilerden hangisi kesin olarak söylenebilir?

A) Uçurtmayı Vurmasınlar filmi, uyarlandığı kitaptan daha

başarılı bulunmuştur.

B) Uçurtmayı Vurmasınlar kitabı, filme uyarlandıktan sonra

daha fazla okura ulaşmıştır.

C) Uçurtmayı Vurmasınlar adlı roman hak ettiği değerleri görmeyince filme uyarlanmıştır.

D) Uçurtmayı Vurmasınlar adlı filmin ilgi görmesinde aynı adlı

kitaptan uyarlanması etkili olmuştur.

E) Uçurtmayı Vurmasınlar romanının Barış adlı kahramanı,

romanın aksine filmde öne çıkan isimlerden biri olmuştur.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 10

4

8D6F6CB8

5. I. çabucak ısıtabilen ve bazen

II. mikrodalga fırınlar mutfaklarımızdaki en

III. donmuş yiyeceklerimizi hızla çözebilen, önceki

IV. yemek pişirmek için kullandığımız

V. öğünlerimizden artan yemeklerimizi

VI. kullanışlı yardımcılarımızdan biridir

Yukarıda numaralanmış sözler anlamlı ve kurallı bir cümle

oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan dördüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Kuşburnu, içeriğindeki C vitamininin bağışıklık sistemindeki

birçok hücresel fonksiyonda ---- sayesinde bağışıklık sistemini güçlendiriyor. Ayrıca içeriğindeki zengin polifenollerin etkisiyle soğuk algınlığına karşı ---- etki gösteriyor.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden

hangisi getirilmelidir?

A) düzenlemesi - güçlü

B) rol oynaması - koruyucu

C) destek olması - iyileştirici

D) desteklemesi - tedavi edici

E) bulundurulması - düzenleyici

1. Üzüntü, kızgınlık ve korku gibi duyguları düzenleme becerisi

stresle - - - - büyük önem taşıyor. Olumsuz duygular, pek çok

durumda uyum sağlamayı destekleyici nitelikte olsalar da - - - -

net bir şekilde düşünme ve rasyonel karar verme becerimizi

ciddi ölçüde baltalayabilir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi

sırasıyla getirilmelidir?

A) karşılaşmada - stresle birleşirlerse

B) yüzleşmede - yok edilmezlerse

C) baş etmede - kontrol edilmezlerse

D) savaşmada - ortaya çıkarlarsa

E) barışık olmada - kabul edilmezlerse

4. Tek yumurta ikizleri neredeyse %100 oranında aynı genleri taşırken ayrı yumurta ikizlerinde bu oran %50 civarında.

1970’lerden bu yana ikizler üzerinde yapılan araştırmalar, tek

yumurta ikizlerinin ikisinde birden otizm görülme olasılığının çift

yumurta ikizlerinin ikisinde birden görülme olasılığından daha

fazla olduğunu gösterdi. Birkaç sene önce yapılan bir araştırmada, tek yumurta ikizlerinden birinde otizm görüldüyse diğerinde de görülme olasılığı %77 ila %99 iken çift yumurta ikizlerinde bu oranın %22 ila %65 olduğu görüldü.

Bu parçada söz edilen araştırma ile ilgili aşağıdakilerden

hangisi kesin olarak söylenebilir?

A) Otizme neden olan faktörler sınıflandırılmıştır.

B) Otizmin tamamen genetik olduğu kanıtlanmıştır.

C) Otizmde kalıtımsal etmenlerin rol oynadığı görülmüştür.

D) Otizmin bazı genetik hastalıklar ile ilişkili olduğu anlaşılmıştır.

E) Otizmde genetik olmayan etmenlerin risk faktörü oluşturmadığı ispat edilmiştir.

2. I. Kahve, bir tüketim maddesi olmanın yanı sıra kültürel ve

sosyal bir içecek olarak da nitelendirilmektedir.

II. Kahve, tadının hoş olması ve zihni uyarıcı etkisinden dolayı

dünya genelinde sıklıkla tüketilmektedir.

Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde

birleştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sadece bir tüketim maddesi olmayan, kültürel ve sosyal bir

yanı da bulunan kahve; tadının hoş olmasının yanı sıra uyarıcı etkiye de sahip bir içecektir.

B) Kültürel ve sosyal niteliklere sahip olmasıyla sadece bir

tüketim maddesi olmayan kahve, dünya genelinde tadı en

beğenilen içecek olarak nitelendirilmektedir.

C) Sadece hoş tadıyla değil zihni uyarıcı etkisinden dolayı da

dünya genelinde sıklıkla tüketilen kahve, sosyal ve kültürel

yaşamın vazgeçilmezi olarak kabul edilmektedir.

D) Tadının hoş olması ve zihni uyarıcı etkisinden dolayı dünya

genelinde sıkça tüketilen kahve, bir tüketim maddesi olmanın yanında kültürel ve sosyal bir içecek olarak da görülmektedir.

E) Dünya genelinde en sık tüketilen içeceklerden biri olan

kahve, sevilen tadı ve zihni uyarıcı özelliğiyle bir tüketim

maddesi olmanın ötesine geçerek kültürel ve sosyal bir

nitelik kazanmıştır.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 10

5

8DD6A1E6

3. Amerika’da 30 yıl boyunca yürütülen bir çalışmada, günde dört

fincan ya da daha fazla kahve içenlerde kahve içmeyenlere

göre Parkinson hastalığının %42 daha az olduğu görülmüş;

ayrıca yapılan 13 ayrı araştırmayı özetleyen bir başka çalışmada da kahve içenlerde, Parkinson hastalığı görülme oranının

kahve içmeyenlere göre %30 daha az olduğu belirtilmiştir.

Bu cümleden hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Kahve tüketimi, Parkinson hastalığı riskini azaltmaktadır.

B) Kahve tüketimi ile Parkinson hastalığı arasında doğru orantılı bir ilişki vardır.

C) Kahve tüketimi, Parkinson hastalığının en önemli risk faktörleri arasında yer almaktadır.

D) Parkinson hastalığı görülen kişilerin kahve tüketimi sağlıklı

bireylere oranla daha fazladır.

E) Kahvenin Parkinson hastalığını tedavi edici etkisini gösteren pek çok araştırma bulunmaktadır.

1. Aylak Adam ve Anayurt Oteli romanlarında kurguyu tamamıyla

birey üzerine yerleştiren Yusuf Atılgan, edebiyatımızda o güne

kadar - - - - anlatılmakla yetinilmiş olan insanı, bir birey olarak

merkeze almakla kalmamış; onun iç dünyasının - - - - bilinç

akışı, geçmişe dönme, iç konuşma gibi teknikler kullanarak

ayrıntılı biçimde inmeye çalışmıştır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi

sırasıyla getirilmelidir?

A) defalarca - zenginliklerine

B) yüzeysel - derinliklerine

C) arka planda - yansımalarına

D) her yönüyle - inceliklerine

E) dış dünyada - güzelliklerine

2. I. Niteliği ne olursa olsun bütün roman türlerinde roman kişilerinin son derece önemli işlevleri vardır ancak diğer roman

türlerine nazaran tarihsel roman kişileri daha az ön plandadır.

II. Tarihsel romanın önceliği irdelenmek istenen tarihsel malzeme olduğundan söz konusu malzemenin etrafında rol

alan figürler, doğal olarak ikinci derecede önemli ögeler

olarak görülür; kuramsal açıdan bakıldığında bu yaklaşım

tarihsel romanın amacıyla da örtüşmektedir.

Bu iki cümlede ifade edilenlerden çıkarılabilecek kesin

yargı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tarihî romanların özellikle konuyu öne çıkarmayı amaçlayan yapısının doğal bir sonucu olarak bu romanlarda kişiler

diğer roman türlerine göre arka planda kalmıştır.

B) Tarihsel roman kişilerinin nasıl kurgulanması gerektiği

konusunda tarihçiler arasında kabul görmüş ortak bir kanıdan söz edilebilir.

C) Tarihsel roman yazarının, roman kişilerini doğrudan olay

örgüsüne dâhil etmek yerine onların düşüncelerinin özünü

hissettirmesinin tarihsel romanın yapısı için daha doğru

olduğu yönünde genel bir görüş vardır.

D) Tarihî romanlarda kahramanların ön planda olmasının tarihî

gerçekliğin ortaya konulması açısından uygun olmayacağı

edebiyat bilimcilerin ortak düşüncesidir.

E) Tarihî roman söz konusu olduğunda roman kişilerinin tarihî

olguların açıklanması, amacına uygun şekilde kurgulanması gerektiği görüşü tarihî roman yazarlarının ortak tavrıdır.

4. I. Pek çoğumuz doğal taşların, yangına karşı en iyi dayanıma

sahip yapı malzemesi olduğunu düşünürüz.

II. Tuğla ve briket gibi suni taş olarak isimlendirilen yapı malzemelerinin yangına karşı direnci, doğal taşlardan daha

yüksektir.

Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde

birleştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuğla ve briket gibi suni taşların yapı malzemesi olarak çok

az tercih edilmesi nedeniyle doğal taşların yangına dayanıklı olduğu için daha fazla kullanıldığını düşünüyoruz.

B) Yaygın olarak yangına karşı dirençli olduğu için yapılarda

doğal taş kullanıldığını düşünsek de tuğla ve briket gibi suni

taşların da yapı malzemesi olarak kullanıldığını biliyoruz.

C) Yapı malzemesi olarak tuğla ve briket gibi suni taşların

yangına karşı dirençli olduğunu düşünmediğimizden doğal

taşlarla yapılmış yapıların daha dayanıklı olduğunu zannediyoruz.

D) Tuğla ve briket gibi suni taş olarak adlandırılan yapı malzemelerinin yangına karşı direnci doğal taşlara oranla daha

yüksek olmasına rağmen pek çoğumuz yangına karşı en iyi

dayanıma sahip yapı malzemesinin doğal taşlar olduğunu

düşünüyoruz.

E) Yangına karşı dirençli olan tuğla ve briket gibi suni taşların

yanı sıra doğal taşların da yangına karşı dayanımının yüksek olduğunu biliyoruz.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 10

6

009C489D

ANLATIM ÖZELLİKLERİ

Açıklık

♦ Anlatımın kolayca anlaşılabilir, kavranabilir olma niteliği “açıklık” olarak ifade edilir. Anlatımın açıklık ilkesine uygun olması,

sözcüklerin seçimi ve kullanımıyla ilgilidir. Anlatımda bilinen sözcüklerin tercih edilmesi, sözcüklerin yerli yerinde kullanılması

anlatımın açık olmasını sağlar.

♦ Anlaşılırlık olarak ifade ettiğimiz açıklığın karşıtı olan anlatım

özelliği “kapalılık”tır. Kapalı anlatımda, anlatılanlar yoruma açıktır; farklı anlamlara gelir. Açıklık ilkesine uygun metinler ise tek

anlamlıdır, farklı biçimlerde yorumlanamaz.

♦ “Ben seni arkadaşından çok seviyorum.” cümlesi “Ben seni de

arkadaşını da seviyorum ama seni daha çok seviyorum.” anlamının yanı sıra “Seni ben de arkadaşın da seviyoruz ama ben daha

çok seviyorum.” anlamını da verdiği için yani birden fazla anlama

gelecek şekilde yorumlanabileceği için açıklık ilkesine aykırıdır.

Akıcılık

♦ Akıcılık, bir metnin takılmadan okunabilmesidir. Bu niteliği

taşıyan metinler, kolayca yazılmış izlenimi veren ve kolayca okunabilen metinlerdir.

♦ Uzun cümleler, akıcılığı en kolay bozabilen kullanımlardır. Uzun

ve karmaşık yapılı cümleler; kullanımdan düşmüş, anlamı herkesçe bilinmeyen kelimeler akıcılığın bozulmasına neden olarak

okumayı zorlaştırır. Akıcılığı sağlamak için söyleyiş güçlüğü yaratmayacak kelimeler ile kısa cümleler tercih edilmelidir.

Duruluk

♦ Duruluk, cümlede gereksiz sözcük bulunmamasıdır. Her sözcük,

bir kavram birimidir; cümlenin oluşumunda belli bir katkısı vardır.

Eğer bir cümleden bir sözcük ya da söz öbeği çıkarıldığında o

cümlenin anlamında herhangi bir değişme veya daralma meydana gelmiyorsa o cümle duru değildir.

♦ “Kendi kişisel ve bireysel sorunlarınızı iş yaşamınıza yansıtmayın.”

cümlesinde aynı anlama gelen sözcükler bir arada kullanıldığından bu cümle duru değildir.

Doğallık

♦ Doğallık, duygu ve düşüncelerin içten geldiği gibi anlatılmasıdır.

İçtenlik olarak da ifade edilen doğallıkta zorlama olmayan, yapmacıklıktan uzak, samimi bir anlatım söz konusudur.

♦ Örneğin, “Öldü.” ya da “Can verdi.” demek yerine “Öteki dünyanın elbiselerini giydi.” demek, anlatımı doğallıktan uzaklaştırır.

Ancak burada doğallığı “sanat yapmama, sıradanlık, basitlik”

gibi algılamamalısınız. Yapay ve zorlama olmama koşuluyla

benzetmeler, eğretilemeler, somutlama ve soyutlamalar doğallık

içinde yer alabilir.

Evrensellik

♦ Evrensel, dünya ölçüsünde, dünya çapında olan; bütün insanlığı ilgilendirendir. Evrensellik özelliği de bir yazarın yapıtlarının

dünya ölçüsünde olduğunu, bütün insanlığa hitap ettiğini anlatır.

Sevgi, dostluk, aile, doğa gibi konular evrensel konular arasında

yer alır; bu tarz konuları yapıtlarında başarıyla işleyen yazarlar

evrensellik özelliğini elde edebilir. Aynı şekilde bir yazarın tüm

insanlığa hitap etmesi, dünya çapında tanınırlık kazanması da

evrensellik özelliği ile ilgilidir.

Kalıcılık

♦ Üzerinden zaman geçtiği hâlde değerini yitirmeyen, yazıldığı

dönemin sonrasında da geçerliliğini sürdüren yapıtlar, kalıcılık

özelliğini kazanmıştır.

♦ Evrensellik belli bir mekân ve coğrafyayla sınırlı olmamaktı, kalıcılık da belli bir dönemle ve zamanla sınırlı olmamaktır.

Özlülük

♦ Yoğunluk kavramı ile de karşılayabileceğimiz özlülük, az sözle

çok şey anlatabilmektir. Atasözleri, deyimler ve özdeyişlerde olduğu gibi bir durumun, bir düşüncenin ya da bir olayın uzun uzun

anlatılması yerine kısa ve öz biçimde ortaya konulmasıdır.

♦ Özlü anlatıma sahip olan metinlerde anlam derinliği vardır; basit,

derinliği olmayan, yüzeysel anlatımla oluşturulmuş metinler ise

yalın kat olarak nitelendirilir.

Özgünlük

♦ Özgünlük, kendine özgülük demektir ve özgün metinlerin temel

özelliği, başka metinlere benzememesidir.

♦ “Orhan Veli, Türk şiirine yeni bir soluk getirmiştir.” dediğimizde

özgünlüğe vurgu yaparız.

♦ Birbirinin devamı olan metinler üretme, benzerlik, taklit gibi durumlar ise özgünlüğün olmadığını ifade eder.

Anlatım Özellikleri 3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLA- TIM

MODÜL

11

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLATIM

Anlatım Özellikleri

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

9B89D399

Yalınlık

♦ Yalınlık, anlatımın süslü ve sanatlı ifadelerden uzak olması durumudur. Yalınlığı ifade etmek için “sadelik” sözcüğünü de

kullanabiliriz.

♦ Duruluk ile yalınlığı birbirine karıştırmamalıyız; duruluk, gereksiz

sözcük kullanımından uzak durmakken yalınlık, süslü bir anlatımdan uzak durmaktır.

♦ “Konağın büyük salonundaki büyüleyici ışıklar umutlarımızı da

parlatıyordu.” cümlesi durudur ancak yalın değildir.

Yazınsallık

♦ Genellikle sanat metinlerinde kullanılan söyleyiş özelliğidir. Yazınsal söyleme sahip metinlerde sözcükler düz anlamlarının yanı

sıra mecazlı, çağrışıma açık anlamlarıyla da kullanılır. Edebî değer taşıyan metinler için “yazınsal metin” ifadesi kullanılır.

Aşağıda verilen yargıların ilgili olduğu anlatım özelliğini yazalım.

Bir öykücü, kendinden önceki öykücülerin birikimlerinden yararlanabilir ancak kendine has

özelliklerini koruyarak bunu yapmalıdır.

Özgünlük

Yazdıklarıyla geleceğe ulaşmayı hedefleyen bir sanatçı, tüm insanlığa hitap etmesi gerektiğini, ancak

bu şekilde yarınlara kalabileceğini unutmamalıdır.

Kalıcılık

Evrensellik

Dilde yaygın olarak kullanılmayan sözcüklerden,

alışılmamış söz öbeklerinden uzak duran yazar;

uzun cümleler kullanmaktan da özellikle kaçınmıştır.

Akıcılık

Sadelik

Mürekkebi kendine has bir edayla kâğıda işleyen

şair, yapmacıklıktan uzak bir söylemle dile getirdiği

duygularını geçerliliğini uzun süre koruyacak dizelere dönüştürmüş.

Özgünlük

Doğallık

Kalıcılık

Okurunu söz sanatları ile yoğunlaştırılmış süslü

ifadelere boğmayan ozan, az sözle çok şeyi anlatabilenlerden biri.

Yalınlık

Özlülük

Eserleri ile dünya çapında bir şöhrete sahip olan

ve döneminin en çok tercüme edilen yazarları arasında yer alan Stefan Zweig, okuruna nüfuz eden

psikolojik tahliller yapmayı başarmıştır.

Evrensellik

Etkileyicilik

Metin aracılığı ile iletilmek istenen düşünce, anlatılmak istenen duygu; farklı yorumlara imkân

verilmeyecek, okurun zihninde soru işaretleri

uyandırılmayacak şekilde ifade edilmelidir.

Açıklık

Edebî yaşamda varlık gösterebilmek, kendi yolunu

tayin etmekten geçer; bu sebepten başkalarının

izlerine basarak adım atmaktansa hiç yürümemek

daha iyidir.

Özgünlük

♦ Edebî eserlere ve sanatçılara yönelik kullanılan anlatım özellikleri

ve nitelikleriyle ilgili diğer kavramları da şu şekilde sıralayabiliriz:

Çok yönlülük: Kimi sanatçılara yönelik kullanılan bu kavram; söz

konusu sanatçının birçok farklı alanda çalışması olduğunu, farklı

alanlara yönelik bilgi ve birikime sahip olduğunu ifade eder.

Gerçeklik: İçeriği ve bu içeriği dile getirme biçimiyle, okurda anlatıların gerçek olduğu hissini uyandırabilen yapıtlar için kullanılan bir kavramdır. Yapıtın gerçeklik niteliği taşıması, okurda bu

duyguyu yaratmasıyla ilgili bir durumdur.

Etkileyicilik: Bir yapıtın okur üzerinde iz bırakması, okurda değişim yaratması gücüdür. Yapıtın okurda bıraktığı olumlu etkidir.

İnandırıcılık: Okurun, anlatılanların gerçekliğinden şüphe duymaması; anlatılanların doğruluğunu kabul etmesidir.

Popülerlik: Bir sanatçının herkesçe bilinir, tanınır olması durumudur. Popüler edebiyat kavramıyla karıştırmayalım. Popüler

edebiyat ürünleri; sanat kaygısı taşıyan yazınsal edebiyat ürünlerinden ayrılan, hazır kalıplar içinde üretildiğinden tekrara dayanan, yüzeysel metinlerdir.

Sürükleyicilik: En kısa biçimde “bir solukta okunan” yapıtlardır,

diyebiliriz. Bir yapıtın okurda ara vermeden okuma isteği uyandırması, okurun ilgisini canlı tutma özelliği taşıması sürükleyicilikle ilgilidir.

Titizlik: Sanatçıya yönelik bu kavram, kişinin yaptığı işte çok dikkatli olduğunu ve özenli davrandığını ifade eder.

Tutarlılık: Bir metnin içerdiği düşünceler, savunduğu görüşler

ya da ifade ettiği duygular bakımından uyumlu olması; çelişki

içermemesidir.

Örnek 1

Bazı sanatçılar, adları her ne kadar bir sanat türüyle özdeşleşse de

sadece o sanat türüyle yetinmemiştir. Kendilerini bütünlemek için şiir,

hikâye, deneme yazmışlar; sözcükler duygularını anlatmada yetersiz

kalınca da sazın başına oturup duygularını ezgiye dökmüşlerdir.

Bu parçada sözü edilen sanatçılar aşağıdakilerden hangisiyle

nitelendirilebilir?

A) Popüler B) Özgün

C) Evrensel D) Titiz

E) Çok yönlü

Çözüm

Söz konusu sanatçıların pek çok farklı alanda yapıt verdiğinden söz

edildiği için doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Anlatım Özellikleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

11

2

Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi ayraç içinde verilen anlatım özelliği ile

ilişkilendirilemez?

A) Cahit Külebi; eskinin çok şey anlatır gibi görünen tumturaklı seslerinden, abartılı süslemelerinden, uzun uzun betimlemelerinden

özellikle kaçınmıştır.

(Özgünlük)

B) Yunus Emre’nin canlı ve samimi halk dilini kullanması, şiirlerinin

her dem taze ve yeni kalarak yüzyıllara meydan okumasını sağlamıştır.

(Kalıcılık)

C) Yaşar Kemal, roman dünyasını kurarken doğup büyüdüğü toprakların kokusunu taşıyan diliyle coğrafyamızın tüm renklerini ve

seslerini yansıtmayı başarmıştır.

(Yerellik)

D) “Ben yaşamadığım, duyumsamadığım şeyleri yazamıyorum.” diyen Cemil Kavukçu’nun eserleri, okura âdeta yaşamın kendisini

deneyimleme fırsatı sunmuştur.

(Gerçeklik)

E) Uzun ve birleşik cümleler yerine kısa cümleleri tercih eden Memduh Şevket, konuşma üslubu ile yazı üslubunu öykünün akışı içinde ustalıkla kullanarak metnin hiçbir engele takılmadan okunmasını sağlamıştır.

(Akıcılık)

Çözüm

B seçeneğinde “her dem taze ve yeni kalarak yüzyıllara meydan okumak” sözünü “kalıcılık” ile, C seçeneğinde “doğup büyüdüğü toprakların kokusunu taşıyan dil” sözü ve “coğrafyamızın tüm renklerini

ve seslerini yansıtması” sözünü “yerellik” ile, D seçeneğinde “okura

yaşamın kendisini deneyimleme fırsatı sunma” sözünü “gerçeklik” ile,

“uzun ve birleşik cümleler yerine kısa cümleler kullanma” sözü ve

“metnin hiçbir engele takılmadan okunması” sözünü de “akıcılık”la

ilişkilendirebiliriz. A seçeneğinde ise “tumturaklı sözlerden, abartılı

süslemelerden, uzun uzun betimlemelerden kaçınma” ifadelerini “yalınlık” ile ilişkilendirebiliriz. Doğru yanıt A şıkkı olmalıdır.

Örnek Soru

Okur; kurgusunda onu bir an önce diğer sayfaları okumaya teşvik

eden, son sayfayı görmeden kitabı elinden bıraktırmayan ayrıntıların

olduğu metinler görmek ister.

Bu sözlerle aşağıdaki anlatım özelliklerinden hangisi anlatılmak

istenmiştir.

A) Akıcılık B) Açıklık C) Yalınlık

D) Sürükleyicilik E) Etkileyicilik

Çözüm

Okurda bir solukta okuyup bitirme isteği uyandıran kitaplar, sürükleyici anlatıma sahiptir. Doğru yanıt D şıkkı olmalıdır.

Örnek Soru

Aşağıdaki parçalardan ilki, son zamanların en popüler yapay zekâ

teknolojilerinden olan “ChatGPT”ye, “vapur iskelesi, yorgun, ağaç,

ay, şarkı, vals, ıslık, mesut, ayna” sözcükleri verilerek bir paragraf

yazması istendiğinde ortaya çıkan paragraf; ikincisi de aynı sözcüklerin geçtiği, Sait Faik’e ait bir hikâyeden alınmış paragraftır.

I. Vapur iskelesinde oturan yorgun adam, ağacın altında dinlenirken ay göründü. Adam bir şarkı mırıldandı ve kendi kendine dans

etti. Mesut adam vals müziğiyle ayaklarını oynatırken aynada

kendini gördü. Bir ıslık çaldı ve yorgunluğunu unuttu.

II. Ben başka bir yoldan vapur iskelesine gitmek için yolu çok uzun,

kendimi çok yorgun buldum. Gövdesiyle kim bilir kaç yalnıza sırdaş olmuş ağacın altında geceyi bekledim. Sarı bir ay doğarken

karanlığın ortasına usulca, dudağıma bir vals yapıştırdım eski

günlerin özlemi ile. Sonra iskelenin önünden ıslık çalarak, herkes

gibi, mesut bir adam gibi, aynalarla düşman olmamış gibi geçip

gittim; kaçıncı gidişim olduğunu hatırlamadan.

Buna göre, ikinci parçayı birinciden ayıran temel nitelik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gerçekçilik B) Yazınsallık C) Akıcılık

D) Açıklık E) Tutarlılık

Çözüm

Numaralanmış metinleri karşılaştırdığımızda her iki metinde de benzer olay örgüsünü görmekteyiz, dolayısıyla ikisinde de anlatılanlar

gerçek izlenimi taşımakta ve “gerçekçilik” özelliği bakımından farklılık göstermemektedir. Her iki metin de “akıcı” olduğundan bu özellik

bakımından da fark bulunmamaktadır. Metinler, anlaşılırlık açısından

benzerlik gösterdiğinden “açıklık” özelliği de her iki metinde ortaktır. Metinlerin her ikisi “tutarlılık” özelliğini de taşımaktadır. Farklı olan

yanları II. metinde sözcüklerin şiirsel bir söyleyişi andıracak biçimde

kullanılarak “yazınsal” bir üslup oluşturulmasıdır. Doğru yanıt B şıkkı

olmalıdır.

Anlatım Özellikleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

11

3

1. Yıllardır sıkı sıkıya takip ettiğim yazarın son romanı geçtiğimiz

günlerde yayımlandı. Her zamanki gibi bir solukta okudum.

Böylelikle her bir sayfasında ayrı bir heyecan yaşadığım, bittiğinde tadının damağımda kaldığını hissettiğim bir roman daha

kitaplığımda yerini almış oldu. Konusu ve anlatımı ile her bir

satırında boğazları düğüm düğüm eden ve âdeta her sayfasında yazarın imzasını taşıyan bu roman, muhtemelen uzun süre

konuşulacak.

Bu parçada sözü edilen romanın;

I. etkileyicilik,

II. özgünlük,

III. yoğunluk,

IV. yalınlık,

V. sürükleyicilik

özelliklerinden hangisine sahip olduğu söylenemez?

A) I ve II B) I ve V C) II ve III

D) III ve IV E) III ve V

3. Antolojilere, edebiyat tarihlerine adını yazdırabilmenin şartı çok

eser vermek değildir. Bunu başarabilene elbette sözümüz yok

ancak dünya edebiyat tarihine bakıldığında birkaç küçük kitapla içinde bulunduğu dönemin edebî seyrini değiştiren ve edebiyat tarihine damgasını vurarak her çağda önemini koruyan

yüzlerce yazar olduğunu görebiliriz. O hâlde ----.

Bu parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) başarı, çok çalışmakla kazanılır

B) kalıcılık nicelikte değil, niteliktedir

C) antolojide yer alabilmek asıl başarıdır

D) edebiyat tarihine damga vuran isimler sınırlıdır

E) edebiyat tarihinde çok fazla eser vermiş yazar yoktur

2. Pürüzlerinden arındırılmış bir dili var kitabın. Kelime seçimleri

ve dili süssüz kullanımıyla, okuru yormayan bir okuma deneyimi sunuyor. Yazar, evrensel konuları tarafsız bir bakış açısıyla

irdelerken ufuk açıcı söylemleriyle ezber yaklaşımları kırıp yerine yenilerini inşa ettirmeyi başarıyor. Anlatımdaki içtenlik, okurun kendini başka kişilerin yerine koyabilmesini sağlıyor.

Bu parçada sözü edilen kitapla ilgili aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

A) Yalın bir dille kaleme alındığına

B) Okurun empati kurmasını sağladığına

C) Yerleşik düşünceleri değiştirme yönünün bulunduğuna

D) Konuları ele alma biçimiyle evrensel bir değer kazandığına

E) Kişisel görüşler çerçevesinde şekillenmiş bir içeriğinin

olmadığına

4. Geleneğe bağlı bir anlayışla klasik yapıda hikâyeler yazan

sanatçı; kullandığı temiz Türkçe, seçtiği konular, kurguladığı

olay, çatışma ve kişileri bakımından herkesin kendinden bir

şeyler bulabileceği hikâyeler yazmıştır. Bu hikâyeler; serim,

düğüm ve çözüm bölümleri olan, olayların akışı kahramanların

ruh dünyasının değil dış dünyanın etkisiyle şekillenen gerçekçi

hikâyelerdir. Onun hikâyeleri özelde Kahramanmaraş’ın genelde Anadolu’nun 1970-1996 yılları arasındaki sosyal, kültürel,

ekonomik, siyasi, coğrafi, tarihî durumunun fotoğrafı olarak

karşımıza çıkmaktadır. Sosyal gerçekçi bir Anadolu hikâyecisi olan sanatçı, ülke sorunlarına öfkeyle değil sağduyuyla,

ayrıştırıcı değil birleştirici bir anlayış ve üslupla yaklaşmıştır.

Hikâyelerinde kahramanlarının sosyal durumlarına göre aşırıya

kaçmadan Kahramanmaraş yöresine ait deyim ve atasözlerini

başarıyla kullanmıştır. Köylüler, zenginler, ağalar, ırgatlar, öğretmenler, esnaflar, hamallar onun hikâyelerinde hep bir arada yer

almıştır.

Bu parçada sözü edilen yazarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kahramanlarını pek çok farklı sosyal sınıfa ait kişiler arasından seçtiği

B) Sosyal sorunları ele alıp hikâyelerinde işlerken yapıcı bir

yaklaşım benimsediği

C) Konu aldığı toplumun belli bir dönemine özgü zihniyetini

gerçekçi bir tutumla anlattığı

D) Konuşma diline özgü kullanımlara da ölçülü biçimde yer

veren sağlam bir Türkçe ile yazdığı

E) Hikâyelerini çatışmaya dayalı olay örgüsünden çok, kahramanlarının iç dünyalarını merkeze alarak kurguladığı

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 11

4

9E6A6253

2. Antoine de Saint - Exupery’nin 1935 yılında geçirdiği uçak

kazasının ardından kişisel hayatından yola çıkarak 1942 yılında

kaleme aldığı; dünya çapında birçok yazar, bilim insanı ve felsefecinin uzun yıllar süren araştırmalarına konu olan büyük bir

kitap Küçük Prens. Aklındaki hikâyesini romanlaştırma isteğiyle

daktilosunun başına oturduğunda hikâyesi bin sayfa sürmüştü. Ancak inandığı bir metodu vardı: “Mükemmelliğe yazıya

eklenilecek hiçbir şey kalmadığında değil çıkarılacak hiçbir şey

kalmadığında ulaşılır.” Hikâyesinde fazla olduğunu düşündüğü bölümleri çıkardı, onda biri kalacak kadar acımasız ve titiz

davranarak yayınevine gönderdi. Böylece her bir kelimesi yüzlerce anlam barındıran bir kitaba imza attı. Bu yüzden kitabın

satır aralarında gizlenen anlamları deşifre etmek için hakkında

binlerce sayfa yazıldı ve yazılmaya devam ediliyor. Bu yüzden

ölümsüz bir eser oldu ve daha çok uzun yıllar dünya edebiyatının baş ucu kitabı olmaya devam edecek.

Aşağıdakilerden hangisi Küçük Prens kitabının bu parçada

söz edilen niteliklerinden biri değildir?

A) Sürükleyicilik B) Kalıcılık

C) Evrensellik D) Yoğunluk

E) Çok anlamlılık

1. Onun şiirlerini mimari bir yapı ile özdeşleştirebilirsiniz. Binaya

dışarıdan baktığınızda nasıl ki her taş, her desen yerli yerinde

kullanılmış ve bir bütünlük oluşturmuşsa onun şiirlerindeki sözcükler de öyle kullanılmıştır. Kelimelerin yerlerini oynatamaz,

onların yerine farklı sözcükler öneremezsiniz. Dolayısıyla ona

ait dizeleri okurken ismini görmeseniz de olur. Üstelik tüm bunları ağdalı söylemi dışlayan tavrıyla başarır.

Bu parçada sözü edilen şairin şiirleri;

I. özgünlük,

II. yoğunluk,

III. yalınlık,

IV. kapalılık

özelliklerinden hangilerine sahiptir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

4. Düşü ve duruşu olan yazarlar vardır. Kimi bir toplum düşü kurar,

kimi de medeniyet... Onlar asla toplum manzarasına kıyıdan

bakmazlar; toplum için toplumla savaşırlar, kendileriyle savaşırlar, dille savaşırlar. Onlar gelenekle beslenmiş, ondan güç

almış, aklını ve hayalini harmanlayabilmiş, modern bir ülkenin

muştulayıcılarıdır. En karakteristik özellikleridir bocalamak,

tutunamamak. Çünkü menfaatperest değillerdir hayalperestliklerinin aksine. Düşmeden düşünülmeyeceğini bilirler. Eser yazmanın sıkıntısını, sancısını iyi bilirler. Dilleri kendilerine hastır,

ayırt ediliverirler dilleriyle de tavırlarıyla olduğu kadar. Düşlerini,

duruşlarını okura iletirken ya tenkit ve tarizde bulunurlar ya da

inandıkları düşü methederek okuru o düşe davet ederler.

Aşağıdakilerden hangisi bu parçada söz edilen yazarların

bir özelliği değildir?

A) Özgün bir söyleyişe sahip olma

B) Eleştirel bir üslup kullanmaktan kaçınma

C) Toplumsal sorumluluk almaktan kaçmama

D) Kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmeme

E) Modern bir ülke yaratma yolunda görev üstlenme

3. Hiçbir sanat eserinin, izleyici/okur tarafından sanatçının niyetine eş olarak yorumlanması gerekmez. Okur/izleyici, eseri kendi

inançları ve duyguları doğrultusunda yorumlar. Burada önemli

olan, izleyicinin kafasında oluşan düşünceler ve duygulardır.

Bu sözlerin sahibi bir sanatçının aşağıdakilerden hangisini

söylemesi beklenemez?

A) İzafi renk diye bir şey yoktur, her nesne göze kendinden

çıkan renk altında görünür.

B) Bir edebî eserde ele alınan nesne, bakış yoluyla kavransa

da algılanması bilince göre değişir.

C) Sanatçı, çevresini gözlemleyerek eserlerini üretirken okur

bunda kendi yalnızlığını keşfedebilir.

D) Yaprağın üzerindeki su damlası, onu okuyan herkeste farklı

bir anıyı çağrıştırmak üzerine kuruludur.

E) Sanatçının ele aldığı küçücük dünyası, okurun zihninde

içinden çıkılmaz engin bir dünyaya dönüşebilir.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 11

5

20FCE9B3

1. Gabriel Garcia Marquez’in Yüzyıllık Yalnızlık romanı, - - - -; böylece anlatı, Latin Amerika sokaklarından süzülüp dünya okuruna ulaşabiliyor.

Bu cümlede boş bırakılan yere anlam akışına uygun olarak

aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) sıradan insanların günlük hayatlarını anlatıyor

B) okurlarına bambaşka bir dünyanın kapılarını açıyor

C) yerellikten evrenselliğe uzanma sınavını hakkıyla veriyor

D) büyülü gerçekliğin en önemli yapıtları arasında gösteriliyor

E) kendi toprağının hikâyesini kendi toplumuna anlatmak istiyor

3. (I) Uzaklaşma, kaybolma ve bulma arasındaki bağlantıyı dilin

sınırlarını zorlayarak anlatan Carlos Fonseca, kitaplarının merkezine hatırlamayı koyuyor; böylece yıkıma uğrayan insanlarla yüzleştiriyor bizi. (II) Fonseca, bütün bunları anlatırken söz

konusu tabloyu yaratan sisteme eleştiri oklarını da gönderiyor satır aralarında. (III) Kâr ve kazanma deliliğini kurmacaya

katarak bir yolculuğa çıkardığı okura, bir ülkedeki eşitsizliği ve

adaletsizliği de sunuyor. (IV) Fonseca’nın metinleri, bir yönüyle

mitlere ve söylencelere göz kırparken diğer taraftan geçmişle şimdi arasında köprü kurarak çeşitli dönemlerde yaşanmış

olayları bir arada sunuyor okura. (V) Fonseca’nın son romanı da

tüm bu özelliklere sahip bir kitap olarak kurmacadan yararlanarak anlatıyor tarihi.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde mecazlı

bir söyleyişten yararlanılmamıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. Hikâye, her şeydir: Yaşadığımız anlar, yaşayamadıklarımız,

umduklarımız, yaşamak istediklerimiz... Anlattığımız her hikâye,

ne kadar bizim hikâyemiz olsa da aslında her hikâyenin görünmeyen bir yerinde “anlattığım senin hikâyen” diyen bir ses yükselir. Bundan dolayı yazılan her hikâye kendisine başka coğrafyalarda karşılıklar bulur, duyduğu sese karşılık verir, nesilden

nesile aktarılarak yaşar.

Bu parçada altı çizili ifade ile göndermede bulunulan durum

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hikâyelere konu olan olayların yaşamda karşılığı olan nesnel durumları yansıtması

B) Hikâye yazarının, özel bir olguyu ele alsa da o özel olgu

aracılığıyla genel olanı anlatması

C) Okurun, hikâye kişileriyle kendisi arasında bir özdeşim kurmasının gerçeklik algısını güçlendirmesi

D) Hikâyelerde anlatılanların gerçeğin kendisi değil, gerçekten

yola çıkılarak kurgulanmış olaylar olması

E) Edebî eserlerin belli bir kişinin, belli bir yerde, belli bir

zamanda ürettiği dilsel ürün niteliği taşıması

2. Aşağıdakilerin hangisinde yazınsal bir söylem vardır?

A) Hüznün mevsimi olarak simgeleşen sonbaharın, edebiyatta

kendine özgü bir yeri vardır. İlkbahar, eski edebiyatımızda

tahtını diğer mevsimlere pek kaptırmazken sonbahar daha

çok, baharın zıddı olması yönüyle karşımıza çıkar.

B) Bilimsel araştırmalar, mevsimlerin insanların ruh hâllerinde

birtakım değişiklikler yaptığını, sonbahar ve kış aylarında

depresif belirtilerin arttığını ortaya koymaktadır.

C) Sonbahar denilince hüzün gelir akla. Sonbahar ile hüzün

denilince de Ahmet Haşim anımsanır. Şairin, yaşamı

boyunca yazdığı pek çok şiirinde sonbahar mevsiminin en

güzel betimlemeleri yer alır.

D) Sonbaharın en cazip yanı, ağaç yapraklarına verdiği sarı,

kavuniçi, kırmızı renklerde saklı. Sonbaharda yaprakların

yeşil renklerini kaybederek sarı ve kırmızıya bürünmesinin

nedeni, sonbaharda besin sentezini ve klorofil yapmayı

durdurmalarıdır.

E) Hüzünler yüklenmiş bir sonbahar sabahıyım. Gözlerime

yaprakların sonbahar hışırtısı damlıyor. Yine hüzün mevsiminde kalbim. “Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç...”

misali hiçliğe doğru yol alıyorum. Kimsesizliğin alfabesi oluyor sonbahar.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 11

6

20D4BD4A

ANLATIM BİÇİMLERİ

♦ Bir metnin yazılış amacı ile anlatım biçimi arasında doğrudan

bir bağlantı vardır. Anlatımımızı amacımıza göre biçimlendiririz.

Okura herhangi bir konu hakkında bilgi verme amacı güdüyorsak

“açıklama”; okurun bir konu üzerindeki kanı, düşünüş ve davranışını etkileyip değiştirmeyse amacımız “tartışma”; birtakım

görüntüler sunup okura izlenim kazandırmak istiyorsak “betimleme”; okurun bir olayın içinde yer almasını, bu olayın gelişimini

izlemesini amaç edinmişsek de “öyküleme” biçimini kullanırız.

♦ Bu dört temel anlatım biçiminden hiçbiri salt olarak bir yazıda

kullanılmaz; okuduklarınızı bir düşünün, salt açıklama ya da

öykülemeyle yazılmış bir metin yok gibidir. Bu anlatım biçimleri çoğu kez iç içe kullanılır. Örneğin, bir hikâyede öyküleme ile

betimleme; bir gezi yazısında açıklama, betimleme ve öyküleme

bir arada kullanılmış olabilir. Ancak belirttiğimiz gibi her metnin

bir yazılış amacı vardır ve bu amaç doğrultusunda anlatım biçiminden biri öne çıkar.

Metnin Yazılış

Amacı

Anlatım

Biçimi Özellikleri

• Öğretmek ve

bilgi vermek

metnin yazılış

amacıdır.

Açıklayıcı

Anlatım

• Tanımlama,

örneklendirme,

karşılaştırma, sayısal

veri kullanma gibi

yollara başvurulur.

• Kanıları

değiştirmek,

bir teze karşı

antitez ortaya

koymak

metnin yazılış

amacıdır.

Tartışmacı

Anlatım

• Karşı çıkılan bir

düşünceye yöneliktir,

neden-sonuç

ilişkilerine yer verilir.

• Okura izlenim

kazandırmak,

hayatı

sözcüklerle

resmetmek

metnin yazılış

amacıdır.

Betimleyici

Anlatım

• Sıfatlara ağırlık verme

belirgindir.

• Doğayı devinim

içinde yansıtma,

duyulara yönelme,

sözcüklerin duygusal

değerlerinden

yararlanma vardır.

• Okuru

olay içinde

yaşatmak, 5N

1K sorularını

yanıtlamak

metnin yazılış

amacıdır.

Öyküleyici

Anlatım

• Olay, kişi, mekân ve

zaman ögelerine yer

verilir.

• Anlatı, olayların

oluş sırasına göre

kurgulanır.

Açıklayıcı Anlatım

♦ Ders kitapları, bilimsel yapıtlar, öğretici metin türleri gibi bilgi vermek amacı ile kaleme alınmış anlatımlarda kullanılır.

♦ Öncelikli amaç bir konuda bilgi vermek olduğu için dil, açık ve

yalındır; sanatlı söyleyişler tercih edilmez.

Sonbaharda çevremizdeki havada bol miktarda bulunan koku moleküllerinin önemli bir bölümü bitkilerden gelir. Azalan Güneş ışığı

nedeniyle, kış mevsimini depoladıkları besinler sayesinde fotosenteze gereksinim duymadan geçirmeye hazırlanan ağaçlardan

dökülen yapraklar ile dalında kalmış meyvelerin çürüme süreci bu

aylardaki koku içeriğinin başlıca nedenidir. Bakteri ve mantarlarca

yürütülen ayrıştırma işlemi sırasında açığa çıkan geosmin ve asetik asit gibi kimyasallar ile bu organizmaların metabolik faaliyetler

sonucu yaydıkları diğer kimyasallar da sonbaharla özdeşleşen kokuları ortaya çıkarır.

Yazar, bu metinde sonbahar mevsiminin kendine özgü kokusunu bilimsel olarak açıklayıp bu konuda okura bilgi vermiştir.

Tartışmacı Anlatım

♦ Tartışmacı anlatım; yazarın, öne sürülen ya da var olan ama

kendisinin benimsemediği düşünce, duygu, kanı ve davranışları

değiştirmeyi amaçladığı metinlerde kullandığı bir anlatım biçimidir.

♦ Tartışma, birbirine karşıt iki görüşten birini doğrulamaya ya da

benimsetmeye çalışma yöntemidir. Tartışmacı anlatımın öne çıktığı metinlerde “tez” ve “antitez” olarak adlandırabileceğimiz iki

görüş vardır. Tez, yazar tarafından savunulan görüştür; antitez

ise karşı çıkılan, benimsenmeyen görüştür. Yazar, önce karşı çıktığı görüşü ortaya koyar; sonra da kendi görüşünü açıklar.

Anlatım biçimlerinin ana düşünce ile ilişkisi şu şekildedir:

♦ Açıklama: Anlatılmak istenen, özelden genele yöntemiyle verilmişse genel bir yargı içeren sonuç cümlesi ana düşünceyi

verir. Anlatılmak istenen genelden özele yöntemiyle verilmişse

giriş cümlesi ana düşünceyle doğrudan ilişkilidir.

♦ Tartışma: Genellikle bir tez ve antitez üzerine kurulmuş olan

tartışmacı anlatımda ana düşünce tezin üzerindedir. Tez, savunulan görüş; antitez ise karşı çıkılan görüştür.

♦ Öyküleme: Öyküleyici anlatımla kurulmuş metinlerde ana düşünce genellikle metnin geneline sindirilmiştir.

♦ Betimleme: Betimlemenin ağır bastığı metinlerde doğrudan

iletilen bir mesaj genellikle bulunmadığından ana düşünce sorularında bu tür metinler tercih edilmez.

Anlatım Biçimleri 3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLA- TIM

MODÜL

12

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLATIM

Anlatım Biçimleri

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

24E839B1

Gene bir “eski” özlemidir gidiyor. Yeniye kötü kötü bakıyorlar;

manası yokmuş, güzel değilmiş; düşünmekten, çalışmaktan kaçınan kimselerin ne yaptıklarını bilmeden ortaya attıkları şeylermiş.

Geçmişin büyük eserlerini inceleyip de onlardan örnek almalıymışız... Oysaki asıl zor, yenidir; yeninin manasını anlamak, güzelliğini

duymaktır zor olan. Bunun için alışkanlıklarımızı aşmak, dikkatimizi

işletmek gerekir. Yalnız eskiyi, örneğin Fuzulî’nin, Nedim’in şiirlerini

beğenip de bugünkü şairlerden hoşlanmayanlar, yalnız kendilerine

öğretilmişle yetinen, yeni bir zevkin kendini tattırmak için istediği

emeği ağır bulup korkan kimselerdir. Yeniye dudak büküp de illa eskiyi, eskiye benzeyeni isteyenler cesaretsiz kimselerdir. Bilmedikleri

yollara bir türlü sapamazlar. Ama o yollarda ötekilerden de üstün

güzeller bulunurmuş, istediğiniz kadar söyleyin, dinletemezsiniz.

Yazar bu metinde “edebiyatta sadece eskiye bağlı kalıp yeniyi değerli bulmayanlara” karşı çıkıyor. “Yeni, düşünmekten kaçınanların

ortaya koyduklarıdır; asıl değerli olan eskidir.” görüşü yazarın karşı

çıktığı görüştür, yani antitezdir. Yazarın bu görüşe karşı savunduğu

tez ise “Asıl zor olan, yeni olandır; eskide ısrar edenler, yeniyi anlamak için emek vermeyenlerdir.” görüşüdür.

Betimleyici Anlatım

♦ Betimleme bir varlığı, varlığın niteliklerini, bu niteliklerin duyularımız üzerinde uyandırdığı izlenimleri belirtme; bir durumu ya da

kavramı göz önünde ve zihinde canlandıracak biçimde anlatmadır. Yalınlaştırarak ifade edersek betimleme, “sözcüklerle resim

çizmek”tir.

♦ Betimleyici ögeler anlatıyı zenginleştirir, anlatılanların okurun

zihninde görünür olmasını sağlar. Örneğin, “Elif, sahil kıyısında

duruyordu. Kayık ise denizin ortasında bir nokta gibiydi. Sonunda görünmez oldu.” cümlelerini, “Elif, günün son ışıklarıyla ışıl

ışıl parlayan yüzünü denize dönmüş; dakikalardır sahil kıyısında

tek başına duruyordu. Yıllara meydan okumuş emektar kayık ise

denizin koyu çivit mavisinin ortasında, batmaya hazırlanan günün

hüzmeleriyle parlayan kızıl bir nokta gibiydi. Gittikçe daha da küçülerek sonunda görünmez oldu.” biçiminde betimleyici ögelere

ağırlık vererek yazdığımızda anlatılanların belirginlik ve görünürlük kazandığını görürüz.

♦ Betimleme, “gözlem”e dayalı bir anlatım biçimi olmakla birlikte

diğer duyulara yönelik ayrıntıdar da betimleme paragraflarında

kullanılmaktadır.

♦ Kişilere yönelik betimlemelerde ise kişinin fiziki görünüşü betimlenebileceği gibi iç dünyasına, karakterine yönelik bir betimleme

de yapılabilir.

Turna katarları geçiyordu gölün üstünden, gölgeleri maviye düşerek. Van Gölü, günün her anında bir renk cümbüşüne yunup

arınıyordu. Bir bakmışsın göl bir anda som turuncuya kesmiş,

bir turuncu şimşeği gündoğudan girmiş, günbatıdan çıkmış. Bir

turuncu düşü gibi... Bir bakmışsın gölün bir ucundan bir mor şimşeği girmiş, bütün gölü som mora boyayarak öteki uçtan çıkmış,

ak köpüklü dalgalarla bütün gölü sürükleyerek Süphan Dağı’nın

oralardan çekmiş gitmiş; ağzına kadar çiçekle, turnalarla dolmuş

Patnos Ovası’nda durup kalmış. Bir bakmışsın göl som kırmızı çalkalanıyor, bir yanı dupduru bir maviye keserek...

Yazar bu metinde öncelikle görme duyumuzu devindirecek ayrıntılar

seçerek Van Gölü’nün bir renk cümbüşü içinde bir görünümden başka bir görünüme geçmesini okurun zihninde canlandırmak istemiş.

Turuncu, mor, kırmızı renkleri görsel imgeler oluşturacak biçimde

kullanmış.

ETKİNLİK - 1

Aşağıdaki parçalarda kullanılan betimlemenin türünü yazınız.

I. Akdeniz Bölgesi’nin çatısı, Toros Dağları tarafından meydana

getirilmiştir. Dağlar, bazı yerlerde denize çok sokulur; kayalık ve

az girintili çıkıntılı bir kıyı üzerine dikine iner. Bazı yerlerde ise kıyı

çizgisi ile dağ sınırları arasına Adana Ovası gibi geniş düzlükler

girer. Dağlık yamaçlar, kıyıdan başlayarak 5 - 6 yüz metre yükseltiye kadar olan kısımlarda bütün mevsimlerde yeşil kalan, sert ve

parlak yapraklı bitkilerden meydana gelmiş olan Akdeniz mavisi

ile kaplıdır.

II. Toros Dağları’nın etekleri ta Akdeniz’den başlar. Kıyıları döven ak

köpüklerden sonra doruklara doğru yavaş yavaş yükselir. Akdeniz’in üstünde daima top top ak bulutlar salınır. Kıyılar cilalanmış

gibi düz, killi topraklardır. Bu kıyılar, deniz kokar; tuz kokar. Tuz

keskindir. Üstleri ağır kokulu Mersin ağaçlarıyla kaplı tepeler

geçildikten sonradır ki kayalar birdenbire başlar. İnsan, birden

ürker. Kayalarla birlikte çam ağaçları da başlar. Çamların birer

billur pırıltısındaki sakızları buralarda toprağa sızar. İlk çamlar

geçildikten sonra gene düzlüklere varılır. Buralardan Toros’un

karlı dorukları yanındaymış, elini uzatsan tutacakmışsın gibi

gözükür.

Çözüm

Her iki parçada da Akdeniz Bölgesi betimleniyor. I. parçada bilgi

verme amacı olan açıklayıcı betimleme kullanmış, II. parça ise okurda belirli duygular uyandıran izlenimsel betimleme ile yazılmış.

Betimlemeler, anlatıma duyguların katılıp katılmamasına göre ikiye

ayrılır:

♦ Açıklayıcı Betimleme: Genellikle bilgi vermek amacıyla yazılmış metinlerde kullanılan bu betimlemelere, kişisel yorumlar ve

duygular katılmaz. Genel ayrıntılar üzerinde durulur, ayrıntılar

fotoğrafsal bir gerçeklikle verilir.

♦ İzlenimsel Betimleme: Ayrıntılar, kişisel yorumları yansıtacak

biçimde verilir. Varlıkların duyularımız üzerinde uyandırdığı izlenimler aktarılır.

Anlatım Biçimleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

12

2

Öyküleyici Anlatım

♦ Öyküleme, eylem hâlindeki durumların anlatımıdır. Betimleme,

varlık ve durumların sözcüklerle resmedilmesiydi; dolayısıyla betimlemede duran, hareket etmeyen görüntüler söz konusuydu.

Öykülemede ise her şey hareket hâlinde verilir; varlıklar, durumlar yaşamın akışı içinde gösterilir. Olayların gelişimi ve birbirine

bağlanışı hareket ögesiyle olur. Betimlemede ağırlıklı olarak kullanılan “sıfat”ların yerini öykülemede “eylem”ler alır.

♦ Öykü ve roman gibi anlatmaya bağlı edebî türlerde kullanılan temel anlatım biçimidir. Öyküleme anlatım biçiminin ögeleri “olay,

kişi, mekân, zaman ve anlatıcı”dır.

Genç adam ayak ayak üstüne atıyor, sonra ayağını değiştiriyor, bir

türlü oturduğu yerde rahat edemiyordu. Belinden yukarısı, imtihan olan bir talebeyi andırıyordu. Korkak korkak bakıyor, ayakları

ise imtihan heyeti, masa altından ayak ayak üstüne attığını görecekmiş korkusu içinde gibi, bir inip bir kalkıyordu. Hâlâ kimse bir

şey söylemiyordu. Kahvedeki sessizlik uzadıkça uzuyordu. Tekrar

gözüm yeni gelen adama ilişti. Bu sırada kahvenin kapısı açıldı.

İçeriye bir adam girdi. İhtiyarlara doğru yürüdü. “Sizi çağırıyorlar.”

dedi. Oturan üç kişi ayağa kalktı.

Açıklayıcı Öyküleme: Bilgilendirme amacıyla yazılan, bir işin nasıl yapılacağını açıklayan metinlerde kullanılan öyküleme türüdür.

Yapılacak bir işin, bir deneyin, çalıştırılacak bir aracın aşamalarını

sıralarken açıklayıcı öyküleme biçiminden yararlanılır. Ancak buradaki öyküleme genel anlamda kullandığımız öyküleme biçiminden

ayrıdır. Daha önce de belirttiğimiz gibi öykülemedeki amaç, “olay

içinde yaşatmak”tır. Açıklayıcı öykülemede ise birtakım bilgileri,

oluş / yapılış sırasına göre vermek esastır; bir sanat amacı güdülmez. “Zaman, mekân ve kişi” ögeleriyle düzenlenmiş bir “olay

örgüsü” kurgulanmaz.

Dört yumurta akı on kaşık şeker ile birlikte kar görünümü elde

edilinceye değin çırpılır. İçine vanilya ve limon kabuğu rendesi

eklendikten sonra yağlı kâğıt serilmiş fırın tepsisine bir kaşık yardımıyla konur. Hafif ısılı fırında kuruyuncaya kadar pişirilir. Bezeleriniz

hazır, afiyetle yiyebilirsiniz.

ETKİNLİK - 2

Aşağıdaki parçalarda kullanılan anlatım biçimlerini bulunuz.

I. Doğru odama çıkıp kendimi yatağa attım. Ellerimi yüzüme kapadım. Yüreğim hâlâ çarpıyordu. Ruhumu anlamsız bir duygu

sarmıştı. Hem utançla hem de sevinçle karışık... Heyecanım

biraz olsun yatışınca elimi yüzümü yıkadım, saçlarımı taradım,

aşağıya indim.

Öyküleme

II. Aydın kişi başkalarıyla düşünce birliğine varabilir, kendini onlarla

özdeş anlayış ortamında görebilir. Buna bir diyeceğim yok ancak

kendi ağzıyla konuşur, görüşlerini sergilerse... Başkalarının

ağzıyla konuşmaya alışmış bir kişiyi dinlemek, onu onaylamak

ise kendini bilen bir aydının yapabileceği iş değildir. Düşündüğünü söylemek, kişiye ileride kendi kendini yargılama olanağı

sağlar. Düşündüğünü söylemeyen aydın, kişiliğini birtakım alacalı örtüler ardında gizler.

Tartışma

III. Soğuk bir İstanbul sabahı... Gökyüzü bulutlarla kaplı, yağmur

yağdı yağacak. Biz yola koyuluyoruz. Yarım saat sürecek yolculuğumuzu, Kadıköy’ün bildik sokaklarından geçerek bir an önce

bitirme telaşındayız. Sokaklar, işe yetişmek için koşuşanlarla

dolu. İnsanlar, rayların üzerinden sağa sola bakarak hızlı adımlarla geçiyor. Bir banliyö treni Gebze yönüne doğru gürültüyle yol

alıyor.

Betimleme - Öyküleme

IV. Kronik beslenme bozuklukları, pediatri ve çocuk sağlığını korumada elde edilen ilerlemelere rağmen hâlâ önde gelen bir ölüm

sebebi olmaya devam ediyor. Bu kadar sık rastlanmasına rağmen kronik beslenme bozukluklarının homeostatik mekanizması

hakkında ne yazık ki çok az şey biliniyor.

Açıklama

V. Akhisar kasabası; yarısına kadar ıslanmış kerpiç duvarları,

çamurlu kaldırımlarıyla bataktan yeni çıkmış yaşlı bir mandaya

benziyordu. İzmir yolunda kurulmuş derme çatma takın boyalı

kâğıtları paçavraya dönmüş yabancı bayrakları, bütün dalgalanma güçleri yağmurla akıp gitmiş gibi sarkmıştı.

Betimleme

VI. Gece, bir çeşit “kilit roman” yani yorumlanması ve kavranması

oldukça güç bir anlatı olarak kabul edilmekte. Ne var ki Bilge

Karasu, romanını salt şifre yumağı biçiminde yaratmamış; şifreler bu belirsizlik, karmaşıklık, muğlaklık ögelerinden yalnızca

bir bölüm. Romanın kaynağını aldığı bir toplumsal geçeklik var.

Bu toplumsal gerçeklik 1975 - 1976 yıllarına ait. Bu gerçekliğe

hâkim olan okur için Gece’yi çözümlemek oldukça olası bir gerçek.

Açıklama - Tartışma

Öykülemede anlatım, genellikle birinci ya da üçüncü kişi ağzından

yapılır. Birinci kişili anlatımda “kahraman anlatıcı”, üçüncü kişili anlatımda “gözlemci anlatıcı” ya da “ilahi anlatıcı” vardır.

Anlatım Biçimleri

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

12

3

3. Gecenin geç saatlerinde, her şeyin sustuğu, havanın durulduğu

anlarda, bir köşeye çekilip şiir okurum. İçime dolan dizelerde,

onların atan kalbini duyarım. Bu duyuş, beni benden alır götürür. Kapalı pencereler ansızın açılır, uyuklayan perdeler uçuşmaya başlar. Odaya ilkbahar meltemiyle birlikte taze bir ışık

dolar. Bu dünyadan değilmişim gibi kendimi hafiflemiş bulurum.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Yazar, şiirle ilgili görüşlerini tarafsız bir bakış açısıyla ele

almıştır.

B) Yazar, şiirin insan yaşamındaki yerine ve önemine dair saptamalar yapmıştır.

C) Yazar, şiir okumanın kişiye kazandıracaklarını örnekler

vererek açıklamıştır.

D) Yazar, şiirin kendi üzerindeki etkisini yazınsal bir söyleme

başvurarak anlatmıştır.

E) Yazar, kendi deneyimlerinden hareketle şiir okumaya yönelik önerilerde bulunmuştur.

1. Zeytin, Akdeniz’in sayısız çocuğundan biridir. Yabani zeytin

ağaçları binlerce yıl önce Akdeniz’in ormanlık alanlarında gelişigüzel büyümüş ve bu geniş coğrafyanın dağına taşına kök salmıştır. İlyada Destanı’nda, bir zeytin ağacının Homeros ile sohbetine şahit oluruz. Ağaç şöyle der: “Ben herkese aitim, kimseye ait değilim; sen gelmeden önce de buradaydım, sen gittikten

sonra da burada olacağım.” Bu çok uzak geçmişi nedeniyle,

insanın zeytinle ilişkisi tam olarak nerede ve ne zaman başladı,

bilemeyiz. Ancak günümüze kalmış bilgi kırıntılarını analiz eden

uzmanlar iki noktada uzlaşır: Bu ilişki ilk insanlarla başlamış ve

yabani zeytin ilk olarak Akdeniz’in doğusunda evrilmiştir. Peki,

Anadolu coğrafyasının bu resimdeki yeri nedir? Konuyla ilgili

güçlü yanıtlardan biri, Fransa Bilimsel Araştırma Ulusal Merkezinden gelmiş; Akdeniz sahili çevresinden toplanan zeytinin

genetiğine bakan araştırmacılar, ağacın 6 ile 8 bin yıl önce evrildiğini belgelemiştir.

Bu parçada öne çıkan anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Betimleme B) Açıklama

C) Öyküleme D) Tartışma

E) Açıklayıcı öyküleme

2. Cumhuriyet Dönemi’nde divan şiiri, uzun süre, zaman zaman

başvurulan ve bireysel çıkışlarla kendini gösteren bir “moda”

olmaktan ileri gidemedi. Kırklı yıllarda Garipçiler tarafından son

büyük darbeyi de yemiş ve gündemden silinmişti. Ancak İkinci

Yeni ile birlikte yeniden ama dolaylı olarak genç şairlerin gelenekten beslenme kanallarından biri durumunda görünmeye

başladı. Behçet Necatigil, Turgut Uyar, Attilâ İlhan, Hilmi Yavuz

gibi şairlerin kaleminde form ve söyleyişteki yerini geçmiş yıllara oranla baskın bir biçimde aldı.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Tartışma B) Açıklama

C) Karşılaştırma D) Örneklendirme

E) Saptama

4. Üstleri ağır kokulu mersin ağaçlarıyla kaplı tepeler geçildikten

sonradır ki kayalar birdenbire başlar. İnsan, birden ürker. Kayalarla birlikte çam ağaçları da başlar. Çamların birer billur pırıltısındaki sakızları buralarda toprağa sızar. İlk çamlar geçildikten

sonra gene düzlüklere varılır. Bu düzlükler boz topraktır. Verimsiz, kıraç... Buralardan Toros’un karlı dorukları yanındaymış,

elini uzatsan tutacakmışsın gibi gözükür.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Mekân tasviri yapılmıştır.

B) Niteleyici sözcükler kullanılmıştır.

C) Gözleme dayalı bir anlatım vardır.

D) Farklı duyulara ait ayrıntılar içermektedir.

E) Düşsel ögelerle anlatım zenginleştirilmiştir.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 12

4

43B31411

1. “Sevgilim, işte eylül...” diye başlayan şiir gibi şimdi vakit.

Zamanı tırnak içine alıp yaşayanların, akşamın hüznü gibi âşık

olanların zamanı... Takvimin mavi boncuğu... Denizin en güzel,

en sakin zamanı... En bulutlusu, en ılığı gökyüzünün... Hafifçe

ürpermenin, tatlı tatlı yağan yağmurun, toprak kokusunun özlenilen kıvamı... Hem inatla yazın bitmediğini düşündüren hem

de inatla sonbaharın özlendiğini hissettiren günlerin ve en güzel

“akşamdan geceye geçişlerin” ayı eylül. Hazırız yeniliğe, yeni

bir mevsime. Tüm duygularımızı baştan ayağa kuşandık. Rafa

kaldırdığımız sıkıntıları, kitaplarımızın satır aralarına serpiştirdik.

Yenilerini de bir sonraki kitabın arasına ekledik ayraç niyetine.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Farklı duyulara ait ayrıntılar kullanılmıştır.

B) Şiir diline özgü kullanımlara yer verilmiştir.

C) Karşılaştırma ve benzetmelerden yararlanılmıştır.

D) Sözcüklerin kullanım biçimleri duygusallık oluşturmuştur.

E) Metne konu olan zaman dilimi kişileştirilerek tasvir edilmiştir.

2. İnsan hayatının en sancılı dönemidir gençlik. Çok acı çektiğimiz, çok gerçek sevdiğimiz, hayatın tenimize kor gibi değip bizi

yaktığı dönem!.. Bu denli sınır uçlarında yaşamak hiç de kolay

olmadığından yetişkinlik bir anlamda “kapanma dönemi” oluyor.

İnsanlar yetişkin olduklarında toplumun koyduğu kurallara uyarlar, hayatın gerçeklerini kabullenirler. Duygular uyuşmuştur; gerçekten sevmek, gerçekten mutlu olmak epey zorlaşmıştır. Yaşamak “mış gibi” yapmaya dönüşmüştür. Çeşitli baskılar sebebiyle

gençliklerini dolu dolu yaşayamayanlar hiçbir zaman yetişkin

olamıyorlar. Yetişkinlerin gerçek yetişkin olmadığı bir toplumda

da gençlerin işi iyice zorlaşıyor.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Benzetme B) Karşılaştırma

C) Açıklama D) Saptama

E) Öyküleme

3. “Zaman, en büyük eleştirmendir.” Bu yargının ilk kiminle doğduğunu, eleştiri tarihinin hangi döneminde, nerede dile getirildiğini bilmiyorum. Ancak zaman içinde nitelikli ya da sanat

değeri yüksek yapıtların tarihin derin suyunda yukarı çıkacağı,

anlaşılacakları, büyüklüklerinin kavranacağı hem yaygın hem

yanlış bir klişedir. Bu iddiaya göre yetenekli ellerden çıkmış

hakiki bir sanat yapıtı; topluma sunulduğu çağda kenara itilse, gözden kaçsa bile er ya da geç keşfedilecektir. Zamanın

en büyük eleştirmen olduğuna inanmak, yazarın kendi çağının

sanatıyla iletişime girmekten kaçınmasına ve köhneleşmesine

neden olacaktır.

Bu parçanın anlatımında ağır basan teknik aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Tartışma B) Açıklama

C) Karşılaştırma D) Örnekleme

E) Betimleme

4. Nehir kenarındaki korkuluklarda ve pencere pervazlarında gelip

geçenleri selamlayan çiçekler ve ocak ayı sonuna kadar kalan

yılbaşı süsleri şehrin sokaklarına ihtişam ve masalsı bir hava

veriyor. Yerli halkın özenle ilgilendiği çiçekler, bölgedeki güneşli ve kuru havaya sahip iklim sayesinde daha da güzelleşiyor.

Çevredeki tepenin yamaçlarında son derece güzel üzümler

yetişmesinin ve bölgenin, dünyanın en ünlü bağ rotasına sahip

olmasının nedeni de bu. Şehrin kışları büründüğü güzellikten

etkilenmemek mümkün değil. Kar tanelerinin pudra şekeri gibi

örttüğü Arnavut kaldırımı sokaklarında yürürken bu şehre sihirli

bir değnekle dokunulduğunu düşünmemek imkânsız.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Betimleme B) Açıklama

C) Örneklendirme D) Benzetme

E) Kişileştirme

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 12

5

60C22A9A

2. Binaların arasında sıkışıp kalmış bu üç katlı yapıyı kim unutmuştu burada? Bu yapının taştan gövdesi yosun bağlamış,

pencereleri epeyce hasar görmüş, önündeki küçük bahçe

bakımsızlıktan boy boy yabani ot vermişti. İçten içe kurtarılmayı bekliyordu sanki şehrin ortasında. Bu umarsız hâli heybetindendi. Yoksa dokunsan yıkılacak gibiydi. Dönüşen ve

ölen bunca şeyin içinden yalnız onu teğet geçmişlerdi. Her yer

dönüşmüştü; otoparka, apartmana, dükkâna, okula, yola...

Zamanın elinin değmediği tek bir şey kalmamış; şehir, modern

bir elbise giymişti âdeta. Ama nasıl olduysa koskoca konağı

unutmuşlardı işte. Birbirine benzer bir yığın yapının içinde nefes

alabilen yalnız o kalmıştı.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kişileştirmeye başvurulmuştur.

B) Sayıp dökmelerden yararlanılmıştır.

C) Farklı duyulara ait ayrıntılara yer verilmiştir.

D) Betimleyici ve öyküleyici anlatım iç içe kullanılmıştır.

E) Mecazlı söyleyişlerle şiirsel bir anlatıma yaklaşılmıştır.

4. Girişi karanlık, oldukça dar bir sokaktır Cemali Sokağı. Hepsi

sırt sırta vermiş yaşlı yapıların hiçbir ışığı sızdırmayan karanlık

duvarlarına açılmış kör pencerelerde de bir canlılık göremezsiniz. Biraz ilerlediğinizde Raif Efendi Sokağı’ndan yansıyan

ışık, önünüzü aydınlatır. Ancak o zaman sokak bütünüyle ele

verir kendini. Bu karanlık ve dar sokağın da aydınlık bir çıkışı

olduğunu görürsünüz. Sokağın bundan sonrası bir cetvel gibi

düzdür. Kapıların açılıp kapandığını duyarsınız, evlerine girip

çıkan insanları görürsünüz. Açılan ya da kapatılan pencerelerin

ardından bir uğultu yükselir. Ev içlerinden gelen ılık bir esinti

yalar yüzünüzü. Havayı yemek kokuları sarar.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İkinci kişili anlatımdan yararlanılmıştır.

B) Farklı duyularla ayrıntılandırılmış bir tasvir yapılmıştır.

C) Gözleme dayalı izlenimlerin ağırlıkta olduğu bir anlatım vardır.

D) Benzetme ve kişileştirme gibi yollarla desteklenmiş bir

betimleme paragrafıdır.

E) Gerçek hayatta karşılaşılabilecek bir olay, düşsel ögelerle

zenginleştirilerek kurgulanmıştır.

1. Gün doğar, gün batar; yıllar, aylar, günler, saatler, dakikalar devridaimini sürdürür. Bir ırmak sessizce akar yatağında, bir serçe

pencerene konar titreyerek, güzün habercisi bir yaprak salına

salına dalından düşer. Geçmişe hayıflanıp geleceğe dair hayaller kurarken elinden kayıp gider “an” denilen gerçek zaman

dilimi. Yaşadığın “an”lardan bir hayat devşiremezsin. Sarı sıcak

öğlelerden devşirip ikindi yağmurlarında ıslanan hüznünle

selamladığın sokakları gün gelir yerinde bulamazsın. İncir kuşları çoktan küsmüştür. Birdenbire nicedir çocukluğunun dokunduğu sokağı görmediğini hatırlarsın. Seni mayalayan o sokak

sana kırgın ölmüştür. Yetim kalmış bir çocukluk, mükedder bir

gençlik ve hüznünü iliklediğin bir hayattır bundan sonrası.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Anlatımda II. kişili söyleyişlere yer verilmiştir.

B) Sözcüklerin duygusal anlamlarından yararlanılmıştır.

C) Şiir dilini anımsatan kullanımlarla anlatım zenginleştirilmiştir.

D) İnsanın geçip giden zaman karşısındaki konumu üzerinde

durulmuştur.

E) Benzer durumlar arasında ilişki kurularak okur geçmiş üzerine düşündürülmek istenmiştir.

3. Cemreler birer birer düştü, sessizce yaklaşıyor bahar. Önce

hava, sonra su, sonra da toprak ısınıyor. Ağaçlar öz sularına

kavuşmanın sevincini yaşıyor. Kuş seslerinden bir donanmayla,

dağların ve tüm mahlukatın hayata katılışı yankılanıyor. Tabiatın kımıldanmasıyla insanın üzerindeki esriklik de kalkar. Hayatı tazeleyen bir başlangıca doğru yürümenin coşkusu artar.

Yeniden dirilişin ışıltıları cıvıldaşır etrafta. Terütaze duyguların

katarıyla tanışır insan. Topraktaki şölen havasının görünürlüğü

artar gitgide. Diriliş esintisi, bir varlıktan diğerine akarak yayılışa

devam eder. Her şeyiyle hayat yeni baştan şekillenir.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Baharın gelişiyle doğada başlayan canlanma konu edilmiştir.

B) Mecazlı söyleyiş ve söz sanatlarıyla şekillenmiş bir üslup

kullanılmıştır.

C) Yaşamın içinden alınmış bir gerçeklik, düşsel ögelerle birlikte sunulmuştur.

D) Doğadaki yenilenmenin, insanı da olumlu yönde etkilediği

düşüncesi hissetirilmiştir.

E) Belli bir yaşam döngüsüne sahip olma yönünden insan ile

doğa arasında ilişki kurulmuştur.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 12

6

46A0E1A5

Düşünceyi Geliştirme Yolları 3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLA- TIM

MODÜL

13

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

3. ÜNİTE: PARAGRAFTA ANLATIM

Düşünceyi Geliştirme Yolları

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

55DDB988

Düşünceyi Geliştirme Yolları

♦ Bir paragrafın anlatım biçimi ne olursa olsun duygu ve düşüncelerin okura iletiminde düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılır.

Paragrafın iletisini aktarmada başvurulan düşünceyi geliştirme

yollarını birlikte inceleyelim:

Tanımlama

♦ Herhangi bir kavram, herhangi bir varlık için sorabileceğimiz “Bu

nedir?” sorusunun karşılığıdır. Söz konusu varlık ya da kavramı,

belirleyici nitelikleri ile göstermedir.

♦ Tanımlama, bir kavramın ne anlama geldiğinin belirtilmesi gerektiğinde başvurulan bir yoldur; açıklama tekniğinde tanımlamanın

önemli bir yeri vardır. Tanımlamanın paragraf düzeyinde değil

cümle düzeyinde ele alınması gerektiği unutulmamalıdır.

♦ Herhangi bir kavramla ilgili açıklayıcı bilgi veren her cümle tanım cümlesi olmaz; kavramın yapısı, nitelikleri, temel özellikleri,

benzerlerinden ayrılan özellikleri, işlevi ortaya konulmalıdır. Örneğin, “Fizik; maddeyi, madde bileşenlerini ve bunlar arasındaki

etkileşimleri inceleyen bilim dalıdır.” bir tanım cümlesiyken “Fizik

bilimi; mekanik, ısı, ışık, elektrik ve manyetizma bölümlerine ayrılır.” yargısı fizik bilimi ile ilgili bilgi vermekte ancak herhangi bir

tanım içermemektedir.

Özgür düşünce; bütün kalıpları, altından da olsa bütün kafesleri,

bütün yasakları yıkan düşüncedir. Böylesi düşünce, kulluğun hiçbir

türlüsünü hoş görmeyen bir dünya görüşünü gerekli kıldığından

insanı hor görenlerin harcı değildir. Özgür düşünce hem tutucu

ve gelenekçi hem de özgür olamaz. Nasıl olabilir ki?.. Düşünce

özgürlüğü, eski düşünce kalıplarını kırmanın ta kendisidir. Kendi aklını kullanmayan insan, özgür düşünemiyor demektir. Buna

karşılık yalnız kendi aklını beğenen de özgür düşünüyor sayılmaz.

Nasıl sayılsın ki?.. Özgür düşünce; bütün akıllara başvuran, kendini yeterli görmeyen, durmadan gelişmek isteyen düşüncenin ta

kendisidir.

Yazar, bu parçada “özgür düşünce” kavramını açıklamış; bu açıklamasını da tanımlamadan yararlanarak yapmıştır.

Karşılaştırma

♦ Karşılaştırma; birbiriyle ilişkili iki varlık, iki kavram ya da herhangi

iki durumun bir araya getirilerek ortak olan, olmayan yönleriyle

ele alınmasıdır. Benzerliklerden, farklılıklardan veya karşıtlıklardan yararlanılarak ya da ilişki kurularak karşılaştırma yapılabilir.

Örneğin, “Romanda yaşamın uzun soluklu anlatımı vardır, öyküde

ise bir yaşam kesitinin özlü anlatımı yapılır.” cümlesinde “roman”

ile “öykü” farklı yönleri ele alınarak karşılaştırılmıştır.

Edebiyatın konusu insandır, doğadır; edebiyat, bütün olanaklarıyla insanı tanıtmaya yönelmiştir. Eleştirinin konusu ise eserdir;

amacı, eseri tanıtmak ve değerlendirmektir. Edebiyatta dolaysız

bir yaratma söz konusudur. Eleştirmen ise dolaylı yaratan kişidir,

yargılanacak bir eser olmadıkça eleştiri de olmaz.

Yazar, bu parçada “edebiyat/edebiyatçı” ile “eleştiri/eleştirmen”i işlevlerindeki farklılıkları ele alarak karşılaştırmıştır.

Görülüyor ki her iki romanda da hem olayların meydana geldiği zaman (1909 - 1920) hem de yaşanılan zaman (1919-19020) aynıdır.

Romanlardaki çatışmalar ile karşı ve asıl güçler de temanın ortaklığından dolayı benzerlik göstermektedir. Aralarındaki en önemli

fark, farklı yazarların aynı zaman dilimini farklı bakış açılarıyla ifade

etmeleri ve birinin yüzyıllardır Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmış ve ömrünü tamamlamak üzere olan İstanbul’u, diğerlerinin ise

yeni kurulacak bir devletin başkenti olacak Ankara’yı anlatmasıdır.

Yazar, bu parçada iki farkı romanı hem benzer hem de farklı yönleri

üzerinde durarak karşılaştırmıştır.

Örneklendirme

♦ Metinde ele alınan konuya açıklık getirmek, okur tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla o konu ile ilgili örnekler

vermektir. Örneklendirme yoluyla soyut bir düşünce somut hâle

getirildiğinden anlatılmak istenen, okurun belleğinde canlanır.

Türk edebiyatında Doğu - Batı karşıtlığı meselesinde bir senteze

ulaşma çabası, 1950’lere kadar yazılan çoğu romanda dikkat çeken bir unsurdur. Bu romanlarda, modernleşmeyi yüzeysel olarak

anlayan ve kökleriyle bağı keserek değerlerinden kopan “alafranga züppe tipler” kullanılır. Ahmet Mithat Efendi’nin “Felatun Bey

ile Râkım Efendi” romanında Felatun Bey, Recaizade Mahmut

Ekrem’in “Araba Sevdası” romanında Bihruz Bey, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Şık” romanında Şöhret Bey söz konusu alafranga

züppe tipinin en bilinenleridir.

Yazar, bu parçada Doğu - Batı karşıtlığı konulu Türk romanlarında

kurgulanan “alafranga züppe tipi”üzerinde durmuş ve bu tipe örnek

oluşturan roman kahramanlarını vermiştir.

Roman ve öykülerde kullanılan birinci kişili anlatımda anlatıcı

her zaman yapıtın başkişisi olmak zorunda değildir. Ünlü dedektif Sherlock Holmes, her ne kadar olay örgüsünün başkişisi olsa

da olaylar, yardımcısı Watson tarafından anlatılmaktadır. Watson,

anlatının kahramanlarından biridir ancak asıl kahraman Sherlock

Holmes’tur.

Düşünceyi Geliştirme Yolları

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

13

2

Yazar, bu parçada roman ve öykülerdeki kahraman anlatıcının her

zaman o roman ya da öykünün başkişisi olmadığını Sherlock Holmes kitabını örnek göstererek somutlamıştır.

Tanık Gösterme

♦ Aktarılmak istenen düşüncenin yetkin kişi veya kişilerin sözlerine

yer verilerek veya gönderme yapılarak ifade edilmesidir. Burada

tanık gösterilen kişinin incelenen konu ile ilgili araştırma yapmış

biri olması önemlidir. Her alıntı, tanık gösterme değildir; alıntının

tanık gösterme olabilmesi için yazarın düşüncelerini desteklemesi, doğrulaması gerekir. Yazar, ele aldığı konuda yetkin birinin

sözünü kullanarak bir anlamda okura, “Benim bu konudaki düşünceme güvenin, bu konunun uzmanı da benim düşüncemi

doğrulayan şu sözleri söylemiştir.” demektedir.

Günümüzde en ünlü Mısır firavunlarının mumyaları Mısır’da kilit

altında tutuluyor ancak Mısır’ın yönetici, din adamı ve üst sınıftan

birçok üyesi aynı süreç kullanılarak mumyalandı ve bilim insanları

bu mumyalara erişebiliyor. Bilgisayarlı tomografi (BT) gibi modern

teknikler hem bu kişilerin nasıl öldüğünü keşfetmemize hem de

modern yaşam tarzımızın ürünü olduğunu sandığımız bazı hastalıklara yeni bir ışık tutmamıza yardımcı oluyor. Manchester

Üniversitesine bağlı KNH Biyomedikal Mısır Bilim Merkezinden Dr.

Lidija McKnight, “Bilgisayarlı tomografi, mumyalar hakkında daha

fazla bilgi edinmenin en doğru yolu.” diyor.

Yazar, bu parçada bilgisayarlı tomografi gibi teknikler kulanılarak

mumyalar hakkında kimi bilgiler elde edilebileceğini tanık göstermeye başvurarak desteklemektedir.

Sayısal Verilerden Yararlanma

♦ Aktarılan düşünceyi desteklemek amacıyla, bilimsel ölçümler

sonucu elde edilmiş sayısal verileri metin içinde kullanarak anlatılanları rakamsal verilere dayandırmaktır.

Otizm teriminin bilimsel olarak ilk kez tanımlandığı 1943 yılından

beri geçen 80 yıllık süreçte, otizmin olası nedenleri, teşhisi ve

tedavisi üzerine çok sayıda araştırma yapıldı. Otizmin teşhisine

yönelik standart ölçütler belirlendi ve tüm ülkelerde kullanılmaya

başlandı. Her geçen yıl toplumsal bilinç ve farkındalık arttı. Ancak

her geçen yılla birlikte otizmli bireylerin sayısında da ciddi bir artış

oldu. Amerika Birleşik Devletleri’nde otizmin görülme sıklığı 1943

yılında her 2000 çocukta 1 iken 2008’de her 88 çocukta 1, 2015

yılında her 68 çocukta 1, günümüzde ise her 44 çocukta 1’e yükselmiştir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre de dünya genelinde

doğan her 100 çocuktan 1 tanesi otizm tanısı alma potansiyeli ile

doğuyor. Otizmin erkeklerde görülme sıklığı ise kadınlarınkinin yaklaşık dört katı.

Yazar, bu parçada “otizmin görülme sıklığını” sayısal veriler kullanarak okura aktarmaktadır.

Benzetme

♦ Aralarında benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden benzetme yönü bakımından güçsüz olmanın güçlü olana benzetilmesi düşünceyi

geliştirme yollarından biridir.

♦ Bir benzetmede kendisine benzetilenin somut ya da soyut olması, somutlamayı ya da soyutlamayı belirler:

♦ Umut, çiçek işlemeli bir lambaydı karartma gecelerinde

(kendisine benzetilen somut - somutlama)

♦ Sessiz giden trenler, ufuklarda kaybolan ümitlerdir

(kendisine benzetilen soyut - soyutlama)

♦ Yalnızlık bir yağmurdur, yağar usul usul

(kendisine benzetilen somut - somutlama)

♦ Benzetmenin ağır bastığı metinlerde benzetme yönü genellikle

ana düşünceyi verir:

Türküler de tıpkı kilimler gibi değerlerini eskidikçe gösterirler.

Renkleri soldukça değer kazanır kilimler. Türküler de öyledir; eskidikçe klasikleşirler, daha başka bir üstünlük kazanırlar.

Yazar, bu parçada türküleri kilimlere benzetmiştir. Benzetme yönü

“eskidikçe değer kazanmak”tır, bu da parçanın ana düşüncesiyle

doğrudan ilgilidir.

Örnek Soru

1500’lü yıllardan bu yana insan faaliyetleri yüzünden en az 680 omurgalı türün yok olduğu düşünülüyor. Günümüzde tahminen 8 milyon

hayvan ve bitki türünden yaklaşık 1 milyonu yok olma tehlikesiyle

karşı karşıya. Arazi kullanımının değişmesi, aşırı tüketim, hastalıklar,

istilacı türler ve iklim değişikliği biyoçeşitliliğin azalmasındaki başlıca

beş etken. Hayvanlardan insanlara geçen bulaşıcı hastalıkların genel adı olan zootonik hastalıkların yaygınlığındaki artış ve görülme

riskindeki yükselme ile biyoçeşitliliğin azalması da güçlü bir şekilde ilişkilendiriliyor. Söz gelimi Batı Nil virüsünün artışı kuş türlerinde

azalmaya neden oluyor.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Açıklama B) Tanımlama

C) Tartışma D) Örneklendirme

E) Sayısal verilerden yararlanma

Çözüm

Parçada biyoçeşitliliğin azalmasındaki etkenler üzerinde durularak

bilgi verildiğinden “açıklama” tekniği kullanılmıştır. Zootonik hastalıklar “tanımlanmış”, zootonik hastalıklar ile biyoçeşitlilik arasındaki

ilişki “örneklendirilmiş”, geçmişten günümüze yok olmuş ve yol olma

tehlikesi bulunan bitki ve hayvan türlerine yönelik “sayısal veri” kullanılmıştır. Bu durumda A, B, D ve E seçeneklerinde verilenler parçanın

anlatımında bulunmaktadır. Tartışmacı anlatımı örneklendirecek bir

kullanım parçada bulunmadığından doğru yanıt C olmalıdır.

Düşünceyi Geliştirme Yolları

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

13

3

ETKİNLİK

Aşağıda verilen parçalarda kullanılan anlatım biçimlerini ve düşünceyi geliştirme yollarını bulunuz.

I. Bir su sesi uzakta... Şırıl şırıl... İki serçe dalda cıvıldaşıyor. Denizden kopmuş birkaç martı ince saydam bir bulutçuğun üzerinde

hayal meyal seçilerek uçup gidiyor. Görünmeyen bir ispinoz

şakıyor bir yerde. Hayat suyuyla dolup taşıyor yeni sürgünler. Bir

yaprak cümbüşü... Hâlâ çiçekte armut ağaçları...

Betimleme - izlenim aktarma

II. Bilgisayarın günümüzde hemen her derde deva olduğu sanılıyor. Yayıncılıktan muhasebeye, bankacılıktan araştırmacılığa

hemen her alanda bilgisayara başvuruluyor. Oysa insanın işlediği

malzemeyle olan yakınlığı göz ardı ediliyor. Yazarlar işledikleri

konulardan, hesap uzmanları rakamların gerçek anlamından

bilgisayar yüzünden uzaklaşıyor. Böylelikle bilgisayarı her şeyin

üstüne çıkaranların yanıldığı ortaya çıkıyor.

Tartışma - örnekleme

III. Öz Türkçe akımı, bugünkü duruma gelinceye dek birçok evreden

geçti. Tanzimatçılar, halka okuyup yazmayı öğretmek amacıyla

yazı dilini söz sanatlarının ağırlaştırdığı gereksiz süslerden kurtarmaya çalıştılar. Şinasi, Namık Kemal, Ali Suavi yazı dilini

konuşma diline yaklaştırmak istedi. Ancak bu sonuca ulaşmak

için belirli bir başarı gösteremedi.

Açıklama - örnekleme

IV. Bir romancı için önemli olan, Türk insanı tipini ya da olumlu

insan tipini temellendirmek değildir. Romancının gerçek ödevi,

insan tipini yaratmak olmalıdır. Balzac da Tolstoy da Dostoyevski de Gide de Camus da Yunan insan tiplerini yarattıkları için

ölümsüzlük kazanmadılar mı? Burada Lukacs’ın bilgelik dolu şu

sözlerini anımsıyorum: “Bütün insanın simgelenmesi ancak tip

yaratmakla olur. Bu da öznel insanla toplumsal insan arasındaki

kopmaz ilişkilerin var olduğunu kabullenmek demektir.”

Tartışma - tanık gösterme

♦ Paragrafın anlatımına yönelik ÖSYM tarafından hazırlanan soruların cevap seçeneklerinde kullanılan ve anlatımda başvurulan

diğer yolları ifade eden ifadeler şu şekildedir:

İzlenim aktarma: Yazarın varlık ya da durumlarla ilgili değerlendirme

ve gözlemlerini ortaya koymasıdır.

Somutluktan yararlanma: Anlatımda görme, işitme, koklama, dokunma, tat alma duyularıyla algılanabilecek varlık ya da nesnelere

ağırlık vermedir.

Soyutluktan yararlanma: Anlatımda duyularla algılanabilecek

durumlara değil, duygu ya da düş gücüyle ilgili kavramlara ağırlık

vermedir.

Sayıp dökmelere yer verme: Ele alınan durum, kavram ya da varlıklarla ilgili ne varsa hepsini söylemek, sıralamaktır.

Niteleyici sözlere yer verme: Varlıkların ayırıcı özelliklerinin aktarılmasında niteleme sıfatlarının sıklıkla kullanılmasıdır.

Çağrışımlardan (imgesellikten) yararlanma: Örtülü ifadeler kullanarak anlatılanları okurun zihninde canlandırmak, imge ve mecazlara

başvurmadır.

Kanı bildirme ve kanı değiştirmeye başvurma: Yazarın ele aldığı

bilimsel, eleştirel bir konuya ilişkin kendi görüşünü (kanaatini) belirtmesi “kanı bildirme”; okurda var olduğunu düşündüğü bir fikri

değiştirmek istemesi “kanı değiştirme”dir.

Örnek 1

İstanbul, baharı önce Çamlıca’da papatyalar, mor menekşeler, mimozalarla selamlardı; sonra kocaman gövdesine, güçlü kollarına

tezat çıtı pıtı beyaz çiçekler açan at kestaneleri ile... O zamanlar günün her saatinde güzeldi bu tepe. Sabahları çiy taneleri kalkmadan...

Akşamları fenerlerle, mumlarla aydınlanırken... Mayıs’ta sarmaşık

gülleri çitlere sarılır, sevdalı başlarını alıp giderlerdi. Evimizin camlarını saran; Sultanahmet, Marmara üzerinden her gün şahit olduğu

yangının, gurubun rengini alan ateş gülü yok artık. Yanında onunla

yarışan iri, baygın kokulu beyaz gül de...

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Geçmişe ait izlenimler aktarılırken hüzün duygusu sezdirilmiştir.

B) Niteleyici sözcüklerin ağırlıkta olduğu bir anlatıma başvurulmuştur.

C) Anlatımda yalınlık ilkesine özen gösterilirken akıcılık ihmal edilmiştir.

D) Farklı duyulara ait ayrıntılar ile kişileştirmeler betimlemeyi güçlendirmiştir.

E) Metnin genelinde birbiriyle ilişkili, birbirini çağrıştıran kavramlar

kullanılmıştır.

Çözüm

Geçmişte İstanbul’a ait kimi görüntülerin artık olmadığı duygusal

bir söylem hissettirilerek ifade edildiğinden “A” seçeneğine, niteleme sıfatları sık kullanıldığından “B” seçeneğine, görme ve koklama

duyularına yer verildiğinden “D” seçeneğine, bahar mevsimi-çiçekler gibi birbirini hatırlatan kavramlar kullanıldığından “E” seçeneğine

de ulaşabiliriz. Metinde şiirselliğe yakın sanatlı bir üslup olduğundan

yalınlık yoktur, akıcılığı bozan bir kullanım olmadığından da akıcıdır.

Doğru yanıt “C” olmalıdır.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 13

4

70E06B62

2. Lambukalar; yüksek hızlarda yüzmelerini sağlayan uzun, ince

ve konik yapıda bir gövdeye sahiptir. Sırt kısımları yeşilimsi,

sarımsı ve mavimsi parlak renktedir; karın bölgeleriyse sarımsı beyazdır. Küçük bir yelken gibi olmasıyla dikkat çeken sarı

renkli sırt yüzgeci, kuyruk yüzgecine kadar uzanır. Boyları 100

cm, en fazla 200 cm kadardır; ortalama 14 kg civarındadır.

Bununla birlikte 40 kg’a kadar çıkabilirler. Atlantik, Pasifik ve

Hint Okyanusu’nun tropikal ve subtropikal bölgelerinde yaşarlar. Uçan balıklar, kırlangıç balıkları, küçük orkinoslar başta

olmak üzere hemen hemen her türde balık ana besin kaynaklarıdır. Ayrıca bazı kabuklular ile kafadan bacaklıları da avlarlar.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Betimleme B) Açıklama

C) Tanımlama D) Benzetme

E) Sayıp dökme

1. Obezite, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Sağlığı bozacak

ölçüde vücutta anormal veya aşırı yağ birikmesi” olarak tanımlanmaktadır. İnsan ömrünün çok uzun olmadığı dönemlerde

obezite güç, refah ve sağlık göstergesi iken 1980’li yıllardan itibaren tedavi edilmesi gereken, toplumsal boyuta ulaşan sağlık

problemi olarak kabul edilmektedir. Günümüzde ise kilo alımı

özellikle gençlerde, yetişkinlerde ve çocuklarda ciddi boyutlara

yükseldi ve bu yükseliş hızla devam etmektedir. Kronik hastalık

riskleri, ölüm ve hastalık oranı üzerinde sağlığı negatif yönde

etkilediği görülmektedir. Obezite, gelişmiş ve gelişmekte olan

ülkeler için önemli bir sağlık problemlerinin başında yer almaktadır. DSÖ’ye göre, 2008 yılında dünyada 500 milyonun üzerinde obez ve 1.4 milyar aşırı kilolu birey olduğu tahmin edilmiştir.

2016 yılında ise 1.9 milyar yetişkin aşırı kilolu ve bunların 650

milyonu obez olduğu tespit edilmiştir. Bu da yetişkin nüfusun

%13’ünün obez olduğunu göstermektedir.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Sayısal veri kullanma

B) Tanımlama

C) Açıklama

D) Karşılaştırma

E) Tartışma

3. Tekrarlanan her davranış bir tür alışkanlıktır. Alışkanlıklar zamana, tekrara ve yönlendirmeye bağlı olan kazanılmış ve bilinçaltına yerleşmiş davranışlardır. Bilinçli bir şekilde başlayan

bir davranış biçimi zamanla ve tekrara bağlı olarak bilinçaltına

itilip otomatikleşmiş bir davranış olmaya başlıyor. “Madem ki

alışkanlıklarımızın kölesiyiz, o zaman iyi alışkanlıklar edinelim.”

diyor Aristo. İyi ve kötü alışkanlıklar diye bir kategorizasyon

yapabiliriz. Ne zaman ki bir alışkanlık tiryakiliğe dönüşmeye başlıyor; o zaman benliğine, sağlığına zarar vermeye ve

bağımlısı olduğun ne ise onun kölesi olmaya başlayabiliyorsun.

Zamanla keyifli başlayan bir alışkanlık, bizi esiri ederek körleştirmeye başlayabiliyor.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinde verilenler vardır?

A) Tartışma - benzetme - açıklama

B) Öyküleme - karşılaştırma - örneklendirme

C) Açıklama - tanık gösterme - tanımlama

D) Betimleme - örneklendirme - karşılaştırma

E) Açıklama - sayıp dökme - betimleme

4. Konya, ülkemizin tam ortasında yer alır. Cetvelle çizilmiş bir

resim gibi…Selçuklular zamanının en önemli şehirlerinden biri

olma özelliğinin yanı sıra Türkiye’nin de yüz ölçümü bakımından

en büyük şehri olma özelliğini taşıyor. Koskoca Konya Ovası’nın

tam ortasındaki şehir merkezi planlı şehirciliğin nadide örneklerinden. Geniş sokakları ve yolları, düzenli binaları, büyük parkları ile Konyalılara nefes aldıran bir şehir Konya. Mevlana’nın

yaşamının büyük bir kısmını burada geçirdiği biliniyor. Kente

de Mevlana’nın sakinliği damga vurmuş gibi. Koşuşturmuyor

insanlar. Hamur ve et ağırlıklı mutfağından müthiş lezzetler fışkırıyor. Tandır kebabı ve etli ekmek bunlardan ikisi. İnsan bu

şehirde kendini özel hissediyor.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Karşılaştırma B) Açıklama

C) Örnekleme D) Benzetme

E) Alıntılama

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 13

5

47F92E7E

1. Çocukluğumda ahşap evlerin sayısı apartmanlarınkinden

çoktu. Önce sokağımızın başındaki ahşap evler yıkılıp asık

yüzlü apartmanlar yapıldı. Rüzgâr, tahtaların arasından girip

evin içinde esmeyecekti artık ama yaz geldiğinde leylak ve

hanımeli kokusu da olmayacaktı. Evimiz, sokağımızın üzerinde değildi. Dikkat çekmeyen küçücük, ahşap, kırmızı boyalı bir

bahçe kapısından girer; fındıklığı geçip dik bir yokuşu tırmanırdık eve ulaşmak için. Her basamakta deniz biraz daha genişler,

Sarayburnu’ndan Hisar’a uzanan bir manzara karşılardı bizi.

Kentin ışıkları, yıldızları gölgede bırakmıyordu henüz. Sessiz ve

dingin geceler yaşıyorduk.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Betimleme B) Karşılaştırma

C) Benzetme D) Kişileştirme

E) Farklı duyulara ait ayrıntılar

3. Bu parçada turnalarla ilgili aşağıdakilerin hangisinden söz

edilmemiştir?

A) Göç rotalarından

B) Göç zamanlarından

C) Yaşam alanlarından

D) Uçma biçimlerinden

E) Fiziki özelliklerinden

4. Bu parçanın anlatımıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Sayısal verilere yer verilmiştir.

B) Açıklayıcı anlatım ağır basmıştır.

C) Yansız söyleme başvurulmuştur.

D) Dil, göndergesel işleviyle kullanılmıştır.

E) Anlatılanlar olay akışı içinde sunulmuştur.

3 ve 4. soruları aşağıdaki metne göre cevaplayınız.

Turna, göçmen kuşlardan biridir ve mevsimler değişirken diyar diyar

dolaşır. Turnalar bahar aylarında gelir ve sonbaharda havalar soğuyunca sıcak yerlere döner. Turna sürüleri göç ederken genellikle

“�” biçiminde uçarlar. Bu, onlara has bir uçuş tekniğidir. Turnaların

kullandığı ana göç yollarından biri Çukurova deltasıdır. Eldeki bilgilere göre bu göç yolundan her yıl yaklaşık 80.000 turna geçmektedir.

Ülkemizdeki turnaların % 95’ini Çukurova deltası barındırmaktadır.

Turnalar, çiftler hâlinde yaşarlar ve eşli bir hayat sürerler. Yuvalarını

diğerlerinden ayırırlar.

2. Bahçedeki kavakların yeşil yaprakları, önce açık yeşile sonra

sarıya ve giderek sarının koyu tonlarına dönüşüyordu. Yapraklar, efil efil esen sonbahar rüzgârlarının sallanmasıyla dalından

kopuyor, havada daireler çiziyor, hışırtılar çıkararak usul usul

serin ve nemli toprağa düşüyordu. Toprakta boy gösteren eflatun güz çiçekleri, dökülen meşe yaprakları arasından sonbaharın solgun güneşini selamlıyordu. Cennet hurmasının kırmızıya

çalan yaprakları arasından görünen turuncu meyvelerin başına

serçeler üşüşüyordu. Çırpılmış ceviz ağacında nasibini arayan

birkaç sincap, yuvalarını kışa hazırlama telaşındaydı. Rüzgâr

esiyor, bulutlar karışıyor, yapraklar dökülüyor, bacalar tütüyor;

kış yaklaşıyordu. Gökte turnalar V düzenini bozmuş, bir kararın

arifesinde, kasırgaya tutulmuş gibi dönüyorlardı. Güneye gideceklerdi.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Doğa devinim içinde tasvir edilmiştir.

B) Görme duyusuna ait ayrıntılar öne çıkmıştır.

C) İzlenimler, sayıp dökme yoluyla aktarılmıştır.

D) Soyutluğun ağır bastığı bir anlatım kullanılmıştır.

E) Kişileştirme ve benzetmeden yararlanılarak anlatım zenginleştirilmiştir.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 13

6

82D6EBE4

1. I. Fotoğraf, bir imge üretme biçimi olarak kentlerin yaşadıklarına, yüzlerine tanıklık etmektedir. Bir kentin birçok yüzü

bulunmaktadır ve fotoğraf makinesinin çerçevelediği “an”

larla bu yüzler belirginleşmektedir. Kentlerin yaşadıkları

değişim, sosyokültürel koşullar fotoğraf makinesinin kaydettiği gerçekler arasındadır. Kenti gözlemleyen fotoğrafçı

da tanıklık ettiği “an”lara makinesiyle sahip çıkmakta, geçmişe dair iz bırakmada önemli bir görev üstlenmektedir.

II. Ara Güler’in fotoğrafları, İstanbul kentinin 1950-1995 yılları

arasındaki değişimini anlatmaktadır. İstanbul; 1950’lerden başlayan kentleşme süreci içerisinde 1990’lara kadar

kentsel, toplumsal, ekonomik ve kültürel anlamda bir

dönüşüm yaşamıştır. Farklı koşullar içerisinde yaşanan bu

değişimin yakın gözlemcisi olan Ara Güler’in fotoğrafları

da İstanbul’un dönemsel farklılaşmalarını yansıtmasıyla

bir kentin fotoğraflarla nasıl temsil edildiğinin göstergesi

olmuştur.

Yukarıda verilen II numaralı parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) I. parçada anlatılan durumun gerekçesi ifade edilmektedir.

B) I. parçadaki düşünce tanık göstermeye başvurularak kanıtlanmaktadır.

C) I. parçada ifade edilen konuyla çelişen bir durumdan söz

edilmektedir.

D) I. parçada ortaya konan düşünce örnekleme yoluyla somutlanmaktadır.

E) I. parçada belirtilen olgunun her sanatçı için geçerli olmadığı örneklenmektedir.

3 – 4 . soruları aşağıdaki metne göre cevaplayınız.

Fransız yazar Maurice Blanchot, edebiyatın neredeyse tüm alanlarında özgün eserler vermiştir. Dolayısıyla olağanüstü genişlikte bir

külliyata imza atmıştır. Bu, aynı zamanda Blanchot okurunu da zorlayan bir külliyattır. Karmaşık üslubu ve dili kullanmadaki ustalığı ile

Fransız dilinin hayranlık uyandıran yazarları arasına girmiştir. Kendine has eleştirel yaklaşımıyla dile dair sorunları işaret ettiği metinleri

düşünce dünyasında ona önemli bir yer kazandırmıştır. Türler arası

geçişkenliği kendine has üslubuyla maharetle yapabilmesi, eserlerinin türsel olarak dâhil olabileceği alanların tespitini zorlaştırmıştır.

Fransız filozof Jacgues Derrida, Blanchot’nun Günün Deliliği adlı

eserini yorumlarken eserin dâhil olabileceği edebî türün müphemliğini vurgulamıştır. Derrida, bunun izahını da yazarın okuru hiçbir şeye

bağlamayıp, verili normların ötesine çıkararak edebiyat dünyasının

katı tür yasasını bu yöntemle delmeye çalıştığı şeklinde yapmıştır.

3. Bu parçada sözü edilen sanatçıyla ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) Anlaşılması okurdan emek isteyen zengin bir eser dizisine

sahip olduğu

B) Kendi ana dilinin beğenilen, ilgi uyandıran yazarları arasında görüldüğü

C) Düşünce temelli kaleme aldığı yazılarında özgün bir eleştiri

anlayışı ortaya koyduğu

D) Yapıtlarının, sınırları kesin kurallarla belirlenmiş bir edebî

türün özelliklerini taşımadığı

E) Edebiyatın belli konular çerçevesinde şekillenen içeriğini

genişleterek okuruna özgün konular sunduğu

4. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Açıklama

B) Tartışma

C) Saptama

D) Değerlendirme

E) Tanık gösterme

2. İlkbaharda doğanın uyanışı çok eski zamanlardan bu yana tıpkı

bir bayram gibi kutlanır. Toprağın renklenişi ve sevinci bayram

yerine çevirir yeryüzünü. Bir çiçekle bahar gelmez ama her

çiçek de getirmez baharı İstanbul’a. İstanbul’un baharı erguvandır. İlkbahar bayramsa erguvanlar da doğanın ikram ettiği

bayram şekerleridir. Ruhunuz tatlanır, gözleriniz şenlenir. Hiçbir renk, hiçbir bahar esintisi, hiçbir koku erguvan kadar bahar

olamaz. Yüzyıllar önce İstanbul’u ikiye ayıran su yolu “dünyanın

kolyesi” olarak adlandırılmış. Bizanslılar vermiş bu ismi. Onlar

için soyluluğun sembolü olan erguvan rengiyle birleşen lacivert

suların bir de güneşin ışıltılarıyla aydınlanışı asırlar boyunca

seyir zevkinin en güzelini sunmuş.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Örneklendirme B) Kişileştirme

C) Benzetme D) Betimleme

E) Mecazlı söyleyiş

Paragraf – İçerik (Konu-Başlık-Ana Düşünce) 4. ÜNİTE: PARAGRAF

MODÜL

14

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

4. ÜNİTE: PARAGRAF

Paragraf – İçerik (Konu-Başlık-Ana Düşünce)

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

84EEA959

PARAGRAFTA ANLAM

♦ Anlamın ve anlatımın temelini oluşturan “sözcük”ler belli bir “kavram”ı, sözcüklerle kurulan “cümle”ler bir “yargı”yı, cümlelerle

oluşturulan “paragraf”lar ise bir düşünce”yi ifade eden birimlerdir. Diğer bir deyişle paragraf, birbiriyle anlamca ilgili cümlelerden

oluşan düşünce birimidir.

♦ Sözcük ve cümle anlamı konularını işlerken de belirttiğimiz gibi ÖSYM tarafından hazırlanan Türkçe sorularının can damarı

“anlam bilgisi”dir. Anlama dayalı bu soruların çoğunluğunu ise

sizlerinde bildiği gibi “paragraf soruları” oluşturmaktadır.

♦ Paragraf sorularının, bizim kişisel görüşlerimizi sormaya yönelik

değil metnin yazarının görüşünü anlayıp anlamadığımızı ölçmeye

yönelik olduğunu unutmamalısınız. Bu açıdan hareketle diyebiliriz ki paragraf sorularını çözebilmenin ilk adımı “metnin yazarının

ne dediğini” doğru anlamaktır. “Doğru anlama” için nesnel bir

okuma yapmaya, kişisel görüşlerinizi bu evreye katmamaya,

yorumlarınızı metindeki veriler çerçevesinde yapmaya dikkat etmelisiniz.

♦ Ayrıca sözün bir bölümünden yola çıkarak yanlış yorumlarda bulunmak, metnin tamamını okumadan çıkarım yapmak da “doğru

anlama”nın önünde engel oluşturacağından bu durumlara dikkat

etmelisiniz.

Konu

♦ Üzerinde durulan, hakkında söz söylenilen olay, olgu, durum ya

da sorun olarak tanımlanan konu; paragrafın “ne” hakkında olduğunu gösterir. Bir diğer deyişle “Bu paragraf ne hakkındadır?”

sorusunun cevabı, o paragrafın konusunu verir.

♦ Bir paragrafın konusu, paragrafın giriş cümlesinden çıkarılabilir.

Yazar, metinde üzerinde duracağı konuya yönelik bir giriş cümlesiyle başlayacaktır paragrafa.

♦ Paragrafın konusunu buldurmaya yönelik soru kalıpları genel

olarak şu şekildedir:

Bu parçada ne anlatılmaktadır?

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi üzerinde durulmaktadır?

Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmektedir?

Aşağıda verilen metinlerin konusunu bulalım.

♦ Öyküler, çocukların sınırlı yaşam deneyimlerini zenginleştirir;

türlü insan tipleri üzerinde düşünmelerine olanak sağlar; geliştirmekte oldukları değer yargılarının açıklık kazanmasına yardımcı

olur. Böylece çocukların, içinde yaşadıkları toplumsal ve kültürel

ortama uyum sağlamalarını büyük ölçüde kolaylaştırır.

Yazar, bu metinde çocuğun gelişiminde öykülerin işlevi üzerinde

durmaktadır.

♦ Aktör, önce zihnini ve hayal gücünü eğitmeyi öğrenmelidir. Zihninde imajlar yaratabilmeli ya da bazı imajları eğip bükebilme

yetisine erişebilmelidir. Yoksa oyunculuk yapamaz. Önüne bir

hikâye, bir tiyatro oyunu ya da bir senaryo geldiğinde yani kısaca başka birisinin yarattığı hayalî bir dünya geldiğinde oyuncu

bu dünyayı anlayabilmeli, kendi zihninde de canlandırabilmeli ve

oluşturabilmelidir. Hatta kendi hayal gücünden de bir şeyler katması gerekir ki bu da onun özgünlüğü ve yorumu olsun.

Yazar, bu metinde oyunculukta hayal gücünün ve zihnin esnekliğinin gerekliliği üzerinde durmaktadır.

♦ Kanada’nın dünyanın en iyi ülkelerinden biri olmasının üç önemli

nedeni vardır: İlk olarak Kanada mükemmel bir sağlık sistemine sahiptir. Tüm Kanadalılar uygun fiyatlarla sağlık sisteminden

kolaylıkla yararlanırlar. İkinci olarak Kanada’nın oldukça kaliteli

bir eğitim sistemi vardır. Öğrenciler, alanında uzman eğitmenler

tarafından eğitilirler ve üniversiteye gitmeleri için tüm olanaklar

seferber edilir. Son olarak Kanada, insanlarının temiz hava soluyabildikleri ve yeşil alanları bol olan bir ülkedir. Ne trafik sorunu

vardır ne de hava kirliliği.

Yazar bu metinde Kanada’nın yaşanabilecek en iyi ülkelerden

biri olmasındaki etkenler üzerinde durmaktadır.

Paragraf – İçerik (Konu-Başlık-Ana Düşünce)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

14

2

Örnek Soru

• Sadece çıkar için mi sevmeli bir ağacı; karnını doyurduğu,

meyvesini seninle paylaştığı için mi? İşte, insan doğayı faydalanabileceği bir nesne olarak tahayyül ettiğinde onunla kurduğu,

bir sömürü ilişkisine dönüşüyor. James C. Scott’un Devlet Gibi

Görmek kitabında ayrıntılı bir şekilde bahsettiği gibi, bu durum

doğanın basitleştirilmesine neden oluyor.

• Baharda meyve vermedi erik ağacı

Utandı

Buruk baktı yapraklarına

Çıplak dallarına

Ve ağladı

Ve mahallenin veletleri - meyve hırsızıHiç taş atmadılar

Küçümseyerek baktılar ağaca

Ve gittiler

Öylesine yüzüstü ve öylesine yapayalnız

Erik ağacı

Arkalarından onların özlemle bakakaldı

Ve ağladı

Ve mahallenin beyleri hanımları

Dikkate almadılar

Zavallı erik ağacını

Ki öylesine yararsız - öylesine suçlu

Ağladı

Bu iki parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) İnsanın doğaya verdiği zararı, farklı örnekler sunarak ortaya koymaktadırlar.

B) İnsanın doğa üzerindeki etkisini farklı bakış açısıyla ele alıp değerlendirmektedirler.

C) İnsanın doğa karşısındaki konumunu kanıtlanabilirlik açısından

farklı yargılar çerçevesinde işlemektedirler.

D) İnsanın doğayla kurduğu ilişkinin faydacılık üzerinden şekillenmesini farklı anlatım yollarıyla eleştirmektedirler.

E) İnsanın doğaya yönelik bakış açısının nasıl olması gerektiğini

farklı görüşlerden hareketle tartışmaya açmaktadırlar.

Çözüm

“İnsanın doğada kendisi için gerekli olana kıymet verirken işine yaramayanı yok sayması”, her iki metnin de konusudur. Yazarların konuya bakış açısı yine her iki metinde de eleştireldir. Konu, ilk metinde

açıklayıcı anlatımla işlenmiş; ikinci metinde ise şiirsel yolla ortaya

konmuştur. Bu durumda aynı konu, aynı bakış açısıyla ancak farklı

anlatım yollarıyla ele alındığından yanıt D olmalıdır.

Örnek Soru

Aşağıdaki parçalardan hangisi “toplumu romandan okumak” sözüyle ilişkilendirilebilecek bir içeriğe sahip değildir?

A) Türk romanı, toplum analizinde değerlendirilmesi gereken önemli

bir hazine konumundadır. Bu anlamda sosyal bilimcilerin edebiyatı değerlendirmesi toplum analizini kuvvetlendirecektir.

B) Romanlar, bir ulusun günlüğü olması yönüyle toplumun yaşantısını an an izleyen bir projektörü andırır. Bu yönüyle roman, ulusun

kimliğinin yansıtıcısı olarak hizmet verir ve onun hikâyesini anlatır.

C) Toplumsal dönüşümün önemli tanıkları olan romanlar; Türk modernleşmesinin seyri, kimlik değişimi ve yeni kimliklerin edinilmesi hususlarına ayna tutmaktadır.

D) İçinde yer aldığı sosyal ortamdan hiçbir zaman bağımsız olmayan

yazar, ister istemez toplumsal koşullardan ve sosyolojik gerçeklikten esinlenmekte; romanını o şekilde kaleme almaktadır.

E) Bütün realist romancıların dahi gözlemledikleri kişi ve olayları

mümkün olduğunca bire bir yansıtmadıkları, bu kişi ve olayları

düş gücüyle zenginleştirerek vermeye çalıştıkları malumdur.

Çözüm

Edebî yapıtların toplumsal hayattan beslenmesi ve toplumsal hayatı yansıtması, edebiyata toplumsal bilgi kaynağı olma işlevi kazandırmıştır. “Toplumu romandan okumak” sözüyle de edebiyatın bu

işlevine göndermede bulunulmuş; romanın, topluma yönelik bilgi

sahibi olmada sosyolojik araştırmalar için bir araç olduğu anlatılmak

istenmiştir. Bu durumda A seçeneğinde, “romanın, toplum analizinde

bir hazine konumunda olması”; B seçeneğinde, “bir ulusun günlüğü

olan romanın, toplumun yaşantısını izleyen projektöre benzemesi”;

C seçeneğinde, “romanların toplumsal dönüşümlerin tanıkları olması”; D seçeneğinde, “toplumsal ortamdan bağımsız olmayan yazarın,

romanını sosyolojik gerçeklikten esinlenerek yazması” ifadeleri “toplumu romandan okumak” sözüyle ilişkilendirilebilir. E seçeneğinde

verilen parça ise “realist bir tutumla yazılmış olsa dahi romanın salt

gerçekliği yansıtmadığı, gerçekliğin düş gücüyle harmanlanmasıyla

ortaya çıkan kurguyu “içerdiği görüşünü” ortaya koyan bir içeriğe

sahiptir.

Ana Düşünce

♦ Ana düşünce; üzerinde durmak, söz söylemek üzere seçilen konuda öne sürülen, açıklanan, savunulan, okura iletilmek istenen

düşüncedir. Ana düşünce, konuyu değil konudan hareketle yazarın savunduğu temel görüşü açıklar. Yazar, bu görüşü okura

iletmek amacıyla yazısını kaleme almıştır; ana düşünce bir anlamda yazara söz konusu yazıyı yazdıran asıl etkendir. O hâlde

bir düşünce birimi olan, bundan dolayı da birden çok düşünce

içeren paragrafın merkezinde olan asıl düşünce “ana düşünce”-

dir.

Paragraf – İçerik (Konu-Başlık-Ana Düşünce)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

14

3

♦ Paragrafın ana düşüncesi, kimi paragrafların içinde açık biçimde ve doğrudan verilirken kimi paragraflarda dolaylı biçimde

ve örtük olarak verilebilir. Hangi biçimde verilmiş olursa olsun

ana düşünceyi belirlerken yapmamız gereken “Yazarın bu paragrafı yazma sebebi nedir?” “Yazar, hangi amaçla bu paragrafı

yazmıştır?” sorularına yanıt bulmak olmalıdır. Bu amaç / sebep

belirlendikten sonra yazarın hangi yargı ile bu amaç ya da sebebi

belirgin kıldığı tespit edilmelidir.

♦ Bir paragraf üzerinde bu aşamaları gerçekleştirerek paragrafın

ana düşüncesini bulalım:

“Boş bir vazoya bir kibrit çöpü atıp yavaş yavaş su dökersek

kibrit çöpü yükselmeye başlar. Bu işlemde vazoyu konuya, kibrit

çöpünü ana düşünceye, suyu da yardımcı düşüncelere benzetebiliriz. Vazo, suyun miktarını belirler - konunun yazıda kullanılacak

düşünceleri belirlemesi gibi - su, kibrit çöpünün üste çıkmasını

sağlayarak onu daha belirgin hâle getirir - yardımcı düşüncelerin

ana düşünceyi destekleyip öne çıkması gibi - ancak su birdenbire boşaltılırsa kibrit çöpü suyla birlikte vazonun dışına çıkabilir.

Bu durumda içinde bir miktar su bulunan bir vazo kalır sadece.”

Bu paragrafın genelinde ortaya konan düşüncenin “bir metinde

konu, ana fikir ve yardımcı düşüncelerin işlevlerine uygun olarak

ve belli bir düzende bulunması gerektiği” olduğunu görüyoruz O

hâlde “Bir metnin bütünlüğünün ve niteliğinin kaybolmaması yan

düşüncelerle desteklenmiş ana düşüncenin bulunmasına bağlıdır.” cümlesi paragrafın ana düşüncesidir.

♦ Ana düşünceyi buldurmaya yönelik sorularda, “Bu parçada asıl

anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?” ya da “Bu parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?” gibi kalıplar

kullanılır.

Başlık

♦ “Başlık” için bir anlamda “paragrafın adı”dır, diyebiliriz. Paragrafta ele alınan konu ve ana düşünceyi açık biçimde yansıtan söz

ya da söz gruplarıdır.

Aşağıda verilen parçaya uygun bir başlık bulalım.

♦ Edebiyatta düşüncenin ardında bir düşünce daha olması, o

düşüncenin ardında da yine bir düşünce olması gerekir. Böyle

olmazsa edebiyat, plastik bir masaya benzer; dümdüz olur. Oysa

edebiyatın tahta bir masaya benzemesi gerekir; tahtanın altında

başka damarlar, başka biçimde görünümler vardır. Tahtanın derinine indikçe insan başka başka biçimlere rastlar.

Verilen parçada edebiyat tahta bir masaya benzetilerek anlamdaki derinlik vurgulanmak istenmiştir. Yazınsal metinlerin yüzeysel bir anlama sahip olmaması, yoğunluk niteliğine sahip olması

gerektiği üzerinde durulmuştur. Bu durumda “Anlam Yoğunluğu”

parçaya başlık olarak seçilebilir.

Örnek 1

Öykülerle ilgili değerlendirmelerde “Kendine özgü öykü dili/öykü evreni kurmuş.” cümlesine sıkça rastlarız ancak bu kendine özgülüğün

ne olduğunun, nasıl ortaya çıktığının, öykülerdeki hangi tercihlerin

bizi bu saptamaya götürdüğünün tartışıldığını, örneklendirildiğini

nadiren görmekteyiz. Oysa öykü incelemelerinin aslı; azın içerisinde

çoğalanları görebilmek, ayrıntıların barındırdığı imkânları sezebilmek

olmalıdır.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Öykü üzerine yazılmış eleştirilerin belli kıstaslara ve nesnel ölçütlere uygun olması gerektiği

B) Öyküye yönelik değerlendirme yazılarının genellemeler yerine ayrıntılara odaklanan bilgiler içermesi gerektiği

C) Öykü eleştirmenlerinin öykü metnine yaklaşırken onu ortaya çıkaran tarihsel olay ve durumları da araştırmaları gerektiği

D) Öykülerin değerlendirilmesinde eleştirmenlerin öykülerin öznel tarafını yani kendisinde uyandırdığı hisleri de dikkate alması gerektiği

E) Öykünün sadece içerik özelliklerine odaklanmayan, içeriğini ve

biçimsel özelliklerini birlikte ele alan değerlendirmeler yazılması

gerektiği

Çözüm

Öykülerle ilgili değerlendirmelerin yüzeysel olmaması gerektiği üzerinde durulduğundan doğru yanıt “B” olmalıdır.

Örnek 2

Üç yıl önceki Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan yazarın adını hatırlayan pek kimse çıkmaz. Ne var ki eser gerçekten harika ise zaman

sınavını geçerek insanların zihinlerinde sonsuza dek bir yer edinir.

Ernest Hemingway’in Nobel Edebiyat Ödülü alıp almadığı, Jorge

Luis Borges’in Nobel Edebiyat Ödülü kazanıp kazanmadığı pek de

önemsenmez. Edebiyat ödülleri özel bir eser üzerine dikkat çekebilir

ancak o eseri yaşar kılmaz.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nobel Edebiyat Ödülü, eserler için değil sanatçılar için bir prestijdir.

B) Edebiyat ödülleri bir sanatçının özgünlüğünü belirlemede araç olmamalıdır.

C) Bir edebiyat ürününün gelecek kuşaklara kalması, yazarının aldığı

ödülle değil o ürünün niteliğiyle ilgilidir.

D) Edebiyat alanında yetkinliğini kanıtlamamış bir yazarın Nobel

Edebiyat Ödülü almış olması okur üzerinde etki bırakmaz.

E) Kimi yazarlar adlarını, aldıkları edebiyat ödülleri ile dünya çapında

duyurmuş olsalar da bu başarıları zamanla unutulmuştur.

Çözüm

Edebiyat yapıtının kalıcılığının aldığı ödülle değil niteliğiyle ilgili olduğu üzerinde durulduğundan doğru yanıt “C” olmalıdır.

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 14

4

68F29B8D

3. Sahaflık, yeni baskısı bulunmayan ya da az bulunan kitapların

alınıp satıldığı, bu işe gönül vermiş kişilerin sürdürdüğü geleneksel bir meslektir. Aslında sahaflığı geleneksel bir meslek

olarak tanımlamak, sahaflık kültürünü bilen ve bu işe yıllarını

vermiş insanlar için eksik kalır. Çünkü sahaflık, diğer geleneksel

mesleklerden bazı farklılıklara sahiptir ve bu farklardan dolayı

sahaflık; “sahaflık kütürü” denilen, ancak ona nüfuz edenlerin

bilebileceği, kitap ve çevresinde oluşan mezatıyla, müzayedesiyle, kitap sohbetleri yapabilecek donanıma sahip kişilerce

dostluk temelinde aktarılan bir meslek türüdür.

Bu parçadan hareketle “sahaflık”la ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Akademik düzeyde mesleki eğitimi gerekli kılan bir alan olduğu

B) Belirli bir alanda uzmanlaşmanın yanı sıra sosyal sorumluluk gerektirdiği

C) Niceliği değil niteliği ön planda tutarak ekonomik kazanç

amaçlamadan yapıldığı

D) Nadir bulunan kitapların alışverişinin yanında kendine has

kültürel bilgi ve birikim gerektirdiği

E) Edebiyat ve sanatla ilgilenen, zengin bir kitap arşivine sahip

kişilerce günümüzde devam ettirildiği

1. Kaç defa bir yiyeceği sadece görünüşü ya da kokusu hoşunuza

gittiği için yediniz? Kaç defa aç olduğunuz için değil ama misafir olduğunuz kişileri kırmamak ya da bulunduğunuz ortamda

sadece arkadaşlarınıza eşlik etmek için yemek yediniz? Ya da

kaygılı ve üzgün olduğunuz için, sırf canınız sıkıldığı için yemek

yediniz? Ya da tam tersine popüler olan bedenleri model alıp

bunu bir benlik sorununa dönüştürerek gerekenden çok daha

azını yiyorsunuz? Bu tutumların hiçbiri sadece bedensel açlık

güdüsüyle açıklanamaz.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeme davranışının bireyin yaşam kalitesi ve sağlığı üzerinde önemli rol oynadığı

B) Yeme davranışının fizyolojik faktörlerin yanı sıra psikolojik

faktörlerle de ilişkili olduğu

C) Çevresel ve genetik faktörlere göre değişebilen yeme alışkanlıklarının kişiye özgü olduğu

D) Yiyecek seçiminin; tüketilen yemeğin içeriği, görüntüsü,

kalitesi gibi birçok farklı etken sonucu şekillendiği

E) Stresin sadece psikolojik olarak değil, gıda tüketim miktarı

üzerinden insanın fiziksel sağlığını da etkilediği

2. Çevirmen; iyi derecede yabancı dil bilmenin yanında yazarın

yetiştiği çevreyi, edebiyat ortamını, siyasal ve sosyal gelişmeleri yakından tanımak mecburiyetindedir. Yazarın kendine özgü

biçemine ve gerçekte söylemek istediğine ulaşabilmek için

yeterli donanıma sahip olmak durumundadır. Aksi hâlde anlam

ve biçem kurmada sapmalar yaşayacaktır. Öyle ki genişleyen

anlam alanlarıyla söylemi bütünleyen sözcüklerin seçimi zorlaşacak, cümleler bölünecek, paragraflarsa özgün yapılarından

uzaklaşacaktır.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nitelikli bir çeviri için yabancı dil bilgisinin iyi seviyede

olması tek başına yeterli değildir.

B) Edebî metinlerin kendisine özgü üslup özellikleri, bu metinlerin eksiksiz biçimde çevrilmesi yönündeki en büyük

engeldir.

C) Her dilin kendine özgü kuralları olduğundan bir dili çevirmek, öncelikle o dilin kurallarını doğru kavramayı gerektirmektedir.

D) Çeviride önemli olan, sözcüklerin bire bir aktarımı değildir;

metnin, çevirisi yapılan dilin ait olduğu kültüre uygun biçimde çevrilmesi önemlidir.

E) Çevirmenin çeviri yaparken dikkat etmesi gereken en

önemli nokta, çevrilecek metnin biçim özelliklerine bağlı

kalmak olmalıdır.

4. Şairler, yazarlar, edipler ne kadar önemli düşünceler ya da ne

kadar asil duygular hakkında yazarlarsa yazsınlar, yazdıklarının

kitlelere ulaşabilmesi, söylediklerinin anlaşılabilmesi için toplumun bunları okuması gerekir. Okumak dendiğinde gelişmekte

olan toplumların zihninde beliren ilk şey -genellikle- temel okuryazarlıktır. Oysa temel okuryazarlığın ardından okuma becerilerinin geliştirilmesi, okuma alışkanlığı kazanılması ve bu alışkanlığın toplum ölçeğinde bir yaşam biçimine dönüşmesi olan

okuma kültürü gelmelidir.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gerçek bir okuma edinimi, okurun metinleri yorumlaması

ve onları zenginleştirmesiyle ilgilidir.

B) Şair ve yazarların kaleme aldıklarının etkili olabilmesinin

koşulu, okuma kültürünün toplumda yerleşik bir hâl almasıdır.

C) Okuma kültürü konusunda toplumsal bilincin oluşturulması

için konunun önemi sanatçılar tarafından topluma anlatılmalıdır.

D) Okuma eyleminin işlevselliği okurun ne okuyacağını, nasıl

okuyacağını, en önemlisi de niçin okuyacağını bilerek okumasına bağlıdır.

E) Yazmak, okumanın mümkün bir sonucudur; okumadan

yazmak mümkün olmadığından insan belli bir okuma donanımına sahip olmadan yazamaz.

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 14

5

127A414F

3. Bilim tarihi; geçmişte ortaya konan, bugün için terk edilen veya

yaşamaya devam eden bilimsel görüş ve kuramları konu edinir

ve bu kuramlardan esinlenilerek ortaya konmuş yeni görüşleri

ele alır. Nitekim bugün kabul edilen birçok modern kuramın;

eskilerin düzeltilmesi, eksiklerinin tamamlanması, yeniden gözden geçirilmesi sonucu elde edildiğini yine bilim tarihi bize gösterir.

Bu parçadan hareketle “bilim tarihi”yle ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenebilir?

A) Bilimsel kuramların ortaya çıkışını hazırlayan koşulları saptayıp ortaya çıkardığı

B) Belli bir döneme ait bilimsel çalışmalarla o dönemin ihtiyaçları arasındaki ilişkiyi tespit ettiği

C) Geçmiş toplumların kendilerinden sonraki toplumlar üzerinde yarattıkları etkilere açıklık getirdiği

D) Geçmişe ait kuramlarla bugün geçerli olan kuramları toplumsal fayda yönüyle ele alıp değerlendirdiği

E) Başlangıçtan günümüze var olmuş bilimsel görüş ve

kuramları geçirdikleri evreleri tespit ederek ortaya koyduğu

4. Hem iç hem de dış mekân yapılarında yaygın kullanılan ahşap

malzemeler, kolay alev almaları nedeniyle güvenlik açısından

endişelere yol açıyor. Nitekim ev yangınları, yangın kaynaklı

ölümlerin büyük çoğunluğunu oluşturuyor ve çok fazla maddi

kayba da yol açıyor. Bunların önüne geçmek için duman dedektörü ve yangın söndürme sistemleri gibi koruyucu yaklaşımların

yanında, yapı malzemelerini yangına dayanıklı hâle getirme gibi

önleyici yaklaşımlar da büyük önem arz ediyor. Texas Üniversitesinden Thomas J. ve ekibinin geliştirdikleri yeni kaplama malzemesinin tam da bu işe yarayacağı düşünülüyor. 2022 Mayıs

ayında yayımlanan çalışmalarında tanıttıkları bu yeni kaplama

sayesinde, ahşap yapıların daha güvenli hâle getirilmesi bekleniyor.

Bu parçanın yazılış amacı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahşabın yanıcılığını azaltmak için yeni bir yöntem geliştirildiği bilgisini vermek

B) Ahşap malzemeleri yanmaya karşı dayanıklı hâle getiren

kaplama kullanımının önemini vurgulamak

C) İç ve dış mekân yapılarında dayanıksız malzeme kullanımının güvenlik açısından endişe verici olduğunu kanıtlamak

D) Ahşap malzeme kullanılan yapıların dayanıklığını artırmak

amacıyla yapılması gerekenler konusunda okuru bilinçlendirmek

E) Yangın kaynaklı ölümlerin önüne geçmek için konutlarda

ahşap malzeme kullanımından vazgeçilmesi konusunda

uyarıda bulunmak

1. Yıllardır nesli tehlike altındaki türleri koruma amaçlı birçok

çalışma yapılmaktadır. Deniz kaplumbağaları da bu türlerden

biridir. Ancak deniz kaplumbağaları için yapılan koruma çalışmaları daha çok, yuvalama sezonlarında karada yuva koruma,

yavru çıkışı kontrolü, denize daha çok yavru ulaştırılması gibi

çalışmalarla sınırlı kalmıştır. Oysa deniz kaplumbağaları ömürlerinin neredeyse tamamını denizlerde geçirirler, sadece ergin

dişi deniz kaplumbağaları üreme döneminde yumurtalarını

bırakmak için karaya çıkarlar.

Bu parçada deniz kaplumbağalarıyla ilgili anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nesillerini tehlikeye atan temel etmenlerin tespit edilmesinin zorunlu olduğu

B) Koruma çalışmalarının sadece karada değil denizlerde de

sürdürülmesi gerektiği

C) Karadan çok denizde yaşamak zorunda olduklarından

nesillerinin risk altında olduğu

D) Yuvalama ve yavruların yumurtadan çıkma alanlarında

uygun şartların oluşturulmasının önem arz ettiği

E) Denizlerde çok geniş bir yaşam alanları olduğundan korunmalarına yönelik alınan önlemlerin sonuç vermediği

2. Bir sınıftaki öğrenciler, okul başarıları bakımından birbirine

denk iki gruba ayrılarak ikisine de ilk defa karşılaştıkları bir

okuma parçası veriliyor. Birinci grup bu parçayı sessiz ve sakin

bir odada, ikinci grup gürültülü bir odada okuyor. Belli bir süre

sonunda iki grupta da okuma durduruluyor. Gruplardaki öğrencilere, okudukları parça ile ilgili sorular sorularak bu iki grup,

okuduğunu anlama derecesi bakımından karşılaştırılıyor.

Bu parçada söz edilen araştırmayla ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenebilir?

A) Okuduğunu anlama becerisi ile okul başarısı arasındaki ilişkiyi etkileyen faktörleri ortaya koymaya yöneliktir.

B) Öğrencinin çalışma ortamında uyarıcılara yönelik tepkisinin

öğrenme süresiyle olan ilişkisini somutlamaya yöneliktir.

C) Okul başarısı üzerinde rol oynayan ders çalışma ortamına

yönelik fiziki koşulların önemine dikkat çekmeye yöneliktir.

D) Okuma yapılan ortamın gürültülü ya da sessiz olmasının

okuduğunu anlama düzeyi üzerindeki etkisini belirlemeye

yöneliktir.

E) Öğrencinin çevreden gelen uyarıcılara gösterdiği tepkinin

okuma eyleminin devamlılığı ile olan ilişkisini tespit etmeye

yöneliktir.

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 14

6

133AC010

3 ve 4. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız.

Dünya genelinde internet üzerinden yayın yapan dizi ve film platformlarındaki içeriklerde fazla “yerli” kalabilecek veya ait oldukları ülke dışında pek bir şey ifade etmeyecek tüm unsurlar senaryolardan

çıkarılıyor. Olay örgüsü özellikle lokalliğin dışına çıkarılmaya çalışılıyor. Bunun en tipik örneği, bu platformlardan birinde yayımlanan ve

geçtiğimiz yılların popüler yapımlarından olan Alman yapımı “Dark”

dizisi. Dizide Einstein’ın sözleri ile açılış yapılması ve Almanca konuşulması dışında bir “Almanlık” görülmüyor. Zaten seyircilerin çoğunun diziyi İngilizce dublajla izlediği düşünülürse konuşulan dil de

önemsiz bir detaya dönüşüyor. Almanya’ya has görülebilecek unsurların özenle ayıklandığı dizide kahramanların ve olay örgüsünün

seçiminde görülen yaklaşım, biçimsel tercihlerde de dikkat çekiyor.

“Dark”ın mekânı “dünyanın herhangi bir yeri” olana kadar kimliksizleşiyor. Bu tavrı, globalleşmenin doğal bir sonucu olarak görmek

mümkün, yine de ortaya çıkan iş “franchise restoranların standart

lezzetleri”ne dönüşüyor.

3. Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Medya aracılığıyla yaygınlaşan kültürel değişim yerel kültürü yok ederek evrensel bir kültür yaratmaktadır.

B) Dizi ve film teknolojilerinin biçim değiştirmesi ile oluşan kültürel küreselleşme, kültürel melezleşmeye yol açmaktadır.

C) Küreselleşmenin belirleyici bir konuma geldiği günümüzde dizi izleme alışkanlığı, basit bir eğlence aracı olmaktan

çıkarak tüketim kültürünü destekleyen bir araca dönüşmektedir.

D) Dijital platformlarda yayımlanan diziler, izleyicinin düşünce

dünyasına nüfuz ederek algıları ve tutumları üzerinde değişime neden olmaktadır.

E) İnternet tabanlı platformlarda yayımlanan dizi ve filmlerde,

yerel değerler ön plana çıkarılmayarak kültürel sınırlarla

ayrımların silikleştiği içerik ve biçimler kullanılmaktadır.

1. Araştırmalar, çok güzel bir fotoğrafın hemen sonrasında gösterilen daha az güzel bir fotoğrafın, olduğundan daha az güzel

olarak değerlendirildiğini göstermektedir. Bunun tersi de olabilir: Çok çirkin bir fotoğrafın hemen sonrasında gösterilen

normal güzellikte bir fotoğraf, olduğundan daha güzel algılanır.

Buna zıtlık etkisi denilmektedir.

Bu parçadan hareketle “zıtlık etkisi” aşağıdakilerin hangisinde doğru tanımlanmıştır?

A) Bireyin izlenim oluşturmada değerleri ve geçmiş yaşantılarıyla ilişki kurmasıdır.

B) Aynı anda birden çok uyarıcının etkisinde kalan bireyin algılama güçlüğü yaşamasıdır.

C) Bireyin, içinde bulunduğu fiziki ve sosyal koşullardan dolayı

gerçeği olduğundan farklı algılamasıdır.

D) Bireyin sahip olduğu bireysel farklılıkların gerçeği farklı

biçimlerde algılamasında rol oynamasıdır.

E) Bireyin ilk edindiği izlenime bağlı olarak sonrasındaki izleniminin daha olumlu ya da daha olumsuz olmasıdır.

2. “Telli kavağa benzer Orhan’ım / Yüreciği delik deşik” der Nâzım

Hikmet, Orhan Veli’ye yazdığı bir şiirinde. Biz onun yüreğinin

delik deşik olduğunu bilirdik de Orhan Veli’yi bir telli kavağa

benzetmeyi hiç düşünmedik. Uzun uzun düşündüm, Nâzım

Hikmet neden “telli kavak” demişti ki Orhan Veli’ye? Bir başkası dese sıradan bir benzetme olabilirdi ama Nâzım dediyse

bir hikmeti vardır, dedim. Birkaç yerde adı geçmekle birlikte

telli kavağa dair hiçbir özellik bulamadım. Sonradan öğrendim, meğer telli kavağın bir diğer ismi “titrek kavak”mış. Titrek

kavak en ufak bir rüzgârda bile titrer ama kolay kolay yıkılmazmış. Büyük yangınlardan sonra ilk önce telli kavak dikerlermiş

ormanlara. Upuzun, güçlü gövdesiyle ama narin yapraklarıyla

bir ormanın ilk ağacı olurmuş hep. Bir ormanda ne varsa ondan

sonra gelirmiş. Nâzım Hikmet haklıymış. Türk şiirinin en büyük

kavgasını veren Orhan Veli, narin ama güçlü yüreği ile serbest

şiir ormanının ilk ağacı olarak meğer gerçekten telli kavağa

benzermiş.

Bu parçada Orhan Veli ile ilgili asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Türk edebiyatının belli bir dönemine damga vuran şiirler

yazdığı

B) Kendisinden sonra gelen şairler üzerinde büyük bir hayranlık uyandırdığı

C) Yaşadığı dönemde anlaşılmasa da değerinin ileriki yıllarda

farkına varıldığı

D) Türk şiirinde verdiği mücadele ile yeni bir şiir yöneliminin

öncüsü olduğu

E) Serbest şiire karşı çıkılan bir dönemde bu şiirin en özgün

örneklerini verdiği

4. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Örneklendirme B) Tanık gösterme

C) Açıklama D) Saptama

E) Eleştirel üslup

PARAGRAF - İÇERİK (YARDIMCI DÜŞÜNCE)

♦ Paragrafın bir düşünce birimi olduğunu ve bir ana düşünce etrafında şekillendiğini söylemiştik. Paragrafın bütünlüğü göz

önünde tutularak paragrafta yer alan her yargı ana düşünceyle

bağlantılıdır. Diğer bir deyişle paragrafta bir ana düşünce ve bu

ana düşünceyle bağlantılı birden çok yargı bulunur. Bu yargılar

ana düşünceyi destekleyip belirgin kıldığından “yardımcı düşünce” olarak ifade edilir. Yardımcı düşünceler, ana düşünceyi

açıklayan ve örnekleyen yargılardır.

Örnek Soru

Tutum, kişinin herhangi bir durum karşısında nasıl davranması gerektiğini belirleyen inanışları ve düşünceleri toplamıdır. Kişilerin

hangi davranışlarda bulunmaya eğilimli olduklarını anlayabilmek,

diğer bir deyişle davranışlarını önceden tahmin edebilmek için tutumları hakkında fikir sahibi olmak gerekmektedir. Kişiler; kendi

deneyimlerinden, başkaları tarafından kendilerine aktarılanlardan,

gözlemlerinden neyin iyi ya da kötü, neyin doğru ya da yanlış olduğunu öğrenir ve ona göre davranma niyeti gösterir. Bu nedenle

kişilerin aile bireylerinin, arkadaş gruplarının, aldıkları eğitimin, içinde

yetiştikleri toplumun kültürel değerlerinin onların tutumları üzerinde

önemli bir etkisi vardır.

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisine ulaşılmaz?

A) Kişi belli bir tutumu benimseyerek davranışlarına yön verir.

B) Kişinin tutumları, içinde bulunduğu duygu durumuna bağlı olarak

değişebilir.

C) Bir kişinin davranışları gözlemlenerek tutumlarıyla ilgili çıkarımda

bulunulabilir.

D) Kişinin sahip olduğu değerler ile ait olduğu çevre, tutumları üzerinde belirleyicidir.

E) Farklı toplumsal ve kültürel değerlerle yetişmiş kişilerin tutumları

arasında fark olabilir.

Çözüm

Tutum, “kişinin herhangi bir durum karşısında nasıl davranması gerektiğini belirleyen” sözünden A seçeneğine, “kişilerin hangi davranışlarda bulunmaya eğilimli olduklarını anlayabilmek için tutumları

hakkında bilgi sahibi olunması gerektiği” ifadesiyle davranışların tutumları yansıttığı çıkarımında bulunarak C seçeneğine, “kişilerin içinde yetiştikleri toplumun kültürel değerlerinin tutumları şekillendirdiği”

ifade edildiğinden D ve E seçeneklerine ulaşılabilir. Ancak metinde

tutumlar ile duygu durumları arasında herhangi bir ilgi kurulmadığından B seçeneğine ulaşılamaz.

Örnek Soru

Edebî çalışmalarını eleştiri ve inceleme üzerine kuran yazar, edebiyat

tarihi yazmıyor belki ama yazdıklarında edebiyat tarihi bilgisinin gücü

hissediliyor. Birikimli bir akademisyen olması, onun eleştirmen olarak elini büyük ölçüde rahatlatıyor. Ancak akademisyenliğini genel

okuyucunun aleyhine kullanmıyor. Yani yoğun alt başlıklar ve dipnotlarla veya gereksiz yinelemelerle metnin okunmasını zorlaştıran

yöntemleri denemiyor. Tarafsız bir tavırla çözümlemeler yaparak metinleri yorumluyor.

Bu parçada söz edilen yazarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Edebî kimliğini, inceleme ve eleştirilerinin belirlediği

B) Eleştiri ve incelemelerinde nesnellikten uzaklaşmadığı

C) Akademik düzeydeki bilgisinin eleştirmenliğini güçlendirdiği

D) Kullandığı dil sayesinde geniş bir okur kitlesi tarafından takip edildiği

E) Çalışmalarıyla, sağlam bir edebî birikime sahip olduğunu gösterdiği

Çözüm

“Edebî çalışmalarını eleştiri ve inceleme üzerine kuran yazar” ifadesinden A seçeneğine, “tarafsız bir tavırla çözümlemeler yaparak metinleri yorumluyor” ifadesinden B seçeneğine, “yazdıklarında edebiyat tarihi bilgisinin gücü hissediliyor, birikimli bir akademisyen olması

onun eleştirmen olarak elini büyük ölçüde rahatlatıyor” ifadelerinden

C seçeneğine ve E seçeneğine ulaşılabilir. Metinde “metnin okunmasını zorlaştıran yöntemler kullanmadığı, akademisyenliğini genel

okuyucunun aleyhine kullanmadığı” söylenmiştir, buradan “geniş bir

okur kitlesine hitap ettiğini” çıkarsak da “geniş bir okur kitlesi tarafından takip edildiği” bilgisine ulaşamayız. Doğru yanıt D olmalıdır.

ÖSYM tarafından hazırlanan, yardımcı düşüncelerin buldurulmasına yönelik sorularda genellikle “değinilmiştir/değinilmemiştir”,

“çıkarılabilir/çıkarılamaz”, “söylenebilir/söylenemez”, “ulaşılabilir/

ulaşılamaz” gibi kalıplar kullanılır.

Yardımcı düşüncelere yönelik kullanılan paragraf türlerinden biri

de bir eseri ya da yazarı konu alan parçalardır. Bu tür paragraflarda

söz edilen eser ya da yazarla ilgili söylenemeyecek/ulaşılamayacak özellik sorulmaktadır.

Paragraf - İçerik (Yardımcı Düşünce) 4. ÜNİTE: PARAGRAF

MODÜL

15

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

4. ÜNİTE: PARAGRAF

Paragraf - İçerik (Yardımcı Düşünce)

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

112B04A2

Aşağıdaki parçalardan ulaşılabilecek yargıları verilenler arasından işaretleyelim.

Kurumsal bir markanın sadece görsel olarak tanımlanmasından öte

hedef kitlenin zihninde bir konum kazanabilmesi için beş duyuya da

seslenmesi gerekmektedir. Böylelikle marka, artan rekabette rakiplerinden avantajlı bir konumda olma fırsatı elde etmektedir. Çok sayıda

duyuya hitap eden bir marka, hedef kitlenin algısında ayrı bir yer edinirken markaya karşı da olumlu tutumun oluşmasını sağlamaktadır.

Bu durum, markanın tercih edilirliğinde rol oynamaktadır.

Markalar, tüketicilerin duygularını harekete geçirerek bilinçaltı mesajlar kullandıklarında bilinirlikleri artmaktadır.

Markaların hedef kitleye seslenirken farklı duyuların gücünden yararlanması, onları ikna etmede önem taşımaktadır.

Bir ürünün tüketiciler üzerinde duygusal etki bırakması,

ürünün marka değeri kazanmasında oldukça etkili olmaktadır.

Çedar, permasan, hellim, mozerella, kaşar, örgü, lor, tel peynir... Neredeyse tüm öğünlerimize eşlik eden besinlerden biri olan peynir

üzerine yapılan araştırmalar, bu besinin daha akışkan ya da daha

yumuşak hâle getirildiğinde tüketim miktarının arttığını gösterdi.

Isıtılarak daha akıcı hâle getirilen peynirin daha iştahlı tüketildiği gözlemlendi. Yarı katı ya da daha akıcı hâle getirilmiş çikolata ve peynir

gibi yağlı yiyeceklerin ağzımızda bıraktığı his, beynimizin bu yiyeceklerdeki yağ içeriğini teşhis etmesini kolaylaştırır. Böylece yüksek

kalorili bir besinin tüketildiğini anlayan beynin ödül merkezi etkinleşir

ve tüketilen besinin zevkine varılır.

Farklı peynir türleri arasında yapılan tercihlerde peynirdeki

yağ oranı etkili olmaktadır.

Akıcılığı, kıvam ve dokusu peyniri hemen herkes tarafından

tercih edilen bir besin yapmaktadır.

Akışkanlığı fazla olan peynir türleri, tüketiciler tarafından diğerlerine göre daha fazla tercih edilmektedir.

Peynir ve çikolata gibi besinlerin tüketim miktarının yüksek

olması, bu besinlerini kalori düzeyleri ile ilgilidir.

Peynirin sahip olduğu doku özelliği, tüketim miktarını ve tüketilirken alınan lezzetin düzeyini etkilemektedir.

Popüler sinema kültürü içinde umut ve nostalji gibi bir geri dönüş

duygusuna karşılık gelen taşra, Nuri Bilge Ceylan filmlerinde gerçekliğin derinlikli görünümüne dönüşmüştür. Ceylan’ın filmleri; geçmişte

var olduğu tasavvur edilen, masumiyet çağı ya da toplumsal çocukluk dönemi olarak idealleştirilen, masalsı bir taşraya değil doğrudan

doğruya bütün yaşandığı hâliyle taşraya, taşradan ne kaldıysa ya da

taşra neye dönüştüyse ona bakmaktadır.

Nuri Bilge Ceylan, taşra gerçekliğini popüler nostalji filmlerinin taşrasından farklı ele almıştır.

Popüler sinemada taşra, geçmişin nostaljik bir şekilde sunumu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türk sinemasında ilk kez Nuri Bilge Ceylan, taşrayı ve

buradaki hayatı gerçeğe uygun biçimde temsil ederek yansıtmıştır.

Kuzey Kutup Bölgesi, küresel ortalamanın yaklaşık iki katı hızla

ısınıyor; bu da deniz buzunun erimesi ve kalan buz örtüsünün incelmesiyle birlikte kutup ayılarının yaşam alanlarını küçültüyor. Amerika

Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırmalar Kurumunun gerçekleştirdiği

bir çalışma, deniz buzunun azalması böyle devam ederse kutup

ayılarının ideal yaz habitatları yüzeyinin 21. yüzyılın ortasına gelindiğinde %42 oranında daralacağını ortaya koyuyor. Bilim insanları,

deniz üzerindeki buz kaybından dolayı bu yüzyılın ortasında küresel

kutup ayısı varlığının, mevcut sayının üçte ikisine gerileyebileceğini

öngörüyor.

21. yüzyıl için öngörülen küresel ısınma, öncelikle kuzey

enlemlerinde görülecektir.

Deniz buzlarındaki kütle kayıpları sonucu deniz seviyesinde

de azalma meydana gelecektir.

Küresel ortalama yüzey sıcaklığındaki ısınma, 21. yüzyılın

sonunda yüzde elliye yakın artış gösterecektir.

Kutup buzullarının erimesi başta kutup ayıları olmak üzere

burada yaşayan canlı türlerinin coğrafi dağılımını değiştirecektir.

Küresel ısınmaya bağlı değişimlerin tehdidi altındaki kutup

ayılarının yaşam alanlarında ve nüfuslarında önemli kayıplar

yaşanacaktır.

Paragraf - İçerik (Yardımcı Düşünce)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

15

2

ETKİNLİK

Aşağıdaki sözel mantık sorusunu çözerek düşünme egzersizi

yapalım.

İlhan, Salih, Yaren ve Yağız adlı örenciler; edebiyat dersi için hazırladıkları proje ödevlerinde şiir, öykü, tiyatro ve deneme türleri

arasından üçer tercih yapmışlardır. Öğrencilerin tercihleri ve tercihlerinin sırasına ilişkin kimi bilgiler şu şekildedir:

• Her bir öğrenci üç farklı tür tercih etmiştir.

• İlhan’ın birinci, Yağız’ın üçüncü tercihi şiir türüdür.

• Tiyatro türünü tercih eden tek öğrenci Salih olmuştur.

• Salih ile Yaren’in birinci sırada tercih ettikleri tür aynı olmuştur.

• Şiir türünü tercih eden öğrenciler tiyatro türünü tercih etmemiştir.

• Öykü türü öğrenciler tarafından sadece ikinci sırada tercih edilmiştir.

Buna göre,

I. Salih

II. Yaren

III. Yağız

adlı öğrencilerden hangileri deneme türünü birinci sırada tercih

etmiş olabilir?

I, II ve III

Parçada verilen bilgilerden hareketle aşağıdakilerden doğru

olanı işaretleyiniz.

Şiir, toplam iki kişi tarafından tercih edilmiştir.

Şiir, toplam dört kişi tarafından tercih edilmiştir.

Deneme, toplam üç kişi tarafınsan tercih edilmiştir.

Öykü, toplam üç kiş tarafından tercih edilmiştir.

Deneme, toplam dört kişi tarafından tercih edilmiştir.

Örnek 1

Düzyazı Ayracı kitabına aldığı yazıları bir taraftan eleştirmeni, diğer

taraftan da okuru mutlu edecek gündelik kültür ve sanat olaylarının

izdüşümü gibidir. Sanatçının bunca yazı yazmasının sırrını bu kitabın sunuşundaki “Okuduğum, sevdiğim her kitabın bana kattıklarını

başkalarıyla bölüşmek duygusu, beni yazı yazmaya iten birinci nedendir.” ifadesi açığa kavuşturur. 1965’te başlayıp 2001’de biten 237

yazının geniş bir perspektifi içeren boyutta olduğunu görürsünüz. Bu

yazılar, aynı zamanda sanatçıya atfedilen sadece şiir eleştirmenidir

yanlış savını da tashih eder niteliktedir. Diğer taraftan bu ve diğer

eleştiri yazıları aslında sanatçı için bir imkân kapısını aralar. Hassas

ve narin kişiliğinden yazmak istemediği konuları yazarların yazdıklarını eleştirerek bir nevi yazmış gibi bir tatmine de varır. Eleştiri

elindeki maşadır, tutmak istediği kadarını ve ateşin yakıcılığını hissettirmek istediği oranı okuyucuya ulaştırır.

Bu parçada sözü edilen sanatçıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi

söylenemez?

A) Döneminin kültür ve sanat gelişmelerini takip eden bir yazar olduğu

B) Eleştiriyi, kimi konulara yönelik görüşlerini iletmede bir araç olarak kullandığı

C) Okuduğu kitapların kendisinde bıraktığı etkileri yazıları aracılığıyla

okurları ile paylaştığı

D) Salt şiir eleştirmeni olduğu iddiasının doğru olmadığını dile getiren yazılar kaleme aldığı

E) Belli bir süreç içinde yazdığı kültür ve sanat konulu yazılarını Düzyazı Ayracı adlı kitabında bir araya getirdiği

Çözüm

“Düzyazı Ayracı kitabına aldığı yazıları, gündelik kültür ve sanat olaylarının izdüşümü gibidir” yargısından hareketle A seçeneği söylenebilir. “...eleştiri yazıları aslında sanatçıya bir imkân kapısı aralar,

yazanların yazdıklarını eleştirerek hususi kişiliğinden dolayı yazamadıklarını yazarların yazılarını eleştirerek yazmış gibi olması” ifadelerinden B seçeneğine ulaşılabilir. “Okuduğum kitapların bana kattıklarını başkalarıyla bölüşmek duygusu, beni yazı yazmaya iten birinci

nedendir.” yargısından hareketle C seçeneği söylenebilir. “Kültür ve

sanat olaylarının izdüşümü olan, 1965’ten 2001’e kadar olan süreçte

yazılmış 237 yazıyı içerdiği” belirtildiğinden E seçeneği de söylenebilir. Düzyazı Ayracı kitabında yer alan yazıların “sanatçıya atfedilen

sadece şiir eleştirmenidir savını düzeltir nitelikte olduğu” belirtilmiş

ancak kendisinin, bu iddianın doğru olmadığını dile getiren yazılar

yazdığına dair bir bilgi verilmemiştir. Doğru yanıt D seçeneği olur.

Paragraf - İçerik (Yardımcı Düşünce)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

15

3

3. Kutlukhan Kutlu ve Aslı Tohumcu’nun derlediği İstanbul 2099

kitabında on altı öykücü İstanbul’a dair gelecek öngörüleriyle 2099 yılında geçen birer öykü kaleme almışlar. Derleyenlerin kitap için hazırladıkları ön söze baktığımızda, yazarlardan

yalnızca 2099 yılında İstanbul’da geçen bir öykü yazmalarını

istediklerini görüyoruz. Öykülerdeki belirgin damarlardan birisi, teknolojinin bireysel ve toplumsal hayatı artık geri döndürülemez biçimde darmadağın etmesiyken başka bir eğilim ise

2099’daki İstanbul’un kuraklık, radyoaktif patlamalar, uzaylı

istilası, salgınlar ve ciddi iklim değişikliği gibi felaketlere maruz

kalması olarak dikkat çekiyor. Tarzına ve üslubuna alışık olduğumuz yazarların İstanbul’da ve 2099’da geçen bir öykü yazarken kendi seslerini ve renklerini korumaları bu derlemeyi oldukça değerli kılıyor. İstanbul 2099, bir araya getirdiği isimleriyle

çağdaş Türk edebiyatında önemli bir derleme olarak öne çıkıyor.

Bu parçadan hareketle İstanbul 2099 kitabı ile ilgili aşağıdakilerin hangisi söylenemez?

A) Zaman ve mekân ögesi ortak öykülerden oluştuğu

B) Yazarlarının özgünlüklerini yansıtan metinler içerdiği

C) İçerdiği öykülerin her birinin farklı bir yazarın kaleminden

çıktığı

D) Öykülerin genel olarak gelecek hakkında karamsar bir

bakış açısıyla kurgulandığı

E) Farklı yazarların öykü kitaplarında yayımlanmış öykülerin

derlenmesiyle hazırlandığı

1. Bilimsel kuş halkalama, kuşların yakalanıp standart halka takılmasını ve gerekli verilerin kaydedilmesinden sonra serbest

bırakılmasını içeren bir araştırma metodudur. Örneğin, Samsun Cernek istasyonunda halkalanan bir söğüt bülbülü 45 gün

sonra Finlandiya’da ölü bulunduğunda ya da Macaristan’da

halkalanan bir karabaşlı ötleğen üç hafta sonra Manyas istasyonunda yakaladığında bu türlerin göç rotası ve göç takvimi

hakkında önemli veriler elde edilir. ODTÜ istasyonunda halkalanan bir benekli bülbül, alanda konakladığı üç haftanın ardından

yeniden yakalandığında yapılan ölçümlerde ağırlığının %50

oranında arttığı görülmüştür; bu bilgi, alanın bu tür için önemini ortaya koymaktadır. 1963 yılında kurulan Avrupa Halkalama

Birliği ile de farklı ülkelerdeki istasyonlar arasında sağlıklı bir

veri alışverişinin yapılması sağlanmıştır.

Bu parçadan hareketle “halkalama metodu” ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İlk kez 1963 yılında uygulandığı

B) Kuş türlerinin göçleri hakkında veriler sunduğu

C) Ülkeler arası bilgi paylaşımına imkân sağladığı

D) Kuşların yaşamlarıyla ilgili bilgi edinmek için kullanıldığı

E) Kuşlardaki fiziki değişimleri gözlemleme olanağı verdiği

2. Çizgi romanların sinemaya yansıyan ilk temsilleri ikonik, mitolojik, kusursuz tanrısal kahramanlardı. Stan Lee, özgün bakış

açısıyla bu akışı değiştirdi. Lee’nin kurgusunda ikonik kahramanların yerini modern bunalımları, kişisel sorunları ve zaafları

olan kahramanlar aldı. “Fantastik Dörtlü”, “Örümcek Adam” ve

“Hulk” gibi Marvel kahramanları; çizgi romana yeni bir soluk

getirdi. Artık Marvel süper kahramanı demek, insani sorunlarla boğuşan, okuyucusunun /izleyicisinin her gün yaşadıklarına

benzeyen dertleri ve sorunları olan karakterlerdi. Stan Lee’nin

meşhur X-Men serisi de mükemmel kahraman mitini bozan kurgulardandır. Serinin son halkası “Logan”, çizgi romanın meşhur

Wolverine karakterine veda filmiydi. “Logan”, X-Men filmlerine

kendi mührünü vurarak bu filmle beyaz perdeden çekildi.

Bu parçadan hareketle Stan Lee ile ilgili aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) Yarattığı özgün kahramanlarıyla çizgi roman türüne yenilik

getirdiği

B) Kusursuzlukla özdeşleşmiş mitolojik kahraman imgesini

değiştirdiği

C) X-Men serisi için kurguladığı Wolverine karakteriyle sinemaya veda ettiği

D) Kendinden önceki anlatıların ideal kahramanlarından farklı

kahramanlar yarattığı

E) Günlük yaşamın içinde insani kişilikleriyle yer bulan süper

kahramanlar kurguladığı

4. Ülkü Tamer, Alleben Öyküleri adlı tek öykü kitabıyla çocukluğundan bir fotoğraf albümü hazırlamıştır okuru için diyebiliriz.

Alleben, Ülkü Tamer’in doğup büyüdüğü Gaziantep’in içinden

akıp giden derenin adıdır. Alleben Öyküleri de bu derenin etrafında yani aslında Gaziantep’in tam da kalbinden doğan anlatılar olarak çıkar karışmıza. Alleben Öyküleri’nde bulunan dört

öykü de genel itibarıyla benzer izlekler taşır. Öykülerin kahramanlarının acıları acıtır bizi, sevinçleri de güldürür. Sanki az

önce şurada, yanı başımızda ya da hatıralarımızın bir köşesinde

capcanlı duran kişilerdir bunlar.

Bu parçadan hareketle Alleben Öyküleri adlı yapıtla ilgili

aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Adının, içeriğiyle ilişkili olduğu

B) Okurda gerçeklik hissi uyandırdığı

C) Yazarının geçmişinden izler taşıdığı

D) Ortak özellikler gösteren metinlerden oluştuğu

E) Yaşanmış olayların aktarımında nesnelliği esas aldığı

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 15

4

77ECA77C

2. Yapılan bir araştırma brokolinin haşlandığında yaklaşık %35,

buharda pişirildiğinde yaklaşık %20, mikrodalga ya da basınçlı pişirme yöntemlerinde %10 oranında C vitamini kaybettiğini

gösteriyor. Ancak bütünsel biçimde bakıldığında suda pişirmeyle kaybedilen besin değerlerinin neredeyse tamamını,

sebzeyi pişirme suyuyla birlikte tükettiğimizde alabildiğimizi

söyleyebiliriz. Bununla birlikte pişirmede daha az su kullanmak

ve suyla temas eden yüzey alanını azaltmak için sebzeyi daha

büyük parçalara bölmek gibi yöntemlerle suya aktarılan besleyici bileşenlerin miktarı azaltılabilir.

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Sebzeleri yüksek sıcaklıkta uzun süre pişirmek tüm besin

değerlerinin yok olmasına neden olur.

B) Sebzeleri pişirme ve tüketme biçimi, insan vücuduna sağlayacakları katkıların düzeyini belirlemede rol oynar.

C) Araştırmalar, suda çözünen vitaminleri içeren sebzelerin en

doğru pişirilme yönteminin suda haşlama olduğunu ortaya

koymaktadır.

D) Araştırmalar, her bir sebzede farklı pişirme tekniği uygulanmasının vitamin değerlerini korumak adına önem taşıdığını

göstermektedir.

E) Sebzelerin; suda haşlama, buharda, fırınlama veya basınçlı

pişirme teknikleri kullanılarak tüketilmesi doğru bir beslenme biçimi değildir.

1. Kabak, havuç ve ıspanak gibi bitkilerde karşımıza çıkan beta

karoten adlı doğal pigment, ineklerin tükettiği taze otlarda bolca

bulunur. Saf hâlde turuncu-kırmızı renge sahip olan bu pigment, yağda çözünen bir moleküldür. Bu nedenle üretim sırasında süzülen suyla uzaklaşmayıp katılaşan peynir bölümlerinde derişimi artar. Beta karotence zengin taze otların tüketildiği

ilkbahar ve yaz aylarında elde edilen sütten üretilen peynirler,

sonbahar ve kış mevsimi üretilen sütlere kıyasla daha koyu sarı

tonlardadır. Bazı hayvanların sütünden elde edilen peynir türleri

ise benzer aşamalardan geçse dahi sarı renk almaz. Örneğin

keçiler, tükettikleri ottan aldıkları beta karoten moleküllerinin

neredeyse tamamını A vitaminine dönüştürür. Bu nedenle keçi

sütünden üretilen peynirler genellikle beyaz olur.

Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Sütteki beta karoten oranı, peynirin beyaz - sarı aralıktaki

tonunu belirler.

B) Peynir üretimi için kullanılacak sütteki beta karoten oranı

yüksek olmalıdır.

C) Peynir üretiminde kullanılan sütün niteliği peynirin kalitesinde belirleyicidir.

D) Sütü peynir üretiminde kullanılacak hayvanların beslenme

biçimi istenilen peynirin türüne göre düzenlenir.

E) Beta karoten bakımından zengin olan besinleri tüketen

hayvanların sütünden elde edilen peynirin protein değeri

daha yüksektir.

3. Renk körlüğü genetik olarak aktarılan bir hastalıktır. Koni hücresinin renkli görme için ihtiyaç duyduğu fotoreseptör pigmentleri

X kromozomunda yer almaktadır. Bilindiği üzere kadında iki X

kromozomu, erkekte ise bir tane vardır. Örneğin, bir kız çocuğu

dünyaya geldiğinde bir X kromozomu annesinden, bir X kromozomu ise babasından alacaktır. Bu aldığı kromozomlardan

sadece bir tanesinde renk pigmentleri olması sağlıklı bir görüş

için yeterlidir. Erkek çocuğu ise X kromozomunu annesinden,

Y kromozomunu babasından alacaktır. Eğer almış olduğu tek X

kromozomu koni hücrelerinin ihtiyaç duyduğu renk pigmentleri

için gerekli olan geni barındırmıyorsa çocukta renk körlüğü olacaktır.

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Renk körlüğü, belli tedavi yöntemleri bulunan bir rahatsızlıktır.

B) Renk körlüğü en sık rastlanılan kalıtsal hastalıklardan biridir.

C) Renk körlüğünün erkeklerde görülme olasılığı kadınlardan

daha fazladır.

D) Görme kusuru olarak tanımlanan en yaygın hastalıklardan

biri renk körlüğüdür.

E) Renk körlüğü cinsiyet, yaş ve bazı genetik kusurlara bağlı

olarak ortaya çıkar.

4. Alımlama estetiği kuramına göre her sanat yapıtı, arka planındaki karanlık odalara açılan kapıların anahtarını kendi cebinde

taşır; her birinin birçok kapısı, birçok anahtarı olabilir. Bu kapıların anahtarını bulmak ve o kapıları açma görevi okurundur.

Okur tarafından bulunan her yeni anahtar ve açılan her yeni

kapı, metnin yüzey alanını genişletir. Bu da okur tarafından

yapılan her bir farklı yorum ve değerlendirmeyle edebî yapıtın zenginleşmesi demektir. Edebî yapıtın kalıcılığı ve değeri,

okurun ona verdiği itibara bağlıdır. Edebî yapıtın muhatabı her

zaman okurdur. Alımlama estetiği, edebiyat tarihi bakımından

da önem arz eder. Bazen kendi zamanı içinde okur tarafından

anlaşılmayan bir edebî yapıt, daha sonraki dönemlerde anlaşılabilir ve hak ettiği değeri görebilir.

Bu parçadan hareketle “alımlama estetiği kuramı”

I. Her edebî yapıt, ait olduğu çağı ve bu çağın karakteristik

özelliklerini üstü kapalı biçimde yansıtır.

II. Edebî yapıtı oluşturan yazar olsa da yapıta oksijen sağlayarak yaşamasını sürekli kılan unsur okurdur.

III. Her okur, edebî yapıta kendine özgü bilgi birikimiyle yaklaştığından yapıt, her yeni okurla buluştukça yeni bir anlam

kazanır.

IV. Tarihî süreç içinde yorumlar ve bakış açıları değişebileceğinden edebî yapıtın edebiyat tarihi içindeki yerini okur

belirler.

numaralanmış yargılardan hangileri ile ilişkilendirilebilir?

A) I ve II B) I, III ve IV C) II ve IV

D) II, III ve IV E) III ve IV

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 15

5

099F56E1

2. Gündem Edebiyat, edebiyatın gündemini tutmaktan hiçbir

zaman vazgeçmeyen Hasan Öztürk’ün niteliği yüksek metinlerden oluşan kitabı. Kitap, belli bir sistematik içerisinde temel

olarak dört bölüme ayrılmış. “Çerçeve” başlığını taşıyan ilk

bölüm, edebiyatı genel hatlarıyla tartışmaya açan yazılardan

oluşuyor; “Edebiyat nedir, işlevleri nelerdir?” gibi soruları okura

sordurtan bölüm kitabın bir girişi mahiyetinde de okunabilir.

“Öykü, Roman ve Tiyatro” başlığındaki ikinci bölüm, başlıkta

zikredilen türler odağında farklı yazarların eserlerini mercek

altına alıyor. “Kitaplar İçin” başlığına sahip üçüncü bölümde

ise edebî mülakattan anılara, denemelerden gazete yazılarına

değin farklı türlerdeki metinler üzerine kaleme alınmış yazılar

yer alıyor. Son bölüm ise “Varlığı Yazı Olanlar” başlığını taşıyor.

Yazar bu bölümde Türk ve dünya edebiyatının önemli isimlerine

dikkat çekiyor.

Bu parçadan hareketle Gündem Edebiyat kitabıyla ilgili

aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Farklı içerikler sunan bölümlere ayrılarak oluşturulduğu

B) Edebiyat üzerine okuru düşündüren metinler bulundurduğu

C) Edebiyat dünyasının öne çıkmış yazarlarıyla ilgili bilgiler

içerdiği

D) Farklı edebî türlerde yazılmış eserlere yönelik incelemelerin

yer aldığı

E) Edebiyatın gündeminde olan gelişmeleri aktarmak üzere

hazırlandığı

1. Kemal Tahir’in tarihî romanları arasında bulunan Yorgun Savaşçı’daki Doktor Münür, yazarın Osmanlı Devleti’ne ve toplum

düzenine olan hayranlığını yansıtırken Esir Şehrin İnsanları ve

Esir Şehrin Mahpusu romanlarındaki Kâmil Bey, yazarın “memleket gerçeklerine sırt çevirmeyen, sorumluluklarından vazgeçmeyen kültürlü aydın” tarafına denk düşer. Söz konusu iki

romandaki Râmiz Bey, yazarın “insanların inandıkları değerler

uğruna her türlü tehlikeyi göze alabileceklerine” inanan yanını

yansıtır. Kurt Kanunu romanındaki Emin Bey, “aydınların sosyal

hadiselere dışarıdan bakamayacağını” savunan yazarın bu fikrini simgelerken Yorgun Savaşçı’daki Yüzbaşı Cemil, azmi ve

cesareti ile yazarın âdeta “bir toplum savaşçısı olan duruşunu”

sembolize eder.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) “Kemal Tahir, roman kahramanlarını tarihî gerçekliği olan

kişiler arasından seçmiştir.” yargısı açıklanmaktadır.

B) “Kemal Tahir’in roman kişileri, yazarın düşünce dünyası ve

mizacından izler taşır.” saptaması örneklenmektedir.

C) “Kemal Tahir’in tarihî romanları içerdikleri tezlerle ve yakın

tarihimize ışık tutmaları açısından didaktik nitelik gösterir.”

görüşü yansız bir söylemle ele alınmaktadır.

D) “Kemal Tahir, romanlarında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e

Türk toplumunun yaşadığı değişimleri roman kişileri üzerinden yansıtmıştır.” tezi, ayrıntılı bir anlatımla kanıtlanmaya

çalışılmaktadır.

E) “Kemal Tahir, yazarın topluma karşı sorumluluk edinmiş bir

aydın olması gerektiği görüşünü tüm romanlarında ortak

bir izlek olarak verir.” yargısı, tanık göstermeyle desteklenmektedir.

3. Dünyadaki en tanınmış sanat eserlerinden biri olan Yıldızlı Gece

tablosu, Vincent Van Gogh’a aittir. Gördüklerini resmeden bir

sanatçı olarak Van Gogh’un özgün çalışma tarzının dışına çıkan

bu tablo, tamamen Van Gogh’un hayal gücünün eseridir. Tabloya hâkim olan mavi renk, tepeleri ve gökyüzünü harmanlamaktadır. Küçük köy; tablodaki kahverengi, gri ve mavi renklerin

içinde tabanda kalır. Her bina siyah ile açıkça belirtilmiş olsa da

yıldızların sarı ve beyazı ile ay gökyüzünde öne çıkar ve bakışları gökyüzüne çeker. Bu eser, empresyonizmin gerçeklik algısı,

doğa gözlemciliği ve yoğun renk anlayışını bırakarak sonraki

tüm ekspresyonist resimler için bir mihenk taşı niteliğindedir.

Bu parçadan hareketle Yıldızlı Gece adlı resimle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Düş gücüyle şekillenmiş bir doğa manzarasını yansıttığı

B) Belli bir rengin baskın olarak kullanılmasıyla oluşturulduğu

C) Tanınırlığı, bilinirliği yüksek olan sanat yapıtları arasında yer

aldığı

D) Bir sanat akımının resim alanındaki başlangıcı olma özelliğini taşıdığı

E) Sanatçının adıyla özdeşleşmiş olan özgün resim anlayışının

örneği olduğu

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 15

6

162C8824

PARAGRAFTA YAPI

♦ Paragrafı “bir ana düşünceyi açıklayan, ortak amaç çerçevesinde

bir araya gelmiş birbiriyle yakın ilişkili cümlelerden meydana gelen, biçimsel ve anlamsal bütünlük taşıyan anlatım birimi” olarak

tanımlamıştık. Bu tanımda geçen “biçimsel ve anlamsal bütünlük

taşıyan” sözünden de anlaşıldığı gibi her paragraf kendi içinde

bir “bütünlük” taşımaktadır. Bu bütünlük, paragrafı oluşturan

cümleler arasında dil ve düşünce bağlantısı kurmakla sağlanır. O

hâlde “paragrafta bütünlük”, düşünceler arasında zincirleme bir

bağlantının kurulmasıdır. Bu bağlantıyı kurma, anlatımda başarıyı

sağlamanın ana koşullarından biridir. Bütünlük niteliğine sahip

yazıyı okumak, asfalt bir yolda ilerlemeye; bu nitelikten yoksun

bir yazıyı okumak ise taşları yer yer sökülmüş bir kaldırımda, bir

taştan ötekine sekerek yürümeye benzer.

♦ Paragrafın belirli bir düzen içinde oluşturulması kazanımına

yönelik olan “paragrafta yapı” konusu, doğru paragraf oluşturabilme becerilerinin ölçüldüğü sorularla karşımıza çıkmaktadır.

♦ Bu soru tiplerinden hareketle paragrafta yapı konusunu, şu alt

başlıklar doğrultusunda ele alacağız:

♦ Karışık hâlde verilmiş cümleleri anlam bütünlüğü oluşturacak

biçimde sıralayarak paragraf oluşturma

♦ Paragrafın anlam akışını bozan cümlelerin yerini değiştirerek

paragrafı düzenleme

♦ Paragrafta boş bırakılan yere uygun cümleyi getirerek paragrafı tamamlama

♦ Paragrafta düşüncenin akışını bozan cümleyi bulma

♦ Parçayı iki paragrafa ayırma

Paragraf Oluşturma

♦ Bir paragrafın planını, diğer bir deyişle giriş, gelişme ve sonuç

bölümlerini konunun özelliği etkiler. Örneğin, bir olay örgüsü içeren, öykülemeye dayalı bir metnin cümlelerini sıralarken

“olayların oluş ve zaman” sırasına dikkat ederiz. Bir yeri tanıtmaya dayalı, betimleyici anlatımın öne çıktığı metinlerde ayrıntıları

yer sırasına göre düzenleriz; söz gelimi, belli bir noktadan hareket ederek diğer noktaları ya da yakından uzağa göre görülenleri

anlatırız. Açıklayıcı anlatımla oluşturulmuş düşünceye dayalı metinlerde ise yargılar arasındaki neden-sonuç ilişkilerine, bağlayıcı

sözcüklere, genelden özele ya da özelden genele göre bir sıralama yapmaya dikkat ederiz.

Örnek Soru

I. Virüsler soğuk havada, etraflarını kaplayan yağlı bir yapı oluşturur; soğuk havanın etkisiyle, virüsü saran bu yağ tabakası

katılaşarak jel kıvamına gelir.

II. Virüsler kış aylarında bu koruma sayesinde insandan insana

kolaylıkla bulaşabilir.

III. Yapılan araştırmalar soğuk havalarda virüslerin yapısının değiştiğini gösteriyor.

IV. Sıcak havalarda dışarıdaki sıcaklıktan ve diğer çevresel etkenlerden kolaylıkla zarar gören virüsler, kış aylarında etrafını saran jel

sayesinde korunur ve hayatta kalmayı başarır.

V. Kış aylarının bitmesi ve ılık bahar aylarının başlamasıyla virüslerin

koruyucu jelleri erir ve enfeksiyonlara yol açmaları zorlaşır.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Numaralanmış cümleleri okuduğumuzda genel bir yargı içermesi,

kendinden önce bir cümleyle ilgi oluşturabilecek bir sözcük bulundurmaması nedeniyle giriş cümlesi olmaya en uygun cümlenin III

olduğunu görürüz. Artık parçanın konusunu biliyoruz: “Virüslerin

yapısının kış aylarında değişmesi”. Şimdi bu değişimin nasıl gerçekleştiğini bulalım, bu da I. cümlede anlatıldı. IV. cümle, I. cümleye

“jel” bağlantı sözcüğü ile bağlanarak düşünce akışı devam ettirildi.

IV. cümlede söz edilen “koruma”ya II. cümlede “bu koruma” sözüyle

göndermede bulunulup cümleler arasında yine bağlantı kuruldu. V.

cümlede de “virüslerin yapısının kış aylarında değişmesinin sonuçları”ndan söz edilerek parça tamamlandı. Bu durumda sıralama III - I

- IV - II - V biçiminde olacağından doğru cevap D’dir.

Örnek 1

I. Zaman içinde sosyal yapının değişmesiyle göçün özellikleri de

değişeceğinden göçün tanımını da değiştirmek gerekecektir.

II. Çünkü her bir göç ve göç dalgası gerek nedenleri gerek içeriği gerek gerçekleşme ve yaşanma şekliyle birbirinden farklı ve biriciktir.

III. Bu farklılıklar da ortak ve kapsayıcı bir tanımın ortaya konulmasını engellemektedir.

IV. Böyle bir tanımın yanı sıra göç olgusu için kalıcı bir tanımın yapılması da oldukça zor olacaktır.

V. Göç olgusuna ait sosyolojik zorluk, göçü açıklamada kullanılacak kapsayıcı ortak bir tanım yapmanın zorluğu hatta neredeyse

imkânsızlığıdır.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde

sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Sıralama V - II - III - IV - I şeklinde olacağından doğru cevap C’dir.

Paragrafta Yapı (Paragraf Oluşturma - Paragrafı

Düzenleme)

4. ÜNİTE: PARAGRAF

MODÜL

16

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

4. ÜNİTE: PARAGRAF

Paragrafta Yapı (Paragraf Oluşturma - Paragrafı Düzenleme)

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

42E58397

Paragrafı Düzenleme

♦ Cümleleri numaralanmış biçimde verilen paragraflar üzerinden

sorulan düzenleme sorularını birlikte inceleyerek bu soruların çözümünde dikkat etmemiz gerekenleri hatırlayalım.

Örnek Soru

(I) Sera gazlarının salınımında meydana gelen aşırı artış, yerkürenin

normalden daha fazla ısınmasına neden olur. (II) Bu da ekosistem

ve canlılar için potansiyel tehlike oluşturan küresel iklim değişikliği

olarak karşımıza çıkar. (III) Bu faaliyetler sonucu artan sera gazı salınımı, sıcaklık artışı ile birlikte ekstrem hava olayları gibi koşulları da

beraberinde getirir. (IV) Bu artışın kaynağı ise %49 enerji kullanımı,

%24 endüstri, %14 ormansızlaşma, %13 tarımsal faaliyetlerdir.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış

cümlelerden hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) I ve III B) I ve IV C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

Çözüm

IV. cümlede I. cümlede söz edilen artışın kaynağı açıklanmış, bu

sebeple IV. cümle I’den sonra gelmelidir. Ayrıca III. cümlede de IV.

cümlede söz edilen faaliyetlerin sonucu belirtilmiş, bu durumda IV.

cümle I’den sonra III’ten önce olacağından II ile IV. cümle yer değiştirilmelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Örnek 2

(I) Şehir merkezlerini daha fazla ağaçlandırarak bu bölgelerdeki

yüzey sıcaklıkları önemli ölçüde düşürülebilir. (II) Böylece enerji tüketimi, insan sağlığı ve kentsel altyapı üzerinde görülebilecek olumsuz

etkiler de azaltılabilir. (III) ETH Zürih Atmosfer ve İklim Bilimleri Enstitüsünden bir araştırma ekibi tarafından yapılan yeni çalışma, şehir

merkezlerini ağaçlandırma yoluyla kara yüzey sıcaklığının 12°C kadar düşürülmesinin mümkün olduğunu gösterdi. (IV) Yakın zamana

kadar bu konuda bazı çalışmalar yapılmış ancak şehir merkezlerini ağaçlandırmanın farklı iklim koşullarına ve kentsel ağaçsız yeşil

alanlara göre karşılaştırmalı etkileri şimdiye kadar tam olarak ortaya konulmamıştı. (V) Bununla birlikte, ağaçsız yeşil alanların yüzey

sıcaklıklarını azaltma etkisinin ağaçlandırılmış bölgelere kıyasla 2-4

kat daha düşük olduğu sonucuna ulaşıldı.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış

cümlelerden hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) I ve III B) II ve IV C) III ve IV

D) III ve V E) IV ve V

Çözüm

III. cümle ile IV. cümle birbiriyle yer değiştirildiğinde parçada anlam

akışı düzelmektedir.

Örnek Soru

(I) Hormonların kontrolünde salgılanan gözyaşları gündelik bir ritme

sahiptir. (II) Olağan dışı göz kuruluklarının nedeni ise duygu ve davranışlarımızın düzenlenmesinden sorumlu beyin bölgelerinin yer aldığı

limbik sistemdir. (III) Bazal gözyaşı salgılanmasında da etkin olan bu

sistem, uykusuzluk ya da kaygı hâli gibi zamanlarda salgılanan sıvı

miktarını düşürerek göz kuruluğuna sebep olur. (IV) Gözlerimiz kurudukça göz küresiyle göz kapakları arasında sürtünme artar ve göz

kırpmak rahatsız etmeye başlar. (V) Böyle durumlarda gözlerimizi

ovalama isteği duymamızın sebebi, gözlerimizi ovaladığımızda bazı

sinirleri uyararak gözyaşı üretimini tetiklememizdir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Sabah saatlerinde yüksek miktarda salgılanır, yorgunluğumuzun arttığı

günün ilerleyen saatlerinde miktarı azalır ve gözlerimiz kurumaya

başlar.” cümlesi getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Bu tarz sorularda öncelikle “verilen cümleyi getirmemiz gereken yerin

ne şekilde ifade edildiğine” dikkat etmeliyiz. Örneğin, bu soruda “hangisinden sonra “şeklinde ifade edilmiş, bu ifade şekli numaralanmış

yerlerin hangisine” şeklinde de olabilirdi. Böyle bir durumda doğru

seçeneğimiz farklı olurdu. Sorumuza döndüğümüzde soru kökünde

verilen cümle, I.cümlede söz konusu edilen “gündelik ritme” açıklık

getirmekte; II. cümlede söz edilen “göz kuruluğun”dan bahsederek

II. cümledeki yargının girişini yapmaktadır. Bu durumda I. cümleden

sonra getirilmelidir, doğru cevap A olur.

Örnek 3

(I) Kar leoparı, dünyanın en ilgi çekici ve ender gözlemlenebilen

büyük kedilerindendir. (II) Orta Asya’da yüksekliği genellikle 3.000-

4.500 metre arasında değişen dağlık bölgelerde yaşar. (III) Ancak

birçok büyük canlı türü gibi bu kedinin de soyu tehlike altındadır.

(IV) Günümüzde 2.700 - 3.400 kadar kar leoparanının hayatta kaldığı

düşünülüyor. (V) Yaban hayatı korumak, bilimsel olduğu kadar sosyal

bir süreçtir; bu nedenle koruma programlarının başarılı olması için

bölgede yaşayanlarla iş birliği içinde olunmalıdır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Bu

yüzden çok sayıda araştırmacı ve doğa koruma derneği tarafından

türün devamı için çeşitli koruma programları uygulanıyor.” cümlesi

getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Koruma programı uygulanmasının sebebi kar leoparlarının sayısının

sadece 2.700-3.400 kadar olmasıdır, bu yüzden verilen cümle IV’ten

sonra getirilerek iki cümle arasındaki bağlantı sağlanmalıdır.

Paragrafta Yapı (Paragraf Oluşturma - Paragrafı Düzenleme)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

16

2

ETKİNLİK – 1

Aşağıda verilen numaralanmış cümleleri anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralayınız.

I. STEAM, STEM ögelerini içerir ancak karışıma “Sanat (Art)” alanını da ekler.

II. Okul öncesi eğitimden yüksek lisans programlarına kadar uzanan STEM, günümüzde birçok ülkede mevcuttur.

III. Sanat ve edebiyat tarihini eğitim süreciyle birleştirmek, öğrencilerin empati yeteneklerini ve duygusal zekâsını da harekete

geçirir.

IV. STEM; “Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik” alanlarını

birleştirilen bir eğitim müfredatıdır.

V. Projeler yine bilim tabanlıdır ancak dersler yaratıcı düşünceyi ve

uygulamalı sanatları eğitim sürecine dâhil eder.

Sıralama “IV - II - I - III - V” şeklinde olmalıdır.

I. Beynin alt kısmında yer alan ve beyin sapı denilen kısımda gri

cevher çekirdeklerin hasar görmesinden dolayı bazı hücrelerin

dejenerasyona uğradığı görülür.

II. Parkinson hastalığının belirtilerinin ortaya çıkması için bu hücrelerin en az %60-80’inin yok olması gerektiği tespit edilmiştir.

III. Parkinson hastalığının oluşumuna sebep olan faktörler tam olarak tanımlanmasa da genetik ve çevresel durumların hastalık

üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir.

IV. Bunun sebebi, hastalığın sinsi bir şekilde yavaş ilerlemesi ve

hücre yoğunluğunun çokluğudur.

V. Sebebi bilinmeyen bu dejenerasyonun dopamin salgılayan hücrelerin kaybına neden olduğu bilinmektedir.

Sıralama “III - I - V - II - IV” şeklinde olmalıdır.

I. Zekâ çalışmaları, bireysel farklılıklar psikolojisinin bir parçasıdır;

bireylerin zihinsel yetenekleri açısından farklılaştığı düşünüldüğü

için bu farklılıkların ölçümüne ve nedenlerine odaklanılmıştır.

II. Bilişsel psikologlar, çeşitli zihinsel performansların nasıl ortaya

çıktığını detaylı bir biçimde açıklamaya çalışırlar.

III. Psikolojide biliş olarak adlandırılan çalışma alanı, 1960’lardan

sonra başlamıştır; bilişsel yetenek ya da bilinen adıyla zekâ çalışmaları ise 1800’lerin sonuna kadar gider.

IV. Bilişsel psikoloji ise bireyler arasındaki zihinsel farklılıklar değil,

evrensel düzeyde insanın düşünme süreçlerine odaklanır.

V. Bilişsel psikoloji ile zekâ çalışmaları genelde insan zihnini çalışma

konusu yapmış olsalar da birbirlerinden farklıdırlar.

Sıralama “V - III - I - IV - II” şeklinde olmalıdır.

ETKİNLİK – 2

Aşağıda verilen parçalarda anlam bütünlüğünün sağlanması

için hangi cümlelerin yer değiştirmesi gerektiğini bulunuz.

(I) “Stenocara gracılıpes” dünyanın en kurak yerlerinden Namib

Çölü’nde yaşayan bir böcek türü. (II) Yer seviyesindeki su buharı,

böceğin kanat ve bacakları üzerinde yoğunlaşıyor. (III) Fakat su buharını çekme özelliği olan tek canlı sadece “stenocara gracılıpes”

değil. (IV) Bir anlamda çiy olayına benzetilecek bu yoğunlaşma

sayesinde “stenocara gracılıpes”, vücudu üzerinde biriktirdiği suyu içerek yaşamını devam ettiriyor. (V) Bitkilerin otsu bölümleri, su

içeriği ve yarı geçirgen hücre yapıları sayesinde su moleküllerini çekebilme yeteneğine sahiptir.

III ile IV. cümle yer değiştirmelidir.

(I) Mezopotamya’da yazının icadı rahiplerin ticarete dayalı görevleriyle doğrudan ilgiliydi. (II) Başlangıçta sadece satışların kaydını tutmak

için kullanılan bazı semboller zamanla geliştirildi. (III) Bu sayede en

ünlü klasik Mısır hiyeroglifleri bile yerini, gündelik kullanımına uygun

basitleştirilmiş versiyonlarına bıraktı. (IV) Çivi yazısı karakterleri fonetik simgelerdi, dolayısıyla birleştirilmeleri resim yazısının aksine

daha kolaydı. (V) Mısır hiyerogliflerine benzer bir resim yazısından

çivi yazısı ortaya çıktı. (VI) Sonunda Orta Doğu’da MÖ 1400-1000’de

günümüz alfabelerinin temeli olan ve belli sayıda harften oluşan bir

yazı ortaya çıktı.

III ile V. cümle yer değiştirmelidir.

(I) Çin kökenli olan ve tarihi çok eskilere dayanan Go, uzun süren

ve savaş meydanlarında sonlanmayan savaşların galibini belirlemek

amacıyla oynanamış bir oyundur. (II) Go ile satranç birbirine yakın

görülebilir ancak yaratıcılığı kullanma konusunda Go ön plana çıkmaktadır. (III) Düşünme gücü, sezgi ve deneyimler yardımıyla sayısız

stratejiler geliştirilebilir. (IV) Go oynayabilmek için oyuncuda dikkatini

toplama, cesaret, kendini kontrol edebilme ve yaratıcılık gibi yeteneklerin fazlasıyla bulunması gerekmektedir. (V) Bu oyunda kurallar

çok basit, strateji geliştirmek ve bunu uygulamak zor bir iştir. (VI)

Go ile ilgili en çok vurgulanan söz şudur: “Satranç çatışma ise Go

savaşın kendisidir.”

II ile V. cümle yer değiştirmelidir.

Paragrafta Yapı (Paragraf Oluşturma - Paragrafı Düzenleme)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

16

3

3. I. Çünkü tüm dünyada ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda

yer alan birkaç hastalığın risk faktörleri arasında sayılan bir

dizi metabolik sorunun obeziteye hayli yüksek bir sıklıkla

eşlik etmesi, tıp uzmanlarının giderek daha çok dikkatini

çeken bir olgu hâline geldi.

II. Modern yaşamın getirdikleri; beslenme biçimleri, hareket

etme alışkanlıkları gibi insan sağlığına doğrudan etki eden

iki unsur üzerinde büyük bir dönüşüme neden oldu.

III. Bu durumun kolayca fark edilebilen sonuçlarından biri,

tüm dünyada obezitenin giderek artması ancak bu sonuç

buz dağının görünen kısmı sayılabilir.

IV. Bugün yaygın olarak metabolik sendrom diye adlandırılan

bu sağlık sorunları kümesi, ilk kez epey eski bir zamanda

tanımlanmış olsa da tıp gündeminde özellikle son yıllarda

daha çok yer almaya başladı.

V. İnsanlar giderek artan oranda daha fazla işlenmiş, yüksek

kalorili ve düşük lifli gıdalarla beslenirken fiziksel açıdan

giderek daha az hareketli bir yaşam sürüyor.

Numaralı cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde

sıralandığında sıralama aşağıdakilerden hangisi olur?

A) II - III - V - I - IV B) II - V - III - I - IV

C) IV - V - II - III - I D) V - I - IV - II - III

E) V - III - I - II - IV

1. I. Büyük Okyanus, kabaca dünyadaki tüm kara parçalarının

toplamıyla aynı büyüklükte bir alanı kaplıyor.

II. Gezegenimizdeki buzulların çoğuna ev sahipliği yapan bu

okyanusun yaklaşık %7’si deniz buzlarıyla kaplı.

III. Dünyadaki okyanusların en küçüğü ise Kuzey Buz Denizi

olarak da bilinen Arktik Okyanusu.

IV. Dünyadaki su kaynaklarının %96’sını oluşturan bu beş

okyanusun en büyüğünü Büyük Okyanus oluşturuyor.

V. Dünya yüzeyinin %71’i aşkını “küresel okyanus”tan oluşuyor ve bu kompleks yapı hepsi birbirine bağlı beş ayrı

okyanustan meydana geliyor.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. (I) Bir yerden düşmek oldukça yaygın görülen bir rüyadır. (II) Bir

görüşe göre bu rüya, kalıtsal yani kökeni ağaçlarda yaşayan

ilkel atalarımıza kadar uzanıyor. (III) Uzmanlara göre, yaşanılarak öğrenilen her olay, RNA yardımıyla beyinde özel bir protein

bağı ve zinciri şeklinde resmediliyor. (IV) Anımsama, bağlanan

bu moleküllerin tekrar okunması şeklinde gerçekleşiyor. (V)

İlkel insanların hemen hepsi; en az bir kez ağaçtan düşüyor;

yere doğru hızla düşenler kurtulmak için dallara tutunuyordu.

(VI) Modern insan, uyksunda boşluğa yuvarlanıp tam yere çarpacakken kendine gelince atalarının duyduğu ve türsel kalıtım

yoluyla iletilen duyguları yeniden yaşıyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra

“İşte bu deneyim bellekteki protein bağı yoluyla kuşaktan kuşağa iletilerek türe özgü anıları oluşturuyor.” cümlesi getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. (I) Pek çok fizikçi holografik ilkeden yararlanarak içinde bulunduğumuz evrendeki fiziksel süreçleri açıklayan kuramlar da

geliştirebileceğini düşünüyor ve bu amaçla çalışmaya devam

ediyor. (II) Ancak bu gelişmelerin tamamı gerçek evrenle değil;

hayalî, kuramsal modellerle sınırlı kaldı. (III) Şu an için evrenin

gerçekten de bir hologram olduğunu doğrulayacak bir bulgu

yok. (IV) Ancak holografik ilke kuramsal fizikte önemli rol oynamaya devam ediyor. (V) Evrenin aslında bir hologram olduğu

düşüncesi, geçtiğimiz yıllarda kuramsal fizikte önemli gelişmeler yarattı.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış cümlelerden hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) I ve III B) I ve V C) II ve III

D) III ve V E) IV ve V

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 16

4

15FBA386

1. I. Livingston ve Greenwich adaları gibi farklı bölgelere de

uğrayan ekip, toplamda 8 farklı yabancı ülkeye ait bilim

istasyonunu, 1 bilimsel kamp alanını ve 1 tarihî istasyonu da ziyaret etti ve ikili iş birlikleri kapsamında çalışmalar

gerçekleştirdi.

II. Kıtadan alınan buz, su, kar, kayaç, yosun ve liken gibi çok

sayıda bilimsel örnek; ülkemizdeki araştırma laboratuvarlarına incelenmek üzere getirildi.

III. 19 kişilik araştırma ekibi, İstanbul Havalimanı’ndan yola

çıkarak Antarktika kıtasının en kuzey ucundaki King George Adası’na yaklaşık 15 bin kilometre yol katederek ulaştı.

IV. Çalışmanın devam ettiği süre boyunca gündüzleri sıfır

derece santigrat ortalama sıcaklıkta çalışan ekip, küresel

iklim değişikliği başta olmak üzere birçok araştırma konusunda çeşitli veriler topladı.

V. Adaya vardıktan sonra 80 metrelik Betanzos adlı gemiye

geçen ekip, 2 Mart’a kadar gemi ile Güney Okyanusu içerisinde Antarktika Yarımadası’nın batı kıyılarında seyir gerçekleştirdi.

Numaralanmış cümleler anlamı bir bütün oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. I. A grubu kanda A antijeni, B grubu kanda B antjeni, AB

grubu kanda her iki antijen de bulunur; 0 grubu kanda ise

bu antijenler yer almaz.

II. Olası nakil durumunda farklı antijenlere sahip kanın vücuda girmesi bağışıklık yanıtını tetikleyebileceği için hangi

kan grubuna sahip olduğumuzu bilmek önemlidir.

III. Kan grubumuzu tanımlamak için A - B - 0 sistemi ile Rh

faktörü sistemini birlikte kullanırız.

IV. Rh faktörünü belirleyen proteinin varlığı ise kan grubumuza eklediğimiz artı ya da eksi işareti ile belirtilir.

V. Bu sistemler yardımıyla, alyuvar hücrelerimizin yüzeyindeki antijen adı verilen işaretçi moleküllerin varlığını ya da

yokluğunu kolayca ifade ederiz.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında hangisi bu sıralamada kullanılmaz?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. I. PET’te insan kan dolaşımına radyoaktif izleyiciler enjekte

ediliyor ve beyin bunları metabolize ediyor.

II. Beyin görüntüleme teknikleri, 70’li yılların ortalarında pozitron emisyon tomografisinin (PET) kullanılmaya başlanmasıyla tıp ve araştırma alanlarında yerini almaya başladı.

III. Toplanan verileri bir bilgisayar yeniden işliyor ve beynin

çeşitli bölgelerindeki aktivite seviyelerini gösteren topografik, renkli bir 3B görüntü oluşturuyor.

IV. En son teknolojileri kullanarak noninvaziv (kesici alet kullanılmayan) yöntemlerle beyni görüntüleme, nörogörüntüleme olarak adlandırılır.

V. Bu izleyiciler hızla bozunurken yaydıkları kısa ışık patlamaları (gama ışınları) özel bir görüntüleme cihazıyla toplanıyor.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında sıralama aşağıdakilerden hangisi

olur?

A) I - II - V - IV - III B) II - I - V - III - IV

C) II - IV - I - III - V D) IV - II - I - V - III

E) IV - I - V - III - II

4 (I) Ürünlerin tavsiye edilen tüketim tarihleri genelde ürünlerin

sağlık sorunu yaratacak bozulma tarihlerini göstermez. (II) Bu

tür tarihler daha çok, gıdanın kalitesinin iyi bir seviyede kalacağı

tarihlere işaret eder. (III) Son kullanma tarihinden ne kadar süre

sonra ürünlerin bozulacağıysa değişkenlik gösterir. (IV) Ancak

doğru koşullarda saklandıklarında bu ürünlerin tüketilmesinde

ya da kullanılmasında bir sakınca yoktur. (V) Son kullanma tarihinden sonra tüketilen ürünlerin tazeliği, görüntüsü, dokusu,

kokusu ve işlevinde azalma meydana gelir. (VI) Taze etler, süt

ve süt ürünleri daha hızlı bozulurken paketli ve dondurulmuş

gıdalar daha uzun süre dayanır.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış cümlelerden hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) II ve IV B) II ve VI C) III ve V

D) III ve VI E) IV ve V

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 16

5

15A9207F

1. I. Buradan yola çıkarak da ışık ışınlarının düz çizgiler boyunca yayılmadığını ve opak nesnelerin kenarlarından bükülebildiğini çıkarsadı.

II. Deneyde, karanlık odaya sızan ışık demeti, birbirlerinden

belirli uzaklıkta bulunan iki dar aralıktan geçip perde üzerine düştüğünde oluşan ışıklı alan incelenecekti.

III. Grimaldi, ışığın doğasını ve doğrusal yayıldığını irdelemek

için düzenlediği ilk deneyin sonucunda, yerleşik düşüncenin aksine, gölgelerin eştürel olmadığını belirledi.

IV. Işığın büküldüğünden kati bir şekilde emin olmak isteyen

Grimaldi, ikinci bir deney daha tasarladı.

V. Başka bir deyişle, bu kez gölgenin değil, ışıklı alanın her

tarafının aydınlanma yeğinliğinin eştürel olup olmadığı

belirlenecekti.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. (I) Belirli müzik türlerini dinlemenin zekâyı artıracağı fikrini duymuşsunuzdur. (II) Ancak müzik derslerinden önce ve sonra

çocukların zihinsel yeteneklerini ölçen, sonra da bu sonuçları müzik yerine oyunculuk veya resim dersi alan çocuklarla

karşılaştıran araştırmalar çok daha ilginç sonuçlara ulaştı. (III)

Sonuçlar ilginç olsa da dikkat edilmesi gereken üç önemli

nokta var: ilk olarak bu deneyler çocuklarla yapılmamıştı; ikincisi, etkiler geçiciydi; son olarak da sonuçlar belirli bir görev

türüne özgüydü ve genel IQ ölçümleri yapılmamıştı. (IV) Sonraki

araştırmalar da “Mozart etkisi” denen bu etkinin önemsiz olduğu sonucuna vardı. (V) Bu iddianın kökeni, sessizlik veya gevşeme kasetleri yerine klasik müzik dinlemenin, şekilleri hayal

etmeyi ve zihinsel olarak manipüle etmeyi gerektiren bir görevde performansı geçici olarak artırdığını gösteren bir deneye

dayanıyor. (VI) Müzik dersi almanın daha iyi işitme yeteneği, dil

öğrenimi ve sosyal-duygusal becerilerle ilişkili olduğu görüldü.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış cümlelerden hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) I ve VI B) II ve V C) III ve IV

D) IV ve V E) V ve VI

4. (I) Geçtiğimiz yüzyılın başından bu yana küresel ortalama

sıcaklık değeri 1°C’ın üzerinde artış gösterdi. (II) Örneğin, aynı

zaman zarfında Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki sıcaklık artışı küresel ortalamanın yaklaşık iki katı olarak hesaplandı. (III) Çünkü

gezegenimizin her yerinde sıcaklık aynı ölçüde değişmiyor. (IV)

Ancak iklim değişikliğinin etkilerine sadece küresel ortalamalar

ölçeğinde bakmak yanıltıcı olabiliyor. (V) Bilim insanları kutup

bölgelerinin iklim değişikliğinden fazlaca etkilenmesini “kutup

amplifikasyonu” terimiyle açıklıyor.

Bu parçada anlam bütünlüğünün sağlanması için numaralanmış cümlelerin hangi ikisi yer değiştirmelidir?

A) I ve V B) II ve III C) II ve IV

D) III ve IV E) III ve V

3. I. Kakao çekirdekleri, flavonoid denilen organik kimyasallar

açısından oldukça zengin.

II. Ayrıca midedeki bakterilerin bitter çikolatayı kullanarak

kalbiniz için faydalı antienflamatuar bileşikler üretebildiği

keşfedildi.

III. Çikolatayı abur cubur olarak görüyoruz ama aslında bazı

bileşenleri bizim için faydalı olabilir.

IV. Yani çikolatayı sağlıklı kabul edip edemeyeceğimiz henüz

belli değil ama olumlu bileşenlerin hepsi kakaoda bulunduğu için tek bir kural var: Çikolata ne kadar siyah (bitter)

olursa o kadar iyi.

V. Epikatesin adlı özel bir flavonoid de beyindeki kan akışını artırıyor ve Alzheimer gibi hastalıklarda görülen protein

kümelerinin oluşumunu bozuyor.

VI. Ancak çikolatanın yararlı olduğunu öne süren araştırmaların çoğu, kemirgenler üzerinde yapıldı ve insanlarda aynı

faydaların olup olmadığını görmek için daha fazla araştırma yapılması gerekiyor.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralandığında sıralama aşağıdakilerden hangisi olur?

A) I - V - II - III - VI - IV

B) I - VI - V - III - IV - II

C) III - I - V - II - VI - IV

D) III - VI - I - V - IV - II

E) V - I - II - VI - III - IV

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 16

6

45AD236E

Düşüncenin Akışını Bozan Cümle

♦ Bir düşünce birimi olan her paragrafta bir anlam bütünlüğü olduğunu ifade etmiştik. Her cümle, kendinden önceki ve sonraki

cümleye hem dil hem de düşünüş yönünden iyice bağlı olmalıdır

ki bu bütünlükte herhangi bir kopukluk ya da boşluk oluşmasın.

“Düşüncenin akışını bozan / anlam bütünlüğünü bozan cümle”

sorularında bizden istenen böyle bir kopukluğa ya da boşluğa

neden olan cümleyi bulmamızdır. Bu tarz sorularda, cümleleri

numaralanmış paragraflar verilir. Numaralanmış her cümleye aynı mesafede durmalısınız, özellikle ilk cümle çoğu kez göz ardı

edilebilmekte. Bir paragrafta anlam bütünlüğünü bozan cümlenin üçüncü cümle olması ile birinci cümle olması arasında fark

olmadığını unutmamalısınız.

♦ Paragrafı oluşturan cümleler arasında geçiş sağlayan bağlantı

sözcükleri bulunur; “ne var ki, bundan dolayı, sonuç olarak, ayrıca, bununla birlikte” vb. sözcükler bu bağlantı sözcüklerinden

birkaçıdır. Bu sözcüklerle kurulmuş bağlantılara da özellikle dikkat etmelisiniz.

♦ Son olarak şunu da belirtmeliyiz ki akışı bozan cümle, paragrafta

ele alınan konudan tamamen kopuk bir cümle olmayacaktır. Bu

cümle, konuya farklı bir bakış açısıyla yaklaşan ya da konunun

farklı bir yönünden söz eden bir cümle olur çoğu kez. Burada

cümleleri gruplandırın; bunu yaptığınızda dört cümlenin, kendi

içinde anlamsal bir bütünlük oluştururken kalan tek cümlenin bu

bütünden ayrıldığını göreceksiniz.

Örnek Soru

(I) Moda, çeşitli araştırmalara konu olan bir kavramdır. (II) Moda araştırmacıları, modanın gelecekteki görünümünü belirlemek için birçok

ayrıntıya dikkat etmelidir. (III) Pek çok düşünür, sosyolog, tasarımcı,

araştırmacı ve sanatçı bu kavram üzerinde durmuş ve uzmanlıkları

çerçevesinde tanımlar yapmıştır. (IV) Bu tanımlarla oluşmaya başlayan bilgi, uzun yıllar süren çalışmalarla kuramlara dönüşmüştür. (V)

Kuramlarla moda kavramı tekrar tekrar tanımlanmış; moda nedir, nasıl ortaya çıkar gibi sorular cevaplanmaya çalışılmıştır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Paragrafın bütününe baktığımızda “modanın çeşitli araştırmalara

konu olduğu; bu araştırmalarda sosyolog, tasarımcı, araştırmacı ve

sanatçının moda kavramına tanımlar getirdiği; bu tanımlar sonucu

oluşan bilgilerin zaman içinde kuramlar oluşturduğu; bu kuramlarda

da moda kavramının farklı açılardan ele alındığı anlatılmaktadır. İkinci

cümlede ise moda araştırmacılarına yönelik bir öneride bulunulmaktadır. Bu durumda doğru yanıt B olmalıdır.

Örnek Soru

(I) Günlük sıkıntılar; kişinin günlük yaşamında her gün karşılaşabileceği, huzursuz edici, engelleyici, hayal kırıklığı yaşatıcı olaylardır.

(II) 1988 yılında yapılan bir çalışmada, günlük sıkıntıların tamamından ziyade kişi için merkezî önemi olan sıkıntıların stresle daha fazla

ilişkili olduğu ortaya konulmuştur. (III) Kişinin alışık olduğu yaşam

alışkanlıklarının dışında ortaya çıkan önemli yaşam olayları stres

yaratır. (IV) Günlük sıkıntılar üstüne yapılan bir başka çalışmada da

- olumlu ya da olumsuz - kişiler arası ilişkilerle ilgili olayların stres

ve iyilik hâlinin belirleyicileri olduğu görülmüştür. (V) Bu çalışmalar,

gündelik hayatımızda yaşadığımız tüm sıkıntıların aynı düzeyde strese yol açmadığını, bazılarının diğerlerine göre daha fazla stres verici

olduğunu ortaya koymuştur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

Parçanın konusu “günlük sıkıntılar”dır. I. cümlede günlük sıkıntılar

tanımlanarak konuya giriş yapılmış, II ve IV. cümlelerde günlük sıkıntılarla ilgili yapılmış çalışmalardan ve bu çalışmaların “günlük sıkıntılar

ile stres ilişkisi”ne dair elde edilen sonuçlarından söz edilmiş, V. cümlede de iki çalışmadan hareketle “günlük sıkıntılar ile stres arasındaki ilişki”ye yönelik varılan çıkarım ortaya konulmuştur. Bu durumda

I, II, IV ve V. cümle anlam bütünlüğü oluşturmaktadır. III. cümle ilk

anda paragrafla uyumlu gözükmektedir ancak bu cümlede paragrafın

konusu olan “günlük sıkıntılar” ele alınmamış, “önemli yaşam olaylarının kişide strese yol açtığı” görüşü ortaya konmuştur.

Aşağıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin anlam akışını bozduğunu bulalım.

(I) Okyanus yüzeyi kirliliğine ilişkin verilerin değerlendirildiği bir araştırmanın sonuçlarına göre, şu anda dünya denizlerinde 2,3 milyon

ton mikroplastik bulunuyor. (II) Boyu 5 milimetreden kısa olan plastik

parçacıklar şeklinde tanımlanan mikroplastikler; deniz kaplumbağalarının, balinaların ve balıkların vücutlarında sıklıkla karşımıza çıkıyor.

(III) Coğrafi kapsamı ve kırk yılı aşkın bir zaman aralığındaki verileri

incelemesi açısından eşsiz nitelikteki araştırma, okyanuslardaki mikroplastik yoğunluğunun son 18 yılda hızla arttığını gösteriyor. (IV)

Bu artışın 2005 - 2019 arasında plastik üretiminde gerçekleşen iki

kata yakın yükselişle ve plastik kirliliğini önlemeye yönelik zorlayıcı

tedbirler alınmamasıyla ilgili olduğu belirtildi. (V) Araştırmada, plastik

politikalarında kapsamlı bir değişim olmaması durumunda okyanuslara plastik akışının 2040 yılında 2016’dakine göre 2,6 kat daha hızlı

olacağı öngörüldü.

II numaralı cümle parçadaki anlam bütünlüğünü bozmaktadır.

Paragrafta Yapı (Düşüncenin Akışını Bozan 4. ÜNİTE: PARAGRAF Cümle - Parçayı İkiye Bölme)

MODÜL

17

TÜRKÇE Ders Anlatım Modülü

4. ÜNİTE: PARAGRAF

Paragrafta Yapı (Düşüncenin Akışını Bozan Cümle - Parçayı İkiye Bölme)

TYT TÜRKÇE 1

Adı Soyadı : ..............................................................

767ACCE1

Parçayı İki Paragrafa Ayırma

♦ Aynı parça içinde yeni bir konuya geçildiği ya da giriş cümlesinde

ortaya konan konunun farklı bir yanından söz edilmeye başlandığı cümle, ikinci paragrafın başlangıcı olacaktır. Böylece paragrafı

oluşturan cümleler kendi içinde anlamsal bütünlük oluşturacak

biçimde iki gruba ayrılacaktır.

Aşağıda verilen parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragrafın numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlayacağını

bulalım.

(I) Algının sadece uyarıcının özellikleriyle sınırlı bir süreç olmadığı,

bağlamın algı üzerindeki etkileriyle anlaşılabilir. (II) Uyarıcının içinde

yer aldığı bağlam, algılayıcının o uyarıcıyı nasıl yorumladığını ve dolayısıyla da nasıl algıladığını büyük ölçüde belirler. (III) Bağlamın algı

üzerindeki etkisi, algının basit bir biçimde gözlerin ve kulakların beyne çevre hakkında bir şeyler söylemesi olmadığını gösterir. (IV) Dış

dünya hakkındaki bilgilerin doğru bir şekilde temellendirilebilmesi

için duyum ve algının nasıl meydana geldiğinin oraya konulması oldukça önemlidir. (V) Özellikle bilginin kaynağının deneyim olduğunu

ileri süren filozoflar için duyum ve algının, bilginin oluşumu açısından

açıklanması büyük önem arz etmektedir. (VI) Çünkü bilginin kaynağı

olarak düşünülen ve oldukça karmaşık bir süreç olan deneyim, duyum ve algıdan bağımsız düşünülemez.

IV. cümle

Örnek Soru

(I) Tarihî anlatılar her ne kadar belli kültürel kodların sonraki nesillere aktarımı için önemli bir rol oynasa da bu anlatıların gerçekliği

postmodernizm ile birlikte sorgulamaya açılır. (II) Tarih nedir, nasıl

yazılır, tarihin edebiyata olan etkisinde objektif tavır sergilenebilir mi

gibi sorular; postmodernizmle birlikte sıkça sorulan sorular olur. (III)

Her yazar, kendi ideolojisine ve tarihe olan bakış açısına göre eserlerini kaleme alır. (IV) Bunu yaparken aynı zamanda kendisiyle benzer

yaklaşımlarla tarihi aktaran diğer yazarlarla ortak bir tarih kanonu

oluşturur. (V) Bu tarih kanonu, hâkim ideoloji ışığında bazen resmî

kanon hâline gelse de iktidarların değişimiyle resmiyetini kaybeder.

(VI) Ancak resmiyetini kaybetmesi, o anlayışla yazılan eserleri tarih

sahnesinden silmez.

Bu parçada iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

Çözüm

Parçanın I ve II. cümlelerinde postmodernizmin tarihî anlatılara ve

bu anlatılara yönelik görüşlere olan etkisinden söz edilirken III, IV, V

ve VI. cümlelerde yazarların tarihi ele alış biçimleri ve bu tutumlarıyla

ortaya çıkan durumdan söz edilmiştir. Bu durumda cevap B olmalıdır.

Örnek Soru

(I) Eleştirel düşünmenin henüz her yönüyle üzerinde anlaşmaya

varılmış bir tanımı yoktur. (II) Eleştirel düşünmeyi tanımlamanın zorluğu, işlev ve bileşenlerinin karmaşıklığına dayanmaktadır. (III) Buna

rağmen eleştirel düşünmeyi tanımlama çabaları gittikçe yaygınlaşmaktadır. (IV) Eleştirel düşünme becerisi doğuştan getirilen bir özellik

değildir; sonradan kazanılabilen, öğrenilebilen, öğretilebilen ve geliştirilebilen bir beceridir. (V) Eleştirel düşünmenin öğretilebilmesi

düşüncesi, temelde “bilinmesi ve öğretilmesi mümkün düşünme becerileri olduğu ve bu becerilerin öğrenilmesi durumunda kişinin daha

etkili düşüneceği” varsayımına dayanmaktadır. (VI) Ayrıca eleştirel

düşünmenin eğitimi ile ilgili olarak yapılan araştırmalar da eleştirel

düşünme becerilerinin öğretilebileceğini göstermektedir.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf, numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

Çözüm

Parçanın bütününde “eleştirel düşünme” kavramı ele alınmıştır, bu

noktada tüm cümlelerde “eleştirel düşünme”den söz edilmektedir.

Ancak I, II ve III. cümlelerde “eleştirel düşünmenin ne olduğunu açıklayan ve herkesçe fikir birliğine varılmış bir tanımın olmadığı” bilgisi

verildikten sonra “ortak bir tanımlamanın yapılamamasındaki etkenler”

belirtilmiş, ardından da “bu konuda çabaların sürdüğü” belirtilmiştir.

IV, V ve VI. cümlelerde ise “eleştirel düşünme” kavramına “eleştirel

düşünmenin doğuştan getirilen bir özellik olmadığı” teziyle giriş yapılmış, “eleştirel düşünme, öğrenilebilen bir beceridir” ana düşüncesi

etrafında konu geliştirilmiştir. Bu durumda doğru yanıt C olmalıdır.

Örnek 1

(I) Türkiye, sahip olduğu bitki türleriyle bulunduğu iklim kuşağında

zengin floraya sahip ilginç ülkelerden biridir. (II) Türkiye florasının ilginçliği, sahip olduğu tür zenginliğinin yanında çok sayıda endemik

tür içermesinden kaynaklanmaktadır. (III) Bu olağanüstü zenginlik

ve çeşitlilik; içerdiği farklı iklim tipleri, jeolojik ve ekolojik çeşitlilik,

zengin su kaynakları, çok çeşitli habitat tipleri gibi özelliklerinden

kaynaklanmaktadır. (IV) Türkiye florası üzerine araştırmalar, XVI. yüzyılın ortalarından itibaren Türkiye’ye gelen yabancı araştırmacılar ile

başlamıştır. (V) Bu araştırmacılar genellikle Doğu Akdeniz - Ege yörelerine gelmiş; Osmanlıları tanımanın yanında gördükleri bitki, hayvan

ve madenleri saptamaya çalışmışlardır. (VI) Fransız doğa bilimcisi P.

Belon, bu tip gezgin araştırmacıların ilki sayılır.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

Çözüm

I, II ve III. cümlelerde Türkiye florasının zenginliği ve bu zenginliği

sağlayan etkenler üzerinde durulmuştur. IV, V ve VI cümlelerde Türkiye florası üzerine yapılan araştırmaların tarihine yönelik bilgiler verilmiştir. Bu durumda ikinci paragrafın başlangıcı IV numaralı cümle

olacağından doğru cevap “C” olmalıdır.

Paragrafta Yapı (Düşüncenin Akışını Bozan Cümle - Parçayı İkiye Bölme)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

17

2

ETKİNLİK

Numaralanmış cümlelerle anlam bütünlüğüne sahip bir paragraf

oluşturulduğunda hangi cümlenin bu paragrafta kullanılmayacağını bulunuz, cümlelerin sıralamasını yazınız.

I. Aslen bir karbon atomunun, yani bildiğimiz kömürün elmasa

dönüşmesi için çok yüksek bir basınç gerekiyor.

II. Milattan yüzlerce yıl önce elmas, Hindistan’da ilk defa bulunduğunda göz kamaştıran parlaklığından ziyade büyüsü nedeniyle

ilgi gördü.

III. Tüm bu basınç ve ısıya, 3,2 yılı da eklersek elimize mükemmele

yakın bir elmas geçecektir.

IV. Aynı elmasın dönüşümü için 1700 - 2000 derecelik bir ısı gerekiyor, bu da magmaya doğru 200 kilometrelik bir yolculuk demek.

V. Bir elmasın oluşabilmesi için doğa üstü etkenlerin gerektiğini biliyor muydunuz?

VI. Bu basıncı tahayyül etmek gerekirse elinizin üzerine Eyfel Kulesi

ağırlığınca bir yükün bindiğini düşünebiliriz.

II numaralı cümle kullanılamaz, sıralama V - I - VI - IV - III biçiminde

olur.

I. Yapay Zekâ, iş süreçlerinde verimliliği ve inovasyonu artırarak

birçok fayda sağlayabilir.

II. Bu nedenle sektörel yapay zekâ test ve deneyim merkezleri

kurularak Avrupa’da yapay zekâ geliştiricilerine ve teknoloji sağlayıcılarına güvenli bir ortamda test yapma imkânı sağlanacak.

III. Ancak güvenlik yönünden ve etik bakımdan ortaya çıkan sorunlar,

bu teknolojinin dünya genelinde kabul görmesini engelleyebilir.

IV. Teknolojik gelişmelere paralel olarak toplumsal dönüşümün

yaşanması, doğal olarak yapay zekânın sosyal yaşam üzerinde

de önemli etkilerinin görülmesine yol açmaktadır.

V. Bu merkezlerin Avrupa’nın yapay zekâ alanında geriye düşmemesi ve güvenilir yapay zekânın geliştirilmesi için faydalı olması

bekleniyor.

VI. Avrupa Birliği yapay zekânın geliştirilmesi ve kullanımının desteklenmesi için güvenilir ve etik yöntemlerin benimsenmesi

gerektiğini savunuyor.

IV numaralı cümle kullanılamaz.

Sıralama I - III - VI - II - V biçiminde olur.

Örnek 2

(I) Köprülerin sağlam ve güvenli olması hayati önem taşırken dayanıklılığını ölçmek hayli zordur. (II) Köprü ile ilgili yapısal düzeltici

önlemlerin kararlarını alacak ve bu kararlar için köprülerde kontrolü

yapacak mühendisin köprü ile ilgili tüm sorunları bütün boyutları ile

bilmesi gerekmektedir. (III) Bu konuda çalışmalar yapan West Point Military Academy ve diğer üniversitelerden araştırmacılar, akıllı

telefonların köprü güvenliğinin izlenmesinde kullanılabileceğini ortaya koydu. (IV) Söz konusu projede, köprülerden geçen araçlarda

bulunan akıllı telefonların ivme ölçer verilerinin bir uygulama aracılığıyla toplanarak köprüdeki yapısal değişimlerin takip edilebileceği

görüldü. (V) Golden Gate Köprüsü üzerinde yapılan ölçümlerde, geleneksel olarak köprü izlemede kullanılan 240 sabit sensörün yerine

sadece iki akıllı telefonun kullanılabileceği görüldü.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi anlam bütünlüğü

bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

I. cümlede köprülerin dayanıklılığını ölçmenin zorluğu ifade edilmiş,

III. cümlede de “bu konuda” sözüyle köprülerin dayanıklılığının ölçülmesi kastedilerek I ve III birbirine bağlanmıştır. Ardından gelen ifadelerle de köprü dayanıklılığının ölçülmesine yönelik bir uygulamadan

söz edilmiştir. Bu durumda II. cümle anlam bütünlüğü içinde olmadığından cevap “B” olmalıdır.

Örnek 3

(I) Otizm teriminin bilimsel olarak ilk kez tanımlandığı 1943 yılından

beri geçen 80 yıllık süreçte, otizmin olası nedenleri, teşhisi ve tedavisi üzerine çok sayıda araştırma yapıldı. (II) Otizmin teşhisine yönelik

standart ölçütler belirlendi ve tüm ülkelerde kullanılmaya başlandı.

(III) Peki, otizmin tanısında değerlendirme ölçütleri neye göre belirleniyor? (IV) Her geçen yıl toplumsal bilinç ve farkındalık arttı. (V)

Ancak her geçen yılla birlikte otizmli bireylerin sayısında da ciddi

artış oldu.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi anlam bütünlüğünü bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm

İlk cümlede otizmin bilimsel olarak ilk kez tanımlandığı tarih verilerek

o tarihten günümüze kadar süreçte otizm üzerine pek çok araştırma

yapıldığı söylenmiştir. Ardından gelen II, IV ve V. cümlelerde de yine

aynı süreçte otizmle ilgili ortaya çıkan gelişmeler sıralanmıştır. Dolayısla, I, II, IV ve V numaralı cümleler anlamsal bütünlüğe sahiptir. III

numaralı cümle ilk anda II numaralı cümle ile bağlantılı gözükse de

ardından gelen IV ile V. cümleler, I ve II. cümlelerdeki düşünce akışını

devam ettirmektedir. Dolayısıyla anlam bütünlüğünü bozan cümle III

olduğundan cevap “C” dir.

Paragrafta Yapı (Düşüncenin Akışını Bozan Cümle - Parçayı İkiye Bölme)

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

17

3

1. (I) Empatiyi açıklamak için kullanılan “insanın kendisini karşısındakinin yerine koyması”durumu öyle kolayca yapılabilecek bir

şey değildir. (II) Her insan birbirinden farklıdır ve kimse kendini

karşısındakinin yerine öyle kolayca koyamaz. (III) Kendini onun

yerinde zannederken de ister istemez kendisi gibi düşünmeye devam eder. (IV) Empatide özdeşim kurarak anlamak vardır,

sempatide ise yandaş olmak esastır. (V) Empati kuran kişi taraf

tutmaz, sempati gösteren kişi karşısındakinin tarafını tutar.

(VI) Bir kişiye sempati duyuyorsak ona hak vererek onu destekleriz, empatide ise hak vermesek de onu anlamaya çalışırız.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf

numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

2. Stres, vücudumuzda bazı değişikliklere sebep olur. (I) Örneğin,

böbrek üstü bezlerinden adrenalin hormonu salgılanır. (II) Bu

hormon bir tehlikeyle karşı karşıya kaldığımızda “savaş ya da

kaç” tepkisinin başlatılmasını sağlar. (III) Bu durumda kalp atım

hızı artar ve kan basıncı yükselir. (IV) Kan akışı kasları, kalbi ve

beyni beslemesi için bu organlara yönlendirilir. (V) Bu nedenle

stres, kısa vadede yeme isteğimizin azalmasına neden olur.

Bu parçanın anlamlı bir bütün olması için “Aynı zamanda

yemek yeme ve sindirim gibi vücutta enerji gerektiren diğer

işlevler kısıtlanır.” cümlesi numaralanmış yerlerden hangisine getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. (I) Günümüzde de yararlanılan pek çok bilimsel bilginin temelleri çok eski çağlarda atılmıştır. (II) İnsanların astronomi bilimini öğrenmesindeki amaç; dünyayı anlama merakı, yaşamlarını

rahat ve güvenli kılmaktır. (III) Gökyüzü olaylarının izlenmesi,

kaydedilmesi ve yorumlanması; günümüz modern astronomi

bilimine temel oluşturmuştur örneğin. (IV) Aynı şekilde modern

astronomideki matematiksel dayanaklar ilk defa Mezopotamya’da kullanılmıştır. (V) Mezopotamya uygarlıkları, ziggurat adı

verilen tapınaklarda gözlem yaparak gök biliminde bilimsel

gözlem yöntemini keşfetmiş ve bilgileri tablolaştırmıştır. (VI) Ay

ve Güneş tutulmalarını hesaplayan bu medeniyetler; Merkür,

Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi gezegenlerin de varlığından

haberdardır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

4. (I) Pozitivist bilim anlayışına göre bilim insanları, tamamen

nesnel bir tutum içinde olurlar. (II) Yani bu anlayışa göre bilim

insanları, her şartta ve her zaman bilimsel çalışmanın planlanmasından sonuçlandırılmasına kadar her aşamasında tamamen objektif ve tarafsız olurlar. (III) Mekanik evren anlayışına

uygun olarak bu anlayış, bilim insanlarını bir fotoğraf makinesi

olarak görmektedir. (IV) Böylelikle bilim insanlarının duyguları

hiçe sayılmaktadır. (V) Ayrıca bilim insanlarına olay ve olguları

dışarıdan edilgen bir biçimde izleyen bir konum oluşturulmaktadır.

Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisinden sonra

“Başka bir deyişle bilim insanlarının sosyal bir varlık olan doğaları görmezden gelinmektedir.” cümlesi getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. (I) Kültür, etkileşimler ürünü; bütünü ve kaynağıdır. (II) Medeniyetin kökeninde insanın çevresiyle ve kendisiyle etkileşimleri yatar. (III) Bu kapsamda bireyler, topluluklar, uluslar; duygu,

düşünce ve inançlar; ürünler, uygulamalar, sistemler; dahası

gelenekler ve kültürler arası etkileşimlerden söz edilebilir. (IV)

Kuşaklar arası etkileşim, yaşamın özünü meydana getirir. (V)

Kuşaklar arası etkileşimin çatışma olarak tanımlanması ise

etkileşimin gücünü ve yaygın etkisini ortaya koymaktadır. (VI)

Yaşam, nesiller arası etkileşimlerle yenilenir ve zenginleştirilerek geçmişten bugüne ve geleceğe aktarılır.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf

numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

3. (I) Nesiller arası ilişkiler, genellikle olumsuzluk yüklü kuşak

çatışmaları ekseninde değerlendirilir. (II) Özellikle iletişim teknolojilerindeki gelişmeler dikkate alındığında her kültür çağı,

kendi kuşağını ortaya çıkarmıştır. (III) Bu süreçte kültürel bellek

sözlü, yazılı - basılı ve elektronik (sanal-dijital) biçim ve içerik

kazanmıştır. (IV) Bu alandaki köklü değişim, kültürel belleğin

insani niteliğini kaybederek yapay belleğe dönüşmesiyle ortaya

çıkmaktadır. (V) Böylece kültürel belleğe ait her anlatı, “canlı”

yapısından kâğıda dayalı metne ve son dönemde de elektronik

içeriğe dönüşmüştür.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Sınıf İçi Uygulama

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 1 17

4

542BAD66

1. (I) Kitle hâlinde gerçekleşen göçmen hareketlerinde demografik

olarak belli bir çoğunluğun birlikte hareketliliği söz konusudur.

(II) Bu durumda insanlar çoğunluk hâlinde olmalarından dolayı

azınlık psikolojisini çok fazla üzerlerinde hissetmezler. (III) Bu

nedenle de kitle hâlindeki göçmen hareketlerinde göçe katılanlar gittikleri yerde, daha önce sahip oldukları kültür unsurlarını yaşamaya ve korumaya daha fazla özen gösterirler. (IV)

Göçmenlerin gittikleri yere uyum sağlama ve bütünleşmeleri

için gereken ilk koşul, ailenin bir arada olmasını sağlayacak bir

konuta sahip olmalarıdır. (V) Böylece göç eden ailenin geldiği yere aidiyet hissi duymasını sağlayacak en önemli aşama

katedilmiş olur. (VI) Ailenin geçimini sağlamak üzere çalışılabilir

durumda olan aile üyelerinin istihdamı da uyum sağlama sürecinin bir diğer koşulu olarak değerlendirilmelidir.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istenirse ikinci paragraf

numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

3. (I) Araştırmacılar Fransız Polinezya’sındaki en büyük ada olan

Tahiti açıklarında, 30 metre derinlikte el değmemiş bir mercan

resifi keşfetti. (II) Keşif görevini yürüten UNESCO yetkilileri,

bunun o derinlikte keşfedilen en büyük resiflerden biri olduğunu bildirdi. (III) Mercan resifleri dünya yüzeyinin %1’den daha

az kısmını kapladıkları hâlde dünyadaki biyoçeşitliliğin yaklaşık % 25’ine ev sahipliği yapıyor ve bu, ekolojik açıdan büyük

önem taşıyor. (IV) Mercan resifleri genellikle daha sığ sularla

özdeşleştirildiği için söz konusu keşif biraz şaşırtıcı bulundu.

(V) Araştırmacılara göre, sığ sular iklim değişimine bağlı olarak

daha hızlı ısındığı için görece daha derin yerler mercan resifleri

için bir sığınak işlevi görüyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi anlam

bütünlüğünü bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. I. Geleneksel yöntemlere göre önemli ölçüde daha düşük

güç kullanılan bu yöntem, internetin iklim ayak izini küçültme potansiyeline sahip olmasıyla öne çıkıyor.

II. Bu optik çip, tek bir kızılötesi lazerden gelen ışığı kullanarak çok sayıda farklı frekansta ışık üretiyor.

III. Danimarka ve İsveç’ten araştırmacılar, küresel internet trafik hızının iki katına karşılık gelen 1,8 petabitlik hıza sahip

bu veri transferini, özel tasarlanmış tek bir optik çip kullanarak gerçekleştirdi.

IV. Bilim insanları sadece bir ışık kaynağı kullanarak saniyede

1,8 petabit hızla veri aktarıp bir dünya rekoruna imza attı.

V. Böylece lazerin tek olan frekansı tek bir çip içinde yüzlerce

farklı frekansa çoğaltılıyor.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. I. Mekanik uçuş ile ilgili bilimsel araştırmalar yaparak insanın

mekanik bir araç olmadan uçamayacağını ileri sürer, bu

yoldan hareketle kuşa benzeyen uçan makine tasarımları

yapar.

II. Bu süreçte modern anlamda uçuşla ilgili ilk bilimsel araştırmaların Leonardo da Vinci tarafından yapıldığı bilinmektedir.

III. Bu tasarımlar, havacılık alanındaki çalışmaları Sanayi Devrimi’yle birlikte başka bir boyuta yönlendirir.

IV. Leonardo da Vinci, kuşların uçuşlarını inceler ve uçuşla

anatomileri arasındaki bağıntıyı ortaya koymaya çalışır.

V. İnsanların ayaklarının yerden kesilebileceği düşüncesi

tarihsel süreç içinde bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişikliğe uğramış ve ilerleme kaydetmiştir.

Numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak

biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Ödev

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 2 17

5

678F1610

1. (I) 2019’un son aylarından itibaren dünyadaki tüm diller; korona, korona virüsü, COVID19 gibi yeni sözcük ve yapılarla tanışmıştır. (II) Küresel salgın hâline gelen hastalığın varyantlarının

adlandırılma işi yapılırken Dünya Sağlık Örgütü, Yunan alfabesindeki harflerin sırasına göre varyantları isimlendirmiştir. (III)

Türkçe de bu durumdan etkilenmiş ve uzun süre ülkemizde

söz konusu terimlerin tanımı, yazımı, telaffuzu gibi konularda

yazılar yazılmış; çalıştaylar düzenlenmiştir. (IV) Tüm bu çalışmalara rağmen bu sözcüklerin yazımı, tanımı, okunuşu üzerinde

bir fikir birliğine varılamamıştır. (V) Günlük yaşamın parçası olan

tüm bu terim ve sözcükler hâlâ sözlüklere girememiştir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi düşüncenin

akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. (I) Sanatın bilgi ile olan ilişkisini araştıran alana sanat epistemolojisi adı verilir. (II) Alanın en temel soruları, “Sanat bilginin

kaynağı olabilir mi?” ve “Sanat bir şeyler öğretir mi?” sorularıdır. (III) Böylece sanatın bilişsel değerinin olup olmadığı tartışılmaktadır. (IV) Schopenhauer ve Heidegger’in bir bütün olarak

felsefi görüşlerine baktığımızda onların sanata ortak bir açıdan

yaklaştıklarını görürüz. (V) Gerek sanata gerek bilgiye ve özellikle de sanatın bilgisine önemli bir yer verirler. (VI) Her iki filozof

için de bilgi, insanın varlık sebebidir.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf

numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?

A) II B) III C) IV D) V E) VI

3. (I) Teleskopların başlıca işlevleri, görüntüyü daha parlak hâle

getirmek ve büyütmek olarak özetlenebilir. (II) Yeryüzündeki

teleskoplarla yapılan gözlemlerin kalitesi, teleskopların bulunduğu ortam koşullarına göre değişir. (III) Bu durum, teleskopların kurulacağı bölgelerin özenle seçilmesini gerektirir. (IV)

Teleskoplar genellikle etrafta fazla yerleşimin olmadığı yüksek

tepelere kurulur. (V) Böylece hem gözlemler ışık kirliliğinden

olabildiğince az etkilenir hem de gözlemlenen gök cisimlerinden gelen ışık atmosferde daha az yol alarak daha az dağılır.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. (I) Deterjanların günümüzdeki gibi yoğun bir biçimde henüz

günlük hayata girmediği yıllarda, temizlik işlerinde çoğunlukla

arap sabunları kullanılırdı. (II) Kalıp sabuna nazaran temizleme

gücü daha yüksek olan arap sabunları bakkallarda, kesif kokusundan dolayı genellikle dükkânın dışına konulan bir tenekenin

içinde muhafaza edilirdi. (III) Eskiden yiyecek ve içeceklerimiz

gibi bütün temizlik ve kişisel bakım ürünleri de mahalle bakkallarında satılırdı. (IV) Bakkal tarafından metal bir kaşık yardımıyla

naylon torbanın içine doldurulduktan sonra tartılarak satılırlardı.

(V) Yerlerin, merdivenlerin, çamaşırların arıtılması işlemlerinde o

yıllarda ev hanımlarının en büyük yardımcısı olan arap sabunları, yerini artık deterjanlara bıraktı.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. (I) Uyku süresi bireysel farklılıklar göstermesine rağmen temelde yaşla ilgilidir. (II) Uykunun hafif uykudan derin uykuya kadar

beş evresi vardır. (III) Bu evrelerin ilk dördü “NREM” olarak

adlandırılır. (IV) NREM evrelerinde metabolizma yeniden düzenlenir ve bedenin dinlenmesi sağlanır. (V) REM olarak adlandırılan son evrede ise kan basıncı, nabız ve vücut ısısı yüksek; kalp

atışı hızlı ve beyin dalgaları aktiftir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmuştur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. (I) Grafene benzerliğinden dolayı “yeni nesil mucize malzeme”

olarak tabir edilen grafini üretmek, malzeme biliminin uzun

süredir gerçekleştirmek istediği bir hedefti. (II) Araştırmacılar

grafinin iletkenliğiyle grafene rakip çıktığını, üstelik grafinin

iletkenliğinin kontrol edilebilir olduğunu belirtiyor. (III) Ancak

uzun zamandır süren deneysel ve kuramsal çalışmalara rağmen başarılı olunamamıştı. (IV) Geçtiğimiz yıl araştırmacılar

elektronik, optik ve yarı iletken malzeme alanlarında çığır açıcı

yeniliklere imkân verme potansiyeli olan bu malzemeyi üretmeyi sonunda başardıklarını duyurdu. (V) Çok farklı alanlarda,

çok farklı uygulamalara olanak sağlayan potansiyelinden dolayı

grafinin üretilebildiği haberi malzeme bilimi dünyasında büyük

bir heyecan yarattı.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

ÖSYM Tarzı

TYT TÜRKÇE

MO

DÜL

Test 3 17

6

336F1F83

PARAGRAFTA YAPI

♦ Cümleleri arasında dil ve düşünce yönünden anlam bütünlüğü

olan paragraflarda bu bütünlük gelişigüzel biçimde değil, cümlelerin belli bir düzende sıralanmasıyla oluşur. Bu düzen de paragrafta

“giriş, gelişme ve sonuç” cümlelerinin doğal geçişlerle birbirine

bağlanması ile kurulur. Her paragrafta giriş, gelişme ve sonuç