KONU NE SORU

KONU HEM SORU

A

Y

EDEBİYAT

T

32

+ 4

Akıllı Tahtaya

Tam Uyumlu

Video

Çözümlü

Fasikül

Test

Yeni Nesil

Sorular

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

GÜZEL SANATLAR - EDEBİYAT İLİŞKİSİ

İLETİŞİM VE DİLİN İŞLEVLERİ 1

Dilin Kullanımdan Doğan Türleri: Diller, sosyal, kültürel

veya siyasi süreçler sonucu bazı değişimler geçirir. Bu değişiklikler sonucunda dillerin hem konuşmada hem de yazıda

bazı farklı şekilleri ortaya çıkar.

1. Lehçe: Dilde, yazılı metinlerle izlenemeyen dönemlerde

görülen ses, yapı ve söz dizimi ayrılıklarıdır. Yakutça ve Çuvaşça Türkçenin lehçeleridir.

2. Şive: Bir dilin, metinlerle incelenebilen dönemlerinde görülen bazı ses ve şekil farklılıklarıdır. Kırgızca, Azerice vb.

Türkçenin şivelerine örnek verilebilir.

3. Ağız: Bir şive içinde, konuşma dilinde karşımıza çıkan

ses, biçim ve anlam farklılıklarıdır: Urfa ağzı, Denizli ağzı vb.

Uyarı

Sanatın Sınıflandırılması: Sanat; genel olarak insanların

maddeye dayanan gereksinimlerini karşılamak için yapılan,

öğrenimle birlikte deneyim, beceri, ustalık gerektiren, “yarar

amacı” güden endüstriyel sanatlar (zanaat) ve insanları etkilemeyi ve onlarda coşku ve hayranlık uyandırmayı amaçlayan eserler üreten güzel sanatlar şeklinde iki gruba ayrılır.

Uyarı: Endüstriyel sanatlara kuyumculuk, kunduracılık gibi

sanatlar; güzel sanatlara da edebiyat, müzik, resim, heykel

gibi sanatlar örnek verilebilir.

Bilgi

4. Standart dil: Bir ülkedeki ağızlardan birinin ortak kültür

dili yani yazı dili hâline gelmesidir. “Ölçünlü dil” olarak da

adlandırılır. Türkçede standart dile İstanbul ağzı kaynaklık

etmiştir. Türk dili, farklı dönemlerde Göktürk, Uygur, Arap,

Latin ve Kiril alfabeleri kullanılarak yazı dili olarak kullanılmıştır.

5. Argo: Dil içinde, küçük gruplar arasında kullanılan söz ve

söyleyişlerden oluşan özel dildir.

3. Jargon: Dilin; aynı meslek veya topluluktaki insanlar tarafından kullanılan özel biçimidir.

Bilgi

Edebiyat ve Güzel Sanatlar, Güzel Sanatlar İçinde Edebiyatın Yeri: İnsanoğlu; evreni, kendini, olay ve olguları,

bilim ve sanat aracılığıyla -iki çekilde- algılamaya ve algıladıklarını diğer insanlarla paylaşmaya çalışmıştır.

1. Bilimsel çalışmalar, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe

bağlı kalarak varlığı anlamaya çalışır.

2. Sanatsal çalışmalar ise varlığı farklı araçlar kullanarak

güzel ve etkili bir biçimde ve kişisel bir yaklaşımla ortaya

koymayı amaçlamıştır.

Bilgi

Dil ve Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Önemi: Temeli

bilinmeyen zamanlarda atılmış gizli bir antlaşmalar sistemi

olan dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araç,

kendi kanunları içerisinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlıktır.

Bu özellikleri ile dil, en önemli iletişim aracı olması yanında,

bir milletin maddî ve manevî değerlerinin tümü şeklinde tanımlayabileceğimiz kültürün önemli bir parçası ve taşıyıcısıdır.

Bilgi

Güzel sanatları kullandıkları malzemeye göre de şöyle

sınıflandırılabilir:

1. İşitsel (Fonetik) sanatlar: Müzik, edebiyat vb.

2. Görsel (Plastik) sanatlar: Resim, heykel, mimari hat vb.

3. Dramatik (Ritmik) sanatlar: Tiyatro, dans, sinema,

opera , bale vb.

Bilgi

Edebiyatın, insanı konu alan diğer bilim dallarıyla ilişkisi: Temelinde yaşamı ve yaşamın merkezinde yer alan,

insanı her yönüyle anlamayı, incelemeyi amaç edinen tarih,

psikoloji, sosyoloji, felsefe bilim dalları ile edebiyat arasında

her zaman karşılıklı bir ilişki vardır.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

Metinlerin Sınıflandırılması: Metinler gerçeklikle ilişkileri,

işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sanat metinleri ve

öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.

Sanat metinlerinde, sözcükler yan ve mecaz anlamları öne

çıkacak şekilde kullanılır. Gerçekliğin dönüştürülmesi söz

konusudur.

Öğretici metinlerde, metin bilgi vermek amacıyla oluşturulur; sözcükler, genellikle temel anlamlarıyla kullanılır. Gerçeklik olduğu gibi ele alınır.

Bilgi

Gösterge: Kendi dışındaki bir şeyi gösteren, düşündüren,

onun yerini alabilen, sözcük, nesne, görünüş veya olgulara

gösterge adı verilir.

İletişimi sağlayan sözcük, resim, şekil, işaret vb. öğelere

“gösteren” denir. Gösteren, akılda birtakım görüntüler oluşturuyorsa, bu da “gösterilen”dir.

Göstergeler, ikiye ayrılır.

1. Dil Göstergesi: Sözlü ya da yazılı her türlü söz ve söz

öbekleridir.

2. Dil Dışı Göstergeler:

a)Doğal göstergeler-belirti: (yaprakların düşmesi, şimşek

çakması vb.

b)Sosyal göstergeler-belirtke: (Görgü kuralları, trafik lambaları vb.)

Bilgi

İletişim ve Dilin İşlevleri: İnsanlar arasında iletişimi sağlayan en önemli araçlardan biri olan dil, kullanım yerine ve

amacına göre farklı işlevler kazanır.

1. Göndergesel İşlev: Dilin bilgi verme işlevidir, ileti, dilin

“gönderge”yi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenir. Nesnellik ön plandadır. (Elektronik eşyalar fişten çıkarılmadığı

sürece enerji harcamaya devam eder.)

2. Heyecana Bağlı İşlev: Dil; duygu ve heyecanları dile

getirme amacıyla oluşturulur. Ünlem cümleleri bu türdendir.

(Elimdeki bu acıya katlamıyorum artık!)

3. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi: İletiyle, alıcıda bir tepki

ve davranış değişikliği amaçlanır. Emir cümleleri şeklinde

oluşturulur. (Bu ilacı mutlaka tok karna alın.)

4. Kanalı Kontrol İşlevi: İleti, kanalın iletiyi iletmeye uygun

olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenir. Daha çok,

soru cümleleriyle oluşturulur. ( En arka sıradakiler de tahtayı

görebiliyor mu?)

5. Dil Ötesi İşlev: İleti dille ilgili bilgi vermek ve dil bilgisine

yönelik kuralları açıklamak üzere düzenlenir. (İsim tamlamalarında tamlanan iyelik eki alır.)

6. Şiirsel (Sanatsal) İşlev: İleti, iletinin kendisini iletmek

üzere düzenlenir. Sözcükler, daha çok yan ve mecaz anlamlarıyla kullanır. (Uyu! Gözlerinde renksiz bir perde / Bir parça

uzaklaş kederlerinden.)

Bilgi

A) Sanatsal Metinler:

1. Coşku ve Heyecana Bağlı Metinler (Şiir)

2. Olay Çevresinde Gelişen Metinler:

a) Anlatmaya Bağlı metinler (Roman, öykü, masal vb.)

b) Göstermeye Bağlı Metinler (Tiyatro türü metinler)

Bilgi

İletişim: Gönderici ve alıcı arasında gerçekleşen duygu, düşünce, davranış ve bilgi alışverişine iletişim denir.

Jest, mimik, resim, simge veya simgelerle iletişim gerçekleştirilebilir fakat en etkili etkileşim aracı dildir.

İletişim ögeleri:

1. Gönderici (Kaynak): İletiyi gönderen kişi ya da varlıktır.

2. Alıcı: Duygu, düşünce ve isteklerin iletildiği, aktarıldığı

kişi ya da topluluktur.

3. İleti: Göndericinin alıcıya aktardığı mesaj yani duygu, düşünce ya da isteklerdir.

4. Kanal: Göndericinin, iletiyi alıcıya gönderirken kullandığı

yol veya araçtır.

5. Bağlam: İletişim unsurlarının birlikte meydana getirdikleri

ortamdır.

6. Dönüt (Geri bildirim): Alıcının göndericiye verdiği her

türlü yanıttır.

7. Şifre: Göndericinin, iletisini aktardığı yazı, resim, rakam

vb. araçlardan her biri bir şifredir.

Bilgi

A) Öğretici Metinler:

1. Felsefi Metinler 2.Tarihî Metinler 3. Bilimsel Metinler

4. Gazete ve Çevresinde Gelişen Metinler; (Makale, deneme, fıkra, röportaj vb.)

5. Kişisel Hayatı Konu edinen Metinler; (Anı, gezi, günlük, biyografi vb.)

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

4. Duygu ve düşüncelerimizi belirli bir düzen içinde ortaya

koyduğumuz metinler; gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, ---- ve ---- olmak üzere işlevleri bakımından ikiye ayrılır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisinde verilenler getirilmelidir?

A) öğretici metinler - bilim metinleri

B) bilimsel metinler - kültür metinleri

C) sanatsal metinler - felsefi metinler

D) bilimsel metinler - teknoloji metinleri

E) sanatsal metinler - öğretici metinler

5. Bir gök olayı olan “yıldırım” karşısında bilim adamının tavrı,

bu doğa olayının nedenlerini araştırmak, bundan korunmanın yollarını bulmaya çalışmaktır. Bilim adamı bu duyarlıkla

çalışarak paratoneri bulmuş ve bunun etki alanını formüllerle ifade etmiştir. Ama bir sanatçı, “yıldırım”la bu şekilde

ilgilenmez. O, dış dünyadan algıladıklarını kendi sanatsal

gerçekliğinde yeniden oluşturur. Bir şair sözcüklerin çağrışım gücünden, dilin anlatım olanaklarından yararlanarak

kendi duygu ve hayallerini dile getirir. “Yıldırım” sözcüğü de

şair için bu noktada bir ileti aracı, bir ifade birimi olur.

Bu parçadan sanat ve bilim ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Yaşama ait ögeler hem sanata hem de bilime kaynaklık

eder.

B) Sanat ve bilimin temel ayrışma noktası ele alınan konunun işleniş biçimidir.

C) Güçlü bir hayal gücü ürünü olan sanatsal çalışmalar,

bilimsel çalışmalara ilham kaynağıdır.

D) Sanat eseri, ele aldığı konuyu kurmaca bir gerçeklik

içinde işler.

E) Sanatsal metinlerde dil, sanatsal işlevi ile kullanılır.

1. Aşağıdakilerden hangisi edebî eserlerin belirleyici

özelliklerinden biri olamaz?

A) İşlenmiş, sağlam, özlü bir dil ve anlatıma sahip olmalıdır.

B) Okurun duygularını harekete geçirmeli, onda estetik

zevk ve heyecan uyandırmalıdır.

C) Okurun ilgisini çekebilecek bireysel ya da toplumsal konuları ele almalıdır.

D) Ele alınan konular ve düşünceler inandırıcı olmalı, kanıtları ile birlikte ortaya konmalıdır.

E) Duygu ve düşünceler belirli bir edebî türün kuralları gözetilerek anlatılmalıdır.

2. Geçmişi ilgilendiren bir sanat eserini oluşturmanın ve değerlendirmenin yolu hiç şüphesiz anlatılacak ya da anlatılmış olan dönem, olay ve kişileri iyi bilmekten geçer. Bu da

edebiyat ve ---- bilimi arasındaki ilişkiyi kaçınılmaz kılar.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) tarih B) sosyoloji C) psikoloji

D) felsefe E) coğrafya

3. İnsanlık tarihi boyunca pek çok kişi, sanatı kendine göre

tanımlamıştır. Bu tanımların ortak noktalarından yola çıkılarak şu söylenebilir: Sanat; insanların, kendileri ve doğa

karşısındaki duygu ve düşüncelerinin çizgi, renk, biçim,

ses, söz ve ritim gibi unsurlarla güzel ve etkili bir biçimde

ve kişisel bir üslupla ifade edilmesidir.

Bu parçadan hareketle sanat ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Özgünlük kaygısı ön plandadır.

B) Başarı düzeyi, evrensel ilkelere bağlı kalınarak ölçülür.

C) Yaşamdan ve doğadan beslenir.

D) Duygu ve düşüncelerin bir şekilde ortaya konmasıdır.

E) Dilin günlük kullanım özellikleri ile yetinmez.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

9. Sanat metinleri; edebî bir heyecan uyandırmak, estetik

zevk ve anlayış kazandırmak amacıyla yazılır. Bu metinler

içinde yer alan masal, fabl, destan gibi türler; ---- metinler

olarak adlandırılır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) anlatmaya bağlı

B) coşku ve heyecana bağlı

C) göstermeye bağlı

D) kişisel yaşamı konu edinen

E) gazete ve çevresinde gelişen

10. Aşağıdakilerin hangisinde verilen bilgi yanlıştır?

A) Edebî metin bir iletişim aracıdır.

B) Edebî metnin tek bir anlamı yoktur, anlamları vardır.

C) Edebî metinde dil, daha çok sanatsal işlevi ile kullanılır.

D) Edebî metin, yazıldığı dönemden bütünüyle bağımsız

bir metindir.

E) Edebî metin, hem kendinden önceki hem de kendinden

sonraki eserlerle bağlantılıdır.

11. Aşağıdakilerden hangisi dramatik (ritmik) sanatlardan

biri değildir?

A) Tiyatro B) Müzik C) Bale

D) Sinema E) Opera

6. İnsanı her yönüyle anlatmayı amaçlayan edebiyat; öykü,

roman, tiyatro gibi türlerle kimi zaman insan ruhunu derinlemesine tahlile girişir. Bu durum, edebiyatın ---- bilimiyle

yakın ilişki içinde olmasını zorunlu kılar.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) tarih B) psikoloji C) sosyoloji

D) felsefe E) coğrafya

7. (I) Güzel sanatlar; işitsel (fonetik), görsel (plastik) ve dramatik (ritmik) sanatlar olmak üzere üç gruba ayrılır. (II)

Edebiyat diğer güzel sanat dallarından, kullanılan malzeme

ve kendini ifade ediş tarzı bakımından ayrılır. (III) Edebiyat

dışındaki güzel sanat dallarının malzemesi boya, alçı, taş,

ağaç gibi maddi unsurlarken dramatik sanatlar içinde yer

alan edebiyatın malzemesi dildir. (IV) Aynı zamanda diğer

sanat dallarıyla üretilen eserleri açıklamak için kullanılan

edebiyat, bu yönüyle de öteki sanat dallarından ayrılır. (V)

Bütün güzel sanatlar gibi güzeli, estetik haz uyandıracak

şekilde anlatma ve kalıcı kılma çabası içinde olan edebiyat;

aynı zamanda müzik, sinema, tiyatro vb. sanat dallarına da

kaynaklık edebilir.

Yukarıda numaralanmış olarak verilen cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Edebî eserler; toplumla, siyasetle, içinden çıktıkları toplumun karakteristik yapılarıyla bir bütünlük içindedir. Özellikle de belirli bir dönemi konu edinen eserler, kurgusal düzleme taşıdıkları o dönemin ayırıcı özelliklerini, doğrudan

veya dolaylı yoldan okura aktarır.

Bu parçadan yola çıkarak edebiyatın aşağıdaki bilim

dallarından hangisi ile sıkı bir ilişki içinde olduğu söylenebilir?

A) Tarih B) Coğrafya C) Psikoloji

D) Felsefe E) Sosyoloji

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Dilin işlevlerine yönelik aşağıdaki örneklerden hangisi

ayraç içinde verilen açıklama ile uyuşmamaktadır?

A) Daha çabuk unutulurdu belki su sızdırmayan sarılmalar. (Sanatsal işlev)

B) Kraliçe ve işçi arıların iğnesi olduğu halde bal yapmayan erkek arılar iğnesizdir. (Göndergesel işlev)

C) Arka sırada oturanlar da sesimi duyabiliyor mu acaba?

(Kanalı kontrol işlevi)

D) İyelik ekleri, bir varlığın kime ait olduğunu bildiren eklerdir. (Dil ötesi işlev)

E) Keşke sen de bizimle İzmir’e gelseydin! (Alıcıyı harekete geçirme işlevi)

5. Antrenör, sahaya çıkmak için giyinme odasında son hazırlıklarını yapan futbolculara “Maça hızlı başlayacağız ve

oyunu rakip sahaya yığmak için bütün çabamızı ortaya koyacağız, anlaşıldı mı arkadaşlar?” diye son uyarılarını yaptı. Takım kaptanı Umut, “Maçın sonuna kadar bu şekilde

oynayabilecek miyiz peki hocam!” diyerek ayağa kalktı.

Bu parçadaki iletişim ögeleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Gönderici : Antrenör

B) Alıcı : Futbolcular

C) Bağlam : Giyinme odası

D) Dönüt : Antrenörün konuşmaları

E) Kod : Dil

1. İletişim ögeleri ile ilgili aşağıdaki tanımlamalardan hangisi yanlıştır?

A) Alıcı: Kodlanmış iletiye anlam verip kodu çözen iletişim

ögesidir.

B) İleti: Düşüncelerin, isteklerin, duyguların görsel veya

işitsel hâle dönüşmüş şeklidir. Konuşma, yazı, hareket,

resim vb. ögelerle gerçekleştirilebilir.

C) Bağlam: İletinin alıcıya ulaşmasında kullanılan yol ve

iletiyi alıcıya taşıyan araçtır.

D) Dönüt: Göndericinin iletisine alıcının verdiği tepki ve

karşılıktır.

E) Kod: İletişimin gerçekleşebilmesi için göndericinin ve

alıcının bilmesi gereken iletinin özel bir tarzda düzenlenmiş hâlidir.

2. Bir dilin, metinlerle izlenemeyen tarihî dönemleri içinde, iki

farklı dil özelliği gösterecek düzeyde görülen ses, yapı ve

söz dizimi farklılaşmalarına ----; dilin, metinlerle izlenebilen

tarihî seyri içinde dilde görülen bazı ses ve şekil farklılıklarına ise ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) şive – ağız   B) lehçe – şive

C) şive – lehçe   D) ağız – şive

E) lehçe – jargon

3. Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatının dönemlere

ayrılmasında doğrudan esas alınan ölçütlerden biri değildir?

A) Savaşlar ve göç   B) Sanat anlayışı

C) Dinî anlayış   D) Kültürel değişim

E) Dil - coğrafya etkisi

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

9. Dil bazen, estetik bir yapı altında karşı tarafta etki oluşturmak amacıyla kullanılır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir.

Bu parçada açıklanan dilin işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Göndergesel işlev

B) Alıcıyı harekete geçirme işlevi

C) Heyecana bağlı işlev

D) Dil ötesi işlevi

E) Sanatsal işlev

10. Mesajın hazırlanıp çıktığı ilk merkez; duygu ve düşüncelerin aktarılması sürecinde iletişimi başlatan taraftır.

Bu parçada aşağıdaki iletişim ögelerinden hangisi

açıklanmıştır?

A) Bağlam B) Gönderici C) Kanal

D) Kod E) Alıcı

11. Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divanü Lügati’t Türk olmasaydı o zamanki Türklerin yaşama şekilleri, dünya görüşleri,

gelenek ve görenekleri, kullandıkları sözcükler, İslamiyet

öncesi döneme ait sözlü ürünler, tarihin derinliklerinde bir

sır olarak kalacaktı.

Bu parçadan yola çıkarak aşağıdakilerden hangisine

ulaşılabilir?

A) Dil en etkili iletişim aracıdır.

B) Dilin temel işlevi, millet denilen sosyal varlığı birleştirmektir.

C) Dil kültürün en önemli parçası ve taşıyıcısıdır.

D) Sosyal bağlarımızı düzenleyen dil, hayatımızın her alanında varlığını hissettirir.

E) Dil, kendi kanunları içerisinde yaşayan ve gelişen canlı

bir varlık; bir kod sistemidir.

6. I. Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî gelişimi

içinde ayrılmış kollarıdır. (Standart Dil)

II. Bir dilin; toplumun belli bir çevresi tarafından kullanılan,

kendine özgü sözcük, deyim ve deyişlerden oluşan özel

bir türüdür. (Argo)

III. Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden

ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır.

(Jargon)

IV. Bir dilin, tarihî gelişimi içinde yazılı kaynaklarla izlenemeyen dönemlerinde ayrılmış kollarıdır.(Lehçe)

V. Bir dilin bir ülke sınırları içindeki farklı yerleşim bölgelerinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılaşan konuşma biçimidir. (Ağız)

Yukarıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen

kavramla uyuşmamaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

7. Aşağıdaki edebî dönemlerin hangisinin belirlenmesinde kültürel değişimin etkisi daha belirgindir?

A) İslamiyet öncesi Türk edebiyatı

B) Halk edebiyatı

C) Divan edebiyatı

D) Tanzimat edebiyatı

E) Tekke edebiyatı

8. Günlük yaşamın büyük bir çoğunluğu dili kullanarak geçer.

Fakat kullanım noktasında dil amaca bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Örneğin ‘’Kitaplarınızı hemen kapatın sınav yapacağım.’’ diyen bir öğretmen dili ---- işlevi ile

kullanmış olur.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) göndergesel

B) alıcıyı harekete geçirme

C) heyecana bağlı

D) dil ötesi

E) kanalı kontrol

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. Bazı edebî metinlerin arka planında bazı düşünceler yatar.

Toplumları etkileyen bu düşünceler, bilimsel yalınlığıyla değil, değiştirilip dönüştürülerek anlatılır. Sayfalarca süren bir

edebî metnin arkasında bir cümlelik, bir iki kelimelik bir düşünce olabilir. Edebî metin, bu yönüyle ---- bilimi ile yakın

bir ilişki içindedir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) sosyoloji       B) tarih

C) felsefe      D) coğrafya

E) psikoloji

5. Sanatsal metinlerle ilgili aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Metnin yazarının duyguları, sezgileri, hayalleri yapıta

yansır.

B) Dil genellikle sanatsal işleviyle kullanılır.

C) Ele alınan içerik gerçeklere dayansa da temelde kurgusaldır.

D) Sözcüklerin temel anlamları ile yetinilmez, oluşturulan

metinde çok anlamlılık vardır.

E) Yazar, kesin yargılara ulaşmaya çalışır, ortaya konan

değerlendirme ve tespitlerin belirli tanımları vardır.

6. I. Heykel

II. Sinema

III. Müzik

IV. Mimari

Yukarıda numaralanmış olarak verilen sanatlardan

hangisi plastik (görsel) sanat örneğidir?

A)  Yalnız  I B)  Yalnız  II C)  II  ve  III

D) I ve IV E) III ve IV

1. “Kardeşler, keşke asırların geceleri ve dünyaların mezarları gözlerime dolarak bir kör olsaydım zira bugün vatanımın

uğradığı felâket ve musibetleri görmek çok acı!..”

Bu cümlede dil, aşağıdaki işlevlerinden hangisi ile kullanılmıştır?

A) Dilin göndergesel işlev

B) Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi

C) Dilin heyecana bağlı işlevi

D) Dilin dil ötesi işlevi

E) Dilin kanalı kontrol işlevi

2. İngilizce öğretmeni sınıfta “present tense” konusunu işlemektedir. Öğretmen, arka sırada oturan Aylin’e “Kızım,

konuyu anladın mı?” diye sorar. Aylin de “Çok iyi anladım,

öğretmenim.” cevabı verir.

Bu parçada kullanılan iletişim ögeleri ile ilgili aşağıdaki

açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Alıcı: Öğrenci-Aylin

B) Dönüt: “Kızım, konuyu anladın mı?”

C) Kanal: Ses Dalgaları

D) Bağlam: Sınıf

E) Kod: Dil-Türkçe

3. Dilin bu işlevinde iletinin iletisi kendindedir. İleti, bir anlam

aktarmaktan çok, karşı tarafta farklı çağrışımlar uyandırır.

Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi, herhangi

bir olguyu ifade etmez, yansıtmaz. Obje, iletinin kendisidir

ancak bu; iletinin insandan, hayattan ve yaşanandan soyutlanması değildir.

Bu parçada verilen bilgiler, dilin aşağıdaki işlevlerinden hangisine yöneliktir?

A) Dilin kanalı kontrol işlevi

B) Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi

C) Dilin heyecana bağlı işlevi

D) Dilin dil ötesi işlevi

E) Dilin sanatsal işlevi

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Güzel Sanatlar- Edebiyat İlişkisi / İletişim ve Dilin İşlevleri

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

10. Edebî metinler, bazı bilimsel disiplinler için birer veri kaynağı olarak çeşitli biçimlerde kullanılabilir. Kurgusal ürünler

gündelik yaşama ve sıradan insanlara veya büyük tarihsel

dönüşümlerin geri planına ilişkin olguların ve ayrıntıların

yansıtıcıları olarak ele alınabilir. Bir roman, özellikle de

yazım zamanı ile konu aldığı zaman örtüşüyorsa döneminin giyim kuşam, eğlence vb. ile ilgili alışkanlıklarını veya

zihniyetini sergileyen bir veri bütünü olarak okunabilir. Bu

aktarımlar aynı zamanda edebiyat ve ---- bilimi arasındaki

ilişkinin en somut göstergeleri olarak da okunabilir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) sosyoloji       B) tarih

C) felsefe      D) coğrafya

E) psikoloji

11. ----; amacı olmayan, istem dışı gelişen doğal göstergelerdir. Burada gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki nedenlidir. Gece bir evin ışığının yanması, insanların yatmadığını

bize iletir, dumanın görülmesi ateşin olduğunu gösterir.

Bu parçada aşağıdaki iletişim ögelerinden hangisi

açıklanmıştır?

A) Kod B) Simge C) Belirti

D) İkon E) Belirtke

12. I. Deneme

II. Masal

III. Gezi yazısı

IV. Günlük

Yukarıda numaralanmış olarak verilen metin türlerinden hangisi öğretici metin türlerinden biri değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) I ve IV E) III ve IV

7. Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur.

Ayrılıklar, ayrı bir dil oluşturacak düzeyde büyük değildir.

İstanbul’da “Gelirim.” derken, Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta “Kelür men.” denir. Bu ayrılık yazı diline girmiştir.

Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.

Bu parçada açıklanan dildeki farklılaşma aşağıdaki terimlerden hangisi ile ifade edilebilir?

A) Lehçe

B) Şive

C) Ağız

D) Jargon

E) Argo

8. ---- Türkçesinin 15. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başları

arasındaki dönemine “Osmanlı Türkçesi” denir. Bu dönemde, Türkçeye çok sayıda Arapça, Farsça kelime girmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Batı

B) Doğu

C) Kuzey

D) Eski Anadolu

E) Hakaniye

9. Farklı kollarda gelişen Türkçenin özelliklerini bu dönemlerde yazılan Kıpçak Türkçesi metinleri (Hüsrev ü Şirin, Gülistan Tercümesi, Kodeks Kumenikus) ve Çağatay Türkçesi

metinlerinden (Muhâkemetü’l-Lügateyn, Şecere-i Türki,

Şecere-i Terâkime) takip etmek mümkündür.

Bu parçada sözü edilen Türkçenin gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Batı Türkçesi

B) Kuzey-Doğu Türkçesi

C) Ana Altayca Türkçesi

D) Karahanlı Türkçesi

E) Eski Türkçe

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası ŞİİRDE BİÇİM ÖGELERİ VE ŞİİR TÜRLERİ 2

Bir geliş var!.. Ne mübarek, ne garib âlem bu

Hava boydan boya binlerce hayaletle dolu

(-u sesi yarım uyaktır)

Orhan zamanından kalma bir duvar

Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

(-ar sesleri tam uyaktır)

Olur mu dünyaya indirsem kepenk

Gözyaşı döksem, Nuh tufanına denk

(-enk sesleri zengin uyaktır)

Bir eşek var idi zâif u nizâr

Yük elinden katı şikeste vü zâr

(“zar” sözcüğü diğer dizenin sonundaki “nizar” sözcüğü

içinde yer almış, tunç uyak oluşmuştur.)

Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç

Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç

(geç sözcüğü cinas uyak oluşturmuştur)

Uygulama

I. Nazım Birimi: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir. Türk edebiyatında dize, beyit, dörtlük ve bent şeklinde değişik nazım birimleri kullanılmıştır.

Mısra (Dize): Bir satırlık nazım birimidir. Daha çok divan şiirinde görülür. Bunlara azade ya da mısraıberceste denir.

Beyit (İkilik): Aynı ölçüyle söylenen ve kendi içinde bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir. Divan

şiirinin temel nazım birimidir.

Dörtlük: Aynı ölçüye sahip dört dize ile oluşturulur. Türk şiirine özgü temel nazım birimidir.

Bent: Beyit ya da dörtlük dışında farklı sayıdaki dize kümelerinden oluşan üçlü, beşli, altılı vb. nazım birimleridir.

.

Bilgi

II. Ölçü (Vezin): Şiirde dizelerin hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre oluşturulan uyuma denir.

Türk şiirinde hece ölçüsü, aruz ölçüsü ve serbest ölçü olmak

üzere 3 çeşit ölçü kullanılmıştır.

Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine dayanır. Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerde

durulur, buna “durak” denir. Duraklar sözcükleri bölmez.

Aruz Ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin uzunluk (kapalı) ve kısalığına (açık) göre düzenlenmesidir. Aruz ölçüsü gösrilirken kısa heceler nokta (.) uzun heceler çizgi (-) ile gösterilir.

Aruzla yazılan şiirlerde; imale (kısa hecenin uzun sayılması),

zihaf (uzun hecelerin kısa sayılması) gibi aruz kusurları görülebilir.

Serbest Ölçü: Bu ölçüde hecelerin sayısı ya da uzunluğu

kısalığı dikkate alınmaz. 1940 sonrası Garip akımıyla birlikte

yaygınlaşmıştır.

Bilgi

Şiir: Edebiyat türlerinin en eskisi olan şiir, duygu ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak, etkileyici bir dille anlatılmasını amaçlar.

Şiir; nazım birimi, ölçü, ahenk ögeleri gibi bazı yapısal özellikleri ile düzyazıdan ayrılır. Bunlara şiirin biçim ögeleri denir.

Şiirin biçim ögeleri gözetilerek yazılan metinlere “manzum

metin” veya “manzume” adı verilir.

Bilgi

Ahenk Ögeleri: Şiirin belirleyici özelliği ahenkli ve coşkulu

bir dile dayanmasıdır. Bu da şiirde ölçü, uyak, redif, aliterasyon, asonans, kelime tekrarları gibi ögelerle sağlanır.

Uyak: Dize sonlarındaki yapısal ya da anlamsal ortaklık

içermeyen ses benzerliklerine denir.

a) Yarım uyak: Bir harften oluşan uyaktır. İslamiyet öncesi

Türk şiirinde ve halk şiirinde yaygın olarak kullanılır.

b) Tam Uyak: İki harften oluşan uyak türüdür.

c) Zengin Uyak: İkiden fazla harf benzerliğinden oluşan

uyak türüdür.

d) Tunç Uyak: Dize sonlarında bir sözcüğün diğer dizedeki

sözcüğün içinde yer alması ile oluşturulur.

e) Cinas Uyak: Dize sonlarında aynı sözcüğün farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılması ile oluşturulur.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

Şiirler içerikleri bakımından farklı türlere ayrılır:

1. Lirik şiir: Duygu ve düşünceleri coşkulu bir dille anlatan

şiirlerdir. Gazel, şarkı, koşma, semai gibi şiirler, bu türe

örnek verilebilir.

2. Pastoral Şiir: Çoban hayatı ve kır yaşamını, doğa güzelliklerini anlatan şiirlerdir. İdil ve eglog olarak iki türü vardır.

3. Epik Şiir: Yiğitlik, kahramanlık, savaş temaları işlendiği

destan havası taşıyan şiirlerdir.

4. Didaktik Şiir: Bir düşünceyi aşılamak ya da bir konuda

öğüt, bilgi vermek yazılan şiirlerdir. Nutuk, devriye türü şiirler örnek verilebilir.

5. Satirik Şiir: Kişi, olay ya da durumları iğneleyici, alaycı bir

dille eleştiren, yer yer gülünç ögelerden de içeren şiirlerdir.

Taşlama, hiciv ve şathiyeler türün önemli örnekleridir.

Bilgi

Şiirde konu, tema ve gerçeklik: Şiir, bir düşünceyi, bir

duyguyu okura iletme amacı ile yazılır fakat şiir, konuyu kurmaca bir gerçekliğe dönüştürerek ve mecazlı söyleyişlere

dayalı bir dille ele alır.

Şiirdeki ana duyguya tema adı verilir, tema soyuttur. Temanın sınırlandırılması ile konu belirlenir. Konu daha sınırlı ve

somuttur.

Uyarı: Şiir, estetik zevk ve heyecan uyarmak için yazılır.

Şiirsel biçim ögelerine bağlı kalarak bir düşünceyi benimsetmek, öğüt vermek amacıyla yazılan metinlere manzum

hikâye adı verilir.

Bilgi

Redif: Dize sonlarında aynı anlam ve görevde kullanılan ek

ya da sözcüklerle oluşturulan ses uyumudur.

Dizelerde varsa önce redif sonra uyak belirlenir.

Uyarı: Aynı dizenin tekrarı ile oluşturulan rediflere nakarat

(kavuştak) adı verilir.

Hayat acımadı beni benden aldı

Zaman tükendi seni senden aldı

(-den aldı sesleri redif, -en sesleri tam uyaktır)

Uyarı: Dizelerde ünsüz seslerin tekrarı (aliterasyon), ünlü

seslerin tekrarı asonans ya da belirli kelimelerin tekrarı ile iç

ahenk oluşturulur.

Eylülde melül oldu soldu da lale

Bir kaküle meyletti gönül düştü bu hale

Bilgi

Şiir ve Gelenek: Şiirde, belirli bir dönem ya da kuşaklar boyunca süren belirli yaklaşımlara gelenek denir. Türk şiirinde

üç ana gelenekten söz edilebilir:

1. Halk şiiri geleneği: Halkın diline dayalı, dörtlük nazım

birimi, çoğunlukla yarım uyağın kullanıldığı şiirler kaleme alınır. Hece ölçüsü kullanılır.

2. Divan şiiri geleneği: Sanatlı ve yabancı sözcüklere sıkça

yer verilen ağır bir dil kullanılır. Edebî sanatlara ağırlık verilir.

Nazım birimi beyittir, tam ve zengin uyaklar öne çıkar.

3. Modern şiir geleneği: Günlük yaşama özgü yalın bir dil

kullanılır. Daha çok serbest ölçü kullanılır. Modern yaşama

özgü konular ve imge arayışı ön plandadır.

Bilgi

Seci (İç Kafiye): Düzyazıda kullanılan uyaktır. Divan edebiyatında süslü nesir örneklerinde ve daha sonraki dönemde

yazılan mensur şiirlerde örneklerine sıkça rastlanır.

“Ey gözlerin nuru, gönüllerin sürûru; başımızın tâcı, dil ehlinin mîrâcı

(Koyu renk ile vurgunmış sesler seci örneğidir.)

Bilgi

Ne içindeyim zamanın -a

Ne de büsbütün dışında -b

Yekpare, geniş bir anın -a

Parçalanmaz akışında -b

(Dörtlükte uyak dizilişi abab şeklinde çapraz uyak örgüsü ile

oluşturulmuştur.)

Örnek

Uyak Düzeni: Şiirde kullanılan nazım birimlerinde yer alan

uyakların diziliş biçimidir.

a) Düz uyak düzeni: Uyak dizilişleri “aaaa”, “aa bb”, “axaa”

şeklindedir.

b) Mani tipi uyak düzeni: Uyak dizilişi “aaxa” şeklindedir.

c) Çapraz uyak düzeni: Uyak dizilişi “abab” şeklindedir.

d) Sarmal uyak düzeni: Uyak dizilişi “abba” şeklindedir.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

4. Hece ölçüsü ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dizelerdeki hece sayısı eşitliğine dayanan bir ölçü birimidir.

B) Türk şiirinde en çok hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları

kullanılmıştır.

C) Ahengi artırmak amacıyla dizeler belirli yerlerden “durak” ile bölünebilir.

D) Kullanılan duraklar kelimeleri bölebilir.

E) İslamiyet öncesi Türk şiirinin belirleyici özelliklerinden

biridir.

5. Aruz ölçüsü ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Daha çok divan edebiyatında kullanılır.

B) Aruzla yazılan ilk Türk eseri Kutadgu Bilig’dir.

C) Dize sonlarında yer alan heceler daima kısa(açık) hece

kabul edilir.

D) Hecelerin uzunluk ve kısalıkları temeline dayanan bir

ölçü türüdür.

E) Aruz kalıbını oluşturan “fâilâtün, fâilün, mef’ûlü, mefâilün vb.” vezin parçalarından her birine tef’ile adı verilir.

6. Nazım (şiir) şeklinde yazılan hikâyelere ---- denir. Bu eserlerde öğreticilik ve öğüt verme amacı ön plandadır. ---- ve

Tevfik Fikret, bu türün önemli temsilcileridir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) kaside – Ziya Paşa

B) mensur şiir – Halit Ziya Uşaklıgil

C) fabl – Şinasi

D) öz şiir – Yahya Kemal Beyatlı

E) manzum hikâye – Mehmet Akif Ersoy

1. I. Şairler, konudan çok söyleme biçimine (üsluba) önem

verir.

II. Nazım biçimleri genelde Arap ve İran şiirlerinden

alınmıştır.

III. Yaygın olarak hece ölçüsü kullanılmıştır.

Numaralanmış olarak verilen açıklamalardan hangisi

halk şiiri geleneğine ait değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I - II

D) I - III  E) II - III 

2. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Şiir, okurun içinde bulunduğu şartlara göre yeni anlamlar kazanır.

B) Edebî metinde konunun soyut nitelikli olmasına karşılık, tema somut özellikler gösterir.

C) Modern şiir geleneğinde ölçü, kafiye, redif, nazım birimi gibi unsurlar önemsenmez.

D) Halk şiiri geleneği usta-çırak ilişkisiyle bugüne kadar

gelmiştir.

E) Şiirde çok anlamlılık ve imge ağır basarken manzumede sözcükler genellikle gerçek anlamında kullanılır.

3. Ölçü, uyak gibi belirli yapı unsurları gözetilerek oluşturulmuş metinlere ---- ya da şiir denir. Bu metinleri oluşturan

mısra kümelerine ise ---- adı verilir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) nazım – nazım birimi

B) nazire – nazım biçimi

C) musammat – durak

D) mensûre – beyit

E) bent – manzume

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

9. Bakışlar saçılsın kirpiğinizden

Kayan yıldızlar gibi geceki izden

Etekler içinde naz eden dizden

Üzülsün bu deli gönlüm üzülsün

Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) Bütün dizelerde 6+5 şeklinde durak vardır.

C) Nazım birimi 4’lüktür.

D) 2. ve 3. dizeler arasında tunç uyak kullanılmıştır.

E) Düz uyak düzeni kullanılmıştır.

10. Beni içerine aldın dağ gibi

Doldun gözlerime bir rüya gibi

Ben de güneş gibi, yüce dağ gibi

İçinde kaybolsam yayla dumanı

Bu dörtlük, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden

hangisine örnek verilebilir?

A) Epik     B) Satirik

C) Lirik     D) Didaktik

E) Pastoral

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dramatik şiirin tanımına yer verilmiştir?

A) Ayrılık, özlem, aşk gibi konuların coşkulu ve duygusal

bir dille anlatıldığı şiirlerdir.

B) Bir kişi, olay veya durumun; iğneleyici ve alaylı ifadelerle eleştirildiği şiirlerdir.

C) Yiğitlik, kahramanlık, savaş gibi konuların işlendiği, gür

sesli, destansı şiirlerdir.

D) Konuyu okuyucunun gözünde canlandırabilen, manzum tiyatro eserlerinin kaleme alındığı şiirlerdir.

E) Kır, çoban hayatını, tabiat güzelliklerini tanıtıp sevdirmek amacı taşıyan şiirlerdir.

7. Tam otların sarardığı zamanlar

Yere yüzükoyun uzanıyorum

Toprakta bir telâş, bir telâş

Karıncalar öteden beri dostum.

Ellerime hanım böcekleri konuyor

Ne şeker şey onlar!

Uç böcek, uç böcek diyorum

Uçuyorlar

Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü

nitelikler ağır basmaktadır?

A) Pastoral     B) Lirik

C) Epik     D) Didaktik

E) Dramatik

8. Eller, eteklerde, baygın düşmüş bir ara

Eller, sarılmış demir parmaklıklara

Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan uyak türü yukarıda verilen beyittekiyle aynıdır?

A) Alıştır kendini her şey biter ve gömülür

Ve nice yazlardan sonra kuğu da ölür

B) Ben yaşamıyor gibi yaşamıyor gibi yaşıyorum

Ben aşkı göğsümde kurşun gibi taşıyorum

C) İlk sevgiye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık

Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık

D) Zannetme ki şöyle böyle bir söz

Gel sen dahi söyle böyle bir söz

E) Sevdiğim eller bir kadının elleridir

Sımsıcak dokunuşlarının elleridir

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Aruz ölçüsü ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Türk edebiyatının hemen her döneminde kullanılmış,

millî nitelikler taşıyan bir ölçü biçimidir.

B) Ünüz ile biten heceler kapalı, ünlü ile biten heceler açık

hece olarak değerlendirilir.

C) Mısralarda ahenk aracı olarak uygulanan duraklar

(tef’ileler) kelimeleri bölebilir.

D) Dize sonlarında yer alan heceler daima kapalı hece kabul edilir.

E) Bir aruz kusuru olan zihaf, aruz kalıbına uydurmak için

uzun heceyi kısa okumaya denir.

5. Mısra sonlarında görev ve anlam yönünden aynı olan ögelerdeki ses benzerliğine ----, anlam ve görev benzerliği olmayan ses uyumlarına ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) asonans – redif

B) cinas – redif

C) redif – uyak

D) uyak – aliterasyon

E) akrostiş – uyak

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif yoktur?

A) Çiziyorum havaya dünyamı bir çiçekle

Ve hayran bakıyorum bu rüya gibi şekle

B) Mezarda ölü gibi yalnız kaldım odamda

Yanan alnım duvarda, sönen gözlerim camda

C) Bir bakış ki kudreti hiç bir lisan da yoktur

Bir bakış ki bazen şifa, bazen zehirli oktur

D) Önce deniz yaşlı bir güzelliktir bulut örtünür

Sonra sokak lambaları daha solgun görünür

E) Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli

Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli

1. Ömrün gecesinde sükun, aydınlık

Boşanan bir seldi avuçlarından

Bir masal meyvası gibi paylaştık

Mehtabı kırılmış dal uçlarından

Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Nazım birimi 4’lüktür.

B) Manzum hikâyeden alınmıştır.

C) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

D) Bütün dizelerde 6+5 şeklinde durak vardır.

E) Çapraz uyak düzeni kullanılmıştır.

2. Derinden derine ırmaklar ağlar

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi

Ey suyun sesinden anlayan bağlar

Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi

Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Nazım birimi 4’lüktür.

B) Bütün dizelerde 6+5 şeklinde durak vardır.

C) Çapraz uyak düzeni kullanılmıştır.

D) 1. ve 3. dizeler arasında zengin uyak vardır.

E) 2. ve 4. dizeler arasında uyak yoktur, sadece redife yer

verilmiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi şiirin ahenk ögelerinden biri

değildir?

A) Ölçü B) Aliterasyon C) Redif

D) Tema E) Kelime tekrarı

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yarım uyak kullanılmıştır?

A) Pir Sultan Abdal´ım dünya durulmaz

Gitti giden ömür geri dönülmez

B) Benim uzun boylu servi çınarım

Yüreğime bir od düştü yanarım

C) Pir Sultan’ım katı yüksek uçarsın

Selamsız sabahsız gelir geçersin

D) Pir Sultan Abdal’ım ey Hızır Paşa

Gör ki neler gelir sağ olan başa

E) Söylersin de söz içinde şaşmazsın

Helâli haramı yersin seçmezsin

11. Yılların yücesinden şöyle bir seyran edelim

Bir avuç toprağıma çöreklenmek için

Yürümüş selamsız sabahsız

Destursuz girmiş memleketime

Yedi çeşit frenk askeri

Uğursuz bir hava çökmüş

Üstüne memleketimin

Bu dizeler, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden

hangisine örnek verilebilir?

A) Epik     B) Pastoral

C) Lirik     D) Didaktik

E) Satirik

12. Hem dünyada en birinci borç değil mi her kula

Bir tohumu fidan yapmak, fidanı da bir orman

Eğer böyle olmasaydı ne kalırdı oğula

“Mirasımı artır” diye öğüt veren atadan

Bu dörtlük, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden

hangisine örnek verilebilir?

A) Epik     B) Satirik

C) Lirik     D) Didaktik

E) Pastoral

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde cinaslı uyak kullanılmıştır?

A) Sen sabahlar ve şafaklar kadar güzelsin

Sen ülkemin yaz geceleri gibisin

B) Biz haber etmeden haberimizi alırsın

Yedi yıllık yoldan kuş kanadıyla gelirsin

C) O, beyaz bir kuştu, ak kanatlıydı

Yel gibi dağları aşan atlıydı

D) Onlardı en ziyade ağlayan için için

Bu hâli nihayete erdirebilmek için

E) Yüz yüze getirmez bizi asırlar

Meydana vurulsun saklanan sırlar

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı bir uyak kullanılmıştır?

A) Eyvah bu bâzîçede bizler yine yandık

Zîra ki ziyan ortada bilmem ne kazandık

B) Cihân-ârâ cihân içredür ârâyı bilmezler

O mâhiler ki deryâ içredür deryâyı bilmezler

C) Arz-ı hâl etmeye câna seni tenhâ bulamam,

Seni tenhâ bulıcak kendimi aslâ bulamam.

D) Dostum âlem seninçün ger olur düşmen bana

Gam degil zira yetersin dost ancak sen bana

E) Gitdün ammâ kodun hasret ile cânı bile

İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile

9. Acep ahir zaman oldu gaziler

Büyük küçük birbirini beğenmez

Her mümin münafık cennet arzular

Tanrı nasip ettiğini beğenmez

Bu dörtlük, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden

hangisine örnek verilebilir?

A) Epik     B) Satirik

C) Lirik     D) Didaktik

E) Pastoral

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

3. Aşağıdaki dörtlüklerin hangisinde sarmal uyak düzeni

kullanılmıştır?

A) Hayal deryasına ben bazı bazı

Dalmasam bir türlü dalsam bir türlü

Derdime âşina olan bu sazı

Çalmasam bir türlü çalsam bir türlü

B) Seni beklemekle geçse de ömrüm

Şu fani dünyada kalmasa günüm

Senden uzakta ölürsem bir gün

Ahirette seni bekleyeceğim

C) Derin sularında bu ayna her an

Sizden bir parıltı aksettirecek

Kâh çıplak bir omuz sessiz düşecek

Eriyen bir kuğu beyazlığından

D) Suratımda her suç bir ayrı imza

Benmişim kendime en büyük ceza

Ey dipsiz berraklık, ulvi mahkeme

Acı, hapsettiğin sefil gölgeme

E) Tohum saç, bitmezse toprak utansın

Hedefe varmayan mızrak utansın

Hey gidi küheylan, koşmana bak sen

Çatlarsan, doğuran kısrak utansın

4. Kış günleri trenlerle geçtin mi uzak köylerden

Gördün mü dehşetini, tipinin karın

Çektin mi hiç acısını istasyonlarda

Tandır ekmeği satan, yumurta satan

Yarı çıplak çocukların

Bu dörtlük, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden

hangisine örnek verilebilir?

A) Lirik     B) Pastoral

C) Epik     D) Didaktik

E) Satirik

1. Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar

Unutuşun o tunç kapısını zorlar

Ve ruh, atılan oklarla delik deşik

İşte, doğduğun eski evdesin birden

Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven

Susmuş ninnilerle gıcırdıyor beşik

Ve cümle yitikler, mağluplar, mahzunlar

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) Redife yer verilmiştir.

C) Farklı uyak türleri kullanılmıştır.

D) İmgelere dayalı bir anlatım vardır.

E) Epik şiire özgü nitelikler içermektedir.

2. I

Bir şirin şivekâr aklımı aldı

Melek midir huri midir yâr mıdır

Vücudum şehrine velvele saldı

Figan mıdır feryat mıdır zâr mıdır

II

Gönül bir beladır sana düşerse

Beni ferdalara salma sevdiğim

Mah yüzünü görüp aklım şaşarsa

Bana deli deyi gülme sevdiğim

Aşağıdakilerden hangisi, numaralanmış bu dörtlüklerin ortak özelliklerinden biri değildir?

A) Redife yer verilmesi

B) Yarım kafiyenin kullanılması

C) Hece vezniyle yazılması

D) Söz sanatlarından faydalanılması

E) Yalın bir söyleyiş tercih edilmesi

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiirde Biçim Ögeleri ve Şiir Türleri

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

5. Şairin şiirini yazdığı dönemde hâkim olan düşünce sistemine ---- denir. Her şiirde az ya da çok, şiirin yazıldığı

dönemdeki kültürün, insanlar arasındaki ilişkilerin, sosyal

ve siyasal olayların, inanç sisteminin, sürdürülen yaşam

biçiminin, dönemin sanat zevkinin vb. etkisi vardır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) yapı ögeleri B) zihniyet C) tema

D) gelenek E) estetik

6. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi “tunç uyağa” aittir?

A) Dize sonlarında, görev ve anlamları aynı olan ek ya da

kelime benzerlikleridir.

B) Düzyazı türü metinlerde cümle içinde veya sonlarında

görülen ses tekrarlarıdır.

C) Dize sonlarında anlam ve görevleri farklı olan ses

benzerlikleridir.

D) Yazılış ya da söylenişleri aynı fakat anlamları farklı

sözcüklerle oluşturulan uyak türüdür.

E) Sözcüklerden birinin, diğer sözcüğün içinde tam olarak

yer almasıyla oluşan uyak türüdür.

7. Biliyorum gölgede senin uyuduğunu

Bir deniz mağarası kadar kuytu ve serin

Yukarıdaki dizelerle,

I. bu ağır öğle sonu

II. yumulmuş kirpiklerin

III. nazların âleminde

IV. yüzünde bir tebessüm

sözlerinin tümü kullanılarak çapraz kafiye düzeninde

anlamlı bir dörtlük kurulmak istenirse aşağıdaki kullanımlardan hangisi son iki dizeyi oluşturur?

A) I - II

IV - III

B) III - II

IV - I

C) IV - I

III - II

D) IV - II

III - I

E) III - I

II - IV

8. Yıkmış çadırların göç etmiş Leylâ

Vardım ki boş kalmış yâr otakları

Dağı mesken etmiş biçare Mecnûn

Akıtmış gözünden kan ırmakları

Bu dörtlükle ilgili aşağıdakilerin hangisi söylenemez?

A) 6 + 5 şeklinde durak kullanılarak yazıldığı

B) Lirik şiire örnek olduğu

C) Sarmal kafiye düzeninde olduğu

D) Birden fazla edebî sanata yer verildiği

E) Rediften yararlanıldığı

9. Aşağıdaki dörtlüklerin hangisinde farklı uyak türleri bir

arada kullanılmıştır?

A) Güneş çekildi demin,

Doğdu bir renk akşamı.

Bu, bütün günlerimin,

İçime denk akşamı

B) Efendi! Yan gözle hor bakma bana

Senin baban kadar benim yaşım var

Belki tuhaf gelir şu halim sana

Geçinmek uğrunda çok savaşım var

C) Ben seni ağlattım, hem çok ağlattım

Çünkü infiâlin şi’re bedeldi

Bir kadın ağlatmak zevkini tattım

Bu bende bir çılgın, hain emeldi

D) Uçun kuşlar uçun doğduğum yere

Şimdi dağlarında mor sümbül vardır

Ormanlar koynunda bir serin dere

Dikenler içinde sarı gül vardır

E) Bir uzun sefere çıktı, diyorlar

Gemiyi gören var mı, hani deniz

Sen gittin, soframız oldu târumar

Doğan günü yadırgıyor hâlimiz

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası ŞİİR DİLİ VE SÖZ SANATLARI-1 3

Cinas: Yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan

sözcük ya da sözcük gruplarını bir arada kullanmaya denir.

Her nefeste işledim ben bir günâh

Bir günâh için demedim bir gün âh

Dönülmez akşamın ufkundayız. Vakit çok geç;

Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç!

Uyarı

Teşbih (Benzetme): Bir varlığı belirli bir yönden kendinden

daha güçlü bir varlığa benzetmektir.

Benzetmenin dört ögesi vardır: Benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı.

(İnci gibi parlak dişleri vardı.)

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik

Teşbihibeliğ (Yalın benzetme): Teşbihin ana ögeleri olan

benzeyen ve kendisine benzetilen ile yapılır.

Kömür gözlüm sende sevda ne arar?

Bilgi

Teşhis (Kişileştirme): İnsana ait özelliklerin diğer varlıklara

yüklenmesidir. (Kişileştirmede, benzetme çoğu zaman kapalı istiare biçiminde gerçekleştirilir.)

Renkler başkalaştı gün ortasında

Koyu bir karanlık öptü denizi

Çukurova bayramlığın giyerken

Çıplaklığın üzerinden soyarken

Bilgi

İstiare (Eğretileme): Teşbihin ana ögelerinden sadece biri

ile yapılır. Açık ve kapalı istiare olmak üzere iki çeşidi vardır.

a) Açık istiare: Benzetme, sadece kendisine benzetilen ile

yapılır. Benzeyene yer verilmez.

Bir ateş düştü canıma / Yanarım kimseler bilmez.

Yüce dağ başında siyah tül vardır

b) Kapalı istiare: Benzeyen ve benzetme yönü kullanılarak

yapılır, kendisine benzetilene yer verilmez.

Yüce dağların başında / Salkım salkım olan bulut

Siyah selvi divan durur / Başucunda bütün gece

Bilgi

Mecazımürsel (ad aktarması): Benzetme amacı gütmeden, bir sözcüğün iç-dış, parça-bütün, kişi-yer, yazar-eser

vb. bir ilişki gözetilerek başka bir sözcük yerine kullanılmasına denir.

Zihnim bu şehirden, bu devirden çok uzakta,

Tanbûri Cemil Bey çalıyor eski plâkta.

Ah efendi bize karşı İstanbul

Neden böyle bir yalçın taş gibi

Bilgi

Şiir Dili ve Edebî Sanatlar: Şiirsel metinler, sözcüklere

sözlük anlamlarının dışında yeni anlamlar katar, onları çağrışımsal özelliklerini öne çıkaracak şekilde kullanır.

Şiir dili, şairinin imgelem gücünden beslenir ve özgün imgelerle kendini ortaya koyar.

İmge: Bir duygu ya da düşünceyi dış dünyadaki varlıklarla

mecaz ilişkiler geliştirerek çarpıcı bir dille, benzetmelerle

anlatmaktır. İmgenin olduğu yerde mutlaka mecazlı söyleyiş

vardır.

Güvercin bakışlı sessizlik bile

Çınlıyor bir sonsuz devam vehmiyle.

Bilgi

Temsili istiare: Bir şiirin bütününde bir varlık ya da kavram

istiare yapılarak anlatılır. (Yahya Kemal Beyatlı’nın Sessiz

Gemi, Faruk Nafiz Çamlıbel’in At şiirleri örneklerinde olduğu

gibi.).

UYARI

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

Sehlimümteni: Söylenmesi kolay görülen ama benzeri yapılmak istendiğinde güçlüğü ortaya çıkan söyleyişlere denir.

Bu tür sözler sade ve derin anlamlıdırlar.

Beni bende demen bende değilim

Bir ben vardır bende benden içeri

Kim demiş ki çocuk küçük bir şeydir

Bir çocuk belki en büyük bir şeydir

Bilgi

Tenasüp (Uygunluk): Anlamca birbiriyle ilgili sözcüklerin

bir arada kullanılmasına denir.

Tenasüp oldukça yaygın bir sanattır.

Geldi çattı en son ölmek

Ne bir yemiş, ne bir çiçek

Yanıyor güneşte petek

Bütün bal arıda kaldı

Bilgi

Hüsnitalil: Bir olayı gerçek nedeninin dışında daha güzel,

estetik ve hayali bir nedene bağlayarak açıklama sanatıdır.

Hüsnütalilde amaç güzel, iyi bir nedenden çok doğal olayın,

orijinal bir söyleyişle başka bir nedene bağlanmasıdır.

Güzel şeyler düşünelim diye

Yemyeşil oluvermiş ağaçlar

Bir an önce görülsün diye Akdeniz,

Toroslarda ağaçlar hep çocuk kalır.

Bilgi

İntak (Konuşturma): İnsan dışındaki varlıkları konuşturulmasıdır.

İntak sanatı varsa kişileştirme de vardır ancak her kişleştirme intak demek değildir.

İntak sanatında mutlaka bu varlıklara ait bir kelime, söz olmadır.

Küçük bir çeşmeyim yurdumun

Unutulmuş bir dağında

Hiç kesilmeyecek suyum

Yıldızların aydınlığında.

Bilgi

Mübalağa (Abartma): Bir özelliğin ya da durumun olduğundan daha çok ya da daha az gösterilmesidir.

Ben ki, toz kanatlı bir kelebeğim

Minicik gövdeme yüklü Kafdağı

Bir ah çeksem dağı, taşı eritir

Gözüm yaşı değirmeni yürütür.

Bilgi

İrsalimesel: Anlatıma güç kazandırmak amacıyla şiirde;

atasözü, özdeyiş ya da iyi bilinen bir sözü kullanmaya denir.

Ehl-i dillerde bu mesel anılır

Kim ki çok söyler ise çok yanılır

Allah’a sığın şahs-ı halimin gazabından

Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

4. Bir fazla tabak, sofrayı bir dağ gibi ezdi. “Tabak” sözüyle,

o tabaktan yemek yiyen kişi kastedilerek “mecazımürsel”

yapılmıştır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde mecazımürsel sanatına

yer verilmiştir?

A) Ey nâz u işve velvele-i şân olan sana

Ömrünce mest olur nice hayrân olan sana

B) Ey gül sükûta varmağı emreyle bülbüle,

Gülşende mest-i zevk olan ahbâb uyanmasın

C) Lebin letâfeti söylense goncenin sözü yok

Sözün halâveti anılsa şekkerin tuzu yok

D) Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor

Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor

E) Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım

Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım

5. Bizimkiler ışığa gem vurur da binerler

Yerden göğe çıkmazlar, gökten yere inerler

Bu dizelerde şair, ışığı bir ata benzetmiş ancak “at” sözcüğünü kullanmayıp onun yerine “gem vurma” sözünü kullanmıştır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde yukarıda açıklaması ile

birlikte örneklenen edebî sanata yer verilmiştir?

A) Seni Kisra’ya adalette muadil tutsam

Fazladır sende olan devlet ü din ü iman

B) Dağda şahin bakışlı bir duhter

Gezer ahu gibi tevahhuş ile

C) Gökyüzü bir sonsuz rüya denizi

Besleyen onlardır düşlerimizi

D) Açınca yelkeni, hiç bakma, oynasın varsın

Kayık, çocuk gibidir; oynuyor mu kaydetme

E) Yaldızlı perçemlerin ıslandıkça uzuyor

Yalnızlık damla damla şakağından sızıyor

1. Çünkü düştüm ol güruhlar içine

Dışı nedir bilemedim içi ne

Bu dizelerdeki edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşhis B) Tevriye C) Cinas

D) Mecazımürsel E) İntak

2. Hüsnütalil, anlatıma güzellik vermek için bir olayı hayalî ve

gerçek nedenden daha güzel bir nedene bağlama sanatıdır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

edebî sanat kullanılmıştır?

A) Vatan yolunda feda-yı hayat eden, ölmez

Kadınlar ağlamayın, çünkü her giden ölmez

B) Piş ü peşinde şevk ile mest olup gider

Gölgen de sana bencileyin müptela mıdır?

C) Ne zaman yolda bir hana rastlasam, irkilirim

Çünkü sizde gizlenen dertleri ben bilirim

D) Dolu rüzgârla çıkıp ufka giden yelkenli

Gidişin seçtiğin akşam saatinden belli

E) Zülfün altında ruhun üstünde halin dil-bera

Gül döşenmiş sümbül örtünmüş Habeş sultanıdır

3. İrsalimesel; bir fikri, konu ile ilgili atasözü veya tanınmış bir

sözle aydınlatma, örneklendirme sanatıdır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

edebi sanat kullanılmıştır?

A) Geçtikçe bembeyaz giyinenler üçer beşer

Anladım ki ahiret denilen yerdedir beşer

B) Allah’a sığın şahs-ı halimin gazabından

Zira “Yumuşak huylu atın çiftesi pektir.”

C) Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan

D) Merhaba, hoş geldin ey ruh-ı revanım merhaba

Ey seker-Ieb yar-i şirin lamekânım merhaba

E) Kahr u cefâna artururam mihr ile vefâ

Gül nâz itse bülbülün işi niyâzdur

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

9. Bir ah çeksem dağı taşı eritir

Gözüm yaşı değirmeni yürütür

Bu hasretlik beni dahi çürütür

Bana sıla da bir, gurbet il de bir

Bu dörtlükteki en belirgin sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mübalağa B) Telmih C) Teşbih

D) Teşhis E) Tecahüliarif

10. I. Çağır Karac’oğlan çağır

II. Taş düştüğü yerde ağır

III. Gönül sevdiğinden soğur

IV. Görülmeyi görülmeyi

Bu dörtlüğün ikinci dizesinde yapılan edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tezat B) İrsalimesel C) Mübalağa

D) Mecazımürsel E) İntak

11. Akıl ersin, ermesin sevdama

Senden yanayım, dedi yeşeren dal senden yana

Bu şiirin ikinci dizesindeki edebî sanat aşağıdakilerin

hangisinde vardır?

A) Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi.

Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi

B) Bir yağmur başlar ya inceden ince

Bak o zaman topraktaki sevince.

C) Ahde vefâyı va’d-i tehî sanmasın ki dost

Gözden ırağ olunca gönülden ırağ olur

D) Kardaşına kuyu kazarsa kişi

Kuyuya düşmek olur anın işi

E) Bir çeşmeyim yurdumun unutulmuş bir dağında

Hiç kesilmeyecek suyum yıldızların aydınlığında

6. Bir çocuk ruhu kadar şimdi münevver, lekesiz

Uyuyor mai deniz

Aşağıdakilerin hangisinde bu dizelerdekine benzer bir

edebî sanata yer verilmemiştir?

A) Dağda şahin bakışlı bir duhter

Gezer ahu gibi tevahhuş ile

B) Coştukça böyle sel gibi bağrında hisleri

Bir gün başında kalmayacaktır seyisleri

C) Şuh Şirin’ler yüzünden dağ delen Ferhat’lar

Aslıhan’lardan yanan Âşık Kerem’ler görmüşüz

D) Sevincinden ağlayan, gülen, haykıran rüzgâr

Kalplere sevinç, umut ve inanç getiriyor

E) Deniz dışarda uzun sayhalarla bir hırçın

Kadın gürültüsü neşreyliyordu ortalığa

7. Akşam rüzgârları der ki Ali’ye

Gözler ileriye, gönül geriye

Sanki köydekiler görünsün diye

Tepeler alçalır, dereler dolar

Bu beyitte aşağıdaki edebi sanatlardan hangileri kullanılmıştır?

A) Tevriye – Teşhis – Tariz

B) Telmih – İntak – Teşhis

C) Teşbih – Teşhis – Tecahüliarif

D) Teşhis – İntak – Hüsnütalil

E) Mecazımürsel – İntak – Tevriye

8. Bu diyarda ecdadımın izi var

Cennet diye dahilerin sözü var

Her taşında efsanevi yazı var

Mirası başkadır Anadolu’mun

Bu dörtlüğün ilk dizesinde yapılan edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşbih B) Tevriye C) Teşhist

D) Mecazımürsel E) İntak

5

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

4. Derdim nice bir sînede pinhân ederim ben

Bir âh ile bu âlemi vîrân ederim ben

Bu beyitin ikinci dizesinde yapılan edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) İstiare B) Tevriye C) Mübalağa

D) Mecazımürsel E) İntak

5. Benzetme amacı olmaksızın bir sözün, başka bir söz yerine kullanılmasına mecazımürsel denir. Mecazımürsele

düz değişmece de denmektedir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

edebî sanat kullanılmamıştır?

A) Güç belâ bir bilet aldım gişeden

Yolculuk başladı Haydarpaşa’dan

B) Uzun bir yolculuktan sonra İncesu’daydık,

Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.

C) Kalem, baharı bu tasvîr-i sâde-nakşıyla

Hulâsâ eylemek ister; ve nâgehân peydâ ?

D) Hayır, güneşlere toprak ve hakka taşlar atan

Çocukların onu görmez…Dövün zavallı vatan

E) İçinde saklayarak sûziş-i felâketini

Yabancı gözlere göstermesin sefâletini

6. Yazılış ve söylenişi aynı, anlamları farklı iki sözcüğü bir

arada kullanmaya cinas denir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde cinas yoktur?

A) Şah verdi, filiz sürdü sinemde yara dalı

Şu cihanda gülmedim yaradan yaradalı

B) Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Arsa çıksan akıbet yer yer seni

C) Eyleme vaktini zayi,

Deme kış yaz, oku yaz

D) Müzeyyen oldu reyahin bezendi bağ-i çemen

Meğer ki bağa haber geldi yardan bu gece

E) Ela gözün niçe kim âlâ başlar

Ayahlara düşer yolunda başlar

1. (I) Ali Akif Sivrikaya’nın ilk kitabı olan bu eser, birbirini tamamlayan yirmi iki öyküden oluşuyor. (II) Bir salkım üzümün taneleri gibi her hikâye peşinden gelenle mükemmel

bir bütünlük kuruyor. (III) Doğanın şahitliğinde yazılmış

metinler kekik kokusunu odamıza taşıyan geniş bir pencere açıyor Ege’ye. (IV) Titizlikle işlenmiş dili, nesre can

katan şiir damarı, kültürümüze ait özgün motiflerin zenginliği bu öyküleri, bir ilk kitap olmaktan ileri taşıyor. (V) Yazar,

her hikâyede, dikkatli ve meraklı bakışıyla yaşamın içinde

tanıklık ettiği değerlerimizi yeniden hatırlatıyor bize.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangilerinde

sanatlıca bir söyleyiş yoktur?

A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

2. Ey Fuzûlî ol sanem figânına rahm eylemez

Taşa benzer bağrı te’sîr eylemez figân ona

Bu beyitteki altı çizili sözcükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A) İstiare B) Tevriye C) Teşhis

D) Mecazımürsel E) Hüsnütalil

3. Yine bahar geldi bülbül sesinden

Seda verip seslendi mi yaylalar

Çevre yanın lale sümbül bürümüş

Gelin olup süslendi mi yaylalar

Bu dizelerde yer verilen en belirgin sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kinaye B) İrsalimesel C) Tezat

D) Mübalağa E) Tenasüp

6

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

10. Şark işinden ferâceler, şallar

Akıyor dalga dalga şimdi kıra

Bu dizelerde anlamın bütünü gözetildiğinde en belirgin sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mecazımürsel B) Mübalağa C) Teşhis

D) Telmih E) Tecahüliarif

11. Şiirin en önemli unsurlarından biri de söz sanatlarıdır.

Edebî sanatlar, dizelere çağrışım zenginliği ve çok boyutluluk katar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisinin, çağrışım yönünden zengin olduğu söylenemez?

A) İzmir’in denizleri koskocaman

Çocuklar uzatır ayaklarını denize

B) Ruhum başucunda beklerken seni

Geceler uzuyor bir asır kadar

C) Bir ölüm meltemi halinde eserken nefesin

Ömrü bir dal gibi biçarelerin sallanıyor

D) Ağaçlar mükedder yapraklar sarı

Bu bahar mevsimi kıştan neşesiz

E) Başımda yokluk denen rüzgâr uğuldamakta

Kireçli bir toprağa dikili bir ağacım

12. Yanında anan olsa gene ömrün bahardı

Sana dar günlerinde açık bir kucak vardı

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükte yer alan edebî sanat

aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak açıklanmıştır?

A) Benzetme amacı güdülerek bir sözcük başka bir sözcük

yerine kullanılmıştır.

B) İnsana özgü bir durum, davranış insan dışı varlıklara

aktarılarak etkileyici bir söyleyiş amaçlanmıştır.

C) Bir sözcük mecaz anlamı kastedilerek hem gerçek hem

de mecaz anlamını akla getirecek şekilde kullanılmıştır.

D) Bir sözcük benzetme amacı olmadan, belirli bir ilgi

gözetilerek başka bir sözcük yerine kullanılmıştır.

E) Bir durum, anlatımı etkili kılmak amacıyla olduğundan

çok daha küçük gösterilerek abartılarak verilmiştir.

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı bir sanat kullanılmıştır?

A) Kalbin bir aynadır her ızdıraba

Ve âşık kendini orada seyreder

B) Ellerde dolaşan kadehler gibi

Yıllarca boşaldın, doldun ey gönül

C) Çıplak tabiatın orta yerinde

Geniş bir yaylının ot minderinde

D) Sabahleyin uyandırır herkesi

Bizim horoz köyün şaşmaz saati

E) Bir sonbahar akşamı… Sahillerdeyim

Gamlı bir heykel gibi kayalarla ben

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bütün ögeleri bir arada

verilmiş bir teşbih sanatı kullanılmıştır?

A) Aynı sâhilde durup daldığımız aynı gurup

Sana bir saksı çiçektir bana bir kan çanağı

B) Yârin dudağından getirilmiş

Bir katre alevdir bu karanfil

C) Ellerim bir kanat gibi titrekti

Tutmasam gözümden yaş inecekti

D) Ve ipek bir halıya benzeyen toprak

Bu cehennem, bu cennet bizim

E) Ölümdür bekleriz hükmü

Dünya bir duruşmadır sürer

9. Bir cep telefonu reklamında müşterilerin dikkatini daha çok

çekebilmek için “Fark edilemeyecek kadar ince / Gizlenemeyecek kadar parlak” özleri sloganlaştırılmıştır. Dolayısıyla bu reklamda ---- sanatı yapılmıştır.

. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Kinaye B) Tezat C) İstiare

D) Mübalağa E) Tariz

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

4. Fikr itmededür heybetini beyt-i Hudâ’nun

Bîhûde degil titredügi kıble-nümânun

Bu beyitte, doğal bir durum olan kıble-nümâ’nın (pusula)

ibresinin titremesi, onun Kabe’nin ululuğunu ve heybetini

düşünerek dehşete kapılmış olması gibi tamamen hayalî

bir nedene bağlanmaktadır. Dolayısıyla bu beyitte ---- sanatına yer verilmiştir.

Bu dizelerdeki en belirgin sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) irsalimesel B) kinaye C) hüsnütalilh

D) telmih E) sehlimümteni

5. Siyah kanatlarını batıya açtı kuşlar

Benden sana haberdir bu çığlıklı uçuşlar

Dereler ardın sıra akmağa koyulmuşlar

Arıyor batan güneş seni dağlar ardında

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Düz uyak düzeni kullanılmıştır.

B) Epik şiir örneğidir.

C) Tam uyak ve redife yer verilmiştir.

D) Hüsnütalil ve teşbih sanatlarından yararlanılmıştır.

E) Sade bir dil kullanılmıştır

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı bir sanat kullanılmıştır?

A) Gel benim sarı tanburam sen ne için inilersin

İçim oyuk derdim büyük ben anın ‘çin inilerim

B) Garip bülbül konar gül budağına

Bülbülün feryadı dağı yandırır

C) Ey sabâ var söyle derdüm yâre Allah aşkına

Çâreler kılsun dil-i nâ-çâre Allah aşkına

D) Bir yağmur başlar ya inceden ince

Bak o zaman topraktaki sevince

E) Bu gece çılgınlığı üstünde denizin de!

Kayalar dalgalarla pençeleşiyor sandık

1. İçimde damla damla bir korku birikiyor

Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler

Bu dizelerdeki en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Kinaye B) Mecazımürsel C) İralimesel

D) İstiare E) Mübalağa

2. Şiirin en önemli unsurlarından biri olan söz sanatları, dizelere çağrışım zenginliği ve çok boyutluluk katar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisinin, çağrışım yönünden zengin olduğu söylenemez?

A) Varsın biraz da yollar çeksin benim cefamı

Artık verin çocuklar, artık verin asamı

B) Önde uzun bir kışın soldurduğu etekler,

Sonra dönen, dönerken inleyen tekerlekler

C) Bin tepede bayrağı dalgalanır Leyla’nın

Oysa aşk, karanlıkta ölümcül bir hülyadır

D) Sizi ilk balkonda gördüğüm gündü

Yüzünüz sararmış gibi göründü

E) Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık

Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar

3. Bir gün gelecek sen de perîşân olacaksın

Ey gonca bu cem’iyyeti her dem mi sanırsın

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükte yer alan edebî sanat

aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak açıklanmıştır?

A) Benzetme amacı güdülerek bir sözcük, başka bir sözcük yerine kullanılmıştır.

B) Bir doğa olayı, nükteli ve etkileyici bir söyleyiş amaçlanarak gerçek nedeni dışında bir nedene bağlanmıştır.

C) Bir sözcük benzetme amacı olmadan, belirli bir ilgi gözetilerek başka bir sözcük yerine kullanılmıştır.

D) Bir sözcük, mecaz anlamı kastedilerek hem gerçek hem

de mecaz anlamını akla getirecek şekilde kullanılmıştır.

E) Anlatımı daha etkili kılmak amacıyla bir durum olduğundan çok daha küçük gösterilmeye çalışılmıştır.

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-1

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kinaye sanatına yer

verilmemiştir?

A) Büyür çınar gibi zahmetle şanlı sevdalar;

Bahara geç kavuşur, sevgilim, büyük dağlar!

B) Bizim de kalbimizi kıpırdatır yerinden

Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin

C) Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni burda

Bu çamlıkta söylemiş son sözlerini babam

D) Mehtaba çalan sapsarı benziyle ufukta

Binlerce dalın verdiği tek meyva güneştir.

E) Yanında anan olsa gene ömrün bahardı

Sana dar günlerinde açık bir kucak vardı

8. Minimini omuzların

Taşıyacak yarın tüfek

Tüfek değil, vatan yarın

O omuza yüklenecek

Yukarıdaki dörtlüğün son iki dizesinde aşağıdaki edebî

sanatlardan hangisine yer verilmiştir?

A) Teşbih B) Tevriye C) Terdit

D) Tecahüliarif E) Mecazımürsel

9. Aliterasyon ve asonans; bir beyit, mısra veya cümlede aynı

ses, harf veya hecelerin anlamı da etkileyecek bir ahenk

oluşturmak amacıyla tekrarlanması sanatıdır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

kullanım vardır?

A) Solgun benizli, boynu bükük, tozlu bir demet

Bir kimsesiz çocuk gibi muhtâc-ı merhamet

B) Güneş gurub ediyor pembe, mâi, leylâkî

Zilâl içinde güzel bir kadın vakarıyle

C) Ey debdebeler, tantanalar, şanlar, alaylar

Katil kuleler, kal’alı, zindanlı saraylar

D) Sukûta başladı birden bütün o yapraklar

Yağardı pîş-i nigâhımda bir müzehheb kar.

E) Kız anlayamaz, sevdiceğinden haber ister,

Şâirse duyar âhını bir kalb-i nihânın

10. Teşbih ögelerinden yalnız birisiyle ve birden çok benzerlik (benzetme yönü) gösterilerek yapılan söz sanatına

---- denir. Bu sanatın amacı; bir davranışın, eylemin, düşüncenin simgelerle canlandırılıp somut hâle getirilmesidir;

benzetme, çoğunlukla bir şiirin bütününe yayılır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Leffüneşr B) Temsili istiare C) Kinaye

D) Mecazımürsel E) Mübalağa

11. İnsanı olduran erdiren sükût

Bir gün öleceğini aklında tut

Rahat bir yer olmalı ki şu tabut

Görmedim girmem diyen yiğit kimse

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Düz uyak düzeni kullanılmıştır.

B) Hüsnütalil sanatından yararlanılmıştır.

C) Tam ve tunç uyak kullanılmıştır.

D) Didaktik şiir örneğidir.

E) Sade bir dil kullanılmıştır.

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde diğerlerinden farklı

bir edebî sanata yer verilmiştir?

A) Yüz elli gram oğlu olmuş

Adını da gürbüz koymuş

B) Ezdin başınla taşları, yendin denizleri;

Tuttun elinle berki, o kükreyen ejderi

Tuttun ve bağladın...

C) Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın ?

Gömelim gel seni tarihe desem, sığmazsın.

D) Ölüm indirmede gökler ölü püskürtmede yer

Mahşer mi hakikat mahşer

E) Hac yollarında meş’ale-i karban gibi

Erbab-ı aşk içinde nümayansın ey gönül

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası ŞİİR DİLİ VE SÖZ SANATLARI-2 4

Telmih (Hatırlatma): Herkesçe bilinebilecek herhangi bir

olay, kişi ya da duruma, bir iki sözcükle gönderme yapmak,

onu anımsatmak demektir.

Ekmek Leylâ oldu dostlarım

Mecnûn oldum peşi sıra giderim.

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi

Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi.

Uyarı

Tariz (İğneleme-Dokundurma): Çoğunlukla, bir sözün gerçek anlamının karşıtını kastederek kullanmaya denir. Taşlama ve hiciv türü şiirlerde sıkça karşımıza çıkar.

Her nere gidersen eyle talanı

Öyle yap ki ağlatasın güleni

Bir saatte söyle yüz yalanı

El bir doğru söz söylerse inanma

Tahir Efendi bize kelp demiş

İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki mezhebim benim zira

İtikadımca kelp Tahirdir

Bilgi

Leffüneşr: Genellikle bir beyit içinde; birinci ve ikinci dizede

birbiri ile ilişkilendirilebilecek sözcüklerin belirli bir düzen gözetilerek bir arada kullanılmasıdır.

Leffüneşr, kavramların sırasına uyulması -düzenli (mürettep)- ya da uyulmaması -düzensiz (müşevveş)- bakımından

iki şekilde karşımıza çıkabilir.

İçimde kor donar, buzlar çözülür

Yağan ateş midir, kar mıdır bilmem

Deli eder insanı bu deniz, bu gökyüzü

Göz kırpar yıldızlar, türküler söyler balıklar

Uyarı: Leffüneşr tenasüp sanatını anımsatmaktadır fakat

burada tenasüp sanatında olduğu gibi sözcüklerin tamamı

aynı konu etrafında kümelenmemiştir.

Bilgi

Kinaye (Değinmece): Bir sözü, hem gerçek hem de mecaz

anlamını düşündürecek biçimde, mecaz anlamını kastederek kullanmaya denir.

Ey benim sarı tamburam

Sen ne için inilersin

-İçim oyuk derdim büyük

Ben onun’çün inilerim

Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısın?

Uyarı: Kinayede; zarif biçimde alaya alma, iğneleme yapılabilir.

Bilgi

Tezat (Karşıtlık): İki karşıt durum ya da düşüncenin bir

arada söylenmesidir.

Ne siyah eylemiş bu nasiyeyi

Saçımı bembeyaz eden bahtım

Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü

Kar değil gökyüzünde yağan beyaz ölümdü

Bilgi

Tevriye (İki Anlamlılık): Birden fazla gerçek anlamı olan bir

sözü, herkesçe bilinen (yakın) anlamıyla değil de uzak anlamını kastederek kullanmaya denir.

Bu kadar letafet çünkü sende var

Beyaz gerdanında bir de ben gerek

Koyup kaldırmada ikide birde

Kazan devrildi, söndürdü ocağı

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

Terdit: Sözü, okuyucunun hiç beklemediği bir biçimde bitirerek onu şaşırtmak demektir.

En ağır işçi benim,

Gün yirmi dört saat seni düşünüyorum

Dişin mi ağrıyor?

Çek kurtul.

Başın mı ağrıyor?

Bir çeyreğe iki aspirin.

Verem misin?

Üzülme, onun da çâresi var,

Ölür gidersin.

Bilgi

İstifham (Soru Sorma): Çoğunlukla, belirli bir duyguyu, anlamı daha güçlü anlatabilmek için, cevap alma amacı gütmeden soru sorarak ortaya koyma sanatıdır.

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?

“Gömelim gel seni tarihe” desem sığmazsın.

Bana kara diyen dilber

Gözlerin kara değil mi?

Bilgi

Nida (Seslenme): Duygu ya da seslenme amacı ile şiirde

“ey, eyvah, eyâ, vah, ah vb.” gibi sözcüklere yer verilmesine

denir.

Ey, mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü,

Kızkardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü!

Hey gidi koca dünya gam yükü müsün

Söyle söyle fani dünya dert küpü müsün

Bilgi

Tecahüliarif (Bilmezlikten Gelme): Bir anlam inceliği yaratmak ya da nükte yapmak için şairin, çok iyi bildiği bir şeyi

bilmiyor görünerek ortaya koymasına denir.

Şakaklarıma kar mı yağdı ne var

Benim Allah’ım bu çizgili yüz?

Arzu dolu, yaşamak dolu

Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan?

Bilgi

Akis: Bir cümle ya da dize içindeki sözleri ters çevirerek simetri oluşturacak şekilde söylemeye denir.

Kıblem alalı kaşın / kaşın olalı kıblem

Cennet gibidir rûyun / rûyun cennet gibidir

Böyle inat ettikçe, ettikçe inat böyle

Sarar gönlümü melâl, melâl gönlümü sarar

Bilgi

Tekrir (Yineleme): Sözün etkisini güçlendirmek için sözcük

ya da söz grubunu yineleme sanatıdır.

Ufkunda bir dakika görünmeksizin kara

Hür gökte, hür denizde uçar hür ufuklarda

Kapalı Çarşı içinde kapalı rüya çarşıları

Kapalı Çarşı içinde öfke ve af çarşıları

Bilgi

Rücu: Söylenen bir sözü yalanlamadan geri çevirip onun yerine daha güçlü ve onu kanıtlayıcı bir düşünceyi söylemektir.

Bu dönüş, çoğu zaman “değil, yani, yok yok vb.” sözcüklerle

yapılır.

Zaman gelir ki cihân içre ins ü cân kalmaz

Değil değil yalınız ins ü cân cihân kalmaz

Erbâb-ı teşâür çoğalıp şâir azaldı,

Yok öyle değil şâirin ancak adı kaldı.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

4. İki gözüm seneler geçiyor

Gönül ektiğini biçiyor

Aşağıdakilerin hangisinde bu dizelerdeki edebi sanatlar sırasıyla verilmiştir?

A) Mecazımürsel – Tariz

B) Teşbih – Hüsnütalil

C) İstiare – Kinaye

D) Tevriye – İstiare

E) Tezat – Teşbih

5. Gözden ırak dilden uzak

Ben seni sevmişim eyvah

Haberin var mı yâr yâr

Bu dizelerdeki en belirgin edebî sanat aşağıdakilerin

hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Tecahüliarif B) Tevriye C) Tezat

D) Mübalağa E) Hüsnütalil

6. Kinaye bir duygu ya da düşünceyi daha etkili anlatabilmek

için sözü hem gerçek hem mecazi anlamlara uygun olarak

kullanmaktır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

edebî sanat kullanılmamıştır?

A) Annesi onun hiçbir zaman elinden tutmadı.

B) Son zamanlarda evimizde nedense herkesin yüzü gülüyor.

C) Dışarıdan gelen silah sesleri mahalleyi ayağa kaldırdı.

D) Ayşe bu yıl da yüzünün akıyla bu işi başardı.

E) Elbette gecenin ardından her zaman gün doğar.

1. Yoksun neye yarar, vurdum dibe kadar

Halimden yalnız uyuyanlar anlar

Bu dizelerdeki altı çizili sözle yapılan edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kinaye B) Tevriye C) İstiare

D) Mecazımürsel E) Terdit

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde leffüneşr sanatına yer

verilmiştir?

A) Gâh gülşen olursun dile gâhi külhan

Cennet mi cehennem misin ey âlem-i aşk

B) Âb-gûndur günbed-i devvar rengi bilmezem

Ya muhit olmuş gözümden günbed-i devvare su

C) Gül hasretinle yollara dutsun kulağını

Nergis gibi kıyâmete dek çeksin intizâr

D) Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden

Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden

E) Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım

Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tezat sanatına yer verilmemiştir?

A) Aynı sâhilde durup daldığımız aynı gurûb

Sana bir saksı çiçektir bana bir kan çanağı

B) Ya gezen bir ölü yahut gömülen bir diriyim

Mumyadır canlı da cansız da bu kabristanda

C) Zamân gelir ki cihân içre ins ü cân kalmaz

Degil degil yalınız ins ü cân cihân kalmaz

D) Zevki kederde mihneti râhatda görmüşüz

Âyînedir biri birine subh u şâmımız

E) Hürüm derim, eskisinden daha hür

Zincirinle bağlansa da ayağım

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

10. Ey dil ey dil niye bu rütbede pür-gamsın sen

Gerçi vîrâne isen genc-i mutalsamsın sen

“Ey gönül! Ey gönül! Niye bu kadar gamla dolusun sen?

Gerçi virâne isen de tılsımlı bir definesin sen.”

Anlamı açıklanarak verilen bu beytin ikinci dizesinde ----

sanatı kullanılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Mecazımürsel B) Kinaye C) İstiare

D) Tezat E) Mübalağa

11. Sakın bir söz söyleme... Yüzüme bakma sakın

Sesini duyan olur, sana göz koyan olur

Bu dizelerde “söyleme ve söz sözcükleri” ile “bakma ve

göz” sözcükleri belirli bir söz simetrisi oluşturacak şekilde

kullanılmıştır.

Dolayısıyla bu dizelerde ---- sanatı kullanılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Leffüneşr B) Kinaye C) Temsili istiare

D) Mecazımürsel E) İrsalimesel

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Düşmânı yâr idinüp yârum unutdı yârını

Yarını anmaz dirîgâ ol Hüdâ’dan korkmaz (Telmih)

B) Ögme Ģarâbı zemm idüp afyonu sâkıyâ

Açtırma ehl-i keyfe kutunun kapagını (Kinaye)

C) Aşk derdiyle hôşem el çek ilâcumdan tabîb

Kılma dermân kim helâküm zehri dermânundadur

(Tenasüp)

D) Şîrler pençe-i kahrumdan olurken lerzân

Beni bir gözleri âhûya zebûn itdi felek (Tezat)

E) Hâk-i pâyüne yetem dir ömrlerdür muttasıl

Başını taşdan taşa urup gezer âvâre su (Hüsnütalil)

7. Aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir

edebî sanat kullanılmıştır?

A) Gülen gözlerime bakıp sanmayın gönlüm bahtiyar

Attığım her kahkahada binlerce gözyaşı var

B) Güneş her akşam batıp her gün doğuyorsa

Çiçekler solup solup tekrar açıyorsa

C) En büyük acılar unutuluyorsa

Neden korkulur hayatta söyleyin bana

D) Elbette bazen çiçek açıp bazen solacağım

Elbette daldan dala konup sonra uçacağım

E) Elbette bugün ağlıyorsam yarın güleceğim

Elbette önce çekip gidip sonra döneceğim

8. “Ne aceb murg imişsin ey zâhid / Ki hemîşe murâdun uçmakdur” dizelerinde “uçmakdur” sözcüğü hem cennet anlamında hem de uçmak fiilini çağrıştıracak şekilde kullanılmıştır.

Dolayısıyla bu dizelerde ---- sanatından yararlanılmıştır.

. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) İstiare B) Kinaye C) Tezat

D) Mecazımürsel E) Tevriye

9. Samsun’un evleri denize bakar

Sokakları yosun içinde

Çapalar, takalar, mavnalar

Bilyalar gibi suyun yüzünde

Bir iner bir kalkar

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisine

yer verilmemiştir?

A) Teşbih B) İstiare C) Tariz

D) Tenasüp E) Tezat

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

3. Şiirde bir anlam inceliği oluşturmak için başvurulan bu sanatta hayret, övme, yerme gibi nedenlerle bir nükteye yer

verilir. ---- ne hiç bilmemek ne de bildiğini tamamen gizlemektir. Daha doğrusu bildiğini dolaylı yollardan anlatmaktır. “Sözü yazdımdı da kalmış öbür entaride / Va’diniz buse

mi vuslat mı unuttum ne idi?” dizeleri bu sanata güzel bir

örnektir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Tecahüliarif B) Kinaye C) İstiare

D) Tezat E) Mübalağa

4. Gürlemiş Topkapı’dan bir yeni şiddetle daha

Şanlı namıyle “büyük top” denilen ejderha

Sarf edilmiş nice kol kuvveti gündüz ve gece

Karadan sevk edilen yüz gemi geçmiş Haliç’e

Bu dizelerde aşağıdaki edebî sanatlardan hangileri

vardır?

A) Teşbih – Telmih

B) İstiare – Teşhis

C) Tezat – İrsalimesel

D) İstiare – Tevriye

E) Kinaye – Teşhis

5. I. Güneyde mis kokulu bir ağaç

II. Yuvarlak yaprakları ince

III. Yaz gelip de güneş vurunca

IV. Dallarından bal akar

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. dizede mecazımürsel sanatı vardır.

B) IV. dizede kinaye sanatına yer verilmiştir.

C) Pastoral şiire özgü nitelikler içermektedir.

D) Uyak ve redif kullanılmamıştır.

E) Betimleyici bir anlatım kullanılmıştır.

1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Göl sanırdık ne zaman dalsak ela gözlerine

Seyrederdik günlerce eni gülistan yerine (Mübalağa)

B) Her kapta ayrı şekle bürünen sular gibi

Şeklini aldı gönlüm her gördüğü güzelin (Hüsnütalil)

C) Gözüm göynüm ışıldar gördükçe nazlı yâri

Gönlümde ateş misin, gözlerimde nur musun

(Tecahüliarif)

D) Sevda başımda ateş, gurbet içimde düğüm

Yangından çıkan eşya gibi kırık döküğüm (Teşbih)

E) Sen ki şevkinle diriltirsin ölen bin hevesi

O bahar çehrene uymaz bu hazan çerçevesi (Tezat)

2. Tezat; zıt (karşıt) anlamlı sözcükleri bir nazım birimi içinde

bir araya toplamaktır. Burada kastedilen, “siyah” ve “beyaz”

gibi bir karşıtlık olabileceği gibi, “bilmek” ve “bilmemek” gibi

olumlu ve olumsuz fiiller arasındaki bir karşıtlık da olabilir.

Ayrıca “baba” ve “oğul” gibi aralarında yakınlık bulunan ve

birinin anlaşılması diğerine bağlı olan sözcükler arasındaki

ilişki de tezat kapsamına girer.

Aşağıdaki beyitlerin hangisinde tezat sanatına yer verilmemiştir?

A) Ne kötü bir dünya bu; sevgisiz, acımasız

Yaşarken dolu dizgin, ölüvermek apansız.

B) Öyle bir devim ki ben hakikatte pireyim

Bir delik gösterin de utancımdan gireyim

C) Yazdan kalan ne varsa olurken haşır neşir

Günler hazinleşir, geceler uhrevileşir

D) Neden öyleyse matemlerle eyyâmın perîşandır

Niçin bir damlacık göğsünde bir umman hurûşandır

E) Ölenler yeniden doğarmış, gerçek

Tabut değildir bu, bir tahta kundak

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Dokuz yıl dudaklarda gezdi benim yerime

Haddeden altın gibi çekilmiş mısralarım (Mecazımürsel)

B) Cânı cânân dilemiş virmemek olmaz ey dil

Ne nizâ’ eyleyelüm ol ne senündür ne benüm

(Hüsnütalil)

C) Kalanlar ortada genç, ihtiyar, kadın, erkek

Harâb olup yaşıyor tâliin azabiyle (Kinaye)

D) Âheste çek kürekleri mehtâb uyanmasın

Bir âlem-i hayâle dalan âb uyanmasın (İstiare)

E) Bir orman yangınıyle kızardı karşı dağlar

Taraf taraf tutuştu meş’aleler, çırağlar (Tezat)

10. Duymamış, belli, hayâtında bir eş hasretini

Yaşamış taş gibi, toprak gibi, mahrum acıdan

Ne bilir bir kâğıdın canlara can kattığını

Başımız dertte şu her gün geciken postacıdan

Bu dörtlükte aşağıdaki söz sanatlarından hangisine

yer verilmemiştir?

A) Teşbih B) Hüsnütalil C) İstifham

D) Mecazımürsel E) Tenasüp

11. “Deler her bakışın âşıkların bağrın geçer taşa / Hele gayre

kıyas etme Nedîme pek yaman geçmiş” dizelerinde “bakışın” hençer gibi düşünülmüş fakat “hançer” söylenmeden

onu çağrıştıran “deler” sözcüğü kullanılmıştır.

Dolayısıyla bu dizelerde ---- sanatı yapılmıştır..

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) tezat B) hüsnütalil C) teşbih

D) tecahüliarif E) istiare

6. “Gözlerinden göğüme sayısız yıldız akar / Bir bakışın

içimde binlerce lamba yakar” dizelerindeki “bakış-göz” ve

“yıldız-lamba” sözcüklerinde olduğu gibi, genellikle bir beyit

içinde, birinci dizede birkaç şeyi anlattıktan sonra, ikinci

dizede bunlarla ilişkilendirilebilecek sözcükler sıralamaya

---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) hüsnütalil B) leffüneşr C) akis

D) istiare E) terdit

7. Birden çok gerçek anlamı olan bir sözü, herkesçe bilinen

(yakın ) anlamında değil de uzak anlamını kastederek sözü

iki farklı anlama gelecek şekilde kullanmaya tevriye denir.

Buna göre, aşağıdaki dizelerin hangisinde tevriye sanatı kullanılmıştır?

A) İçimde kaynayan bir mahşer var

Bu mahşer birde annelerinin kalbinde kaynar

B) Zülfünün yay gibi kuvvetli çelik tellerine

Takılan gönlüm asırlarca peşinden gidecek

C) Bu kadar letafet çünkü sende var

Beyaz gerdanında bir de ben gerek

D) Geçtikçe bembeyaz gezinenler üçer beşer

Bildim ki âhiret denilen yerdedir beşer

E) Naklettiğim gibiydi bu rü’yâda gördüğüm

Rü’yâ bu, yoksa başka bir âlem midir ölüm

8. “Çiçeğe durdu kalbim içtim parmaklarından / Göz çeşmem

suya erdi sevda kaynaklarından” dizelerinde “kalp” sözcüğü “çiçeğe durdu” sözüyle birlikte kullanılarak “ağaç”ı

çağrıştıracak şekilde kullanılmış, dolayısıyla ---- sanatı yapılmıştır.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) kinaye B) mecazımürsel C) teşbih

D) istiare E) Tevriye

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. I. Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var

II. Benim mi Allahım, bu çizgili yüz

III. Ya gözler altındaki mor halkalar

IV. Neden böyle düşman görünürsünüz

V. Yıllar yılı dost bildiğim aynalar

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. dizede kinaye sanatı vardır.

B) II. dizede tecahüliarif sanatına yer verilmiştir.

C) III. dizede istifham sanatından yararlanılmıştır.

D) IV. ve V. dizelerde tezat sanatı ve kişileştirmeye yer

verilmiştir.

E) II. ve IV. dizeler arasında tam uyak kullanılmıştır.

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Bir güzel şuha dedim iki gözün sürmelidir,

Dedi billahi seni Hind’e kadar sürmelidir (Cinas)

B) Önce upuzun, sonra kesik saçın vardı

Tenin buğdaysı, boyun bir başak kadardı (İstiare)

C) Her yer karanlık pür nûr o mevki

Mağrib mi yoksa makber mi yâ Rab (Tecahüliarif)

D) Geçsin günler, haftalar, aylar, mevsimler, yıllar

Zaman sanki bir rüzgâr ve bir su gibi aksın (Tedric)

E) Seni gelür işidüb bâğa yâsemen cânâ

Çıkup o şevk ile dûvâra reh-güzâra bakar (Hüsnütalil)

6. Az eyleme inâyetüni ehl-i derdden

Ya‘nî ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni

Bu beyitte altı çizili sözlerle yapılan edebî sanatlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Hüsnütalil – Teşbih

B) Tezat – Rücu

C) Kinaye – Telmih

D) Mübalağa – Tariz

E) Tevriye – Tecahüliarif

1. ---- kolayca söylenmiş gibi görünen ancak benzerinin söylenmesi çok güç olan özlü söz ve ifadeyi belirtir. Bu sanatın

belirgin özellikleri doğallık, kısa anlatım ve sözün anlaşılır

olması yanında söyleyişin veciz ve anlamın düşündürücü,

ders verici olmasıdır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Hüsnütalil B) İrsalimesel C) Kinaye

D) Telmih E) Sehlimümteni

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Ziyâretten murâd olan du’âdır

Bu gün bana ise yarın sanadır (İrsalimesel)

B) Gece zindanda Yusuflar sıralanmış yatıyor

Yüzlerinde okurum sapsarı rü’yâlarını (Telmih)

C) Kaldırımlar çilekeş yalnızların annesi;

Kaldırımlar içimde yaşamış bir insandır. (Tekrir)

D) Sürekli sevgiyi duydukça anne topraktan

İçimde korku nedir kalmıyor yok olmaktan (Tenasüp)

E) Rabbim, Rabbim bu işin bildim neymiş Türkçesi

Senin aşkın ateştir, ateşin gül bahçesi (Tezat)

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Yolları toz, çamur, evleri kerpiç

O kirli kabukta, o en temiz iç (Tezat)

B) Pencereden bakarken gördüğüm tek şey: Hüzün

Fark edemedim hâlâ endamını gündüzün (İstiare)

C) Geç fark ettim taşın sert olduğunu

Su insanı boğar, ateş yakarmış. (Tecahüliarif)

D) Kitaplarda değil, türkülerde ara Yemen´i

Öleni, kalanı, gidip gelmeyeni… (Telmih)

E) Aşklar uçup gitmiş olmalı bir yazla

Halay çeken kızlar misali kol kola (Kinaye)

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Şiir Dili ve Söz Sanatları-2

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tevriye sanatı kullanılmıştır?

A) Dadaloğlu’m der ki belim büküldü

Gözümün cevheri yere döküldü

B) Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken

Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken

C) Ne efsunkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyyet

Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten

D) Sakın Mecnûnı sanman ehl-i aşkun ihtiyârıdur

Güzel sevmekde zîrâ kimseye hîç ihtiyâr olmaz

E) Bu gece yarısında iki yoldaş uyanık

Biri benim biri de serseri kaldırımlar

8. - Evet, oğlum, Hoca sevmezdi, bilirdim, sarayı

Ama sövmezdi de hoşlanmadığından dolayı

Mehmet Akif’e ait bu beyitte olduğu gibi, benzetme ilgisi

söz konusu olmadan, başka bazı ilgilerle, bir sözün başka

bir söz yerine kullanılmasıyla oluşturulan söz sanatına ----

denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Tezat B) İstiare C) Kinaye

D) Tariz E) Mecazımürsel

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) El kahrından doğrultamam belimi

Büküldü bu kaddim keman oldu gel (Kinaye)

B) Hey ağalar bir od düştü bağrıma

Bir âh çeksem derya dağı yandırır (İrsalimesel)

C) Her gün bu kadar güzel mi bu deniz?

Böyle mi görünür gökyüzü her zaman? (Tecahüliarif)

D) Durmuş saat gibiydi durup geçmiyen zaman.

Donmuş sükût içinde güneş görmiyen cihan (Teşbih)

E) Kalabalık çarşılarda tenha adamlar

Öyle bakar vitrinlere yoksulluk (Tezat)

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kinaye sanatı kullanılmamıştır?

A) Kalanlar ortada genç, ihtiyar, kadın, erkek

Harâb olup yaşıyor tâliin azabiyle

B) Eğer ister isen efkâr görmemek

Asla gönül yapma çekme boş emek.

C) Ayağı yer mi basar zülfüne berdâr olanun

Zevk u şevk ile virür cân u seri döne döne.

D) Sarardı benzi hasedden benimle yâri görüp

Rakîb-i rû-siyehe bir garîb renk oldu

E) Ey Fuzûlî yâre dönderdüm yüzüm ağyârdan

Hasmı çoh gördüm sığındum sıdk ile Allâh’uma.

11. Yaprak nasıl düşerse akıp kaybolan suya

Ruh öyle yollanır uyanılmaz bir uykuya

Bu beyitteki altı çizili sözde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi vardır?

A) Tezat B) Hüsnütalil C) İstiare

D) İrsalimesel E) Mübalağa

12. Tevriye, bir kelimenin hem yakın hem de uzak anlamına

gelecek şekilde iki farklı anlamıyla kullanılması sanatıdır.

Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde tevriye

kullanılmıştır?

A) Haydi kalk gidelim bu şehirden

Gün doğarken ya da güneş batarken

B) Belki kuşlar geçer üstümüzden

Kanatlanır senin ellerinden

C) Hiçbir yüz güzel değil senin yüzünden

Haydi kalk gidelim bu şehirden

D) Gül renginde gün doğarken

Boğazdan gemiler usulca geçerken

E) Gel çıkalım bu şehirden

Ağaçlar gökyüzü ve toprak uyurken

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası 5 OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN ANLATMAYA

BAĞLI EDEBİ METİNLER

Destanları, doğal (ulusal) ve yapay destanlar olarak sınıflandırabiliriz.

Bazı doğal destanlar: İlyada ve Odysse (Yunan, Homeros),

Şehname (İran, Firdevsi), Gılgamış (Sümerler), Ramayana

-Mahabarata (Hint), Kalevela (Fin), Nibelungen (Alman),

Beowulf (İngiliz), La Cid (İspanyol), Chansen de Röland

(Fransız), Şinto (Japon), Oğuz Kağan (Türk).

Bazı yapay destanlar: Aeneis (Vergilus), Kaybolmuş Cennet (J. Milton), Kurtarılmış Kudüs (T. Tasso), İlahi Komedya

(Dante), Üç Şehitler Destanı (F. H. Dağlarca)

Uyarı

Binbir Gece Masalları (Arap), Binbir Gündüz Masalları (Hint),

Grimm Kardeşlerin Masalları (Alman), Andersen Masalları

(Danimarka) dünya edebiyatında türün önemli örnekleridir.

Başta Eflatun Cem Güney olmak üzere, Pertev Naili Boratav, Saim Sakaoğlu, Tahir Alangu, Naki Tezel gibi araştırmacılar, Türk masalları üzerine araştırmalar yapmıştır.

Bilgi

Halk hikâyeleri; aşk hikâyeleri (Kerem ile Aslı, Arzu ile

Kamber, Ferhat ile Şirin, Tahir ile Zühre) ve kahramanlık

hikâyeleri (Köroğlu, Battalname) şeklinde sınıflandırılabilir.

Bu hikâyeler; az çok kültürlü sayılabilecek kişiler, daha çok

da halk şairleri ve meddahlar tarafından anlatılır.

Bilgi Dünya edebiyatında ilk fabl örnekleri Hint yazarı Beydeba’nın Kelile ve Dimne adlı eserinde topladığı hikâyelerdir.

Yunan sanatçı Aisopos (Ezop) ve Fransız yazar La Fontaine

bu türde başarılı örnekler ortaya koymuştur.

Türk edebiyatında, Şinasi ve Orhan Veli fabl yazan sanatçılardır. Şeyhî’nin yazdığı Harname, Türk edebiyatında fabl

özellikleri taşıyan ilk eser kabul edilir.

Bilgi

Halk Hikâyeleri: Olağanüstülüklerin destan, masal gibi

diğer sözlü gelenek ürünlerine göre daha sınırlı olduğu halk

hikâyeleri, nazım-nesir karışık bir anlatıma sahiptir.

Halk hikâyeleri yazılı metne dayanmaz; anlatıcılar genellikle

manzum kısımlara bağlı kalır, nesir kısımlarda değişiklikler

yapabilir.

Uyarı: Halk hikâyeleri; fasıl, döşeme, asıl olay, sonuç ve

dua bölümlerinden oluşur. Bazı hikâyelerde hikâyenin sonunda efsane adı verilen kısa bir anlatıya yer verilir.

Bilgi

Masal: Anonim halk edebiyatı ürünü olan masallar; kişi, yer

ve zaman ögeleri bakımından olağanüstülükler içerir.

Tamamen hayal ürünü olan masallar; eğlendirerek öğretme,

ders verme amacı taşır.

Evrensel konuların öne çıktığı bu tür anlatılarda, millî ve dinî

konular anlatılmaz.

Türk masalları içerisinde en meşhuru Keloğlan masallarıdır.

Uyarı: Masallar; “döşeme, asıl olay ve dilek” olmak üzere üç

bölümden oluşur.

Bilgi

Destan: Ulusları derinden etkileyen savaş, göç, kıtlık vb.

tarihî ve toplumsal olayları, yiğitçe bir eda ve olağanüstülüklerle anlatan uzun, manzum hikâyelerdir.

Destan kahramanları genellikle tip özelliği gösterir.

Destanlar; “çekirdek olay-yayılma-derlenme” evrelerinden

geçer.

Uyarı: Doğal destanlar, genellikle ulusal nitelikler taşır ve tarihsel gerçekliklerle önemli paralelikler gösterir.

Bilgi

Fabl: Kahramanları bitki ve hayvanlar olan, genellikle manzum biçimde oluşturulan, içeriği ile ahlak dersi veren kısa

öykülerdir.

Fabllarda, teşhis (kişileştirme) ve intak (konuşturma) sanatına sıklıkla başvurulur.

Uyarı: Fabllar; serim, düğüm, çözüm ve öğüt bölümlerinden

oluşur.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

Roman: Yaşanmış ya da yaşanabilecek olayların kişi, yer,

zaman ögeleri ile ele alındığı metinlerdir. Öyküye göre yapı

unsurları daha ayrıntılı ele alınır.

Romanın dünya edebiyatında ilk örneği Rabelais’in yazdığı

Gargantua adlı eserdir; Batılı anlamda ilk roman olarak da

Cervantes’in Don Kişot adlı eseridir.

Türk edebiyatında ilk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı; ilk edebî roman ise Namık Kemal’in

İntibah adlı eseridir.

Bilgi

Hikâye (Öykü): Olmuş ya da olması mümkün olayların, kişi

yer ve zaman ögelerine bağlı olarak işlendiği kısa yazılardır.

Romana göre kişi, yer ve zaman ile ilgili ayrıntılar daha sınırlıdır.

Dünya edebiyatında hikâye türünün ilk örneği Boccaciao’nun yazdığı Dacemeron adlı eserdir.

Türk edebiyatında ilk hikâye denemelerinden biri Emin Nihat

Efendi Müsameretname adlı eseridir; Ahmet Mithat Efendi’nin kaleme aldığı Letâif-i Rivâyât adlı eser ise Türk edebiyatının ilk hikâye örneğidir.

Uyarı: Sami Paşazâde Sezai’nin yazdığı Küçük Şeyler adlı

eseri, Türk edebiyatının Batılı anlamda ilk realist öyküsüdür.

Bilgi

Hikâye türü 3 sınıfa ayrılır;

1. Olay Hikâyesi (Klasik Hikâye): “Maupassant tarzı” olarak da bilinir. Olaylar serim, düğüm, çözüm esasına bağlı

olarak anlatılır. Merak unsuruna önem verilir. Hikâye şaşırtıcı bir sonla biter. Ömer Seyfettin, Halit Ziya gibi sanatçılar

türün önemli yazarlarıdır.

2. Durum (Kesit) Hikâyesi): “Çehov” tarzı” olarak da bilinir.

Olaya önem verilmez; yaşamdan bir kesit, bir insanlık durumu anlatılır. Serim, düğüm, çözüm planına bağlı kalınmaz.

Merak ögesinden çok, kişilerin iç dünyası öne çıkar; hikâyenin sonunda bitmemişlik duygusu vardır. Memduh Şevket

Esandal, Sait Faik Abasıyanık türün başarılı yazarlarıdır.

3. Ben Merkezli Hikâye: Bireyin bunalım ve çıkmazlarını

merkeze alan hikâyelerdir. En önemli temsilcisi Franz Kafka’dır. Türk edebiyatında Haldun Taner ve Bilge Karasu

önemli temsilcilerindendir.

Bilgi

Mesnevi: Beyitle yazılan divan edebiyatı nazım biçimlerinden olan mesneviler çoğunlukla toplumsal içerikli metinlerdir.

Mesnevilerde her beyit, kendi içinde kafiyelidir (aa bb cc …),

beyit sayısı sınırsızdır.

Mesneviler halk edebiyatındaki destan türünün ve günümüzdeki roman ve öykünün karşılığı olarak görülebilir.

Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacip tarafından

yazılan Kutadgu Bilig’dir.

Uyarı: Aynı şair tarafından kaleme alınmış beş mesneviye

“hamse” adı verilmiştir. Türk edebiyatında hamse sahibi ilk

sanatçı, Ali Şîr Nevâî’dir.

Bilgi

Roman ve Hikâyenin yapı unsurları; olay örgüsü, kişi, yer,

zaman ögeleridir.

Uyarı: Roman, öykü, tiyatro gibi olaya bağlı metinlerde kişi

unsuru; tip ve karakter olarak farklı nitelikler gösterir. Yine

bu türlerde zaman ögesi de gerçek zaman ve kronolojik

zaman şeklinde karşımıza çıkar.

Bilgi

Manzum hikâye: Öğüt verme, bir düşünceyi ortaya koyma

amacı taşıyan şiirlerdir. Bu şiirlerde estetik haz verme kaygısı ikinci plandadır.

Uyarı: Türk edebiyatında Tevfik Fikret ve Mehmet Akif manzum hikâye türünde en tanınmış sanatçılardır.

Bilgi

Halit Ziya Uşaklıgil, Ömer Seyfettin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Memduh Şevket Esendal, Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık hikâye türünün en başarılı

yazarlarından birkaçıdır.

Uyarı: Ömer Seyfettin hikâyeciliği meslek hâline getiren yazarımızdır.

Bilgi

Anlatmaya bağlı metinlerde anlatıcı, yazarın yerini almış

kurmaca bir kişiliktir. Olaylar anlatıcının ağzından; hakim,

kahraman ve gözlemci bakış açıları kullanılarak anlatılır.

Anlatmaya bağlı metinlerde monolog, diyolog, geriye dönüş,

montaj, bilinç akışı, iç monolog gibi modern anlatım teknikleri kullanılabilir.

Uyarı

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

4. (I) Çehov tarzı öykülerde bir olay değil, günlük yaşamın

herhangi bir kesiti ele alınır. (II) Öyküde serim, düğüm,

çözüm planına uyulmaz. (III) Hikâye, genellikle şaşırtıcı bir

sonla biter. (IV) Merak ve heyecandan çok kişilerin iç dünyalarına ait betimlemelere ve hayallerine yer verilir. (V) Bu

hikâyelerde kahramanlar, günlük yaşamda karşımıza çıkabilecek sıradan kişilerden seçilir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde

bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Destan türü ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.

B) Toplumda iz bırakmış önemli olaylardan sonra ortaya

çıkar.

C) Doğal ve yapay olmak üzere iki türü vardır.

D) Olayların geçtiği yer ve zaman hayal ürünüdür.

E) Halkın ortak belleğinde oluşmuş anonim ürünlerdir

6. (I) Masal türünün Hindistan’da doğduğu sanılmaktadır.

(II) Masal metinlerinin içerisinde mani, tekerleme, bilmece

diğer halk edebiyatı ürünlerine yer verilmiş olabilir. (III) Türk

masalları üzerine, araştırmaları ile tanınan Eflatun Cem

Güney edebiyatımızda “masalcı baba” olarak anılır. (IV)

Türk kültür ve edebiyatının bu türdeki en tanınmış ürünü,

Binbir Gece Masalları’dır. (V) Behçet Necatigil’e ait Üç Turunçlar ve Ziya Gökalp’e ait Alageyik adlı eserler önemli

manzum masal örneklerimizdendir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1. Aşağıdaki “roman ve öykü” karşılaştırmalarının hangisinde bir yanlışlık söz konusudur?

A) Roman, öyküye göre daha uzun bir türdür.

B) Romanda kişiler derinlemesine tanıtılır, öyküde ise kişiler ana hatlarıyla verilir.

C) Romanlarda anlatım uzun ve detaylı; öyküde ise yalın,

anlaşılır ve özlüdür.

D) Romanda birden çok olay, hikayede tek olay vardır.

E) Romanda konular daha çok şehir, öyküde ise kasaba ve

köy hayatından alınır.

2. Olay, kişiler arasında gelişir. Herhangi bir zamanda oluşabilir. Bir veya birkaç mekanda gerçekleşir. Serim, düğüm,

çözüm bölümleri bulunabilir. Kahramanlar insan olabileceği

gibi, varlık ya da kavram da olabilir. Dünya edebiyatında

“Decameron” adlı yapıt bu türün öncüsü sayılmaktadır.

Bu parçada tanıtılan yazın türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Öykü B) Roman C) Tiyatro

D) Sohbet E) Anı

3. Türk edebiyatında destanlar, halk hikâyeleri ve masallarla köklü bir gelenek oluşturan hikâye türü, XV. yüzyılda

“Dede Korkut Hikâyeleri” ile çağdaş hikâye tekniğine yaklaşmıştır. XIX. yüzyılda Tanzimat’la gelen yeniliklerle birlikte Batılı anlamda ilk hikâye örneğini Ahmet Mithat Efendi

“Letaif-i Rivayat” adlı eseriyle vermiştir. Şemsettin Sami’nin

kaleme aldığı “Küçük Şeyler” adlı eser de Batılı anlamda ilk

realist hikâye örneklerini oluşturmuştur.

Bu parçadaki altı çizili yerlerden hangisinde bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

II

III

IV

V

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

10. (I) İspanyol yazar Miguel de Cervantes’in yazdığı Don

Kişot, roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilmektedir.

(II) Ancak Batı romanı, bir tür olarak karakteristik özelliklerini romantizm ve realizm akımları sayesinde 19. yüzyılda

kazanmıştır. (III) Türk edebiyatında ise roman, Tanzimat

Dönemi’nde ortaya çıkan bir türdür. (IV) Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak çevirisi, türün edebiyatımızda tanınmasını sağlayan önemli eserlerden biridir.

(V) İlk yerli Türk romanı, Samipaşazade Sezai’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseridir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde

bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

11. Hikâye ve romanın karşılaştırıldığı aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Hikâye türü, içerik ve hacim bakımından romana göre

daha kısadır.

B) Öyküde, olayın geçtiği çevre sınırlıdır ve ayrıntılı olarak

anlatılmaz. Romanlarda ise daha geniş bir çevre vardır

ve ayrıntılı olarak betimlenir.

C) Hikâyede tek olay bulunmasına karşılık romanda birbirine bağlı olaylar zinciri vardır.

D) Hikâyede temel öge karakter, yani kişidir; romanda ise

temel öge olaydır.

E) Hikâyeler kısa olduğu için dil ve anlatım yalın, anlaşılır

ve özlüdür. Romanlarda ise dil, ayrıntılı ve daha karmaşıktır.

12. “Abartıyor muyum? Yani bir Konyalı ile Erzurumlu; bir Trakyalı ile Muşlu bir mi? Değil. Kişilerle ünsiyet etmek istersen

onları tanımalısın. Beş parmağın beşi bir değil. Ben böyleyim işte. Sosyolojiden antropolojiye.... Hani bilim diye bir

şey var ve ben akademisyenim. Bırak bunları Suna. Pöh!

Akademisyenmiş. Bir baygın bakış, bir tatlı gülüşün akademide ne manası var. Öyle deme tatlım, bilimde adı vardır.”

Bu parçada aşağıdaki anlatım tekniklerinden hangisi

kullanılmıştır?

A) Montaj B) Diyalog C) Anlatma

D) Özetleme E) Bilinç akışı

7. Aşağıdakilerin hangisinde “masalla” ilgili bilgi yanlışı

yapılmıştır?

A) Genellikle bir tekerlemeyle başlar.

B) Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.

C) Amaç ders vermektir; iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.

D) Olaylar bilinen bir çevre ve bilinen bir zaman içinde geçer.

E) Genellikle, evrensel konular üzerinde durulur.

8. Manzum hikâye ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Nazım (şiir) şeklinde yazılan hikâyelere denir.

B) Lirik şiir özelliği taşıyan metinlerdir.

C) Hikâye türüne özgü olay, yer, zaman, kişiler gibi yapı

unsurları bulunur.

D) Servetifünun Dönemi’nde yaygınlaşmaya başlamıştır.

E) Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret, bu türde eser veren en önemli sanatçılardır.

9. “Yedi sene evvel, Faiz Bey karısı öldükten sonra, Kuruçeşme’deki yalıda oturmak istemedi. Maarif Evrak Müdürlüğünden tekaüt edilmişti. Üsküdar’daki büyük evi de

yanınca azalan varidatına göre daha sade bir yaşayış temini düşündü, Gülter’i muhafaza ederek öteki hizmetçilerin

kimini savdı, kimini evlendirdi. Fatih’teki bu eve taşındılar.

O vakit Neriman on beş yaşında idi ve Süleymaniye’deki

kız lisesine girdi. Orada Şinasi’nin kız kardeşi Nezahet’le

tanıştı. Aynı semtte ve aynı mahallede oturdukları için

mektebe beraber gidip gelmeğe başladılar. Faiz Bey biraz

ney çalardı. Nezahet’in kardeşinin kemençe çaldığını öğrenince onunla tanışmak istedi. O tarihten sonra Şinasi, Nerimanlara sık sık gelip gidiyordu ve o gün bugün ailenin bir

ferdi gibidir.”

Yukarıdaki parça ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Özetleme tekniğinden yararlanılmıştır.

B) Kişi ve yer ögeleri ile ilgili ayrıntılardan söz edilmiştir.

C) Kahraman bakış açısı kullanılmıştır.

D) Olay öyküsüne özgü nitelikler ağır basmaktadır.

E) Kişilerin ruhsal özellikleri ile ilgili bilgilere yer verilmemiştir.

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Roman, olay çevresinde gelişen anlatmaya dayalı bir

metin türüdür.

B) Türk edebiyatında ilk yerli roman örneği, Namık Kemal’in yazdığı İntibah’tır.

C) Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı Araba Sevdası,

ilk realist roman örneğidir.

D) Dünya edebiyatında roman türünün ilk örneğini 15.

yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiştir.

E) Serveti Fünun Dönemi’nde teknik yönden gelişen roman türünün en başarılı örneklerinden biri Mai ve Siyah’tır.

5. Aşağıdakilerden hangisi olay çevresinde gelişen sanatsal metinlerden biri değildir?

A) Gezi B) Destan C) Trajedi

D) Hikâye E) Masal

6. Hikâye ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İtalyan yazar Boccacio’nun XVI. yüzyılda yazdığı Decameron hikâye türünün dünya edebiyatındaki ilk örneğidir.

B) Türk edebiyatında Batılı tarzda ilk hikâyeler, Tanzimat

Edebiyatı Dönemi’nde görülür.

C) Emin Nihat’ın Müsameretname’si ve Ahmet Mithat

Efendinin Letaif-i Rivayat’ı, türün Türk edebiyatındaki

ilk örnekleridir.

D) Belirli bir olay bütünlüğüne dayalı hikâye anlayışı, Maupassant tarzı olarak tanınmaktadır.

E) Ömer Seyfettin, Memduh Şevket Esandal ve Sait Faik

Abasıyanık gibi sanatçılar, Maupassant tarzı öyküleri

ile tanınmıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi olay çevresinde gelişen anlatmaya bağlı edebî türlerden biri değildir?

A) Masal B) Manzum hikâye C) Mesnevi

D) Roman E) Orta oyunu

2. Bütünüyle hayal ürünü olayları konu edinen, şahıs kadrosu, insan ya da insan dışı varlıklardan oluşan bu anlatılar,

hemen her zaman iyiler ve kötüler arasındaki çatışmalardan beslenir ve anlatıların sonunda hep iyiler üstün gelir.

Sözlü edebiyat geleneğine ait bir tür olan bu anlatıların

yaygın olarak paylaşıldığı toplumlarda insanlar doğal olarak bu anlatılarla kendilerini eğitme olanağı bulur.

Bu parçada sözü edilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Manzum hikâye B) Orta oyunu C) Masal

D) Efsane E) Mesnevi

3. Masal türüne ait aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Mensur bir yapıya sahiptir ancak nazım-nesir karışık

olan örnekleri de vardır.

B) Uzun betimlemelere ve psikolojik tahlillere yer verilmez, anlatım kısa ve yoğundur.

C) Dinleyenlere bir konuda ders vermek, öğütte bulunmak

için söylenmiş, anonim ürünlerdir.

D) Kişiler doğaüstü özellikler taşır fakat yer ve zaman unsurları gerçek yaşama özgüdür.

E) Masallarda dinî ve millî konular işlenmez; işlenen konu

ve tema, evrensel nitelikler gösterir.

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

9. ----; insan yaşamından dondurulmuş kısa anlar, yaşanmış küçük olaylar, anekdotlar, kurulan düşlerden birisi; bir

monolog, bir içsel konuşma olarak okuyucunun karşısına

çıkar. Bu tür hikâyelerde de diğer hikâyelerde olduğu gibi

insana özgü gerçekler (bireyselleşme, yalnızlık, yabancılaşma vb.) tematik yapıyı oluşturur. Bu metinlerin ortaya

çıkışında, farklı sanat dallarındaki minimal yaklaşımın son

yıllarda hikâyede de karşılık bulması etkili olmuştur.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Durum hikâyeleri      B) Küçürek hikâyeler

C) Manzum hikâyeler      D) Olay hikâyeleri

E) Fantastik hikâyeler

10. Masalların çoğu “Bir varmış, bir yokmuş...” ya da “ Evvel

zaman içinde, kalbur saman içinde...” gibi ifadelerle başlar.

Bunlara tekerleme ya da ---- denir. Tekerlemeden sonra

olay bölümü yer alır. Türk masallarının sonunda “Onlar

ermiş muradına …” ya da “Gökten üç elma düştü…” biçiminde başlayan ---- bölümü yer alır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) kavuştak – efsane B) döşeme – dilek

C) fasıl – hatime D) girizgah – muamma

E) darbımesel – makta

11. Aşağıdakilerden hangisi Maupasant tarzı öyküleri ile

tanınmış sanatçılardan birisidir?

A) Sait Faik Abasıyanık

B) Memduh Şevket Esendal

C) Tarık Buğra

D) Haldun Taner

E) Refik Halit Karay

7. Aşağıdakilerden hangisi “hikâye”nin yapı unsurlarından biri değildir?

A) Olay B) Kişiler C) Zaman

D) Dil ve Anlatım E) Yer

8. Aşağıdaki parçaların hangisinde gözlemci bakış açısı

kullanılmıştır?

A) Babamın dedesi -Allah rahmet eylesin, adı Selim Dede’ydi- akşama dek balık avlayıp yorulunca basmış kürekleri o adaların mağaralarına... Akşammış ya akşam

yıldızı, kıpkızıl batı göğünde kaybolmuş. Adaların kayaları kapkara kesilmiş. Çok tuhaf bir akşammış o. Yani

her akşamki gibi değil. Deniz çıldırasıya fosforluymuş.

B) Küçük Hasan hiçbir şey düşünmeden ilerliyordu. Ne

evde kendisinin dönmesini bekleyen iki küçük kardeşi

ne de dört saat uzaktaki nahiye merkezinde hizmetçilik yapan anası bu anda aklındaydı. Ayranını satıp satamayacağını da düşünmüyordu. Kafasında yalnız bir

şey vardı: Bu yolu tekrar yürümek, geri dönmek mecburiyeti.

C) İstanbullu Hoca’dan Küçük Ağa doğmuştu ve hangi

doğum o kadar sancılı olabilirdi? Peki Küçük Ağa ne

olacak? Yeni bir nehre, nehirlerin en deli dolusuna geçiyordu ve akışın yönü yordamı belli değildi. Kimlerle karşılaşacak, kimlerle elbirliği edecek, kimlerle didişmek

zorunda kalacaktı.

D) Hantal araba yola düzüldü. Büyük Köprü Sokağı’ndan

indi, Sanatlar Meydanı’nı, Napoleon Rıhtımı’nı, Yeni

Köprü’yü geçti ve Pierre Corneille’in heykeli önünde

aniden durdu. İçeriden gelen bir ses: Devam ediniz,

dedi. Araba yeniden harekete geçti, La Fayette Kavşağı’ndan itibaren, kendini inişe bırakarak dörtnala şimendifer istasyonuna girdi.

E) Şiddetli bir kıble rüzgârı esiyor, alevleri kıvılcımlar saçan tahta parçalarını türbenin üzerine, türbenin altındaki evlerin çatılarına fırlatıyordu. İtfaiye bölüğü, tulumbalcıar son gayretlerini sarf ediyordu. Polisler etrafı

ablukaya almışlar, kaçırılan eşyanın yağmasına meydan vermiyorlardı. Çiroz Ahmet Etrafına bir göz gezdirdi. Bu kaşarlanmış bir külhanbeyi idi. Onca, yangın

demek, vurgun demekti.

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

5. I. Makale – açıklayıcı nitelik

II. Eleştiri – saptamalarda bulunma

III. Köşe yazısı – kanıtlayıcı tutum

IV. Hitabet – coşku ve heyecan aşılama

V. Masal – kalıplaşmış sözler

Yukarıdaki numaralanmış terimlerden hangisi, karşısındakiyle ilişkilendirilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Aşağıdakilerden hangisi sanatsal metinlerin özelliklerinden biri değildir?

A) Dil ögelerine yan anlam değeri yüklenir, mecazlı ifadeler

kullanılır.

B) Sezdirmek, çağrıştırmak, hissettirmek bir güzellik ortaya

koymak esastır.

C) Dil duygusal ve çağrışımsal bir nitelik taşır.

D) Gerçeklerin yazarın süzgecinden geçirildiği kurmaca bir

dünya söz konusudur.

E) Estetik değer taşıdığını söylemek yanlıştır.

7. Anonim, söyleyeni belli olmayan demektir. Halkın içinden

çıkan yeteneklerin meydana getirdiği ürünlerdir anonim

ürünler. Bunlara “folklor” da denir. Bu ürünler başlangıçta

bir sanatçının malı olsalar bile zamanla o sanatçının kişilik

izleri silinir, şekil ve içerik yönüyle değişir ve toplumun ortak

malı olur.

Aşağıdakilerden hangisi bu parçada sözü edilen edebiyat ürünlerine örnek gösterilemez?

A) Bilmeceler B) Atasözleri C) Halk hikayeleri

D) Masallar E) Mesneviler

1. Masalın ---- bölümünde başkahramanın adı, nerede ve

nasıl yaşadığı, belirgin özelliklerinin neler olduğu kısaca

tanıtılır. Örneğin, Keloğlan masallarının bu bölümünde Keloğlan’ın babasız olduğundan, annesiyle yalnız yaşadıklarından, yoksul fakat mutlu olduklarından söz edilir.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) döşeme B) serim C) düğüm

D) çözüm E) fasıl

2. (I) Olay ağırlıklı öykülere “klasik öykü” denir. (II) Bu öyküler,

Maupassant tarzı öykü olarak da adlandırılır. (III) Serim,

düğüm, çözüm bütünlüğü aranmayan bu hikâyelerde

merak ögesine önem verilmez. (IV) Bu türün edebiyatımızdaki en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin’dir. (V) Kişilerin

içinde bulunduğu ruh durumunu, yansıtmayı amaçlayan

öykülere de “durum ya da kesit öyküsü” adı verilir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde

bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatında masal türü

ile ilgili çalışmalar yapan sanatçılardan biri değildir?

A) Ziya Gökâlp B) Pertev Naili Boratav

C) Naki Tezel D) Eflâtun Cem Güney

E) Nurullah Ataç

4. Roman Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi’nde girmiş bir

türdür, Tanzimat öncesi dönemlerde ise ---- ve ---- “roman”ın karşılığı olarak değerlendirilebilecek türlerdir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Karagöz – orta oyunu  B) destan – mesnevi

C) türkü – masal      D) gazel – kaside

E) gazavatname – seyahatname

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Anlatmaya Bağlı Metinler

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

8. Aşağıdaki açıklamaların hangisinde bir bilgi yanlışlığı

yapılmıştır?

A) İlahi (tanrısal) bakış açısında anlatıcı; olayları -kişilerin

iç dünyaları dahil- ve olayların daha sonra nasıl gelişeceğini bilen bir tavır takınır.

B) Kahraman anlatıcıda olayı anlatan, aynı zamanda olayın içindeki karakterlerden biridir.

C) Gözlemci bakış açısında anlatıcı, kamera tarafsızlığıyla

olayı aktarır.

D) Fantastik (düşsel) anlatımda dil, “şiirsel (sanatsal) işlev”

de kullanılır.

E) Gelecekten söz eden anlatımda yaşanmış belli bir zamandan söz edilir, anlatım varsayıma dayandırılmaz.

9. Dallarda kırmızı çullar, sırmalı eğerler asılı duruyordu.

Cemaatle kılınmış akşam namazından dağılan askerler,

çadırların arasından gürültü ile geçiyorlardı. Kısa emirler, çağırılan isimler, bir kahkaha, bir söz… başlayacak

suskunluğu bozuyor, atların yanında itişen birkaç gencin

şen naraları duyuluyordu. Çifte direkli yeşil çadırın kapısı

önüne serilmiş büyük bir kaplan postu üzerinde kehribar

çubuğunu fosur fosur çeken koca bıyıklı, iri vücutlu, ateş

nazarlı şair kumandan, gözlerini, alacağı kalenin sallanan

bayrağına dikmişti. Karşısında diz çökmüş kâhyasının anlattıklarını dinliyordu. Ordugâha yarım saat evvel dörtnala

gelen bu adam, yaşlı, şişman bir askerdi. İşte kaç hafta

oluyor, kumandanının “Göndersdref Baronu ErasmTofl’u

beraber vurmak” teklifini içeren mektubunu tek başına,

Hadım Ali Paşa’ya götürmüştü. Ama paşa çok meşguldü.

Zaman bulup cevap verememişti.

Bu parçada bir bölümü verilen öykü ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Zaman ögesi ile ilgili bilgi verilmiştir.

B) Öykü kişileri sadece fiziksel özellikleri ile tanıtılmıştır.

C) Durum öyküsüne özgü nitelikler ağır basmaktadır.

D) Betimleyici ve öyküleyici anlatımdan yararlanılmıştır.

E) Olay anlatımında geriye dönüş tekniğine başvurulmuştur.

10. Aşağıdakilerin hangisinde fabla ilgili bir bilgi yanlışı yapılmıştır?

A) Masaldakinin aksine belirli bir yer ve zaman vardır.

B) Olayın bitiminde genellikle olayla ilgili bir öğüt verilir.

C) Teşhis ve intak sanatı üzerine kurulmuştur.

D) Şiir ya da düzyazı şeklinde yazılabilir.

E) Kahramanları hayvanlar olan bir çeşit masaldır.

11. Mavi şimsekler çakan koyu karanlıklara sicim gibi bir yağmur yağıyor, ırgat yüklü tren, aydınlık pencereleriyle, bozkırda Çukurova’ya doğru akıyordu.

Pehlivan Ali oturduğu yere sımsıkı tutunmuş, tekerleklerin

raylarda çıkardığı tik-tak’ları dinliyordu.

Bir ara:

— İnsan dediğin bir kanatsız kuşmuş, dedi.

Köse Hasan tik-tak’ların üzerinde sallanırken basını kaldırıp baktı, gülümsedi:

— Doğru.

İflâhsızm Yusuf da böyle düşünüyordu ama soğuktan bomboz kesilmişti:

—Uuuuuv, dedi. Hava pek soğudu be!

— Soğudu ki soğudu.

— Yorganlarımızı çözelim mi ne yapalım?

— Çözelim vallaha. Amanı biliyor musun? Birer er kaputu

gibi kıvrılı, kınnapla da sıkı sıkıya bağlı yorganlarım çözüp

sarındılar.

Pehlivan Ali gözlerini hazla yumdu, açtı:

— Ah su Çukurova’ya bir inseydik!..

Berketli Topraklar Üzerinde romanından alınan bu parça

ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Sahneleme tekniğinden yararlanılmıştır.

B) Hakim bakış açısı kullanılmıştır.

C) Sosyal romana özgü bir içeriğe yer verilmiştir.

D) Bilinç akışı tekniğine yer verilmiştir.

E) Zaman ve mekân ögeleri ile ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır.

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

OLAY ÇEVRESİNDE GELİŞEN GÖSTERMEYE

BAĞLI EDEBİ METİNLER 6

Meddahlık: Bir kişinin bir olayı veya hikâyeyi seyirci önünde

çeşitli hareket ve taklitlerle canlandırmasından oluşur, oyunu

sahneleyen kişiye de meddah denir.

Çeşitli taklit ögelerinin öne çıktığı bu oyunlarda meddah;

mendil, sopa, sandalye gibi aksesuarlardan yararlanır.

Bilgi

Kukla Oyunları: İnsan eliyle hareket ettirilen insan, hayvan

ya da farklı nesnelere ait figürlerin oynatılması ile oynanan

oyunlardır.

Kukla oyunları, köy seyirlik oyunları içinde sıkça görülür.r.

Bilgi

Karagöz oyununun bölümleri:

1. Giriş (Mukaddime): Hacivat’ın müzik eşliğinde perdeye

geldiği kısımdır.

2. Muhavere (Söyleşme): Oyunun ana tipleri olan Karagöz

ve Hacivat arasında yanlış anlamalara dayalı kısa atışma

bölümüdür.

3. Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bölümdür.

4. Bitiş: Oyundan çıkartılacak dersin söylenip, kusurlar için

özür dilendiği bölümdür.

Bilgi

Köy Seyirlik Oyunları: Düğün, bayram, kutlama gibi etkinliklerden doğan oyunlardır. Ana öge taklittir, yazılı bir metin

kullanılmaz.

Oyuncular halktan kişilerdir.

Köse gelin, saya gezme gibi oyunlar yaygın olarak oynanır.

Bilgi

Tiyatro: Olmuş ya da olması mümkün bazı olayların sahnede gösterilmesine denir.

Tiyatro türü, Yunanlıların MÖ 6. yüzyıldaki Bereket Tanrısı

adına yaptıkları törenlerden (Dionysos şenlikleri) doğmuştur.

Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya (diyaloğa) dayanır.

Türk Tiyatrosunu iki grupta ele alabiliriz:

1. Geleneksel Türk Tiyatrosu: Karagöz, orta oyunu, meddah, köy seyirlik oyunları, kukla...

2. Modern Türk Tiyatrosu: Trajedi, komedi, dram, müzikli

tiyatro...

Bilgi

Orta oyunu: Palanga ya da meydan adı verilen bir alan

içinde, yazılı bir metne bağlı kalmadan (tuluat) oynanan

oyundur. Kol Oyunu, Sururi Oyunu gibi adlar da alır.

Oyunun kahramanlarından Pişekar, Karagöz oyunundaki

Hacivat’ın; Kavuklu da Karagöz’ün karşılığıdır.

Orta oyunu; tıpkı Karagöz oyunu gibi, giriş, muhavere, fasıl

ve bitiş olmak üzere 4 bölümden oluşur. Oyunun asıl konusu

fasıl bölümünde işlenir.

Orta oyununda dükkân (iş yeri), yeni dünya (ev) adı verilen

ahşap bölmeler kullanılır.

Orta oyununda zenne, Kayserili, külhanbeyi, cüce, kambur,

Laz, Arnavut, çelebi, Rumelili gibi tipler de yer alır.

Bilgi

Karagöz oyunu: Perdenin arkasına konulan bir ışık yardımıyla bazı figürlerin perdeye yansıtılması ile oynanan bir

tiyatro şeklidir. Oyunu ilk oynatan kişinin Şeyh Küşteri olduğuna inanılır.

Oyunun başkişileri; saf ve temiz ruhlu, zeki ama okumamış

bir tipi temsil eden Karagöz ve medrese tahsili görmüş, kurnaz bir tip olan Hacivat’tır.

Oyunlarda Zenne, Tuzsuz Deli Bekir, Efe, Laz gibi yan tiplemeler de vardır.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

Modern tiyatro anlayışları: 20. yüzyıl ile birlikte tiyatroda

birçok yeni eğilim ortaya çıkmıştır.

1. Epik tiyatro: Bertolt Brecht’in Marksizm etkisinde geliştirdiği eleştirel tiyatrodur.

Türün en önemli özelliği; şarkı, şiir ya da seyirci ile doğrudan

etkileşim yoluyla seyircinin, oyuna kendini bütünüyle kaptırmasının önüne geçmektir.

Türk edebiyatında, Haldun Taner (Keşanlı Ali Destanı) ve

Vasıf Öngören (Asiye Nasıl Kurtulur) türün ilk örneklerini

vermiştir.

1. Absürt (Saçma) tiyatro: II. Dünya Savaşı’nın doğurduğu

ortamdan beslenir. Konu önemsizleşmiş, sanatçılar, insanların ruhsal durumuna yoğunlaşarak onların çelişkilerini, çıkmazlarını sahnelemeyi amaçlamıştır.

Dünya edebiyatında Samuel Beckett (Godot’u Beklerken),

Türk edebiyatında Güngör Dilmen (Canlı Maymun Lokantası) türün en önemli temsilcilerindendir.

Bilgi

Komedi: Eski Yunan’da köy ve kırsal alanlarda düzenlenen

eğlencelerden doğmuştur. İnsanların ve olayların gülünç

yanlarını göstererek eğlendirerek eğitme amacı güder.

Oyun kişileri halktani sıradan kişilerdir. Her türlü olay sahnede canlandırılır. Konuşma dili kullanılır. Manzum olarak

yazılır. Üç birlik kuralına uyulur.

Uyarı: Tanınmış komedi yazarları; Eski Yunan ve Latin’de;

Aristophanes, Menandros; 17.yy. Fransız edebiyatında, Moliere’dir.

Bilgi

Modern Türk Tiyatrosu, Tanzimat Dönemi ile başlar.

İlk yerli tiyatro eseri, Şinasi tarafından yazılan Şair Evlenmesi’dir.

Sahnelenen ilk tiyatro eseri ise Namık Kemal’in Vatan yahut

Silistre’sidir.

Ahmet Vefik Paşa, Tanzimat Dönemi’nde Moliere’den çok

sayıda çeviri ve uyarlama yapmıştır. Aynı dönemde Abdülhak Hamit Tarhan, oynanmak için değil okunmak için tiyatro

eserleri yazmıştır.

Milli Edebiyat Dönemi’nde, 1914 yılında, ilk resmi tiyatromuz

olan Darülbedayi (Güzel Sanatlar Okulu) kurulur. Afife Jale,

ilk Müslüman kadın oyuncu olarak bu dönemde sahneye

çıkmıştır.

Milli Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi’nde Türk tiyatrosunun

gelişmesinde Muhsin Ertuğrul’un çok büyük katkıları olmuştur.

Bilgi

Modern Türk Tiyatrosu: Türk edebiyatında modern tiyatronun ilk örnekleri Tanzimat Dönemi’nde Batı edebiyatı etkisiyle verilmiştir.

İlk tiyatro eseri, Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı oyunudur.

Uyarı

Tuluat – doğaçlama, oyuncuların oyunu yazılı bir metne

bağlı kalmadan oynaması.

Adaptasyon; yabancı dilde yazılmış bir eseri, yerli adlarla

yeniden düzenlemek, yerlileştirmek.

Kabare tiyatrosu, güncel konuların eleştirel biçimde oyunlaştırılması.

Bilgi

Modern tiyatro, Eski Yunan’da ilk örnekleri verilen trajedi

ve komedi türü ile ortaya çıkmıştır. 17. yüzyılda klasisizm

akımı ile yaygınlaşmıştır. 19. yüzyılda romantizm akımıyla

ortaya çıkan dram türü ile de bugünkü modern tiyatronun ilk

örnekleri verilmiştir.

Trajedi: Eski Yunan’da özellikle şehirlerde ve saray çevresinde düzenlenen eğlencelerden doğmuştur.

Seyirciye acıklı olayları göstererek erdem ve ahlak anlayışını geliştirmeyi amaçlar.

Trajediler; manzum olarak yazılır. Konularını mitoloji ve tarihten alır. Oyun kahramanları soylu kişilerden seçilir. Sade,

açık, anlaşılır bir dil kullanılır. Üç birlik kuralına (konu, yer

zaman birliği) uyulur.

Uyarı: Tanınmış tirajedi yazarları; Eski Yunan edebiyatında;

Aiskhyleos, Sophokles ve Euripides; 17. yy. Fransız edebiyatında; Racine, Corneille’dir.

Bilgi

Dram: 19. yüzyılda romantizm akımı sonucu ortaya çıkmış

ve trajedi ve komedinin birleşmesiyle şekillenmiştir. Dramlarda, acıklı olaylarla gülünç olaylar bir arada işlenir.

Olaylar tarihten ve günlük olaylardan alınır. Kişiler toplumun

her kesiminden olabilir. Üç birlik kuralına uyulmaz. Nazım

ya da nesir şeklinde olabilir. Dram türü, günümüz modern

tiyatrosunun ilk ürünleri olarak değerlendirilir.

Uyarı: Dram türünün kurallarını Victor Hugo belirlemiştir;

Shakespeare, Schiller, Geothe gibi sanatçılar da bu türde

başarılı eserler vermiştir.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye nlatmaya Bağlı Metinler

4. Trajedi türü tiyatro ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Konusunu seçkin kimselerin hayatından ya da mitolojiden alır.

B) Kusursuz bir üslup arayışı vardır; kaba, çirkin sayılabilecek sözlere sahnede yer verilmez.

C) Üç birlik kuralına uymak zorunludur.

D) Bu eserlerde romantizm akımı etkisi belirgindir ve bu

akımın ortaya çıkması ile trajedi türü, yaygınlaşmıştır.

E) Ünlü trajedi yazarları; Eski Yunan’da Aiskhylos, Eurupides, Sophokles; Fransız; edebiyatında ise Corneille,

Racine’dir.

5. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dram türü 19. yüzyılda realizm akımı ile birlikte ortaya

çıkmış bir tiyatro türüdür.

B) Dram türü tiyatro eserleri manzum ve mensur karışık

olarak kaleme alınmıştır.

C) Komedi türü eserler konusunu günlük hayattan, sosyal

olaylardan seçer.

D) Aiskhylos, Sophokles ve Euripides eski Yunan’da trajedi türünde eserleri ile tanınmış sanatçılardır.

E) Ahmet Vefik Paşa Tanzimat Dönemi’nde Moliere’den

yaptığı komedi türündeki çeviri ve adaptasyonlarla tanınmıştır.

6. Dram türü tiyatro ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Konu, hem tarihî hem de güncel olaylardan alınabilir.

B) Üç birlik kuralına uyulmaz.

C) Şiir ve düzyazı şeklinde karışık olarak yazılır.

D) Perde sayısı değişiklikler gösterebilir.

E) Dil kusursuzdur, soylu bir üslup kullanılır.

1. I. Hayatı acıklı yönleriyle ele alan tiyatro türüne “trajedi”

denir.

II. Edebiyatımızda Batılı anlamda ilk tiyatro, Tanzimat Dönemi’nde yazılmıştır.

III. Geleneksel Türk tiyatrosunun başlangıcı Tanzimatın ilk

yıllarına dayanır.

IV. Ahmet Mithat’ın Moliere’den çevirileri, tiyatromuzun gelişmesinde önemli rol oynamıştır.

V. Tiyatro; deneme ve söyleşiye göre daha yeni bir türdür.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangilerinde bilgi

yanlışı yapılmamıştır?

A) I. ve II. B) II. ve III. C) II. ve IV.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

2. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışlığı söz konusudur?

A) Tragedyada kişiler soylu tabakadan seçilir.

B) Komedide sanat yapma amacı güdüldüğünden kaba

sözlerin yer almadığı seçkin bir dil kullanılır.

C) Dramda kişiler toplumun değişik kesimlerinden seçilebilir.

D) Tragedyanın temsilcileri arasında Aiskhylos, Sophokles

ve Euripides sayılabilir.

E) Fransız sanatçı Moliere, komedinin en ünlü yazarlarındandır.

3. Çağdaş tiyatro türlerinden biridir. Perde düzenine; serim,

düğüm, çözüm bölümlerine önem verilmez. Bu tiyatro

ürünleri saçma denilebilecek kurgularla ve sembollerle doludur. Dünya edebiyatında Samuel Beckett Godot’yu Beklerken, Türk edebiyatında Güngör Dilmen Canlı Maymun

Lokantası adlı eseriyle bu tiyatro türünün önemli temsilcilerindendir.

Yukarıda bazı özellikleri verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Absürt tiyatro      B) Kabare tiyatrosu

C) Epik Tiyatro      D) Pandomima

E) Komedya

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

10. I. Trajedi

II. Pandomim

III. Absürt tiyatro

IV. Feeri

V. Komedi

• Sanatçının jest ve mimiklerle olayı anlattığı sözsüz

tiyatrodur.

• Olayların, insanların, gülünç yanlarını ortaya koyarak, insanları güldürürmeyi

amaçlayan oyunlardır.

• Kalıplara, alışılmış düzene

karşı çıkılır, olaylar arasında bağ kurulmaz. Amaç,

seyirciyi düşündürmek ve

tedirgin etmektir.

Yukarıdaki tiyatro türleri ile özellikleri eşleştirildiğinde

hangi iki tiyatro türü dışarıda kalır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

11. Komedi türü tiyatro ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Konusunu günlük hayattan, sosyal olaylardan alır.

B) Kahramanları sıradan insanlar, eğitim görmemiş ya da

sonradan görme kişilerdir.

C) Üslupta kusursuzluk aranmaz, kaba sayılan hatta küfürlü sözlere yer verilir.

D) Çoğunlukla düzyazı biçiminde yazılır; şiir ve düzyazı

şeklinde karışık olarak da yazılabilir.

E) Üç birlik kuralına uymak zorunludur.

12. Aşağıdakilerden hangisi trajedi yazarlarından biri değildir?

A) Aiskhylos B) Sophokles C) Moliere

D) Racine E) Euripides

7. I. Trajedi

II. Kabare tiyatrosu

III. Epik tiyatro

IV. Dram

V. Komedi

• Acı veren; vurma, yaralama, öldürme gibi olaylar

sahnede seyirciye gösterilmez.

• Ana karakterlerin halktan

olması en önemli özelliğidir.

• Seyircinin kendisini oyunun içinde hissetmesinin

önüne geçilerek eleştirel

bir yaklaşım içinde olması

amaçlanır

Yukarıdaki tiyatro türleri ile özellikleri eşleştirildiğinde

hangi iki tiyatro türü dışarıda kalır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

8. Aşağıda verilen tiyatro terimlerinden hangisi yanlış

açıklanmıştır?

A) Tirat: Oyuncuların bir defada yaptığı uzun konuşma.

B) Replik: Tiyatro oyunlarında konuşanların birbirine söyledikleri sözlerden her birine verilen ad.

C) Rejisör: Sahnenin arkasında duran ve gerektiğinde

oyunculara sözlerini fısıltıyla söyleyip hatırlatan görevli.

D) Jest: Oyuncuların duygu ve düşüncelerini el, kol hareketleriyle anlatması.

E) Sahne: Tiyatro eserinde bir perdelik bölümün, dekor

bakımından değişik olan küçük kısımları.

9. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel tiyatro türlerinden

biri değildir?

A) Karagöz B) Dram C) Meddah

D) Orta oyunu E) Köy Seyirlik Oyunları

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Aşağıdakilerden hangisi klasik tragedyanın bir özelliği

değildir?

A) Yalın ve seçkin bir dilin kullanılması

B) Kişilerin soylu tabakadan seçilmesi

C) Kahramanın iç çatışmasının ve kamuoyunun koro ile

yansıtılması

D) Konuların günlük, sıradan olaylardan alınması

E) Üç birlik kuralının zorunlu olması

5. Yalnız güldürme amacı güden komedilere vodvil (entrika

komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle güldürmeyi

amaçlayan komedilere fars, yergiye dayanan komedilere

satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak için yazılan

komedilere karakter komedisi denir. En ünlü komedi yazarları; Eski Yunan’da Aristophanes, klasik Fransız edebiyatında Victor Hugo’dur.

Yukarıdaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Dram türü tiyatro ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Hayatı hemen her yönüyle sahnede anlatma arzusundan doğmuştur.

B) Romantizm akımı ürünüdür ve türün kurucusu, Goethe’dir.

C) Kahramanları, halk - soylu ayrımı gözetmeksizin halkın

her tabakasından seçilebilir.

D) Her çeşit olay ve konuşmaya sahnede yer verilebilir.

E) Günümüz modern tiyatro anlayışına geçişi sağlamıştır.

I

II

III

IV

V

1. I. 1914 yılında kurulan ve bugünkü İstanbul Şehir Tiyatrolarının eski adı.

II. Doğaüstü kahramanların yer aldığı masalların sahnede dramatize edilmesiyle ortaya çıkan tür.

III. Hayatın hem acıklı hem de gülünç yönlerini bir bütün

olarak ele alan tiyatro türü.

IV. Romalılar tarafından ortaya atılan, Türk edebiyatına

Tanzimat Döneminde giren, yalnız işaretlerle oynanan

sözsüz tiyatro oyunu.

Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir?

A) Darülbedayi B) Pandomim C) Dram

D) Feeri E) Kabare tiyatrosu

2. Aşağıdakilerin hangisi Karagöz oyununun özelliklerinden biri değildir?

A) İzleyicilerde acıma ve korku duygusu uyarmayı amaçlaması

B) Oyunlarda gösterilen konuların kim tarafından düzenlendiği bilinmemesi

C) Usta-çırak geleneği içinde sürdürülme

D) Oyun kişilerinin hemen hepsinin tip özelliği göstermesi

E) Oyunun gösterimi yapan kişiye hayali ya da hayalbaz

denmesi

3. Aşağıdakilerden hangisi Karagöz tipinin özelliklerinden biri değildir?

A) Öğrenim görmemiş, nüktedan biri olması

B) Mert, cesur ama başı sürekli belada biri olması

C) Kibar ve temiz bir İstanbul Türkçesi ile konuşması

D) Orta Oyunu’ndaki Kavuklu tipini hatırlatması

E) Uyanık geçinmeye çalışması

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. (I) Meddahlık, taklit ve canlandırmalarla dinleyiciyi eğlendirmek amacıyla öykü anlatma sanatı olarak tanımlanabilir. (II) Meddah, sanatını icra ederken bir sandalye üzerine

oturmakta, değnek (pastav) ve mendil (makreme) gibi aksesuarlar kullanarak öyküsünde canlandırmalar ve taklitler

yapmaktadır. (III) Meddah öyküsünü anlatmaya değneğini

yere üç defa vurarak Hak dostum, hak sözleriyle ve bir

tekerlemeyle başlar. (IV) Meddahlar anlatımlarında çeşitli

efsaneleri, hikâyeleri, tarihi olayları ve kişileri kendilerine

konu edinebildikleri gibi güncel sosyal ve siyasal olaylara

gönderme yapan kurmaca ve bağlamlara başvurabilmektedirler. (V) Usta-çırak ilişkisi içerisinde varlığını sürdüren

meddahlık geleneği, yazılı bir metne bağlı kalarak gösterilerini sunmaları bakımından diğer geleneksel halk tiyatrolarından ayrılır.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

11. Tirajedi türü tiyatro oyunları ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Üç birlik kuralına (yer, zaman, olay) uyulması zorunludur.

B) Kaba, uygunsuz sayılan, vurma, yaralama, ölme gibi

acı veren olaylar, sahnede gösterilebilir.

C) Oyunda korolara yer verilir, oyun diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.

D) Nazım halinde (manzum) yazılması ve değişmez kaidelere bağlı olması sebebiyle öbür tiyatro çeşitlerinden

kolayca ayrılır.

E) Trajediler genellikle beş perdelik oyunlardır.

12. Orta oyununda asıl konunun işlendiği bölüm, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fasıl B) Döşeme C) Efsane

D) Palanga E) Yeni dünya

7. (I) İlk örnekleri, Alman oyun yazarı Bertoid Brecht tarafından ortaya konulan epik tiyatro, göstermeci tiyatronun

geliştirilmiş biçimidir. (II) Epik tiyatro, toplumcu bir tiyatro

türüdür. (III) İzleyiciye toplumsal çarpıklıkları eleştirip göstererek izleyiciyi bu eleştirilere katmayı hedefleyen bir tiyatro türüdür. (IV) Olaylar, durumlar parça parça verilir;

arada bir şarkılar, türküler söylenir, anlatıcılar devreye

girer. (V) Bizde Güngör Dilmen’in Keşanlı Ali Destanı ilk

epik tiyatrodur.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. (I) Seyircinin ortasında oynanan, tulutata dayanan, müzik,

dans, taklit gibi unsurlardan da yararlanan bir geleneksel

halk tiyatrosu örneğidir. (II) Canlı oyuncularla oynandığı

için, bir gölge oyunu olan Karagöz’ den temelde bir farklılığı

bulunmasına karşılık, bu iki tür arasında oyun dağarcığı,

güldürme yöntemleri, kişiler ve yapı bakımından önemli

benzerlikler bulunmaktadır. (III) “Zuhuri kolu”, “kol oyunu”

gibi isimlerle de anılır. (IV) Orta oyunu; göstermelik adı verilen, seyirciyle çevrili, üstü açık bir alanda oynanırdı. (V)

Alanda daha küçük ve çift kanatlı olana “dükkan”, daha

büyük ve iki, üç hatta bazen dört kanatlı olanına “yeni

dünya” adı verilen iki kafes paravana bulunurdu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

9. Tiyatro terimlerine yönelik aşağıdaki açıklamalardan

hangisi yanlıştır?

A) Mizansen, bir tiyatro eserinin sahneye konması.

B) Adaptasyon; yabancı dilde yazılmış bir eseri, yerli adlarla yeniden düzenlemek, uyarlamak.

C) Rejisör, gerek duyulduğunda oyunculara sözleri fısıldayan yardımcı kişi.

D) Replik, oyuncuların birbirine söylediği sözlerden her

biri.

E) Tirat, oyuncuların sahnede birbirine söylediği uzun coşkulu, çoğunlukla kesintisiz söylenen sözler.

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. Aşağıdaki tiyatro terimlerinden hangisinin açıklaması

yanlıştır?

A) Dekor: Tiyatroda sahneyi eserin konusuna göre döşeyip hazırlamada kullanılan eşyanın toplu adı.

B) Replik: Tiyatro oyunlarında konuşanların birbirine söyledikleri sözlerden her birine verilen ad.

C) Prömiyer: Oyuncuların hazırlıklarını yaptığı ve sahneye

çıkmak için beklediği sahne arkasındaki bölüm.

D) Suflör: Sahnenin arkasında duran ve gerektiğinde

oyunculara sözlerini fısıltıyla söyleyip hatırlatan görevli.

E) Mimik: Oyuncuların, duygu ve düşüncelerini yüz hareketleriyle anlatması.

5. Dramatik metinler; ----, ----, ---- ve ---- gibi temel yapı unsurlarından oluşur. Tiyatroda olayların ortaya çıkıp gelişmesi ve sonuçlanması için genellikle bir ---- ihtiyaç duyulur.

Farklı değerler ile kişiliklerin karşı karşıya gelmesi ile oluşan bu durumlar, merak duygusunu da canlı tutar.

Bu parçada boş bırakılan yerlerden birine aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) olay     B) mekân     C) zaman 

D) bakış açısı  E) çatışmaya 

6. Konusunu efsanelerden veya tarihsel olaylardan alan,

acıklı bir şekilde sonuçlanan tiyatro eserlerine verilen

addır. Adını, Yunancada “keçi türküsü” anlamına gelen bir

sözcükten alan ---- türü tiyatroların ilk örnekleri Eski Yunan’da görülür.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) dram      B) trajedi      C) komedi 

D) pandomim  E) vodvil 

1. Tiyatro ---- sanatlar içinde yer alır. Herhangi bir olay, durum

veya tasarının sahnede canlandırılması amacı ile yazılmış

bu eserlere ---- metinler denir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) plastik – anlatmaya

B) işitsel – gazete ve çevresinde gelişen

C) dramatik – göstermeye bağlı

D) Fonetik – bireysel yaşamı konu edinen

E) Görsel – coşku ve heyecana bağlı

2. (I) Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı eseri, Batılı anlamda

tiyatronun edebiyatımızdaki ilk örneği kabul edilir. (II) Şinasi’den sonra Namık Kemâl, Ahmet Mithat Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamit gibi yazarlar

tiyatro türünde eserler kaleme almıştır. (III) 1914’te kurulan

Darü’l-Bedayi ilk resmî tiyatro kuruluşudur. (IV) Cumhuriyet Dönemi’nde epik tiyatro, absürt tiyatro gibi farklı tiyatro

anlayışları çoğalmıştır. (V) Epik tiyatronun Türk edebiyatındaki ilk örneklerini Faruk Nafiz Çamlıbel vermiştir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Trajedi türü, ---- akımı içinde biçimlendiği için bu akımın

bütün özelliklerini taşır. Ancak Türk edebiyatında trajedi

yazan yazarlar, bu akımın pek çok özelliğini bilerek terk

eder ve kendi tercihlerini metinlere yansıtır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) klasisizm

B) romantizm

C) parnasizm

D) sürrealizm

E) sembolizm

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Olay Çevresinde Gelişen Göstermeye Bağlı Metinler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

10. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Türk edebiyatında yazılan ilk eser; Şinâsi Efendi’nin

Şair Evlenmesi adlı eseridir.

B) Hem tiyatro kurumlarında idarecilik hem tiyatro oyunlarında rejisörlük yapan Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatrosunun gelişmesinde en çok emeği geçen kişilerden biridir.

C) İlk örnekleri Millî Edebiyat Dönemi’nde verilen epik ve

absürd tiyatro türü oyunlar, tiyatro türlerinin çeşitlenmesinde önemli bir rol üstlenmiştir.

D) Türk Tiyatrosu’nda epik tiyatro türünün ilk örneği, Keşanlı Ali Destanı adlı oyundur.

E) Söz oyunları, taklit ve müzik ögelerinden beslenen geleneksel Türk tiyatrosu, doğaçlamaya dayanan oyunlardan oluşur.

11. İngiliz yazar Shakespeare ve Fransız sanatçı Victor Hugo’nun eserleri ---- türü tiyatronun en önemli örnekleri

arasında yer alır. Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı

eseri ile Abdülhak Hamit Tarhan’ın bazı eserleri bu türün

örnekleri arasında yer alır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) dram  B) trajedi  C) komedi 

D) Opera  E) Epik tiyatro 

12. Bu tiyatro türünün en önemli özelliği kendisine özgü kurallara bağlı olmasıdır. Bu kuralların en önemlisi “üç birlik kuralı”dır. Bunlardan ilki olan “zaman birliği” kuralına göre, bir

oyunda olaylar en çok bir gün (24 saat) içinde geçmelidir.

“Mekân birliği” kuralı oyunun tek bir yerde geçmesini, “olay

birliği” ise oyunun tek bir olay çevresinde gelişmesini ifade

eder. Bu eserlerde genellikle üst tabakadan insanların hayatı konu edilir ve seçkin bir üslubun kullanılmasına özen

gösterilir. Oyunun sonunda ders vermek ve hikmetli sözler

söylemek de bu tür tiyatro eserlerinin amaçları arasında

yer alır.

Bu parçada bazı özellikleri verilen tiyatro türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dram  B) Komedi  C) Epik tiyatro 

D) Pandomim  E) Trajedi .

7. (I) Tiyatro pek çok diğer sanat dalı gibi dinî törenlerden

doğmuş, zamanla bu niteliğinden sıyrılarak bir sanat hâline gelmiştir. (II) Tiyatronun kökeninin, insanın doğa olaylarını kendi beden hareketleriyle temsil etme çabalarına

dayandığı söylenebilir. (III) Tarihi Sümer ve Mısır gibi eski

uygarlıklara kadar uzanan tiyatro, özellikle Eski Yunan’da

gelişmiş ve çeşitlenmiştir. (IV) Batılı anlamda tiyatro türü

Türk edebiyatına Servetifünun Dönemi’nde girmiştir. (V)

Tanzimat’a kadar Türk edebiyatında Karagöz, kukla, orta

oyunu ve meddah hikâyeleri, köy seyirlik oyunları gibi türler, tiyatro türünün yerini tutmuştur.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. ---- türü tiyatro oyunlarının ilk temsilcisi, Eski Yunan edebiyatı sanatçısı Aristophanes’tir. Fransız sanatçı Moliere’in

“Cimri” ile “Kibarlık Budalası”, Rus yazar Gogol’un “Müfettiş” adlı eseri bu türün en önemli eserleri arasında yer alır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Dram  B) Trajedi  C) Komedi 

D) Opera  E) Epik tiyatro 

9. Hayatın bütün gerçeklerini yansıtmayı amaçlayan ve her

sınıftan insana yer veren oyunlar ---- olarak adlandırılır.

Romantizm akımı ile birlikte ilk örnekleri verilen bu tiyatro

türünde, gerçeklik önemsediği için “üç birlik kuralı”na uyulmaz. Be eserlerde hayatın iyi veya çirkin bütün yönleri sahnelenir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) kabare  B) trajedi  C) komedi 

D) dram  E) Epik tiyatro 

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

GAZETE VE DERGİ ÇEVRESİNDE

GELİŞEN EDEBÎ TÜRLER 7

Namık Kemal’in Lisan-ı Osmanî’nin Lisanı Hakkında Bazı

Mülahazatı Şamildir adlı eseri, Türk edebiyatında eleştiri türünün ilk örneği kabul edilir.

Muallim Naci, Recaizade Ekrem, Cenap Şahabettin, Hüseyin Cahit Yalçın, Ali Canip Yöntem, Nurullah Ataç, Mehmet

Kaplan, Cevdet Kudret Solok, Berna Moran eleştiri türünde

eser veren önemli eleştirmelerimizdendir.

Uyarı

Türkiye’de gazetecilik, Tanzimat Dönemi’yle birlikte başlamıştır. Türkçe yayımlanan ilk gazete 1831’de çıkan Takvim-i

Vakayi’dir. 1840’ta William Churchill tarafından çıkarılan Ceride-i Havadis yarı resmî bir gazetedir. İlk özel gazete ise

1860’ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval’dir. Sonraki döemde gelişen bu faaliyetler gazeteciliğe bağlı edebî türlerin gelişmesine olanak sağlamıştır.

Uyarı

Fıkranın gerçek anlamda ilk örneklerine Servetifünun Dönemi’nde rastlarız.

Ahmet Rasim, Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Haşim, Falih

Rıfkı Atay gibi yazarlar fıkra türünde başarılı örnekler vermiştir.

Bilgi Şinasi’nin yazdığı Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi Türk edebiyatında makale türünün ilk örneğidir.

Ziya Paşa’nın Şiir ve İnşa’sı, Ahmet Mithat Efendi’nin Dekadanlar’ı, Ömer Seyffettin’in Yeni Lisan makaleleri, Ahmet

Haşim’in Şiirimiz Hakkında Bazı Mülahazalar’ı türün edebiyatımızdaki bazı önemli örnekleridir.

Bilgi

Fıkra: Güncel konuları ele alan, günübirlik gazete köşe yazılarıdır. Yazar, görüşlerini ayrıntılarıyla ele alma, kanıtlama

yoluna gitmez.

Bu yazılarda yer yer esprili, hoşa giden bir anlatım öne çıkar.

Fıkra; daha kısa bir yazı türü olması; kanıtlama amacı taşımaması, bilimsel ciddiyetten uzak nükteli ve öznel söyleyiş

içermesi gibi özellikleri ile makaleden ayrılır.

Uyarı: Ders ve ibret alınmak için söylenmiş sözlü gelenek

ürünü olan kısa anlatılara da fıkra denir. Nasrettin Hoca ve

Bektaşi fıkraları bu türün güzel örnekleri arasındadır.

Bilgi

Öğretici metinler şu şekilde sınıflandırılmakmaktadır:

Tarihî metinler: Tarih olaylarının ele alındığı metinlerdir.

Felsefî metinler : Felsefî konuları ele alan metinlerdir.

Bilimsel metinler : Fizik, biyoloji gibi farklı alanlara ait bilimsel araştırmaları açıklayan metinlerdir.

Gazete çevresinde gelişen metin türleri : Makale, mülakat, haber yazısı, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, röportaj

gibi türlerdir.

Kişisel yaşamı konu alan metin türleri: Hatıra (anı), gezi

yazısı, biyografi, mektup, günlük gibi türlerdir.

Bilgi

Eleştiri (Tenkit): Herhangi bir konunun olumlu ve olumsuz

yönleriyle ele alındığı yazılara eleştiri denir. Ancak edebî

eleştiriler, daha çok bir sanat eseri ya da sanatçıyı güçlü ve

zayıf yönleri ile inceleyen, değerlendiren yazılardır.

Eleştiri türü metinler, ciddi ve uzmanlık gerektiren yazılar olması bakımından makaleyi anımsatır.

Eleştiri yazıları öznel ve nesnel eleştiri şeklinde sınıflandırılabilir.

Bilgi

Makale: Makale herhangi bir konuda yazılabilir. Ancak bu

tür yazılar genellikle bilimsel konularda, uzman kişilerce

nesnel bir tutuma dayalı olarak yazılır.

Makalede konu giriş, gelişme, bütünlüğü içinde ele alınır.

Sözcükler daha çok gerçek anlamları ile kullanılır.

Makalede savunulan düşüncelerin “kanıtlanması” gerekir.

Makaleleri, edebî makaleler ve bilimsel makaleler şeklinde

sınıflandırabiliriz.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

Haber yazısı: Doğada ya da toplumda meydana gelen ilginç

durum ya da olayları, halka ulaştırmak amacıyla yazılan yazılardır.

Haber yazılarında inandırıcılık, belgelere dayanma, olayı

tüm boyutlarıyla aktarma, yansız davranma, okuyucunun

farklı yorumlamasına imkân vermeyecek şekilde, açık ve anlaşılır bir dil ve üslup kullanma gibi unsurlara dikkat edilir.

Duyulduğunda halk arasında heyecan yaratan haberlere

“sansasyonel” haber denir. Doğru olmayan haberlere ise

“asparagas (uydurma)” haber denir.

Bir haber yazısında “ne/kim, neyi/kimi, nasıl, niçin, nerede,

ne zaman?” sorularının cevapları yer almalıdır.

Haber yazıları kaynakları bakımından 3’e ayrılır:

a) Resmî haberler   b) Özel haberler

c) Ajans haberleri

Bilgi

Sohbet (Söyleşi): Kişisel görüş ve düşüncelerin fazla derinleştirilmeden, okuyucuyla konuşuyormuş gibi içten bir hava

içinde dile getirildiği yazılardır.

Yazar düşüncelerini kanıtlama gereği duymaz.

Bu yazılarda yalın, samimi ve senli benli bir dil kullanılır.

Soru cümlesi ve devrik cümle sohbet türü yazıların belirleyici

özelliklerindendir.

Bilgi

Sunuş biçimine göre röportajlar 2’ye ayrılır:

a) Amerikan röportajı: Yazıya en kuvvetli yönüyle girilir. En

son söylenmesi gereken kelimeler, en önce söylenir.

b) Alman röportajı: Yazar konuyu işlerken yazıya kendini

katar, konu hep “ben” ekseni etrafında döner.

Ruşen Eşref Ünaydın, Falih Rıfkı Atay, Yaşar Kemal röportaj

türünde eser vermiş bazı sanatçılarımızdır.

Bilgi

Deneme: Herhangi bir konuda, kesin hükümlere varmadan

samimi bir üslupla yazılan yazılardır.

Denemede, çoğunlukla evrensel temalar işlenir.

Bu yazılarda yazar, düşüncelerini kanıtlama gereği duymaz

ve yazarın konuyu özgün bir yaklaşımla ele alması beklenir.

Deneme, öğretici türler içinde estetik kaygının en çok öne

çıktığı türdür.

Monteigne, dünya edebiyatında denemenin kurucusu kabul

edilir.

Deneme, Türk edebiyatında gerçek anlamıyla Servetifünun

Dönemi’nde karşımıza çıkar ancak asıl gelişmesini Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştirir.

Bilgi

Röportaj: Bir konunun fotoğraf, film, mülakat, belge, istatistik, rapor gibi; çok çeşitli inceleme ve araştırmalarla birlikte

ele alındığı, geniş içerikli gazete ve dergi yazılarıdır.

Yazar, bu tür yazılara kendi görüşlerini de katar. Bu yazılar

haber dosyası olarak değerlendirilebilir.

Bilgi

Nurullah Ataç (Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Sözden

Söze), Ahmet Haşim (Bize Göre, Gurebahanei Laklakan,

Sabahattin Eyüboğlu (Mavi ve Kara), Suut Kemal Yetkin

(Günlerin Götürdüğü, Düş’ün Payı, Yokuşa Doğru), Salah

Birsel (Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Halley Kimi Kurtarır,

Paf ve Puf), Cemil Meriç (Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa)

Türk edebiyatında deneme türünün önemli yazarlarıdır.

Bilgi

Haber yazılarında olaylar olduğu gibi aktarılırken röportajda

yazarın duygu ve düşünceleri katılır.

Röportaj, haber yazısının genişletilmiş hâli gibidir.

Röportajda birinci kişili anlatım, haber yazısında ise üçüncü

kişili anlatım kullanılır.

Uyarı

Bilgi

Ahmet Rasim (Ramazan Sohbetleri, Muharrir Bu Ya), Suut

Kemal Yetkin (Edebiyat Söyleşileri), Şevket Rado (Eşref

Saati) Melih Cevdet Anday (Dilimiz Üzerine Söyleşiler),

Refik Halit Karay (Guguklu Saat) sohbet türünde eser veren

sanatçılarımızdır.

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

4. Aşağıdakilerden hangisi makalenin özelliklerinden biri

değildir?

A) Bilimsel terimlerin de yer aldığı bir dil kullanılır.

B) Gazetelerde yayımlanabileceği gibi nitelik bakımından

gazete okuru sayılabilecek kişilere hitap eden dergilerde

de yayımlanabilir.

C) Yazar, metnin sonuç bölümünde düşüncelerini kesin bir

sonuca bağlar, metnin ana düşüncesini dile getirir.

D) Anlatım türlerinden daha çok söyleşmeye bağlı anlatım

ve sanatsal anlatım kullanılır.

E) Genel okur kitlesinin özellikleri dikkate alınarak yazılır.

5. (I) Fıkra, gazete ya da dergilerin belirli sütunlarında yayımlanan yazı türüdür. (II) Giriş, gelişme ve sonuç şeklinde bölümlenebilir. (III) Konu kısa, yüzeysel ama ustaca işlenip

okuyucuların düşünmeleri sağlanır. (IV) Okuyucuyu düşündürmek esas olduğu için yazar, söylediklerini ispatlama gereği duyar. (V) Okuyucuyla samimi bir bağ kurularak rahat

bir anlatım yolu izlenir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinde

bir bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Yazılarımı genellikle geç vakitlerde yalnız ve sessiz bir ortamda kaleme alıyorum. Hayallerimi, hayatımı, özlemlerimi

içimden geldiği gibi yüklüyorum kelimelerin sırtına. Ben

içimde bir başka benle doyumsuz bir sohbete dalıyorum.

Kısacası ben ---- yazıyorum.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi en uygundur?

A) sohbet B) fıkra C) günlük

D) anı E) deneme

1. Bimsel metinlerle edebi metinlerin karşılaştırıldığı aşağıdaki cümlelerden hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) Bilimsel metin bilgi vermek, edebi metin ise estetik zevk

vermek amacıyla yazılır.

B) Bilimsel metinlerde üslup kaygısı yoktur, edebi metinlerde vardır.

C) Bilimsel metinde söz sanatları kullanılmaz, edebi metinde kullanılır.

D) Bilimsel metinde genellikle açıklayıcı, edebi metinde ise

betimleyici anlatım kullanılır.

E) Bilimsel metinde dil kanalı kontrol, edebi metinde ise

alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.

2. Başkasının düşüncelerini incelemeden neden geri çevirelim? Neden bu düşünceleri küçümsemeyle karşılayalım?

Onları savunmak olanak dışı mıdır? Biraz olsun gerçek

payı yok mudur bu sözlerde? Bize bunları söyleyen hiç mi

kafa yormadı acaba? İnsanların beğenileri birbirine uymaz.

O belki kırmızıdan hoşlanır, siz yeşili seviyorsunuzdur. Beğenileri sizinkine uymuyor diye onu beğenisizlikle, kabalıkla mı suçlayacaksınız? Ona kızacak mısınız? Onun da

sizin de beğendiğiniz şeyleri yansız olarak değerlendirmelisiniz.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Haber yazısı      B) Röportaj

C) Sohbet      D) Fıkra

E) Makale

3. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinler için söylenemez?

A) Okuyucuların farklı anlamlar çıkarabileceği bir üslup kullanılır.

B) Dil, göndergesel işlevde kullanılır.

C) Öğretmek, açıklamak, bilgi vermek ön plana çıkar.

D) Makale, deneme, fıkra bu türün kapsamına girer.

E) Anlatılanlar bir ana düşünce etrafında birleşir.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

10. Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında rol oynayan birçok

faktörden söz edilebilmesine karşın, yapılan çalışmalarda

bu faktörlerin üç genel kategori altında toplanabileceği

öne sürülmektedir. Bu kategoriler; aile uyumu ve desteği,

kişisel yapısal özellikler ve dışsal destek sistemleri olarak

sıralanabilir. Bu bakış açısı doğrultusunda Fribog ve arkadaşları psikolojik dayanıklılık yapısının açıklanmasında

kendilik algısı, gelecek algısı, yapısal stil, sosyal yeterlilik,

aile uyumu ve sosyal kaynaklar olmak üzere toplam altı

faktörlü bir yapı öne sürmektedir.

Yukarıdaki parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden

alınmış olabilir?

A) Fıkra B) Makale C) Röportaj

D) Eleştiri E) Deneme

11. “Eğer mümkün olsaydı karşınıza anadan doğma çıkardım.

Bu kitapta size asla bir şey kanıtlama iddiam yoktur. Elimden geldiğince size “ben”i anlattım. Bana hak vermenizi ya

da beni yargılamanızı istemiyorum.”

Bu parçada düşüncelerini dile getiren sanatçının aşağıdaki türlerden hangisini tercih ettiği söylenebilir?

A) Röportaj B) Fıkra       C) Deneme

D) Eleştiri      E) Makale

12. ----, inceleme ve araştırmaya dayanan gazete ve dergi

yazısıdır. Basın organlarının gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla ortaya çıkmıştır ve en geniş anlamıyla “haber” anlamına gelir. Bu yazılarda ele alınan konunun istenilen etkiyi

yaratması veya ilgi çekmesi yaratıcılık gerektirir, geniş

çaplı bir inceleme olan bu yazılarda kullanılan fotoğraflar,

kişilerle görüşmeler, gezi notları gibi unsurların bir araya

getirilişinde başarılı bir kompozisyon oluşturulması beklenir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Biyografi B) Sohbet C) Deneme

D) Eleştiri E) Röportaj

7. Makale ve fıkra karşılaştırıldığında aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlış olur?

A) Her iki tür de gazete ve dergilerde yayımlanır.

B) Makalede bilimsel; fıkrada içten ve nükteli bir söyleyiş

hakimdir.

C) Makalede belgeler ve kesin bilgiler; fıkrada kişisel görüşler söz konusudur.

D) Makalede işlenen konu, fıkraya göre daha kalıcıdır.

E) İlk makale örneklerini Makalât adlı yapıtta görürüz.

8. - Yazar herhangi bir konuyla ilgili düşüncelerini okuyucuyla paylaşır.

- İçten, sıcak bir hava hakimdir.

- Metin, karşılıklı konuşma havası içinde kaleme alınır.

- Temsilcileri arasında; Ahmet Rasim, Şevket Rado, Attila İlhan sayılabilir.

Yukarıda özellikleri verilen yazı türü aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Deneme B) Söyleşi C) Fıkra

D) Eleştiri   E) Makale

9. - Güncel, siyasal ve toplumsal sorunları kişisel bir görüşle ele alan kısa, günübirlik yazılardır.

- Yazarın okuyucuyla konuşuyor gibi içten bir dille yazdığı yazılardır.

- Yazarın herhangi bir konuda kişisel duygu ve düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmeden anlattığı yazılardır.

Aşağıda verilen yazı türleriyle yukarıdaki açıklamalar

eşleştirildiğinde hangisi dışta kalır?

A) Röportaj B) Sohbet C) Makale

D) Fıkra E) Deneme

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. I. Daha önce duyulmamış, ilgi çekici bir içeriğe sahip olması amaçlanmalıdır.

II. Verilen bilgi doğru olmalı, yorumsuz olarak ortaya

konmalıdır.

III. Yazı planı tersine dönmüş pramit niteliği gösterir.

Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki yazı türlerinden

hangisine aittir?

A) Fıkra B) Sohbet C) Röportaj

D) Haber yazısı E) Deneme

5. Bu metinlerde yazar, eleştiricidir. Aklıselim ölçütüyle ideolojik fosilleşmelere, tabulara, klişelere karşı çıkar, kanıtlama gereği duymadan kendi görüşünü ortaya koyar. Bu

metinlerde yazar, ele aldığı konuya kendi penceresinden

bakar, görüşlerini kısa, özlü, esprili, okuyucuyu sıkmayacak biçimde yansıtır, estetik etkiyi önemser. Yazarın bir

görevi de günlük dili işleyerek metnine dilin içinden çıkardığı tatları katmak, yepyeni buluş ve örgülerle okuyanda

bambaşka hazlar uyandırmak olmalıdır.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait

özellikler ağır basmaktadır?

A) Anı B) Deneme C) Röportaj

D) Eleştiri E) Makale

6. Yaşar Kemal İnce Memet’te, hem kendi edebiyatımızda

hem başka ülkelerin edebiyatında yer alan soylu eşkiya

anlatılarının kalıplarına sadık kalarak kurar olay örgüsünü.

El attığı topraksız köylü sorunu kuşkusuz gerçek bir sorundur ama yazarın konuya yaklaşımına ve işleyişine gerçekçi

diyemeyiz. İnce Memet gerçek dünyayı değil, insanların

özlemlerine karşılık veren, kötülerin cezalandırıldığı, yoksulların bolluğa kavuştuğu ideal bir dünyayı dile getirir.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait

özellikler ağır basmaktadır?

A) Biyografi B) Eleştiri C) Röportaj

D) Sohbet E) Deneme

1. Divan edebiyatında hiciv olarak bilinen eleştiri, halk edebiyatında âşıkların söylediği taşlamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bugünkü anlamda eleştiri ise Türk edebiyatında

Servetifünun edebiyatıyla birlikte görülmeye başlanmıştır.

Namık Kemal, Hüseyin Cahit Yalçın, Ali Canip Yöntem, Nurullah Ataç eleştiri türü dendiğinde akla ilk gelen sanatçılardır.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Türk edebiyatına ---- Dönemi’nde giren makalenin ilk örneği ---- tarafından kaleme alınan -----.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Tanzimat – Şinasi – Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir

B) Servetifünun – Cenap Şahabettin – Dekadanizm Nedir’dir

C) Tanzimat – Namık Kemal – Lisan-ı Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir’dir

D) Fecriati – Ahmet Haşim – Şiirimiz Hakkında Bazı Mülahazalar

E) Servetifünun – Ahmet Mithat Efendi – Dekadanlar’dır.

3. Sizler de farkındasınızdır, bugünlerde neredeyse tüm gündem Pokemon Go oyunu üzerinde yoğunlaşmış. 90’lı yılların vazgeçilmez çizgi filmi, şimdilerde bir oyun olarak geri

döndü. Hem de tüm dünyayı bir anda yerinden sarsarak.

Daha kısa bir süre içinde bu oyun dünya çapında yayıldı

ve Twitter gibi dev sosyal medya unsurunu geçecek hale

geldi. İnsanlar, adeta bu oyunun bağımlısı haline geldi.

Peki, Pokemon Go’yu bu seviyeye getiren etken neydi? Elbette ki kendinden öncekilerden tamamen farklı olmasıydı.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Fıkra B) Deneme C) Eleştiri

D) Haber yazısı E) Makale

I

II

III

IV V

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. I. Makale planıyla fakat karşılıklı konuşma havası içinde

yazılan yazılardır.

II. Sanatçı düşüncelerini ispatlama amacı güder.

III. Gazete ve dergi yazılarındandır.

Yukarıda numaralanmış olarak verilen özelliklerden

hangileri sohbet türü yazılara ait olamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I – III E) II – III

11. Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya

da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya

konan ürünlerden oluşmaktadır.

Aşağıdakilerden hangisi, öncelikle “denemeci” olarak

tanınan yazarlarımızdan biri değildir?

A) Salah Birsel

B) Nurullah Ataç

C) Orhan Kemal

D) Suut Kemal Yetkin

E) Sabahattin Eyüboğlu

12. Birikmiş gazete kupürlerini temizlerken 2 Nisan 2017 tarihli

bir gazeteden kestiğim bir habere takıldım. Sözünü ettiğim

haberde Savaş Özbey, Türkan Şoray ile konuşmuş. Başlık

ilgi çekici: “Film aşkları daha gerçek!” Türkan Hanım şöyle

diyor: “Gerçek hayattaki aşklar, hele şimdiki zamanda, bir

saman alevi gibi. Eski aşklar yanardağ gibi patlıyor, sonra

tekrar doluyordu; bir daha ne zaman patlayacak, bilinemezdi.” Gerçekten öyle miydi, eski aşklar yanardağ gibi

patlar mıydı; şimdikilerin “kullan-at çakmak” gibi yanmasıyla sönmesi bir mi oluyor? Doğrusunu isterseniz bu konuda bir fikrim yok. Fikrim olan şey şu ki zaman zaman

konu buralara geldiğinde kadın ya da erkek fark etmiyor,

gerçek aşkı yaşamak isteyenlerin sayısı hiç de küçümsenecek gibi değil. Ve bana öyle geliyor ki eski aşkların daha

“patlayıcı”, şimdiki aşkların daha “sönücü” olması sadece

algılarımız ile ilgili.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait

özellikler ağır basmaktadır?

A) Makale B) Fıkra C) Anı

D) Eleştiri E) Otobiyografi

7. Kara Kitap ve Yeni Hayat gibi romanlarında Orhan Pamuk

eşyayı, düşünce kalıplarını, tarihî malzemeyi ve kişileri ustalıkla birbirlerinin içine geçirdi. Örneğin Kara Kitap’ta İstanbul Boğazı’na düşen yeşil kalem sahnesinde Boğaz’ın

hikâyesi ve karakterlerin açmazları ustaca birbirine bağlanır. Pamuk’un Proust’tan esinlenerek başarıyla kullandığı

üslup Türkçede farklı kapılar aralarken bir yandan da okuyuculara yeni bir dünyayı görme biçimi armağan etti.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Makale B) Fıkra C) Biyografi

D) Eleştiri E) Sohbet

8. “Edebiyat yapmak” diye olumsuzca anılan bir tavır var ve

doğrusu bu beni de rahatsız ediyor. Süslü cümleler, uzun

uzadıya ruh çözümlemeleri, konu dışına kayan metinler, bilgiler benim tarzım değil. Okuru lafa boğmak istemiyorum.

İlk gençliğimde denemelerini okuduğum Nurullah Ataç’ın

“Süssüzlükten safi süs olmuş Japon vazoları.” cümlesi beni

epey etkilemişti. Yazımın da müziğim gibi yalın olması bir

rastlantı değil sanırım. Üslubum böyle. Buzdağının ucunu

gösterebilirseniz altında muazzam bir dağ olduğunu hisseder okur. Zaten iyi şiir de böyle oluşmaz mı? Her şeyi anlatmaya çalışmak, süslemek, acındırma, sevdirme çabaları

arabesktir. Yalınlık, bence sanatın özü. Yunus Emre gibi…

Basit değil, yalın.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Makale B) Fıkra C) Otobiyografi

D) Eleştiri E) Sohbet

9. Belirli bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve kanıtlamak

için yazılan yazı türüdür. Bu türün doğup gelişmesi ve çeşitlenmesi gazete ile birlikte gerçekleşmiştir. Dolayısıyla bu

türün Türk edebiyatında ortaya çıkışı da ilk gazetelerle birlikte olmuştur.

Bu parçada sözü edilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fıkra B) Deneme C) Röportaj

D) Eleştiri E) Makale

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. Tüm dünyayı eve sığdırmaya çalıştığımız şu günlerde İlhan

Berk’in evle ilgili metnine bile küçük şeyleri konu etmesi o

kadar güzel ki... Siz nasıl düşünürsünüz bilmem ama bana

göre de evle ilgili olan her şey “küçük”tür. Sevincin, acının,

yalnızlığın insanı korkutan sivri yanları evin içinde küçülür. Çünkü ev sadece gövdemizin yerleştiği, rahat ettiği bir

mekân değildir, ruhumuz için de bir sükûn yuvasıdır orası.

Sükût, itminan, huzur… Hepsi eve içkindir.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait

özellikler ağır basmaktadır?

A) Makale B) Nutuk C) Röportaj

D) Eleştiri E) Deneme

5. “Her gün not tutun; açık, okunaklı. Tarih atmayı da unutmayın. Hayatımın her gününü hatta her anını kayıt altına

almış olaydım, şimdilerde bir Larousse sözlüğü olurdu

elimde. Duyulmuş, derlenmiş bir kelime, bir yaşantı yeniden karşılaşılan bir dünyadır. Ah, neler yitiriyoruz!.. Bütün o

yitirdiğimiz incileri düşünün!..

Bu parçada konuşan yazarın önerdiği yazı türü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Otobiyografi B) Deneme C) Fıkra

D) Günlük E) Mektup

6. Gündelik yaşam, son on yılda kökten değişti. İlk bakışta

göze çarpan özellik daha fazla iletişim halinde oluşumuz.

Bu çağın insanını tanımlayacak en önemli kavramın iletişim olduğunu düşünüyorum. Bilginin yayılması, paylaşılması, üretilmesi daha önce hiç olmadığı ölçüde etkin bir

hale geldi. Bu kolektif davranışın sonucu. İnsanlar her

geçen gün birbirine daha fazla bağlanıyor. Bu yüzden de

artık eskisinden çok daha fazla etkileniyoruz olup bitenlerden. Dolayısıyla yeni insan dünya üzerinde özgür bir

birey değil artık. Diğerlerine bağımlı. Bunun iyi yanları da

var, “mecburen” demokrasiyi talep etmek gibi; kötü yanları

da var, kişisel özgürlük düşlerinin yıkımının çok büyük bir

ruhsal çöküntüye neden olması gibi... Çünkü bir yandan

her yer birbirine benziyor. Tüm dünya metro duraklarının

üzerine kurulmuş AVM’lere ve her biri küçük birer şehre

benzeyen toplu konutlar dizisine dönüşüyor. Aslında çok

önceleri başlamış bir süreç bu, biz yeni yeni farkına varıyoruz.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Makale B) Fıkra C) Deneme

D) Eleştiri E) Otobiyografi

1. I. Fıkra

II. Deneme

III. Makale

IV. Eleştiri

V. Röportaj

• Yazarın kendi kendine

konuşuyor gibi kaleme

aldığı yazılardır.

• Güncel sorunlardan söz

eden günübirlik yazılardır.

• Bir eseri veya sanatçıyı

olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendiren yazılardır.

Yukarıdaki edebî türler ile özellikleri eşleştirildiğinde

hangi iki yazı türü dışarıda kalır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

2. Bir kere bu türden yazıları; şiirdeki gibi, romandaki gibi, öyküdeki gibi maske takmadan yazmak zorundasın. Bu tür,

kendini bir yazar olarak en çok ortaya koyduğun tür. Çünkü

bir insan bir konuda gerçekten ne düşünüyor ve ne hissediyor? Bunu hepimiz merak etmiyor muyuz? Ediyoruz.

Kendimizin de ne düşündüğünü merak ediyoruz. İşte bu

yazıları yazarken ne düşündüğümüzü biz de bilmiyoruz.

Kendimizi sınıyoruz bir konuda. Ölüm, Allah, hayat, aşk,

sevgi yahut İstanbul hakkında ne düşünüyorum gerçekten.

Herhangi bir kurala uymadan, sadece kendi iç dünyanın

ve düşüncenin ve bilginin kurallarına yahut sınırlarına göre

kendini sınayarak bir şey ortaya koyuyorsun. Tek bir kuralı

var: Doğruyu söylemek, içtenlik. Dolayısıyla çok cesaret isteyen bir tür.

Bu parçada sözü edilen yazı türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Makale B) Fıkra C) Deneme

D) Eleştiri E) Otobiyografi

3. Dünya edebiyatında asıl şeklini 16. yy da kazanan, kişiselliğin en fazla öne çıktığı bir türdür. Edebiyatımızda, Sabahattin Eyüboğlu’nun “Mavi ve Kara” isimli eseri bu türe örnek

verilebilir.

Bu parçada özelliği verilen yazınsal tür aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Makale B) Roman C) Hikaye

 D) Fıkra E) Deneme

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Gazete ve Dergi Çevresinde Gelişen Edebî Türler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

7. 15 bin yıl önce tarım devrimini yaptık, toprak verdi biz

aldık. Su bereketti, su kıyılarına oturduk. Barınaklar, depolar yaptık. Nişastayı eti beslenmemizin özü kıldık. Tahılları geliştirdik, endüstri bitkileri ile ilk sanayi hamlelerini

yaptık. Hayvanları ehlileştirdik, giderek nehirleri kuruttuk,

okyanusları bile yağmaladık. İnsanın ömrünü uzatacak

tıbbi bakım ve hastalık tedavileri geliştirdik, yine doğayı sömürdük. Evler, köşkler yetmedi, yazlıklar, oteller inşa ettik.

Ne yaparsak en büyüğünü yapmanın psikolojik temellerini

araştırdık mı? Rob Hengeveld Atık Küre (Wasted World)

adlı eserinde üretimin ve tüketimin sınırı olmayan insanın yükselişini ve çöküşünü anlatıyor. Kim tutardı ki bizi?

“Bizim için tavan yoktu.” diyor yazar.

Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Güncel bir konu ele alınmıştır.

B) Sözcüklerin gerçek anlamıyla kullanılmasına öncelik

verilmiştir.

C) Bilgi verme amacı güdülmüştür.

D) Anlatımda ironiden yararlanılmıştır.

E) Terimler öne çıkarılarak kanıtlayıcı bir tutum izlenmiştir.

8. Sanayi atıklarından tarım ilaçlarına, kozmetik ürünlerden

ağır metallere kadar pek çok endokrin bozucu, her gün

deri, solunum ya da yiyecekler yoluyla vücudumuza giriyor.

Bu kimyasal bombardıman 21’inci yüzyıl yaşam tarzının

kaçınılmaz bir yan etkisi. Ancak ne yazık ki çevre kirliliğinin bir sonucu olarak maruz kaldığımız endokrin bozucular, hormonal sistemler üzerinde olumsuz etki göstermekte

ve pek çok hastalığın yanı sıra, metabolik hastalıklara ve

obeziteye de neden olmaktadır. Ayrıca uzmanlar eldeki verilerin bebekler ve çocukların endokrin bozucu kimyasalların olumsuz etkilerine yetişkinlere kıyasla çok daha duyarlı

olduklarını vurgulamakta.

Bu parçada sözü edilen yazı türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eleştiri B) Makale C) Haber yazısı

D) Fıkra E) Deneme

9. I. Sohbet

II. Deneme

III. Haber yazısı

IV. Eleştiri

V. Röportaj

• Aşk, dostluk, iyilik,

güzellik gibi daha çok

soyut ama kalıcı ve

evrensel konuların

özgün bir yaklaşımla

işlendiği yazılardır.

• Okurun ilgisini çekecek

konuların okuyucuyla

konuşuyormuş gibi samimi bir dille ele alındığı

yazılardır.

• Bir eseri veya sanatçıyı

olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendiren yazılardır.

Yukarıdaki edebî türler ile özellikleri eşleştirildiğinde

hangi iki yazı türü dışarıda kalır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

10. Aşağıdaki sanatçılardan hangisi gezi türünde eser

veren tanınmış sanatçılardan biri değildir?

A) Falih Rıfkı Atay

B) Cenap Şahabettin

C) Halide Edip Adıvar

D) Reşat Nuri Güntekin

E) Haldun Taner

11. Zonguldak’ın Kozlu ilçesinin sahili çöpler ve tıbbi atıklarla

kaplandı. Deniz kenarındaki alan uzun yıllar vahşi depolama alanı olarak kullanılmıştı. Dalgalarla denize sürüklenen çöpler yine dalgalarla sahile geldi. Kıyı boyunu

kaplayan çöplerin arasında tıbbı atıkların yanı sıra kemirgen ölüleri de vardı. Bazı vatandaşlar gördükleri manzaraya tepki gösterip evlerine dönerken aldırış etmeyip

çöplerin arasında piknik yapanlar da oldu.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Makale B) Fıkra C) Deneme

D) Eleştiri E) Haber yazısı

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

KİŞİSEL YAŞAMI KONU EDİNEN EDEBÎ TÜRLER

VE SÖZLÜ ANLATIM YÖNTEMLERİ 8

Ahmet Mithat Efendi’nin Tanzimat Dönemi’nde kaleme aldığı Avrupa’da Bir Cevelan adlı eseri, Batılı anlamda gezi

türünün ilk örneklerinden biridir.

Cenap Şahabettin’in Suriye Mektupları, Hac Yolunda’sı,

Ahmet Haşim’in Frankfurt Seyahatnamesi, Falih Rıfkı

Atay’ın Denizaşırı, Bizim Akdeniz, Taymis Kıyıları gibi eserleri, Reşat Nuri Güntekin’in Anadolu Notları gezi türünde

yazılmış başarılı eserlerdir.

Bilgi

Batılı anlamda örnekleri Tanzimat Dönemi’nde yazılan günlüklerden ilki, Direktör Ali Bey’in Seyahat Jurnali’dir.

Şair Nigâr Hanım’ın Hayatımın Hikayesi, Nurullah Ataç’ın

Günce’si, Salah Birsel’in Kuşları Örtünmek ve Nezleli Karga’sı, Tomris Uyar’ın Gündökümü türün öne çıkan örnekleridir.

Bilgi

Biyografi (yaşam öyküsü), değişik alanlarda tanınmış kişilerin hayatlarını belirli bilgi ve belgeler ışığında anlatmayı

amaçlayan inceleme yazılarıdır. Eskiden bu tür yazılara tercüme-i hâl denirdi. Divan edebiyatındaki “tezkireler” de biyografi türü metinlerdir.

Gerçek kişileri roman kurgusu içinde anlatan metinlere

edebî biyografi ya da biyografik roman denir. Oğuz Atay’ın

Bir Bilim adamının Romanı adlı eseri, türün en güzel örneklerinden biridir.

Uyarı: Kişilerin yaşam öykülerini kendilerinin yazdığı eserlere otobiyografi denir. Bu metinlerde I. kişili anlatım kullanılır.

Bir yazarın kendi hayatını kurmaca bir gerçeklikle ele aldığı

romanlara otobiyografik roman denir. Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Orhan Kemal’in Baba Evi türünbaşarılı örneklerindendir.

Bilgi

Babür Şah’ın yazdığı Babürname Türk edebiyatında anı türünün ilk örneklerindendir. Eski Türk edebiyatında örnekleri

görülen, vakayıname, gazavatname, sefaretname türünden

eserler anı özelliği taşıyan metinlerdir.

Akif Paşa (Tabsıra), Ziya Paşa (Defter-i Amel), Muallim Naci

(Ömer’in Çocukluğu), Halit Ziya Uşaklıgil (Kırk Yıl, Saray

ve Ötesi), Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Zoraki Diplomat,

Vatan Yolunda), Falih Rıfkı Atay (Çankaya) Halide Edip

Adıvar (Türk’ün Ateşle İmtihanı), Halikarnas Balıkçısı (Mavi

Sürgün) anı türünde öne çıkan isimlerdir.

Bilgi

Günlük: Bir kişinin önemli bulduğu olayları, gözlemleri,

duygu ve düşünceleri; günü gününe, tarih belirterek anlattığı yazılardır. Günlükler, dış dünyadan daha çok bireylerin

iç dünyalarını ortaya koyma amacı taşır.

İnandırıcı, içten ve samimi bir dille kaleme alınan günlüklerde birinci kişili anlatım öne çıkar.

Uyarı: Divan Edebiyatı Dönemi’nde yazılan “ruzname”ler

günlük özelliği taşır.

Bilgi

Gezi: Kişilerin gezip gördüğü yerleri; kentsel özellikleri, gelenek ve görenekleri, çeşitli tarihî ve doğal güzellikleri ile birlikte anlattıkları yazılardır.

Anı türü metinlerle yakınlık gösteren gezi türü eserlerde belirgin özellik, yazarın gözlemlerinin dışa dönük olmasıdır.

16. yüzyılda Seydi Ali Reis’in yazdığı Miratü’l-Memalik Türk

edebiyatında gezi türünün ilk örneği kabul edilir.

Uyarı: Divan edebiyatı dönemindeki seyahatnameler, gezi

türü örnekleridir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi türün en

güzel örneklerinden biridir.

Bilgi

Anı (Hatıra): Toplum tarafından tanınan ve belirli bir alanda

başarılı olmuş kişilerin yaşadıkları ya da tanık oldukları olayları, üzerinden belirli bir süre geçtikten sonra kaleme aldıkları yazılardır.

Anı yazarı anlattıklarını daha inandırıcı kılmak için fotoğraf,

belge, mektup gibi materyallerden de yararlanabilir.

Anı yazıları, belge niteliği taşımasa da belirli bir dönemi ya

da olayı aydınlatma adına oldukça önemli ipuçları taşıyabilir.

Batılı anlamda anı türünün ilk örnekleri Tanzimat Dönemi’nde yazılmıştır.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

Sözlü Anlatım Türleri:

Sunum: Bir konuyu; özellikle cd, tepegöz, slayt gibi teknolojilerden yararlanarak birden fazla duyu organına seslenebilecek şekilde daha etkili ortaya koyma amacı taşıyan

konuşmalara denir.

Uyarı: Sunumun en önemli ögesi; kısa, yalın, ilgi çekici ve

ele alınan konuyu özetleyici bir içeriğe sahip olması gereken

slaytlardır.

Bilgi

Açık oturum: konusunda uzman kişilerin bir konuyu “tartışma havası içinde” ele alması, değerlendirmesidir.

Açık oturumda bir başkan ve 3-5 kişiden oluşan tartışmacı

yer alır. Konuşmacı sayısı değişebilir.

Başkan, tartışmaların sağlıklı ve nezaket içinde yapılmasını

sağlar.

Bilgi

Konferans: Bir topluluk karşısında yapılan, bir kişi tarafından yapılan konuşmalardır. Çoğunlukla bilimsel konularda

yapılır.

Bir başkan yönetiminde konferans düzenlenir, bazen konuşmacı sayısı birden fazla olabilir.

Bilgi

Panel: Bir konunun çeşitli yönlerden aydınlatılması için,

küçük bir topluluk önünde, bir “sohbet havası” içinde tartışılmasına denir.

Panelde bir başkan ve 3-5 kişiden oluşan uzman kişi yer alır.

Uyarı: Panelin sonunda soru-cevap şeklinde dinleyiciler de

tartışmaya dahil edilirse buna forum denir.

Bilgi

Sempozyum (Bilgi şöleni: Bilim adamı ve araştırmacıların

çoğunlukla özel bir dinleyici kitlesi önünde, farklı oturumlar

şeklinde, “bildiri”lerini sunmaları şeklinde yapılan tartışmalardır.

Sempozyumun temeli olan bildiriler, ciddi bir çabanın ürünüdür, 15-20 dakikayı geçmeyecek şekilde hazırlanır.

Uyarı: Sempozyumlar; uzun bir hazırlık dönemi gerektirmesi, genellikle iki üç gün sürecek şekilde sunulması, içinde

panel ve forum gibi etkinlikleri barındırması ve bilimsel yönünün ağır basması ile diğer tartışma biçimlerinden ayrılır.

Sempozyumun en önemli özelliklerinden biri, bildirilerin kitap

hâline getirilerek ilgili kişi ve kurumlarca paylaşılmasıdır.

Bilgi

Mektup: Kişi ya da kurumların haberleşme amacıyla uzaktaki kişi ya da kurumlara gönderdiği yazılardır.

Özel mektuplar ve resmî mektuplar şeklinde 2’ye ayrılır.

16. yüzyılda Fuzuli’nin yazdığı Şikâyetname adlı eser, ilk

edebî mektup kabul edilir.

Uyarı: Divan edebiyatında mektuplardan oluşan süslü nesir

türü metinlerden oluşan eserlere münşeat adı verilir.

Bilgi

Münazara: Tez/anti-tez karşıtlığı içeren bir konunun, bir

başkan yönetiminde üç dört kişiden oluşmuş gruplar önünde

tartışılmasına denir.

Münazara bir jüri önünde yapılır ve münazara sonunda kazanan taraf, jüri tarafından ilan edilir.

Uyarı: Bir eğitim aracı da olan münazarada esas amaç, bir

düşüncenin doğruluğunu kanıtlamak değil, hangi grubun düşüncelerini daha güçlü savunabildiğini belirlemek, böylece

etkili ve doğru konuşma-tartışma yeteneği geliştirmektir.

Bilgi

Forum: Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir

konuda, 3-5 konuşmacının, dinleyicilerle soru-cevap etkileşimi içinde yaptıkları tartışmalara denir.

Forumda amaç, belli kararlara varmak değil, konuyu değişik

anlayışlarla, farklı boyutlarıyla ortaya koymaktır.

Uyarı: Forum, panelden sonra da gerçekleştirilebilir. Bu

durum, forumun başında seyircilere duyurulur.

Söylev (Nutuk): Dinleyenleri coşturmak ve belli bir amaca

yöneltmek; onlara bir duyguyu, bir düşünceyi, aşılamak gibi

amaçlarla yapılan coşkulu konuşmalara denir.

Bazı söylevler daha sonra kitap halinde yayımlanabilir. Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk’u ve Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Dağ Yolu eserleri bunlara en güzel örneklerdir.

Bilgi

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

4. Meşrutiyet’in ilanından beri bana sık sık yatı misafirliğine

gelen Şahabettin Süleyman, bir akşam her vakitki telaşlı

ve heyecanlı haliyle üzerime yürürcesine “Erken yemek yiyelim, Süleyman Nazif’i ziyarete gideceğiz.” demişti. Şahabettin Süleyman’ın bir büyük müjde gibi verdiği bu haber,

doğrusunu söylemek lazım gelirse bende ne bir sevinç ne

bir ilgi uyandırmıştı. O zamanlar, bence Süleyman Nazif,

İstibdat Devri’nde Edebiyatıcedide şairleri arasında İbrahim Cehdi diye takma bir adla orta değerde birtakım şiirler

yazmış olan, Meşrutiyet’ten sonra da Ebuzziya Tevfik’in

yeniden çıkarmaya başladığı “Tasvir-i Efkar” gazetesinin

başsütununda kendi adıyla makaleler yazan bir kalem sahibiydi.

Yukarıda verilen parça hangi edebi türün örneğidir?

A) Fıkra B) Deneme C) Eleştiri

D) Biyografi E) Anı

5. Dil bilgisinin gereksiz olduğunu, dil kurallarının sanatçıyı

sıkı kayıtlarla bağladığını söyleyenler vardır. Bunlara göre

dil bilgisinin, ana dilini doğru söyleyip doğru yazma kurallarını öğrettiği yanlıştır. Konuşurken sözlerimizin kurallara

uygun olup olmadığını düşünmeden durumumuzu pekala

anlatabildiğimiz gibi yazarken de bu kuralları hatırlamayız.

Bu parça aşağıdaki metin türlerinden hangisinden alınmış olabilir?

A) Sanatsal metin

B) Olay çevresinde gelişen metin

C) Göstermeye bağlı metin

D) Öğretici metin

E) Coşku ve heyecana bağlı metin

6. I. Gazete çevresinde gelişen metinlerdir.

II. Eski edebiyatımızdaki karşılığı sefaretnamedir.

III. Yazar, gördüklerini belli bir düzene bağlı kalarak anlatmalıdır.

IV. İyi bir gözlem gücü gerektiren gezi yazılarında betimleyici anlatıma da yer verilmektedir.

V. Yazarın gezip gördüğü yerle ilgili her şeyi anlatma zorunluluğu yoktur.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde “gezi

yazısı”yla ilgili bilgi yanlışı yapılmıştır?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III.

D) II. ve IV. E) III. ve V

1. Günlükler, yazarlarının iç dünyasını kurgusuz bir biçimde

sergileyerek günlüğün sahibine ilişkin ayrıntılı bilgilere birinci elden ulaşmamızı sağladıkları için ----

Bu cümle günlüğün özellikleri düşünüldüğünde aşağıdakilerden hangisi ile tamamlanmalıdır?

A) edebi niteliklerden yoksun birer metin olarak bilinir.

B) yazıldıkları dönemin önemli olaylarına ilişkin tarihsel

belgeler olarak da önem kazanır.

C) her dönem okurlar tarafından çokça sevilmiştir.

D) günlüklerde romantizm akımına ait birçok unsur görülmektedir.

E) düzyazı ve şiir karışık bir şekilde yazılmıştır.

2. Harry Potter serisinin dışında dört romanı daha yayımlanan J. K. Rowling, polisiye türündeki üç eserini Robert

Galbraith mahlasıyla yazmıştır. İlk eseriyse 6 yaşındayken

yazdığı “Tavşan” adlı hikâyesidir. Adını “J. K. Rowling” şeklinde kısaltmasında ilk kitabın yayımcısı Bloomsbury’nin

etkisi vardır. Yayınevi, erkek okuyucuların, kadın bir yazarı

okumaktan çekinebileceğini düşünerek yazarın erkek olduğu izlenimini uyandırmak için adının “J. K. Rowling” şeklinde yazılmasını tercih etmiştir. Londra’dan sonra İngilizce

öğretmenliği yapmak üzere Portekiz’e taşınan Rowling, 16

Ekim 1992’de Portekizli televizyon muhabiri Jorge Arantes’le evlendi ve 27 Temmuz 1993’te ilk çocuğu Jessica

Rowling Arantes’i dünyaya getirdi. Çift 1995 yılında boşandı. Aralık 1994’te Rowling ve kızı, kız kardeşine daha

yakın olmak için Edinburgh’a taşındı. Tek geçim kaynağı

işsizlik maaşı olan Rowling, ilk kitabını burada şimdi bir Çin

lokantası olan Nicolson’s Cafede tamamladı.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Biyografi B) Eleştiri C) Deneme

D) Röportaj E) Portre

3. Aşağıdakilerden hangisi “anı, biyografi ve otobiyografi”

türlerinin ortak özelliklerindendir?

A) Yazar, kendi yaşamını anlatır.

B) Kişisel yaşamı konu alan öğretici metin türleri içinde yer

alır.

C) Yazarın objektif olma zorunluluğu yoktur.

D) Birinci kişili anlatıma yer verilir.

E) Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

10. Sözlü anlatım yapacak kişilerle ilgili verilen aşağıdaki

bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Anlatımını destekleyecek belge, grafik ve slaytlardan

yararlanmalıdırlar.

B) Diline ve üslubuna özen göstermeli; açık, yalın, duru,

akıcı ifadeler kullanmalıdırlar.

C) Vurgu ve tonlamalara dikkat etmeli, jest ve mimikleri etkili biçimde kullanmalıdırlar.

D) Ele aldığı konuyu sınırlamamalı, konuşmayı doğal akışı

içinde sürdürmelidirler.

E) Sabırlı ve hoşgörülü olmalı; sert ve kırıcı hareketlerden

kaçınmalıdırlar.

11. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) 8. yüzyıla ait “Göktürk Yazıtları” anı türünün ilk örneği

sayılmaktadır.

B) Ezop ve La Fontaine, dünya edebiyatının en tanınmış

fabl yazarlarıdır.

C) Fıkra türünün tanınıp yaygınlaşmasında Ahmet Rasim’in kaleme aldığı yazılar belirleyici olmuştur.

D) Ahmet Haşim’in “Bize Göre” ve “Gurabahane-i Laklakan” adlı eserleri deneme türünün başarılı örnekleridir.

E) Türk edebiyatında mektup türünün en güzel örneklerinden biri Nabi’nin yazdığı “Şikâyetname”dir.

12. I. Tez ve antitez şeklinde savunulabilecek bir konu belirlenir.

II. En az üçer kişiden oluşan iki grup vardır.

III. Grup başkanları, konuşmacıların ardından söylenenleri özetler.

IV. Tartışmada yer alan gruplar “jüri” tarafından değerlendirilerek kazanan taraf belirlenir.

Yukarıda özellikleri verilen sözlü anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Panel B) Münazara C) Açık oturum

D) Forum E) Konferans

7. I. Biyografi – öznel yargıları öne çıkarma

II. Anı – belge niteliği taşıma

III. Gezi – güçlü bir gözleme dayanma

IV. Günlük – iç konuşmalara yer verme

V. Otobiyografi – I. kişili anlatımdan yararlanma

Yukarıdaki numaralanmış terimlerden hangisi, karşısındakiyle ilişkilendirilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç

içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ---- herhangi bir bilimsel alanda, topluluk karşısında yapılan hazırlıklı ve plânlı konuşmadır. (Konferans)

B) ---- konusunda uzman kişilerin bir topluluk önünde bir

konuyu tartışmasına denir. (Açık oturum)

C) Bir konunun, karara varmaktan çok, çeşitli yönlerden

aydınlatılması için, küçük bir topluluk önünde, bir sohbet havası içinde tartışılmasına ---- denir. (münazara)

D) Dinleyenleri coşturmak, onlara bir duyguyu, bir düşünceyi, bir ülküyü aşılamak için yapılan konuşmalara ----

denir. (nutuk)

E) ---- bilim adamı ve araştırmacıların sundukları bildirilerle bir konuyu aydınlatmak amacıyla yaptıkları uzun

süreli toplantılardır. (Sempozyum)

9. (I) Günlük, Tanzimat’tan sonra “ruznâme” sözcüğü ile karşılanmıştır. (II) Divan edebiyatındaki “vakayinâmeler” de

bir tür günlük sayılır. (III) Günlüklerin, Batı edebiyatındaki

biçim ve içeriğiyle Türk edebiyatında yer alması Servetifünun Dönemi’ne denk gelmiştir. (IV) Direktör Ali Bey’in

“Seyahat Jurnali” adlı eseri, Batı’daki anlamıyla Türk edebiyatında görülen ilk günlüktür. (V) Türk edebiyatında “günlük” terimini ilk kez Falih Rıfkı Atay kullanmıştır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi

yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Çok eski bir geçmişi olan gezi türünün önemli ve tanınmış

iki ismi Marco Polo ve İbni Batuta’dır. Bizim edebiyatımızda

bu türün ilk örneği ünlü denizcilerimizden Seydi Ali Reis’in

Cihannüma adlı eseridir.

Yukarıdaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5 Aşağıda verilen tanımlamalardan hangisi yanlıştır?

A) Bir kimseyi karakteristik özellikleriyle okuyucuya tanıtmak amacıyla yazılan edebî yazılara portre denir.

B) Ünlü kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî yazılara biyografik roman adı verilir.

C) Güncel konuların senli benli bir anlatımla ve nüktelerden, özlü sözlerden yararlanılarak işlendiği yazılara anı

denir.

D) Belgelenmesi gereken bir durumu tespit eden kişiler tarafından hazırlanıp imzalanan belgeye tutanak denir.

E) Günlük yaşamda edinilen izlenimleri, bu izlenimlerin

yarattığı duygu ve düşünceleri, tarih belirterek günü gününe anlatan yazılara günlük denir.

6. Coğrafi alanda Dünya’nın bilinmeyen yerlerinin keşfi ve

bilinmeyen yerlere duyulan merak insanları farklı bilgi

kaynakları arayışına itmiş; seyahatnameler de bu ihtiyaca

cevap vermiştir. Hemen her toplumda seyahatnameler, bir

iletişim aracı olarak önem kazanmıştır. Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan Seyahatname, türün

en güzel örneklerinden biridir. 10 ciltten oluşan bu kitapta

farklı coğrafyalarda gözlemlenen izlenen olaylar, farklı mekanlar hatta gelenek ve görenekler halkın anlayacağı bir

dille anlatılmıştır.

Bu parçaya göre, seyahatnameler içerik bakımından

aşağıdaki türlerden hangisine karşılık gelmektedir?

A) Gezi B) Günlük C) Hatıra

D) Makale E) Haber yazısı

I

II III

IV

V

1. I. Anlatılanlar bilgi, belge, tanık ve kanıtlara dayandırılmalıdır.

II. Öznel bir tutum izlenmemeli, kişinin yaşamı aşırı yerme

ve övmelerden uzak tutulmalıdır.

III. Bu türden eserlere, divan edebiyatında “tezkire” adı

verilir.

Numaralanmış olarak verilen açıklamalar aşağıdaki

yazı türlerinden hangisine aittir?

A) Hatıra B) Makale C) Gezi

D) Biyografi E) Günlük

2. Gemili Adası çok güzel ve çok gizemliydi. Tepesinde yıkık

manastırlar; kıyısında, kapıları, pencereleri denize açılan,

merdivenleri denize inen yıkık evler vardı. Antik kalıntılar

değildir bunlar. Kayaköyü’ndekiler gibi mübadelede boşaltılan nispeten yeni yapılar da değildir. İki ya da üç yüzyıllık

yıkıntılardır. Bir söylentiye göre o sıralarda Fethiye Körfezi’nde büyük bir deprem olmuş; Gemili halkı, oturulamaz

hale gelen evlerini terk etmişler. Adanın dolaylarına deniz

gözlüğüyle bakınca suların dibinde damsız evler görülür.

Sanki bir köy sulara gömülmüştür burada. Manastır koyunda da büyükçe bir yapının duvarları, odaları görülür suların içinde. Kimine göre bir hamamdır bu, kimine göre de

koya adını veren manastırın kalıntılarıdır.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait

özellikler ağır basmaktadır?

A) Makale B) Gezi yazısı C) Biyografi

D) Hatıra E) Deneme

3. Uzakta bulunan herhangi bir dosta, arkadaşa gönderilen

ya da kamu kuruluşları arasında haberleşmeyi sağlayan

bir yazı türüdür. Bu yazılarda dilek ve arzu bildiren duygu

ve düşüncelere yer verilir.

Bu parçada tanıtılan edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Günlük B) Portre C) Mektup

D) Biyografi E) Sohbet

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. Aşağıdakilerin hangisi, açık oturum, panel, forum,

sempozyum ve münazara gibi tartışma türlerinin ortak

özelliklerinden biri olamaz?

A) Belirli bir ön hazırlık yapılarak gerçekleştirilen anlatımlardır.

B) Ele alınan konular daima bilimsel nitelikler taşır.

C) Konuşmanın içeriğine, akışına göre dil farklı işlevlerde

kullanılabilir.

D) Belirli bir dinleyici topluluğuna karşı yapılır.

E) Bir başkan tarafından yönetilir.

11. Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli noktaları

öne çıkaran; bir çalışma sonucunu açıklayan; laboratuvar

araştırmalarını sunan, anket sonuçlarını ifade eden; önemli

olay ve olguları dile getirmek üzere, farklı duyu organlarına

seslenen araçları kullanarak yapılan konuşmalara ---- adı

verilir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) sunum B) panel C) konferans

D) forum E) açık oturum

12. Aşağıdakilerin hangisinde, cümlede boş bırakılan yere

ayraç içindeki kavram getirilemez?

A) Bilgilerin etkili biçimde paylaşıldığı, pekiştirildiği, önemli

noktaların belirginleştirildiği —-, sözel ve görsel etkileşime dayanır. (sunum)

B) Karşıt görüşlü iki grubun, önceden belirlenen bir tezle

ilgili görüşlerini jüri ve dinleyiciler karşısında savunmasına dayanan sözlü anlatım türüne —- denir. (münazara)

C) ----, dinleyicilere bir konu hakkında (sanat, edebiyat,

politika vs.) bilgi vermek amacıyla yapılan, tek kişilik

konuşmalardır. (Konferans)

D) Belli bir konuda uzmanlaşmış kişilerin kendi aralarında, konunun farklı yönlerini ele aldıkları ve onunla ilgili

bildiri hazırlayarak katıldıkları ---- olarak adlandırılır, bu

konuşmalar ciddi anlamda uzmanlık gerektirir. (forum)

E) —-, bir yeri, bir eşyayı ya da sanatçıyı araştırma, inceleme, gerektiğinde gezme, görme yoluyla tanıtan ve

onun hakkında ayrıntılı bilgiler veren bir türdür. (Röportaj)

7. Dinleyenleri coşturmak ve belli bir amaca yöneltmek; onlara bir duyguyu, bir düşünceyi, bir isteği, bir ülküyü aşılamak; önemli açıklamalarda bulunmak için yapılan etkili,

coşkulu konuşmalara ---- denir. ---- tarafından Türk Ocaklarında yapılan konuşmalardan derlenen Dağ Yolu adlı

eser Türk edebiyatında bu türün en önemli örneklerinden

biridir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) sohbet – Şevket Rado

B) günce – Nurullah Ataç

C) mülakat – Ruşen Eşref Ünaydın

D) söylev – Hamdullah Suphi Tanrıöver

E) monografi – Reşat Nuri Güntekin

8. I. Uzun bir hazırlık dönemi gerektirir.

II. Bir başkan tarafından yönetilir.

III. Bilimsel ve ciddi bir sohbet havası taşır.

IV. Tartışmalar, alanında uzman kişilerin sunduğu bildirilerle şekillenir.

Numaralanmış olarak bazı özellikleri verilen sözlü anlatım yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sunum B) Panel C) Konferans

D) Forum E) Sempozyum

9. I. Tartışmalar; genellikle küçük bir salonda, küçük bir dinleyici topluluğu önünde yapılır.

II. Tartışmanın sonunda forum yapılıp yapılmayacağını

dinleyicilere açıklanır.

III. Tartışmalar, resmiyetten uzak samimî bir sohbet havası

içinde sürdürülür.

Yukarıda özellikleri verilen sözlü anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Panel B) Münazara C) Açık oturum

D) Sempozyum E) Konferans

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. Ölen ünlü bir kişinin ölümünden hemen sonraki günlerde

genellikle gazete ve dergilerde yakın çevresinde yer alan

kişiler tarafından onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin, çalışmalarının ve diğer özelliklerinin anı üslubuyla anlatıldığı

yazılara denir. Bu yazılar bir anlamda öleni çok seven birinin ağıtları, duygusal, öznel açıklamalarıdır.

Bu parçada sözü edilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hitabet B) Portre C) Monografi

D) Biyografi E) Nekroloji

5. Aşağıdaki yazar – eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Reşat Nuri Güntekin – Gündökümü

B) Salah Birsel – Kuşları Örtünmek

C) İlhan Berk – El Yazılarına Vuruyor Güneş

D) Oktay Akbal – Anılarda Görmek

E) Falih Rıfkı Atay – Yolculuk Defteri

6. Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç

içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ---- yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara

varmadan kişisel görüş ve düşüncelerini senli benli bir

anlatım içinde verdiği yazı türüdür. (Deneme)

B) Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve

inandırıcı konuşmalara ---- denir. (nutuk)

C) Bir kimsenin kendi yaşam öyküsünü kendisinin yazıp

anlattığı yapıtlara ---- denir. (otobiyografi)

D) ---- ünlü kişilerin yaşamlarını, yaptıklarını, yaşadıkları

döneme katkılarını anlatan yazı ve kitaplara denir. (Anı)

E) Bir yazarın, yurt içinde ve yurt dışında yakından görme

olanağı bulduğu yerlerin ilgi çekici özelliklerini anlattığı

yazılara ---- denir. (gezi)

1. Yüzlerine bir maske takarcasına ağır makyajlarla yaşlarını

gizlemeye çalışan kadınları pek anlayamıyorum. Belirli

bir yaşa kadar makyaja hiç de karşı değilim. “Otuzuma

basınca ben de makyaja başlayacağım.” derdim kendi

kendime. Ama bu iş çok vakit aldığı için, üşendim, başlayamadım. Sonra otuz beşe erteledim makyajı, sonra kırka.

Kırktan sonra da iş işten geçti zaten. On yıl kadar önce,

annemin gençlik arkadaşı Bedia Muvahhit’le karşılaşmıştım bir lokantada. Yanına gittim, eğildim, “Bedia Teyze,

yetmişimi aştım.” diye fısıldadım kulağına. Bu münasebetsiz lafımla onun da yetmişini çoktan aştığını söylemek

istediğimi hemen anladı. “Sus, terbiyesiz kız!” diye beni

şakadan azarladı. Bedia Muvahhit, pek beğenmediğim o

ağır makyaj maskelerini yüzüne geçirirdi ama zekâsına da

esprilerine de diyecek yoktu.

Bu parça aşağıdaki yazı türlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A) Deneme B) Fıkra C) Anı

D) Biyografi E) Eleştiri

2. (I) Günlükler, bir kimsenin günlük yaşamına ait izlenimleri

tarih belirterek, günü gününe anlattığı yazılardır. (II) Bu

tür yazılar, gazete ve çevresinde gelişen öğretmeye bağlı

edebî türlerden biridir. (III) Günlüklerin, Batı edebiyatındaki

biçim ve içeriğiyle Türk edebiyatında yer alması Servetifünun Dönemi’ne denk gelmiştir. (IV) Kimi roman ve öykülerde “günlük”, bir anlatım biçimi olarak kullanılabilir. (V)

Günlükler; tarih, biyografi gibi alanlarda yararlanılabilecek

birer belge özelliği taşırlar.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi

yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. ---- ve ----, en çok karıştırılan iki türdür. Bu iki türün en

önemli farkı birincisinde olayların yaşanırken sıcağı sıcağına; ikincisinde ise daha sonraki bir dönemde ya da ilerleyen yaşlarda kaleme alınmalarıdır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Günlük – anı B) Fıkra – makale

C) Mektup - anı D) Gezi – anı

E) Otobiyografi – biyografi

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Kişisel Yaşamı Konu Edinen Edebî Türler ve Sözlü Anlatım

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

7. Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç

içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ----, yazarın ortaya koyduğu düşünceleri bilimsel temellere ve bilgilere dayandırarak ele aldığı yazılardır. (Makale)

B) ---- , akraba ya da dost gibi yakın çevredeki insanlara,

herhangi bir haber iletme, hal hatır sorma amacı taşıyan yazılardır. (Günlük)

C) Divan edebiyatında şairleri anlatan “tezkire” türü eserler ---- türü metinler içinde değerlendirilebilir. (biyografi)

D) Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve

inandırıcı konuşmalara ---- denir. (nutuk)

E) ---- türünün Türkçe yazılan ilk örneği, tanınmış denizcilerimizden Seydi Ali Reis’in Miratül-Memalik adlı eseridir. (Gezi)

8. Aşağıdaki yazar – eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Ziya Paşa – Defter-i Amal

B) Muallim Naci – Ömer’in Çocukluğu

C) Falih Rıfkı Atay – Zeytindağı

D) Hüseyin Cahit Yalçın – Edebî Hatıralar

E) Halide Edip Adıvar – Saray ve Ötesi

9. Aşağıdaki eserlerden hangisinin türü diğerlerinden

farklıdır?

A) Günlerin Getirdiği

B) Beş Şehir

C) Çankaya

D) Yokuşa Doğru

E) Bu Ülke

10. ---- devamında yapılan, dinleyicilerin de tartışmaya katıldığı konuşmalara ---- denir. Bu sözlü anlatım türü, aslında

başlı başına bir tartışma türü değildir, toplu tartışmaların

önemli bir bölümünü oluşturur.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) Panelin – forum

B) Münazaranın – panel

C) Açık oturumun – söylev

D) Konferansın – münazara

E) Forumun – panel

11. I. Dil, özellikle alıcıyı harekete geçirme işlevi ile kullanılır.

II. Türk edebiyatında Mehmet Akif Ersoy, Halide Edip

Adıvar ve Hamdullah Suphi Tanrıöver türün önemli

temsilcileridir.

III. Amaç, ortak duygularda bir araya getirerek heyecanlandırmak ve harekete geçirmektir.

Yukarıda özellikleri verilen sözlü anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Panel B) Sunum C) Münazara

D) Söylev E) Konferans

12. ----; özel davetli dinleyicilerin olması ve yapılan tartışmaların, kararların bilimsel değer taşıdığı için daha sonra basılarak kamuoyuna duyurulması yönüyle açık oturum ve

diğer tartışma türlerinden ayrılır.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Panel B) Münazara C) Sempozyum

D) Konferans E) Söylev

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

VE İLK İSLAMİ ESERLER 9

Yazılı Dönem Ürünleri: Göktürkler ve Uygurlar Dönemlerine ait metinlerden oluşur.

Göktürk Dönemi ürünleri: Balbal adı verilen, edebî değeri

olmayan mezar taşlarından (Yenisey Yazıtları) ve Orhun Kitabeleri’nden oluşur. Yenisey Yazıtları’nın Kırgızlara ait olduğu düşünülmektedir.

Orhun Kitabeleri: MS 8. yüzyılda dikilmiştir. 38 harfli Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Türk adının geçtiği ilk metinlerdir.

Abideleri ilk kez Danmarkalı W.Thomsen okumuştur.

Abideler sırasıyla

a.Vezir Tonyukuk b.Kültigin Kağan c.Bilge Kağan Abideleri olarak anılır.

Uyarı: Kültigin Kağan ve Bilge Kağan Abidelerinin bir kısmı

Bilge Kağan’ın yeğeni olan Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.

Bilgi

1. Sagu: Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenen ağıt türü

şiirler. 7, 8, 11’li hece ile söylenir. Divan-ü Lügati’t-Türk’teki

Alp Er Tunga Sagusu bu türün önemli bir örneğidir.

2. Sav: Atasözü ya da atasözü değeri taşıyan sözlerdir,

bazen şiirsel nitelik gösterebilir. Orhun Kitabeleri’nde ve Divanü Lügati’t-Türk’te örnekleri vardır.

3. Koşuk: Şölen ve sığır törenlerinde söylenen aşk, tabiat

sevgisi vb. içerikli şiirlerdir. Dörtlüklerle ve 7’li, 8’li, 11’li hece

ile söylenir, uyak düzeni “aaaa, bbba, ...” şeklindedir.

4. Destan: Milletin tarihinde önemli bir yeri olan olayların nesilden nesile aktarılması ile oluşan uzun anlatılardır, çoğunlukla şiir biçimindedir.

Bilgi

Türk destanları:

Altay-Yakut Destanları: Yaratılış Destanı

Saka Türkleri Destanları:

a) Alp Er Tunga Destanı b) Şu Destanı

Hun-Oğuz Destanları:

a) Oğuz Kağan Destanı b) Attila Destanı

GöktürkDestanları:

a) Bozkurt Destanı b) Ergenekon Destanı

Uygur Destanları:

a) Türeyiş Destanı b) Göç Destanı

Bilgi

Uygur Metinleri: 14 harfli Uygur alfabesi ile yazılan bu metinlerin çoğu Budizm dinine ait eserlerdir.

Altun Yaruk: 10 kitap, 31 bölümden oluşan Çinceden çeviri

bir ahlak kitabıdır.

Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): Çinceden çevrilen Budizm’e

ait dinî-ahlâki bir kitaptır.

Altun Yaruk (Altın Işık): Çinceden çevrilmiştir, Budizm’in

felsefesini ve Buda’nın menkıbelerini içerir. İçerisinde yer

alan menkıbelerden en önemlisi Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi’dir.

Irk Bitig (Fal Kitabı): Göktürk yazısıyla yazılmış bir fal kitabıdır. Her biri ayrı fal olarak yazılan 65 paragraftan oluşur.

Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi: İyi düşünceli şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engellemek için yaptığı yolculuk anlatılır.

Bilgi

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

A. Sözlü dönem B. Yazılı dönem şeklinde ikiye ayrılır:

Sözlü dönem edebiyatı ürünleri;

Kopuz eşliğinde söylenen, anonim şiirler ön plandadır.

Şiirler yarım uyak kullanılarak dörtlük nazım birimi ve hece

ölçüsü ile yazılır.

“Şamanizm, Maniheizm, Budizm” etkisinde gelişen bu

dönem ürünlerinde yalın bir dil kullanılmıştır.

Dönemin edebî ürünleri; yuğ, sığır ve şölen törenlerinde

söylenen sav, sagu, koşuk ve destan türü eserlerdir.

Bilgi

İslamiyetten sonraki Türk destanları

a. Manas Destanı d. Seyit Battal Gazi Destanı

b. Cengiz Han Destanı e. Köroğlu Destanı

c. Timur Destanı f. Danişment Gazi Destanı

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

Divanı Hikmet’ten hikmet örneği:

Kul Hoca Ahmed özdin kiçmey da’vâ kılma

Halk içinde âşık min dip tilge alma

Âşıklışı uluş işdür gafil bolma

Gafil bolup Hak dîarın körmeng dostlar

Örnek

Atabetül Hakayık (Hakikâtlerin Eşiği): XII. asırda Edip Ahmet

Yükneki tarafından, aruz ölçüsü ve dörtlüklerle yazılmıştır.

Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar’a sunulan eser, dinî-ahlaki bir öğüt kitabı niteliği taşır.

Eserin giriş bölümü beyitlerle (40 beyit), diğer bölümler ise

dörtlüklerle yazılmıştır.

Uyarı: Atabetül Hakayık, Karahanlı (Hakaniye) Türkçesiyle

yazılmıştır.

Bilgi

Divan-ı Hikmet: 12. yüzyılda Ahmet Yesevi tarafından dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılmış dini, tasavvufi ve öğretici

bir eserdir.

Didaktiktir bir eserdir. Eserdeki dörtlüklerin her birine “hikmet” adı verilmiştir.

Yesevilik tarikatının da kurucusu olan Ahmet Yesevî ilk mutasavvıf Türk şairidir.

Sade ve yalın bir dille yazılmış; eserde Allah aşkı, peygamber sevgisi işlenmiştir.

144 hikmet ve 1 münacaat’tan oluşan eserde 7’li ve 12’li

hece ölçüsü kullanılmıştır; eserde aruzla yazılan bölümler

de bulunmaktadır.

Eser, Karahanlı (Hakaniye) Türkçesiyle yazılmıştır.

Uyarı: Divan-ı Hikmet’i Ahmet Yesevi yazmamıştır; Ahmet

Yesevi’nin müridi(öğrencisi) Şaban Durmuş, Ahmet Yesevi’nin görüşlerini ve düşüncelerini kitap hâline getirmiştir.

Bilgi

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı: İslâmî dönem Türk edebiyatının ilk ürünleri 11. ve 12. yüzyıllarda ortaya çıkar. Bu

dönemde edebî metinlerde Arapça ve Farsça kelimler görülmeye başlanır. Şiirlerde hem dörtlük hem beyit kullanılır.

Hece ölçüsü ile birlikte aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi): Yusuf Has Hacip tarafından 1069 yılında yazılan eser, İslamî Türk edebiyatının

ilk ürünüdür.

Eser Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.

Küntogdı (Adalet), Aytoldı (Saadet), Ögdülmiş (Akıl), Odgurmış (Kanaat) olmak üzere dört ana karakter arasında geçen

diyaloglardan oluşmaktadır.

Aruz ölçüsü ve mesnevi nazım biçimi ile yazılmıştır. 6645

beyit ve 173 dörtlükten oluşan eser bir siyasetname özelliği

taşır.

Uyarı: Kutadgu Bilig, Karahanlı (Hakaniye) Türkçesiyle yazılmıştır.

Bilgi

Divanü Lugati’t-Türk: 11. yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış, Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur.

Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olan eserde, 7500

Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir.

Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla ve Arapça olarak yazılmıştır.

Eserin sonuna yazıldığı dönemin Türk dünyasını gösteren

bir harita eklenmiştir.

Eser Karahanlı Türkçesi dönemine aittir.

Uyarı: Eserin asıl önemi yazarın, Türkçe kelimelerin karşılıklarını göstermek için halk dilinden derlediği sav, sagu,

koşuk örneklerine yer vermesinden kaynaklanmaktadır.

Bilgi

Dede Korkut Hikayeleri: 10-11. yüzyılda oluştuğu düşünülen hikâyelerde Oğuzlar’ın çevredeki boylarla kendi aralarındaki savaşlar ve mücadeleler yer alır.

Eserin asıl adı “Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan” (Oğuzların Diliyle Dede Korkut Kitabı)’dır.

Kitap, on iki destansı hikâye ve bir ön sözden oluşmuş, şiir

ve düz yazı karışık olarak yazılmıştır.

Müslüman Oğuzların hayatının anlatıldığı hikâyelerde, İslamiyet öncesi dönemden de önemli izler yer almaktadır.

Eserde geçen “Dede Korkut” meçhul bir halk ozanıdır. Hikâyeleri ilk anlatan kişi olabileceği düşünülmektedir.

Hikâyeleri ilk anlatan kişi de 15. yüzyılda yazıya geçiren kişi

de kesin olarak bilinmemektedir.

Uyarı: Dede Korkut Hikayeleri destan döneminden halk

hikâyeciliğine geçiş döneminin en önemli ürünüdür.

Uyarı

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

4. • Hece ölçüsüyle ve kopuzla söylenir.

• Sığır adı verilen sürgün avları ile şölen veya toy denen

ziyafetlerde söylenir.

• Aşk, doğa sevgisi ve yiğitlik gibi çeşitli konular işlenir.

• Kafiye örgüsü “aaab, cccb, ...” şeklindedir.

Bazı özellikleri verilen nazım şekli aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Varsağı B) Türkü C) Koşuk

D) Sagu E) Semai

5. • Bugünkü atasözlerinin ilk hâlidir.

• Yaşamla, toplumla, insan doğasıyla ilgili öğütler verilir.

Bu açıklamalar İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait

aşağıdaki türlerden hangisine aittir?

A) Koşuk B) Sav C) Hoyrat

D) Sagu E) Mahnı

6. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı ile ilgili aşağıda verilen

bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Biçim, ölçü ve dil bakımından tamamen yerli (millî) özellikler taşır.

B) Göçebe kültüre ait bir edebiyattır, çoğunlukla anonim

ürünleri içerir.

C) Nazım birimi dörtlüktür, dörtlükler genellikle “aaab” şeklinde kafiyelendirilmiştir.

D) Bu dönem Destan Devri Türk edebiyatı olarak da bilinir.

E) Bilinmeyen dönemlerde başlayan bu dönem, MS 13.

yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür.

1. İslamiyet öncesi Türk şiirinde,

I. Genel olarak yarım uyak kullanılmıştır.

II. Şairler âşık, yabgu gibi isimlerle anılır.

III. Nazım birimi dörtlüktür.

IV. Şiirler kopuz adı verilen saz eşliğinde söylenir.

yargılarından hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I. ve II.

D) II. ve III. E) III. ve IV.

2. Göç ettim gurbete yuva kurayım

Kurayım da sefamızı süreyim

Hazırlandım böbreğimi vereyim

Genç yaşımda yere verdim yavrumu

İlahi kadere eğdim boynumu

Bu parça aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi ile

içeriği bakımından benzerlik göstermektedir?

A) Koşuk B) Sav C) Varsağı

D) Sagu E) Semai

3. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Yabancı etkilerden uzak kalmış, ulusal nitelikler gösteren bir edebiyat dönemidir.

B) Sözlü geleneğin yaygın olduğu bu dönemde yazılı

eserler çok azdır.

C) Şairlerin hem hece hem de aruz ölçüsünü ustalıkla kullandığı görülür.

D) Aşk, doğa sevgisi ve kahramanlık gibi konular işlenmiştir.

E) Dönemin oluşumunda Şamanizm, Maniheizm ve Budizm gibi dinlerin etkisi görülür.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

10. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Karahan Devleti hükümdarı Saltuk Buğra Han zamanında İslamiyet resmi din olarak kabul edilmiştir.

B) Kutadgu Bilig, Atabetü’l- Hakayık gibi eserlerde Arapça

ve Farsça’nın etkileri görülmeye başlanmıştır.

C) Geçiş dönemi adı verilen XI. ve XII. yüzyıllarda yazılan

eserlerin ilki Kutadgu Bilig’dir.

D) Geçiş Dönemi eserlerinde yalnızca hece ölçüsü kullanılmıştır.

E) 12. yüzyılda yazılan Atabetü’l- Hakayık ve Divan-ı

Hikmet dinî içerikli yapıtlardır.

11. ----, 11. yüzyılda Balasagunlu Yusuf Has Hacip tarafından

yazılmıştır. Yusuf Has Hacip yapıtını tamamlayınca Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunmuştur. Eser

“mutluluk veren bilgi, saadet veren bilgi” gibi anlamlara

gelmektedir. Yusuf Has Hacip bu yapıtında devlet yöneticilerine, toplumsal sorunların düzeltilmesi ile ahlak ve dinin

öğretilmesi gibi çeşitli konularda öğüt ve tavsiyelerde bulunmuş; her iki dünyada mutlu olmanın yollarını göstermiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Vesiletü’n-Necat B) Atabetü’l-Hakayık

C) Divan-ı Hikmet D) Divanu Lügati’t-Türk

E) Kutadgu Bilig

12. Aşağıdakilerden hangisinde bir yazar, kendisine ait olmayan bir yapıtla birlikte verilmiştir?

A) Yusuf Has Hâcip – Kutadgu Bilig

B) Hacı Bektaş Veli – Divan-ı Hikmet

C) Kaşgarlı Mahmut – Divanü Lügati’t-Türk

D) Ali Şir Nevaî – Muhakemetü’l- Lügateyn

E) Edip Ahmet Yükneki – Atabetü’l-Hakayık

7. İlk Türk destanlarından biridir. Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları ve Altay Türkleri arasında

söylenmektedir. Radloff tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu,

törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden

oluşan manzum yapıtlardır.

Bu parçada bazı özellikleri verilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yaratılış Destanı B) Göç Destanı

C) Ergenekon Destanı D) Bozkurt Destanı

E) Alp Er Tunga Destanı

8. İran millî tarihinin önemli bir kısmını işgal eden Efrasiyab

efsaneleri, Turan bozkırlarındaki halklar tarafından İran’a

karşı girişilen saldırılarla ilgi kurularak birçok rivayetle birleştirilmiştir. Nitekim bu hikayelerin çoğu birkaç hükümdar

döneminde kuzeydoğudan yapılan hücumlarla ilgili görülmektedir.

Bu parçada verilen bilgiler aşağıdaki Türk destanlarından hangisi ile ilişkilendirilebilir?

A) Göç Destanı B) Ergenekon Destanı

C) Attila Destanı D) Alp Er Tunga Destanı

E) Bozkurt Destanı

9. İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait birçok destan vardır.

Bunlardan ---- Sakalara; ---- Hunlara; ---- Göktürklere ve

---- Uygur Türklerine ait destanlardır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Manas – Oğuz Kağan – Köroğlu – Şu

B) Alp Er Tunga – Oğuz Kağan – Bozkurt – Göç

C) Alp Er Tunga – Ergenekon – Türeyiş – Şu

D) Şu – Bozkurt – Attila – Türeyiş

E) Satuk Buğra Han – Köroğlu – Manas – Türeyiş

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Kutadgu Bilig ile ilgili,

I. Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.

II. Yesevi tarikatının esasları ve İslam dininin temel öğretileri

anlatılmıştır.

III. Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk mesnevidir.

IV. Yaptın sonunda dönemin Türk dünyasını gösteren bir

harita vardır

yargılarından hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I. ve II.

D) II. ve IV. E) III. ve IV.

5. Kızının (ya da kızları) Tanrıyla evlenebileceğini düşünen

Hakan, yüce bir tepeye saray (kule) yaptırarak kızını oraya

yerleştirir. Çünkü bir gün Tanrının gelip burada kızıyla evleneceğine inanmaktadır. Günlerden bir gün; gök tüylü, gök

yeleli bir erkek kurt kızın bulunduğu mekâna ulaşır, bunun

Tanrı olduğuna kanaat getiren kız bu erkek kurtla evlenir,

bu kurttan çocukları olur ve bundan dolayı Uygur nesli kurt

gibi ince belli, keskin bakışlı, hızlı, çevik ve güçlüdür.

Bu parça aşağıdaki Türk destanlarının hangisinden

alınmış olabilir?

A) Göç Destanı B) Yaratılış Destanı

C) Türeyiş Destanı D) Oğuz Kağan Destanı

E) Bozkurt Destanı

6. Uygur Dönemi eserlerinden olan ----; içinde “Şehzade ile

Aç Pars Hikâyesi” gibi çatikleri (Budizme özgü masalsı hikayeler) ve yer yer lirik bir eda taşıyan ve ağıtları andıran

şiirleri içerir. Bu çatikte içinde açlıktan ölmek üzere olan

bir parsı kurtarmak isteyen, özverili şehzade anlatılır. Parsın ölmemesi için şehzade kendisini ona yem eder. Çatiğin

sonunda Buda, şehzadenin, kendisi olduğunu söyler. Bu

hikâye, çok canlı ve akıcı bir biçeme sahiptir. Şehzadenin

ölümü üzerine söylenen şiirlerde ise tam bir ağıt havası

vardır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Altun Yaruk    B) Irk Bitig

C) Sekiz Yükmek    D) Şehname

E) Yaratılış Destanı

1. Aşina denilen Türk boyu Hazar Denizinin batı taraflarında yerleşmişti. Türklerin ilk atası olarak biliniyordu. Rahat

ve huzur içinde otururlarken bir gün ansızın düşmanların

baskınına uğradılar. Baskının sonunda kimse sağ kalmadı.

Her nasılsa küçücük bir çocuk bu baskından sağ kalmış

bir köşeye sığınmıştı. Düşmanlar onu da gördüler. Fakat

cılız ve küçük bir çocuk olduğu için kimse ondan korkmadı

ve ona aldırmadı. Hatta içlerinden acıyanlar bile çıktı. Ama

düşman yine de her ihtimali düşünüp çocuğu öldürmektense kolunu bacağını kesip orada öylece bırakmayı uygun

gördü, düşündükleri gibi yaptılar. Kolunu bacağını kesip,

yarı ölü hâle getirdikleri çocuğu alıp bataklıkta bir sazlığa

attılar; bırakıp gittiler. O sırada, nereden çıktığı bilinmeyen

bir dişi Bozkurt göründü; geldi, çocuğu emzirdi. Yaralarını

yalayıp iyi etti. O günden sonra da avlanıp getirdiği yiyeceklerle çocuğu besleyip büyüttü, gücünü kuvvetini arttırdı.

Zamanla kurdun beslediği çocuk gürbüzleşti.

Bu parçada verilen bilgiler aşağıdaki Türk destanlarından hangisi ile ilişkilendirilebilir?

A) Göç Destanı B) Ergenekon Destanı

C) Attila Destanı D) Alp Er Tunga Destanı

E) Bozkurt Destanı

2. Aşağıdakilerin hangisinde İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait türler bir arada verilmiştir?

A) Varsağı – Semai – Sagu – Sav

B) Koşuk – Semai – Varsağı – Ağıt

C) Mani – Varsağı – Ağıt – Destan

D) Koşuk – Sagu – Sav – Destan

E) Koşuk – Ağıt – Sav – Türkü

3. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk edebiyatının “yazılı edebiyat” dönemine ait bir özellik değildir?

A) Bu dönemin en önemli ürünü Göktürk Kitabeleri’dir.

B) Bu dönemdeki Uygur yazıtlarının birçoğu Hristiyanlık

ile ilgili dinsel metinlerdir.

C) Göktürk ve Uygur olmak üzere iki tür alfabe kullanılmıştır.

D) “Balbal” adı verilen mezar taşlarından oluşan Yenisey

Yazıtları da dönemin yazılı ürünlerindendir.

E) Altun Yaruk, Sekiz Yükmek gibi eserler Uygur Türklerine ait yazılı eserlerdir.

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. Kutadgu Bilig, devlet yönetimi alanında dört temel unsur

üzerinde durmakta; bu dört unsur, farklı birer karakteri

canlandırmaktadır. Karakterlerden birincisi, ---- hükümdardır ve adaleti, kanunu temsil eder. Diğer bir karakter olan

---- ise hükümdarın veziridir. Üçüncü karakter olan vezirin

ölümüyle yerine geçen oğlu ----, aklı ve bilgiyi temsil etmektedir. Sonuncu karakter ---- ise dervişi, yani elini ve eteğini dünyalık işlerden çekmiş olan zahidi, insanı bekleyen

akıbeti temsil etmektedir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Odgurmış – Ögdülmiş – Kün Togdı – Ay Toldı

B) Ay Toldı – Kün Togdı – Ögdülmiş – Odgurmış

C) Ay Toldı – Ögdülmiş – Kün Togdı – Odgurmış

D) Kün Togdı – Ay Toldı – Ögdülmiş – Odgurmış

E) Odgurmış – Ay Toldı – Ögdülmiş – Kün Togdı

11. I. Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç

içedir.

II. Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında

İslam dini ile ilgili özellikler de vardır.

III. Konusu, genel olarak Oğuzların çevredeki boylar

aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleridir.

Numaralanmış olarak bazı özellikleri verilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kutadgu Bilig

B) Dede Korkut Hikâyeleri

C) Atabetü’l- Hakayık

D) Divan-ı Lügati’t- Türk

E) Divan-ı Hikmet

12. Aşağıdaki eserlerden hangisi XI. ve XII. yüzyıllarda yazılan geçiş dönemi eserlerinden biri değildir?

A) Kutadgu Bilig

B) Divan-ı Lügati’t- Türk

C) Divan-ı Hikmet

D) Atabetü’l-Hakayık

E) Risaletün- Nushiyye

7. I. Kitabelerde oldukça gelişmiş bir dil ve üslup dikkati

çekmektedir.

II. Türk dili ve edebiyatının sanatsal niteliğe sahip ilk

yazılı metinleri sayılır.

III. Şiir tarzında ve heceyle yazılmış olan ilk yazılı

metinlerdir.

IV. Kitabelerin bazı kısımlarında Çince metinler de yer

almaktadır.

V. MS 8. yüzyılda yazılmış ve dikilmiş üç farklı kitabeden

oluşmaktadır.

Yukarıdaki numaralanmış bilgilerden hangisi Göktürk

Kitabeleri’nin bir özelliği değildir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Bu destan Türklerin İskender’le mücadelelerini ve onunla

savaşmamak için bir süre geriye çekilmelerini anlatmaktadır. Ayrıca destanda doğuya çekilmeyen 22 ailenin Türkmen adıyla anılmaları ile bir efsane de yer almaktadır.

Bu parçada sözü edilen Türk destanı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Alp Er Tunga Destanı

B) Gılgamış Destanı

C) Manas Destanı

D) Göç Destanı

E) Şu Destanı

9. I. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.

II. 1074 yılında yazımının bitirildiği düşünülmektedir.

III. Türkçenin ilk sözlüğüdür.

IV. Türklere ait gelenek göreneklerden tarihten folklordan

bahsettiği için bir ansiklopedi özelliği taşımaktadır.

V. Eserin sonunda Türk dünyasını gösteren bir de harita

vardır.

Numaralanmış olarak bazı özellikleri verilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kutadgu Bilig B) Divan-ı Lügati’t- Türk

C) Atabetü’l- Hakayık D) Divan-ı Hikmet

E) Muhakemetü’l-Lügateyn

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

4. (I) İslamiyet öncesi Türk edebiyatında şairlere “Şaman,

kam, baksı, ozan” gibi adlar verilirdi. (II) Şairler; hekim,

büyücü, din adamı görevleri de olan kişilerdi. (III) Dönem

edebiyatı sığır denen av, yuğ adı verilen ölüm ve şölen

adı verilen eğlence törenleri etrafında şekillenirdi. (IV)

Şairlerin bir görevi de orduları galeyana getirmek, önemli

olayları toplumun hafızasına yerleştirmek için kahramanlık

destanları söylemekti. (V) Zengin kafiye ve rediflerin görüldüğü bu şiirler, son derece basit ve sanatsallıktan uzak

bir söyleyişe sahiptir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. I. Bir toyın başı ağrısa

Kamug toyın başı agrımas

Günümüz Türkçesi ile

(Bir Şaman’ın başı ağrısa, bütün Şamanların başları

ağrımaz.)

II. Karga karısın kim bilir,

Kişi alasın kim tapar

Günümüz Türkçesi ile:

Karganın kocamışını kim bilir, kişinin gönlündekini kim

anlar.)

Yukarıda açıklamaları ile birlikte numaralanmış olarak

verilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Koşuk B) Sav C) Destan

D) Sagu E) Masal

6. Aşağıdakilerden hangisi, İslamiyet öncesi Türk edebiyatı nazım türlerinin ortak özelliklerinden biri değildir?

A) Genellikle yarım kafiyeli olması

B) Dörtlükler halinde söylenmiş olması

C) Hece ölçüsüyle söylenmiş olması

D) Bütünüyle anonim eserlerden oluşması

E) Arı bir Türkçeyle söylenmiş olması

1. ---- Döneminde yazıldığı belirlenen önemli eserlerden biri

de Irk Bitig’dir, 10. yüzyıldan kalma olduğu sanılan ve ----

alfabesiyle yazılmış bu eser, bir fal kitabıdır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Uygurlar – Göktürk

B) Göktürkler – Kiril

C) Karahanlılar – Arapça

D) Hunlar – Uygur

E) Selçuklular – Göktürk

2. Orhun Yazıtları, Türkçenin ilk alfabesi olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Yazıtlara bu abidelerin sonsuzluğa kadar kalması temennisi ile “Bengü Taşlar” denmiştir. Yazıtlar, bugünkü Türkmenistan sınırları içinde yer almaktadır.

Bu yazıtlar II. Göktürk Kağanlığı’na aittir. Yazılış tarihleri

MS 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. İslamiyet öncesi Türk şiirinde,

I. Dönem ürünleri, Göktürk ve Uygur alfabeleri ile yazılan

eserlerden oluşmaktadır.

II. Hem dinî hem de din dışı ürünleri içermektedir.

III. Göktürk Dönemi’nde sadece hece ölçüsü kullanılırken

Uygur Dönemi’nde hece ölçüsü yanında aruz ölçüsü de

kullanılmıştır.

IV. Göktürkçe ile ortaya konulan ürünlerde dil, yabancı

etkilerden uzaktır. Uygurca eserlerde ise dilde yabancı

etkiler görülür.

yargılarından hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III.

D) II. ve III. E) III. ve IV

I II

III

IV

V

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve İlk İslamî Eserler

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

7. Türk edebiyatında ----, ----, ---- ve ---- gibi adlar verilen ilk

şairlerin şiir söylemenin dışında; din adamlığı, büyücülük

ve hekimlik gibi başka meziyetleri de vardır.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) tigin B) oyun C) kam

D) baksı E) ozan

8. İslam öncesi Türk kültüründe ağıtlar ---- adıyla genellikle

---- törenleri içerisinde söylenen şiirlerdi. Bunlar başta dinî

bir nitelik gösterirken sonraları ozanların kopuzları eşliğinde söyledikleri metinler haline geldi.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) mersiye – yas

B) sagu – yuğ

C) semai – sığır

D) koşuk – şölen

E) methiye – toy

9. ----, Uygurlar Dönemi’ edebiyatının en tanınmış eserlerinden biridir. Kansu vilayetindeki Bin Buda mabetlerinde bulunan bu eserde, iyi yürekli bir şehzadenin bütün canlılara

yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerine engel

olmak üzere çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için

çıktığı maceralı yolculuk anlatılır. Gemilerle yapılan yolculukta bin bir türlü tehlike vardır. Şehzadenin sahip olduğu

mücevher kötü yürekli kardeş tarafından gözleri oyularak

çalınır. Fakat sonunda adalet yerini bulur ve iyi yürekli şehzade Buda’ya dönüşür..

Bu parçada verilen bilgiler aşağıdakilerden hangisi ile

ilişkilendirilebilir?

A) Çeştani Bey Hikâyesi

B) Sekiz Yükmek

C) Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek

D) Altun Yaruk

E) Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

10. • Alegorik bir eserdir.

• Mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır.

• 6645 beyit ve 173 adet dörtlükten oluşmaktadır

• Siyasetname niteliği taşımaktadır.

Bazı özellikleri verilen eser aşağıdaki sanatçılardan

hangisine aittir?

A) Ali Şir Nevayi

B) Edip Ahmet Yükneki

C) Yusuf Has Hâcip

D) Hoca Ahmet Yesevi

E) Kaşgarlı Mahmut

11. (I) İslami dönem Türk edebiyatının ilk ürünleri 11. ve 12.

yüzyıllarda ortaya çıkar. (II) Bunlardan ilki, Karahanlı Devleti zamanında Hakaniye Türkçesi ile yazılmış olan Yusuf

Has Hacip’in Kutadgu Bilig’idir. (III) Aynı yüzyılda yazılmış bulunan Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lügati’t-Türk’ü

de İslâmi Devir Türk edebiyatının ilk ürünlerindendir. (IV)

Bu eserler arasına XII. yüzyılın başında Yüknekli Edip Ahmet’in kaleme aldığı Atabetü’l-Hakâyık’ı da katmak gerekir.

(V) XII. yüzyılda Orta Asya’da Hoca Dehhani, dinî-tasavvufî halk şiirinin ilk güzel örneklerini vermiştir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

12. Dede Korkut Hikâyeleri,

I. 15. yüzyılın sonunda yazıya geçirilmiştir.

II. Kitabın yazarı, tanınmış bir halk ozanı olan Dede

Korkut’tur.

III. Eserde hem nazım hem de nesir türünde metinler yer

almaktadır.

yargılarından hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III.

D) II. ve IV. E) III. ve IV.

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

HALK EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı 10

Halk Hikâyeleri: Anonim anlatılardan oluşan halk hikâyelerinde diğer halk anlatılarına göre olağanüstülükler daha

sınırlıdır.

Halk hikâyeleri, nazım-nesir karışık bir yapıya sahiptir.

Genel olarak, a) Kahramanlık b) Aşk konularını işler.

Hikayeler âşıklar, meddahlar ve yaşlılar tarafından anlatılır.

Kerem ile Aslı, Ferhat ile Şirin, Ercişli Emrah ve Selvi, Tahir

ile Zühre, Âşık Garip Hikayesi, Hayber Kalesi, Kan Kalesi,

tanınmış bazı halk hikâyeleridir.

Bilgi

Anonim Halk Edebiyatı: Söyleyeni belli olmayan, halkın

ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu bir edebiyattır.

Süsten uzak, anlaşılır bir dil kullanılmıştır.

Aşk, hasret, yiğitlik, ölüm gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenmiştir.

Bilgi

Meddah: Çoğunlukla bir hikâyenin çeşitli taklitler eşliğinde

anlatımına dayanan tek kişilik tiyatrodur. Meddah; sandalye,

mendil, değnek gibi aksesuarlar kullanır.

Bilgi

Anonim Halk Edebiyatı Düzyazı (Nesir) Ürünleri:

Atasözleri: Anonim ve mecazlı söyleyişler içeren kalıplaşmış sözlerdir. Bazı atasözleri şiirsel bir eda taşır.

Tekerlemeler: Halk hikâyesi, halk tiyatrosu gibi edebi türler

içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli özellikler gösterebilen sözlerdir. Hoşça vakit geçirmek, konuşma

kabiliyeti kazandırmak ve geliştirmek gibi işlevleri vardır.

Bilmeceler: Çoğunlukla eğlence amaçlı edebî ürünlerdir.

Bilmeceler, sözlü kültürde insanın çevresindeki varlıkları

buldurmaya yönelik düzenlenen şiirsel sorulardır.

(Allah yapar yapısını / Bıçak açar kapısını) (Karpuz)

Fıkralar: Eğlendirme, ders verme amacı taşıyan kısa anlatılardır.

Efsaneler: Belirli bir yöreye özgü, gerçek olduğuna inanılan,

gerçeküstü ögeler içeren kısa anlatılardır.

Bilgi

Orta oyunu: Seyircilerle çevrilmiş bir alanda (palanga), yazılı bir metne bağlı kalmadan ve doğaçlama (tuluat) yoluyla

oynanan bir oyundur.

Pişekar ve Kavuklu oyunun temel kişileridir.

Giriş, muhavere, fasıl, bitiş bölümlerinden oluşur.

Karagöz: İki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge

oyunudur.

Başkarakterler Karagöz ve Hacivat’tır.

Giriş, muhavere, fasıl, bitiş bölümlerinden oluşur.

Bilgi

Halk Edebiyatı: İslamiyet’in kabulünden sonraki dönemde,

İslamiyet öncesi Türk edebiyatının devamı niteliği gösteren,

halkın konuştuğu yalın dili esas alan bir edebiyat anlayışıdır.

Halk Edebiyatı, kendine özgü nazım biçimleri olan

Dörtlük nazım birimine dayalı

Hece ölçüsünün esas alındığı

Sözlü geleneğin öne çıktığı bir gelenektir.

Halk edebiyatında müziğin önemli bir işlevi vardır.

Halk Edebiyatı kendi içinde 3 kola ayrılır:

a) Anonim Halk Edebiyatı

b) Tekke ve Tasavvufî Halk Edebiyatı

c) Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

Bilgi

Masallar: Masallar tamamiyle hayal gücü ürünüdür. Nazım-nesir karışık olabilir. Ders verme amacı taşıyan anlatılardır.

Masallarda, genellikle iyilik-kötülük, doğruluk-haksızlık gibi

evrensel konular işlenir.

Masal kişileri her tabakadan seçilebilir. Masallarda cinler,

periler, devler gibi gerçeküstü varlıklara da yer verilir.

Masalların çoğu döşeme adı verilen “bir varmış, bir yokmuş” gibi ifadelerle başlar. Döşemeden sonra giriş, gelişme,

sonuç bütünlüğü içinde bir olay anlatılır.

Türk masalları, ilk defa Ziya Gökalp, Eflatun Cem Güney gibi

sanatçılar tarafından derlenmiştir.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı ve Temsilcileri: Bu edebiyat anlayışı içinde 13. yüzyıldan itibaren edebî ürünler verilmeye başlanmıştır.

1. Yunus Emre: XIII: yüzyılda yaşamıştır. İnsana ve tüm

canlılara duyduğu sevgi ile tanınır. Divan’ı ve Risaletü’n

Nushiyye adlı mesnevisi vardır.

2. Hacı Bektaş Veli: XIII. yüzyılda yaşamıştır. Bektaşilik tarikatinin kurucusudur. En tanınmış eseri, aslı Arapça olan

Makalat’tır. Makalat, dört kapı (şeriat-tarikat-ma’rifethakikat)

kırk makam anlayışını anlatan tasavvufi bir eserdir.

3. Kaygusuz Abdal: XIV. yüzyılda yaşamıştır, asıl adı Gaybi’dir. Abdal Musa’ya talebe olmuş, Bektaşiliğe bağlı kalmıştır. Şathiyeleri meşhurdur. Divân, Gülistân, Gevhername şiir

türünde; Budalanâme, Kitâb-ı Miglâte, Vücûdnâme nesir türündeki tanınmış eserleridir.

4. Hacı Bayram Velî: XV. yüzyılda, Ankara civarında yaşamıştır. Bayramiye tarikatinin kurucusudur.

5. Eşrefoğlu Rumi: Hacı bayram Veli’nin damadıdır. İznik

civarında yaşamıştır. Müzekkin-i Nüfus adlı eseri vardır.

6. Süleyman Çelebi: XV. yüzyılda yaşamış, Bursa Ulu Cami’de müezzinlik yapmıştır. Vesiletü’n-Necat adlı mesnevisi

mevlit türünün en önemli örneklerinden biridir.

7. Pir Sultan Abdal: XVI. yüzyılda yaşamış, bir ayaklanma

sırasında idam edilmiştir. Nefes ve denemeleri ile tanınır.

8. Erzurumlu İbrahim Hakkı: XVIII. yüzyılda yaşamış, Marifetname adlı eseriyle tanınmıştır.

Bilgi

3. Destan: Toplumsal içerikli uzun şiirlerdir. Çoğunlukla 11’li

hece ile söylenir. Şairi belli destanlar da vardır.

4. Ağıt: Ölen kişilerin ardından söylenen şiirlerdir. Koşma

nazım biçiminin türlerinden biridir.

Uyarı: Ağıt; içeriği bakımından İslamiyet öncesi döneme ait

sagu ve divan edebiyatındaki mersiye ile özdeşlik gösterir.

Az da olsa şairi belli olan ağıtlar da vardır.

5. Ninni: Annelerin, bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir

ezgi ile söylediği parçalardır. Nazım birimi ve ölçüsü bakımından farklılıklar gösterebilir.

Bilgi

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı Nazım Türleri:

1. İlahi: Allah’ın varlığı, birliği, peygamber sevgisi konularının işlendiği şiirlerdir.

7,8,11’li hece ölçüleri ile söylenir.

Uyarı: İlahiler; Mevlevilerde “âyin”, Halvetilerde “durak”, Gülşenilerde “tapuğ”, Alevi-Bektaşi tarikatlerinde “deme, nefes”,

kimi tarikatlerde de “cumhur” adını alır.

2. Şathiye: Dinin ilkelerinden, inançlardan teklifsizce ve

alaycı bir dille söz ediyormuş izlenimi taşıyan şiirlerdir.

Türün en başarılı örneklerini Kaygusuz Abdal vermiştir.

3. Devriye: Şekil olarak ilahiye benzer, insan ruhunun Allah’tan gelip tekrar Allah’a dönmesini yani devir düşüncesini

ele alır.

4. Nutuk: Tekke önderlerinin, pirlerin ve mürşitlerin, tarikate

yeni girenlere tarikatın adabını, kurallarını öğretmek amacıyla yazdıkları şiirlerdir.

Bilgi

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri:

1. Türkü: Söyleyeni belli olmayan şiirlerdir. Daima belli bir

ezgiyle söylenir.

7,8,11’li hece ölçüleri ile söylenir.

Bent ve kavuştak(nakarat) bölümlerinden oluşur.

Az da olsa şairi belli olan türküler de vardır.

Uyarı: Türkü, ezgiyle söylenmesi ve nakarat-kavuştak bölümlerinin kullanılması bakımından divan şiirindeki şarkıya

benzer.

Bilgi

2. Mani: Doğa sevgisi, hasret, aşk gibi konuları işler. “aaxa”

şeklinde kafiyelenir. Genellikle bir dörtlükten oluşur.

İlk iki dizesi hazırlık özelliği taşır, asıl mesaj üçüncü ve dördüncü dizede yer alır.

Uyarı: Maniler; düz, kesik, yedekli, cinaslı maniler ve deyiş

(atışma) türü maniler gibi çeşitlere ayrılır.

Bilgi

Tekke-Tasavvuf Edebiyatı: Tekke kültürü etrafında Allah,

peygamber sevgisi ve kâmil insasn olma bilinci geliştirme

düşüncesi etrafında oluşan bu edebiyatın kurucusu, Orta

Asya’da Ahmed Yesevî; Anadolu sahasında da Yunus Emre’dir.

İlahi, nefes, şathiye, devriye, nutuk nazım türleri kullanılır.

Yarım uyak ve dörtlük nazım biçimleri kullanılır.

Uyarı: Tekke-tasavvuf edebiyatında gazel, mesnevi nazım

biçimleri, beyit nazım biçimi ve aruz ölçüsü de sıkça kullanılmıştır.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

4. Yâr sana

Çağlar sular yâr sana

Madem Ferhat’ım dersin

Şu dağlın yarsana

Yukarıdaki maniyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden

hangisi yanlıştır?

A) 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) Uyak düzeni aaxa şeklindedir.

C) Yedekli mani olarak adlandırılır.

D) İlk iki mısra doldurmadır.

E) Cinaslı uyaktan yararlanılmıştır.

5. I. Türkü

II. Mani

III. Ninni

Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen nazım biçimlerinin ortak özelliğidir?

A) Sanatçının mahlasını kullanması

B) Tek dörtlükten oluşma

C) Asıl maksadın son dizelerde söylenmesi

D) Anonim halk edebiyatı ürünü olma

E) Kavuştak bölümlerinin olması

6. I. Anonim halk edebiyatında hece ölçüsü kullanılır.

II. Günlük yaşam konuları anonim edebiyatta yer alır.

III. Karagöz anonim edebiyatın göstermeye bağlı türleri

içinde yer alır.

IV. Anonim edebiyatta nazım-nesir karışık türler de vardır.

V. Anonim halk edebiyatı, divan edebiyatının başlamasıyla

zayıflayarak ortadan kalkmıştır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerdeki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

1. I. Sözcüklerin ses benzerliğinden yararlanılarak oluşturulmuş yarı anlamlı, yarı anlamsız sözlerdir.

II. Yedili hece ile söylenir ve genellikle asıl anlatılmak istenen son iki dizededir.

III. Bir düşünceyi mizah ögelerini kullanarak aktarmak amacıyla oluşturulur.

IV. Annelerin bebeklerin uyumasını sağlamak ya da ağlamasını durdurmak için sade bir dille, ezgili olarak söyledikleri şiirlerdir.

Aşağıdaki edebi türlerden hangisinin açıklaması yukarıdaki numaralanmış cümlelerde yapılmamıştır?

A) Fıkra B) Atasözü C) Mani

D) Ninni E) Tekerleme

2. ---- bölümü Karagöz ve Hacivat’ın sahneye çıktığı bölümdür. ---- yanlış anlamaya dayalı söz oyunları, nükte ve

cinaslardan oluşan Karagöz ve Hacivat’ın karşılıklı konuştukları bölümdür. ---- oyunun asıl bölümüdür. ---- ise oyuncularının perdeden çekildiği bölümdür.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Mukaddime - Muhavere - Fasıl - Bitiş

B) Mukaddime - Fasıl - Muhavere - Bitiş

C) Muhavere - Mukaddime - Oyun - Bitiş

D) Muhavere - Mukaddime - Fasıl - Bitiş

E) Fasıl - Mukaddime - Oyun - Bitiş

3. I. Genellikle söyleyeni belli değildir.

II. Nakarat kısmında bazı mısralar, türkü boyunca aynen

tekrarlanır.

III. Halkın duygularını, sevinçlerini ve acılarını ifade etmek

için söylenir.

IV. Daha çok, 7’li, 8’li veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

V. İslamiyet öncesi Türk şiirindeki sagunun halk edebiyatındaki karşılığıdır.

Yukarıda “türkü” ile ilgili olarak verilen numaralanmış

bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

11. Tekke edebiyatının en büyük şairidir. 13. yüzyılda yaşamıştır. Türkçesi bugün bile çok net biçimde anlaşılır. Divan’ında insan, Allah, ölüm, varlık, yokluk kavramlarını

tasavvuf anlayışında eriterek işlemiştir. Allah aşkı ve sevgisi ile söylediği ilahileri kendinden sonraki birçok sanatçıyı etkilemiştir. Anadolu birliğinin dağılmaya yüz tuttuğu

zamanda şiirleriyle buna engel olmaya çalışır. “Gelin tanış

olalım / İşi kolay kılalım / Sevelim sevilelim” gibi dizeleri

onun karakterini yansıtır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Yunus Emre B) Eşrefoğlu Rumi

C) Pir Sultan Abdal D) Niyazi-i Mısri

E) Erzurumlu İbrahim Hakkı

12. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) Şathiyeleriyle meşhur olan Kaygusuz Abdal’ın asıl adı

Gaybi’dir.

B) Hacı Bayram Veli, Bayrami mahlasıyla Yunus Emre tarzında şiirler söylemiştir.

C) 13. yy.da yaşamış olan Hacı Bektaş Veli’nin, Makalat

adlı eseri bulunmaktadır.

D) Niyazi-i Mısri, aruz ve heceyle yazdığı şiirleri Divan-ı

İlahiyat’ta toplamıştır.

E) Erzurumlu Emrah’ın Marifetname adlı eseri bütünüyle

dini içerikli bir eser niteliği taşır.

13. Aşağıdaki tasavufi kavramların hangisinin açıklaması

yanlış verilmiştir?

A) İnsan-ı kamil: Dini anlamda en üst makama gelerek istenen seviyeye ulaşan kişi.

B) Fenafillah: Kişinin Allah korkusuyla bütün emir ve yasaklara uyması.

C) Mürit: Tarikatta belli bir şeyhe bağlanmış öğrenci.

D) Zikir: Allah’ın isimlerini belli bir kural içinde tekrarlamak.

E) Mürşit: Tarikata gelenlere yol gösteren, onları eğiten tarikat lideri.

7. • Müzekki’n - Nüfus

• Divan-ı İlahiyat

• Budalaname

Yukarıdaki eserlerin ortak özelliği aşağıdakilerin hangisidir?

A) Aynı sanatçı tarafından yazılmaları

B) Aynı yüzyılda yazılmaları

C) Nazım türünde olmaları

D) Aruz ölçüsüyle yazılmış olmaları

E) Tekke edebiyatının ürünleri olmaları

8. Aşağıdakilerden hangisinde tekke şiiri türleri birlikte

verilmiştir?

A) Nefes - deme - şathiye - devriye - ilâhi

B) Nefes - şathiye - ağıt - nutuk - deme

C) İlâhi - güzelleme - nutuk - semai - devriye

D) Deme - ilâhi - mersiye - şathiye - nutuk

E) Şathiye - semai - devriye - ilâhi - nefes

9. “Divan, Gülistan, Vücutname” isimli eserleriyle tanınan sanatçı, Bektaşi şairlerindendir. 15. yüzyılda yaşamıştır. Aruz

ölçüsüyle de şiirler söylemiş olan sanatçı, Yunus Emre’nin

yolundan gitmiştir. Yalın bir dili vardır.

Bu parçada sözü edilen şair aşağıdakilerin hangisidir?

A) Hacı Bektaş Veli  B) Niyazi-i Mısri

C) Kaygusuz Abdal  D) Hacı Bayram Veli

E) Eşrefoğlu Rumi

10. Aşkın aşıklar oldurur

Aşk denizine daldırır

Tecelli ile doldurur

Bana seni gerek seni

Yukarıdaki dörtlüğün nazım biçimi aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Nutuk B) Nefes

C) Şathiye D) İlâhi

E) Devriye

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. (I) Mani halk edebiyatında hem bir tür hem nazım şeklidir.

(II) Bağımsız, yazanı belli olmayan maniler, dört mısralık

şiirlerdir. (III) Hece vezninin yedili kalıbı ile söylenir. (IV)

“aaba” kafiye dizilişi ile divan edebiyatındaki “rubai”ye benzer. (V) Yine divan edebiyatındaki “varsağı”nın da maniden

geliştirildiği zannedilmektedir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

bir bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Halk şiirindeki ----, ölüm ve yas törenlerinde söylenen “lirik

türküler” olarak tanımlayabiliriz. Bu şiirlerin divan şiirindeki

karşılığına ---- denir. Ölçü ve uyak düzeni genellikle türkülerde olduğu gibidir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) saguları - methiye B) ağıtları - mersiye

C) türküleri - murabba D) semaileri - mesnevi

E) varsağıları - kaside

6. Detanda yer alan olaylar Sinop’ta başlar. Destan kahramanı, başlangıçta Sinop’tan hareket ederek çevre illerde cenk

ve gazalarda bulunur. Destanın Anadolu’daki en önemli

mekânları; Sinop, Amasya, Sivas, Kastamonu, Çankırı,

Ankara, Konya, Kırşehir, Niğde, Bor, Trabzon, Bursa, İzmir, Antalya, Alanya, Finike’dir. Rumeli tarafında ise Edirne

ve İstanbul ön planadır. İlerleyen bölümlerinde coğrafya

gittikçe genişler. Öyle ki destan kahramanı, Sinop’tan hareket ederek Afrika’nın güneyine, Asya’nın doğu ucuna ve

Avrupa’nın batı ucuna kadar gider. Destan, Anadolu’nun

Divanu Lügati’t-Türk’ü gibidir; başta Osmanlı Devleti’nin

kuruluşu olmak üzere, üç kıtada üç yüz yıl boyunca cereyan eden tarihî olayları içerir. İçerisinde destanlar, masallar, efsaneler bulunmaktadır. Belki de Türk edebiyatına ait

ilk masal ve efsane derlemeleri, bu eserde yer almaktadır.

Ayrıca eser, atasözleri, bilmeceler, deyimler bakımından

çok zengindir.

Bu parçada tanıtılan destan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şu Destanı    B) Köroğlu Destanı

C) Alp Er Tunga Destanı    D) Saltukname

E) Danişmendname

1. Genel olarak ---- adını taşıyan manzumelerde değişmez bir

ölçü ve şekil yoktur. Fakat saz şairleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen örneklerde belli ve değişmez

bir şekilden söz edilebilir. Uzun bir geleneğe bağlı olan bu

manzumelerde ---- ve kavuştak şeklinde ikili bir yapı görülür.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) Terkibibent - vasıta B) Mani - ayak

C) Masal - döşeme D) Türkü - bent

E) Destan - Fasıl

2. “Türkü” nazım biçimi ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Genellikle hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir.

B) Her kıta türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bend ve nakarattan meydana gelir.

C) Bir yörede yakılan türkü diğer bir yöreye şekli ve söyleniş biçimi değişerek geçebilir.

D) Genelde anonimdirler ama söyleyeni belli olan türküler

de vardır.

E) Farklılıklar göstermekle birlikte kafiye örgüsü genelde

şöyledir: “aaab cccb ...”, veya “aaabb cccbb ...” şeklindedir.

3. Anonim halk edebiyatı ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Edebî ürünler söylendikleri yörenin ve dönemin dil özelliklerini taşır.

B) Manzum ürünlerin nazım birimi dörtlük, ölçüsü hece ölçüsüdür.

C) Şiirlerin son dörtlüklerinde şairin adına (mahlası) yer

verilir.

D) Destan, masal, halk hikâyesi gibi bazı ürünlerde olağanüstülüklere rastlanır.

E) Şiirlerde genellikle yarım kafiye ve redif kullanılır.

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. Tekke edebiyatı ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Ahmet Yesevi’nin 12. yüzyılda “hikmet” adını verdiği şiirler, tasavvuf edebiyatının ilk örnekleri kabul edilir.

B) Çoğu medrese eğitimi almış olan şairler, okuryazar

kimselerdir ve bağlı bulundukları tarikatın inançlarını

yaymak için şiiri bir araç olarak kullanır.

C) Şiirlerde hem hece hem aruz ölçüsü kullanılmıştır.

D) Didaktik yönü ağır basan bir edebiyattır.

E) Şiir tarzında yazılan eserler olsa da nesir ağırlıklı bir

edebiyattır.

11. İlahi türü şiirler,

I. Dinsel törenlerde özel bir ezgiyle okunur.

II. Bu türün en önemli temsilcisi 13. yüzyıl şairi Hacı

Bayram Veli’dir.

III. Çoğunlukla hece ölçüsüyle yazılır ancak aruzla yazılan

ilahiler de vardır.

IV. Genellikle hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıbıyla yazılır.

V. Dörtlük sayısı genellikle 3 ile 7 arasında değişir.

yargılarından hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II.

D) I. ve IV. E) II, III ve V.

12. ----; tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini, tarikat adabını öğretmek için söylenmiş şiirlerdir; bu türün en

önemli temsilcilerinden biri Kaygusuz Abdal’dır.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Nefes B) Devriye C) Şathiye

D) Nutuk E) Ayin

7. Destanda yer alan anlatımlarda ve halk hikâyelerinde,

destan kahramanının Emeviler zamanında Arap ordusuyla birlikte İstanbul kuşatmasına katıldığına inanılmaktadır.

Kuşatma hem denizden hem karadan yapılmış fakat başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Destanda kahramanımızın düşmanı, Arap komutanına oyun oynayıp kuşatma başladığında İstanbul’a geçerek imparatorluğunu ilan eden İmparator

Leon’dur. Arap tarihlerinde II. İstanbul Kuşatması’nın tarihi

717-718 olarak belirtilmektedir.

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

A) Battalname    B) Şu Destanı

C) Alp Er Tunga Destanı    D) Köroğlu Destanı

E) Saltukname

8. I. Dallarında üzüm yok

II. Döndermeye yüzüm yok

III. Kavak senden uzun yok

IV. O yar küsmüş gidiyor

Mâni nazım şeklinin biçim ve içerik özellikleri dikkate

alınarak bir mâni oluşturulmak istense bu dizelerin sıralaması aşağıdakilerin hangisi olur?

A) I - II - IV – III    B) I - III - II – IV

C) III - I - IV – II    D) III - II - I - IV

E) IV - II - I - III

9. (I) Halk hikâyeleri; nazım, nesir karışımı anlatmalardır. (II)

Manzum parçalar büyük ölçüde aruz vezniyle söylenir. (III)

Halk hikâyelerinin değişmeyen kısımları manzum olanlardır, mensur kısımlarda ise anlatıcı konuyu değiştirmemek

şartıyla istediği değişikliği yapma serbestliğine sahiptir. (IV)

Hikâyenin aslında olmayan ancak anlatıcı tarafından eklenen kısa hikâyelere “karavelli” adı verilir. (V) Halk hikâyelerinin girişinde, masallardaki kadar olmasa bile kalıplaşmış

sözler de görülür.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde

Halk hikâyeleri ile ilgili verilen bilgi yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

4. Tekke edebiyatında inanç ile ilgili konulardan alaylı bir dille

söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Bu şiirler, tasavvuf akımına mensup şairlerce söylenmiş ya da yazılmış, tasavvufi

inançları anlatan, anlaşılması derinlemesine yorumlanarak

imgesel anlatımlarının çözümlenmesine bağlı olan şiirlerdir.

Bu parçada tanıtılan şiir türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nutuk B) Devriye C) Murabba

D) Şathiye E) Muamma

5. Sırat kıldan incedir

Kılıçtan keskincedir

Varıp anın üstüne

Evler yapasım gelir

İçerik, dil ve üslup özellikleri dikkate alınarak bu dörtlüğün aşağıdaki şiir türlerinden hangisine ait olduğu

söylenebilir?

A) Tapuğ B) Devriye C) Tuyuğ

D) Deme E) Şathiye

6. Katre idim ummanlara karıştım

Kaç bulandım kaç duruldum kim bilir

Devre edip âlemleri dolaştım

Bir sanata kaç sarıldım kim bilir

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Nefes türüne özgü bir içeriğe sahiptir.

B) Çapraz uyak düzeni kullanılmıştır.

C) 11’li hece ölçüsüyle söylenmiştir.

D) Yarım uyak ve rediften yararlanılmıştır.

E) Yalın bir dil kullanılmıştır.

1. Aşağıdaki sanatçı eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Kaygusuz Abdal – Vücudname

B) Yunus Emre – Divan

C) Aziz Mahmut Hüdai – Marifetname

D) Pir Sultan Abdal – Dolapname

E) Âşık Paşa – Garipname

2. Seni seven âşıkların

Gözün yaşı dinmez imiş

Seni maksud edinenler

Dünya, ahret anmaz imiş

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Mani uyak düzeni kullanılmıştır.

B) İlahi türü bir şiirden alınmıştır.

C) Lirik şiire özgü nitelikler taşımaktadır.

D) Yarım uyak ve rediften yararlanılmıştır.

E) Mübalağa sanatından yararlanılmıştır.

3. Şem’e düşen pervaneler

Gelsin bir hoşça yanalım

Aşka düşen divaneler

Gelsin bir hoşça yanalım

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Çapraz uyak düzeni kullanılmıştır.

B) İlahi türü bir şiirden alınmıştır.

C) Aşk acısından hoşnut olma teması işlenmiştir.

D) Sadece redif kullanılmış uyağa yer verilmemiştir.

E) Divan şiirine özgü mazmunlardan yararlanılmıştır.

8

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Anonim ve Dinî-Tasavvufi Halk Edebiyatı

7. Tekke edebiyatına ait kavramlarla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Mutasavvıf: Tasavvuf ehli olan, herhangi bir tasavvuf

yolunda mertebe katetmiş kişidir.

B) Fenafillah: Allah’ta yok olmak, ölmeden önce ölmek anlamına gelir; tasavvuftaki son aşamadır.

C) Mürid: Bir tarikatte doğru yolu gösteren, ilahî aşkı anlatan kişi yani tarikatteki kişilere öncülük eden kişidir.

D) Halife: Tarikat kurucusunun ya da şeyhin kendisine vekil tayin ettiği, yetki verdiği kişidir.

E) Maşuk: Sevgili demektir, tasavvuf anlayışına göre hakiki sevgili Allah’tır.

8. Menakıbname’ye göre ----; çok iyi tahsil görmüş, zamanının maddî ve manevî ilimlerini öğrenmiştir; Alâiye Sancağı beyinin oğludur ve asıl adı Gaybî’dir. Bir av sırasında,

kendisine geyik suretinde görünen Abdal Musa’nın peşine

takılmış ve sonunda Abdal Musa Dergâhına ulaşarak ona

mürit olmuştur.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Hacı Bayram Veli

B) Hacı Bektaş Veli

C) Âşık Paşa

D) Eşrefoğlu Rumi

E) Kaygusuz Abdal

9. ----, genellikle Bektaşi şairleri tarafından yazılan, çoğu kez

özel bir makamla bestelenen, saz eşliğinde söylenen; âşıkane, rindane, kalenderane eda taşıyan; Hz Muhammet

ve Hz Ali’ye övgü konulu; dinî-tasavvufi halk edebiyatı şiir

türüdür. Bu şiirler, kafiye şeması ve nazım birimi açısından

---- nazım şeklinin biçimsel özelliklerini taşır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) Şathiye – ilahi

B) Nutuk – semai

C) Gülşenî – Rubai

D) Nefes – koşma

E) Devriye – tuyuğ

10. Asıl adı, Numan bin Ahmet’tir. 1352 tarihinde Ankara’nın

Çubuk Çayı üzerinde Zül-Fadl (Solfasol) köyünde doğdu.

14. ve 15. yüzyıllarda Anadolu’da yetişmiş tekke şairlerindendir. II. Murat, verdiği ünlü bir fermanda, onun talebelerinin yalnız ilim ile meşgul olmaları için, vergi ve askerlikten muaf tutulduğu bildirmiştir. Menkıbelerde anlatıldığına

göre, Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u feth edeceğini II.

Mehmet’in babası II. Murat’a bildirdiği rivayet olunur.

Bu parçadaki sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hacı Bektaş Veli

B) Âşık Paşa

C) Yunus Emre

D) Mevlana Celalettin-i Rumi

E) Hacı Bayram Veli

11. Tasavvufi Türk edebiyatının Orta Asya’da kurucusu ----,

Anadolu sahasındaki kurucusu ise ---- olmuştur.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Edip Ahmet Yükneki – Hoca Dehhani

B) Hacı Bektaş Veli – Âşık Paşa

C) Kaşgarlı Mahmut – Mevlana Celalettin-i Rumi

D) Ahmet Yesevi – Yunus Emre

E) Hacı Bayram Veli – Ahmet Fakih

12. Yaşamının büyük bölümü Sivas’ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır

bucağına bağlı Banaz köyünde geçtiği tahmin edilmektedir.

Osmanlı Devleti aleyhine olan isyana katıldığı gerekçesi ile

Hızır Paşa tarafından Sivas’ta asılmıştır. Şiirlerinde aruz

ölçüsü kullanmamış; Allah, Hazreti Muhammet, Hazreti Ali,

On İki İmam ve “ehl-i beyt” sevgisini sıkça işlemiştir.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyyid Nesimi

B) Pir Sultan Abdal

C) Kaygusuz Abdal

D) Yunus Emre

E) Hacı Bayram Veli

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası ÂŞIK TARZI HALK EDEBİYATI 11

İncecikten bir kar yağar

Tozar Elif Elif diye

Deli gönül abdal olmuş

Gezer Elif Elif diye

Amen hey Allahım aman

Ne aman bilir ne zaman

Üstümüzde çayır çemen

Bitmeden bir dem sürelim.

Mir’âtî hem-vâre yanıktır yâre

Yüreğimde yâre oldu bin pâre

Gönül başka yere düşmez ne çâre

Bir başka nigâre benzer misin sen

Bir vakte erdi ki bizim günümüz

Yiğit belli değil mert belli değil

Herkes yarasına derman arıyor

Devâ belli değil dert belli değil

(8’li hece ölçüsü ile yazılan bu dörtlük, varsağı

nazım biçimi ile yazılmıştır.)

(11’li hece ölçüsü ile yazılan bu şiir, bir koşmanın son dörtlüğüdür.)

(11’li hece ölçüsü ile yazılan bu şiir, bir taşlamadan

alınmıştır.)

Örnek

(8’li hece ölçüsü ile, abab

uyak düzeni ile yazılan bu

şiir, bir semainin ilk dörtlüğüdür.

Âşık Edebiyatı Nazım Şekilleri:

Koşma: Âşık edebiyatı’nın en yaygın şiir biçimidir. Aşk,

doğa sevgisi gibi lirik temalara yer verilir. Bu yönüyle divan

şiirindeki “gazel”e benzer.

11’li hece ölçüsüyle söylenir, dörtlük sayısı 3-6 arasındadır.

Kafiye örgüsü, genellikle “abab cccb dddb cccb ..” şeklindedir. Son dörtlükte mahlasa yer verilir.

Uyarı: Koşmanın içeriğine göre dört türü vardır:

a) Koçaklama b) Güzelleme c) Taşlama d) Ağıt

Bilgi

Semai: Uyak düzeni ve içeriği bakımından koşmaya benzer

ancak 8’li hece ölçüsü ile yazılır.

Semainin kendine özgü bir ezgisi vardır. Koşma gibi 3-6

dörtlükten oluşur.

Semai türünün en başarılı örneklerini Karacaoğlan vermiştir.

Varsağı: Toroslar bölgesinde yaşayan Farsak boyu ozanlarınca söylenen şiirlerdir. 8‘li hece ölçüsü ile söylenir.

Erkekçe, yiğitçe bir eda taşıyan bu şiirlerin belirleyici özelliklerinden biri de “bre, hey, behey” gibi ünlemlere sıkça yer

verilmesidir.

Bilgi

Âşık Edebiyatı: İslamiyet öncesi ozanlık geleneğinin devamı olan âşık edebiyatı, 15. yüzyıldan itibaren Anadolu’da

yaygınlaşmıştır. Bu gelenek içinde,

Şiirler saz eşliğinde ve halkın konuşma diliyle söylenmiştir.

Dörtlük nazım birimi ve koşma, semai, destan, varsağı gibi

nazım şekilleri kullanılmıştır.

Hece ölçüsünün 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmış; son

dörtlükte âşıkların mahlasına yer verilmiştir.

Ağırlıklı olarak yarım uyak ve cinas kullanılmış, daha çok doğadan yararlanılan basit söz sanatlarına yer verilmiştir.

Şairler şiirlerini cönk adı verilen defterlere yazmıştır.

Uyarı: 17. yüzyıldan itibaren bazı halk şairlerinin şiirlerinde

divan şiiri etkisi görülmeye başlamıştır.

Bilgi

Destan: Toplumu derinden etkileyen savaş, göç, kıtlık vb.

tarihî ve toplumsal olayları, yiğitçe bir eda ve olağanüstülüklerle anlatan uzun şiirlerdir.

Dörtlük sayısı 100’ü bulabilir, sosyal içerikli, uzun şiirler olması bakımından divan şiirindeki “mesnevi”ye benzer.

11’li hece ve koşma uyak düzeni ile söylenir.

Uyarı: Halk şiiri tür ve biçimleri, özellikle ezgileri bakımından

birbiri ile ayrışır.

Bilgi

Halk şiirinde aruz ölçüsüyle düzenlenmiş divan (divani),

selis, semai, (Hece ile yazılanların yanında aruzla yazılan

semailer de vardır.), kalenderi, satranç, vezn-i âhar adı verilen nazım biçimleri de kullanılmıştır. Bunlar, özellikle 17.

yüzyıldan itibaren halk edebiyatı şairlerinin, divan edebiyatı

etkisi altına girmesiyle ortaya çıkmıştır.

Uyarı

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

Dadaloğlu: 19. yüzyılda yaşamıştır, asıl adı Veli’dir. Şiirlerinde göçerlik koşullarını, döneminde orta Anadolu’da

hüküm süren aşiret kavgalarını ve aşiretlerin Osmanlı ile savaşlarını yansıtır.

Avşar boyu şairlerindendir, Koçaklama türü şiirleri ile tanınmıştır. Divan şiirinden etkilenmemiştir.

Bayburtlu Zihni: 19. yüzyılda yaşamıştır. Bayburt’un Ruslar tarafından işgali sonrası Anadolu’da pek çok yeri gezmiş,

görmüş; yaşadıklarını Sergüzeştname adlı eserinde anlatmıştır.

Taşlama türü şiirleri ile tanınmıştır.

“Vardım ki yurduna ayak göçürmüş” dizesiyle başlayan şiiri

çok meşhurdur.

Seyrânî: 19. yüzyılda yaşamıştır. Kayseri’nin Develi ilçesindendir. Aruz ve hece ile şiirler söylemiştir.

Taşlama türünün en önemli temsilcisidir. Bu yönüyle Nef’i’yi

andırır. Bazı kaynaklarda Senihat-ı Seyrani adında bir eserinin olduğu söz edilmektedir.

Erzurumlu Emrah : 19. yüzyılda yaşamıştır. Erzurum yakınlarında Tanbura köyünde doğmuş, Erzurum’da medresede öğrenim görmüştür.

Divan ve tasavvuf geleneğine özenen şiirler yazmıştır. Özellikle koşma ve semaileriyle halk arasında haklı bir üne erişti.

Dertlî: Bolu ile Gerede arasında Yeniçağ bucağının Şahnalar köyünde doğan Dertli, 1845 yılında Ankara’da ölmüştür.

Dertli hem aruz hem hece ölçülerini kullanmıştır. Divan’ı vardır. “Fes” ve “saz” üzerine söylediği şiirleriyle önlenmiştir.

Ruhsatî: Sivas’ın Deliktaş bucağında doğmuş ve ömrünün

hemen hemen tamamını burada geçirmiştir. Aruzla da şiirler

yazmıştır. Bazı şiirlerinde Nakşibendi tarikatine bağlı olduğunu belirtmiştir.

Bilgi

Âşık Edebiyatı’nın Temsilcileri:

Köroğlu: XVI. yüzyılda yaşamıştır. Bolu Gerede çevresinde

yaşadığı, asıl adının Ruşen olduğu düşünülmektedir.

Bolu Beyi’nin seyisliğini yaparken gözlerine mil çektirilen

babası Yusuf’un intikamını almak için Bolu Beyi’ne karşı

ayaklanmış ve bu sırada yaptığı mücadeleler Köroğlu Destanı’nın doğmasına neden olmuştur.

Uyarı: Bazı kaynaklar, aynı yüzyılda yaşayan Köroğlu

adında Osmanlı-İran savaşlarına katılmış bir halk şairinin

varlığından da söz etmektedir.

Bilgi

Âşık Veysel Şatıroğlu: Sivas şarkışla’da doğmuştur. Yedi

yaşında görme yetisini kaybetmiştir.

Ahmet Kutsi Tecer, onun tanınmasını sağlanmıştır.

Şiirlerinde vatan ve toprak sevgisi temalarına ağırlık vermiştir.

Şiirlerini, Dostlar Beni Hatırlasın, Sazımdan Deyişler adlı

eserlerinda toplamıştır.

Uyarı: Âşık Ali İzzet, Âşık Murat Çobanoğlu, Âşık Reyhanî,

Âşık Şeref Taşlıova 20. yüzyılda âşıklık geleneğini sürdüren

diğer şairlerdir.

Bilgi

Karacaoğlan: 17. yüzyılda yaşadığı sanılmaktadır. En tanınmış ve en çok sevilen halk ozanıdır, çoğunlukla aşk ve

doğa üzerine şiirler söylemiştir.

Divan şiirinden etkilenmemiş, şiirlerinde dinî konulara yer

vermemiştir.

Şiirlerinde sıkça Elif, Zeynep ve İsmikan gibi sevgililerinin

adına yer vermiş şuh edalı bir şairdir. Bu yönüyle Nedim’i

anımsatmaktadır.

Kayıkçı Kul Mustafa : 17. yüzyılda yaşamıştır, Yeniçeri şairlerdendir.

Divan şiirinden etkilenme, Genç Osman Destanı ile tanınmıştır.

Âşık Ömer: 17. yüzyılda yaşamıştır, halk şiirinin en çok şiir

yazan sanatçısıdır. Konya ya da Kırım Gözleve’de yaşadığı

sanılmaktadır.

Divan şairlerinden etkilenmiş, aruzla da şiirler yazmıştır. Divan’ı vardır. İlk Şairname yazarıdır.

Ercişli Emrah: 17. yüzyılda yaşamıştır. Hayatı hakkındaki

bilgiler, hayatı etrafında oluşan Ercişli Emrah ile Selvihan

Hikâyesi ile bir iki küçük belgeye dayanmaktadır.

Medrese eğitimi almış, aruz ve beyitle divan, kalenderî,

semaî ve gazel gibi türlerde de şiirler yazmıştır.

Kuloğlu: 17. yüzyıl, Yeniçeri şairlerindendir. Divan şiirinden

etkilenmemiştir.

Bilgi

Âşık Gevheri: 17. yüzyılın ikinci yarısıyla 18. yüzyılın ilk yarısı arasında yaşamıştır.

Hem aruz hem hece ölçüsüyle şiirler söylemiştir. Bir Divan’ı

vardır.

Müzikle de ilgilenmiştir, kendi adı ile anılan bir makam (Gevheri makamı) vardır.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

5. Bre beyler bre ağalar

Ölmeden bir dem sürelim

Gözümüze kara toprak

Dolmadan bir dem sürelim

Bu dizeler aşağıdaki nazım şekillerinden hangisiyle yazılmıştır?

A) Semai B) Varsağı C) Koşma

D) İlahi E) Nefes

6. Aşağıdakilerden hangisi âşık edebiyatının özellikleri

arasında yer almaz?

A) 13. yy.’dan sonra gelişerek günümüze kadar ulaşmıştır.

B) Âşıklar, şiirlerinin son dörtlüklerinde mahlaslarına yer

vermişlerdir.

C) Divan edebiyatı etkisiyle selis, kalenderi, vezn-i aher

gibi aruzla şiirler de yazmışlardır.

D) Usta-çırak ilişkisine göre gelişen bir edebiyat özelliği

taşır.

E) Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik gibi konular işlenmiştir

7. Halk edebiyatında şathiye denince ----, taşlama denince

----, güzelleme denince ---- akla gelir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Seyrani - Karacaoğlan - Dadaloğlu

B) Pir Sultan Abdal - Seyrani - Köroğlu

C) Kaygusuz Abdal - Seyrani - Karacaoğlan

D) Seyrani - Köroğlu - Pir Sultan Abdal

E) Kaygusuz Abdal - Karacaoğlan - Seyrani

8. Aşağıdakilerden hangisi aruzla yazılan halk edebiyatı

nazım biçimlerinden değildir?

A) Divan B) Satranç C) Selis

D) Kalenderi E) Varsağı

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koşma ile ilgili bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) İslamiyet öncesindeki koşuk ile benzerlik gösterir.

B) Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla söylenir.

C) Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

D) Divan edebiyatındaki kaside ile aynı konuları işler.

E) Aşk, sevgi, doğa güzellikleri gibi konular işlenir.

2. I. Nutuk, şathiye, devriye, deme şiir türlerindendir.

II. Şairler usta - çırak ilişkisiyle yetiştirilir.

III. Cönk adı verilen şiir defterleri vardır.

IV. Şiirler bağlama adı verilen bir saz ile söylenir.

V. Karacaoğlan ve Köroğlu aruzdan etkilenmemiş şairleri

arasındadır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde verilen özelliklerden hangisi “âşık edebiyatı” özelliklerinden biri değildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

3. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) Koşma, semai ve destanlarıyla beş yüzden fazla şiiri

olan Karacaoğlan 17. yy. şairidir.

B) Köroğlu, yiğitçe ve coşkun bir seslenişle söylediği koçaklama türü şiirleriyle tanınır.

C) Hacı Bayram Veli, aruz ölçüsünü kullanmakla birlikte

daha çok hece ile şiirler yazmıştır.

D) Âşık Ömer, saz şairlerinin en çok eser veren sanatçısıdır.

E) Dadaloğlu, divan edebiyatı etkisinde kalmış olmasına

rağmen en güzel şiirlerini hece ile söylemiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi konularına göre koşma çeşitlerinden değildir?

A) Güzelleme B) Taşlama C) Koçaklama

D) Destan E) Ağıt

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

13. Aşık Veysel ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Şiirlerinde derin bir insan sevgisi ve hoşgörüyü bulmak

mümkündür.

B) Şair Ahmet Kutsi Tecer’in ilgisi ve gayretleri ile tüm Türkiye’ye tanıtıldı.

C) Şiirlerinde aşk, yurt ve toprak sevgisi, alışılagelen bir

söyleyişten uzak bir duyarlılıkla dile gelir.

D) Âşıklık geleneğinin son döneminde yetişen büyük üstatlardan olup Sergüzeştname adlı eseri ile tanınmıştır.

E) Kendi kendisine ulaştığı insanseverlik, şiirlerinin diğer

bir yönüdür.

14. Halk şiirinde 11’li hece ölçüsüyle koşma biçiminde düzenlenen ve özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir. Genellikle en

az 3, en fazla 5 dörtlükten oluşur. Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık ve kavuşma gibi duygusal konuları işler. Aşık

edebiyatına aittir ve hem hece hem de aruz ölçüsüyle oluşturulabilir.

Yukarıda altı çizili numaralanmış bölümlerden hangisinde “semai” ile ilgili olarak bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

15. Halkla aydınlar arasında bir köprü kurmuş olan Aşık Veysel’in şiirleri konu bakımından epeyce zengin bir çeşitlilik

gösterir. Yunus’un etkisi altında kalarak söylediği şiirlerinde

---- izler bulunur. Aşk şiirlerindeki deyişlerle de ---- hatırlatır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler sırasıyla getirilmelidir?

A) hece vezninden - Mevlana’yı

B) aruz ölçüsünden - Köroğlu’nu

C) tasavvuftan - Karacaoğlan’ı

D) aruz ölçüsünden - Karacaoğlan’ı

E) tasavvuftan - Mevlana’yı

I II

III

IV

V

9. Şiirlerinden, Konya’nın Gözleve köyünde doğduğu anlaşılmaktadır. Divan edebiyatı şiir anlayışının, aşık edebiyatı

sanatçıları arasında yayılmasına öncülük etmiştir. Hecenin

yanı sıra aruzla da şiirler yazmıştır. Aşık edebiyatında en

fazla şiir veren sanatçıların başında gelir.

Bu parçada özellikleri verilen halk şairimiz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Köroğlu B) Dadaloğlu C) Aşık Ömer

D) Erzurumlu Emrah E) Seyrani

10. I. Halk edebiyatının en çok sevilen ve kullanılan nazım

biçimidir.

II. Hecenin 11’li kalıbıyla söylenir.

III. Konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt

gibi nazım türleri içerir.

IV. Son dörtlüğünde şairin mahlası yer alır.

V. Uyak düzeni aaaa, bbbb, cccc... şeklindedir..

“Koşma” ile ilgili olarak verilen yukarıdaki numaralanmış bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

11. “Koçaklama - epik - Köroğlu” sözcükleri arasındaki ilişkiye benzer bir ilişki aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Taşlama - satirik - Seyrani

B) Güzelleme - dramatik - Dadaloğlu

C) Koşma - didaktik - Pir Sultan Abdal

D) Destan - lirik - Kayıkçı Kul Mustafa

E) Semai - didaktik - Bayburtlu Zihni

12. I. 19. yüzyıl halk şairlerindendir.

II. Hem aruz hem de hece ölçüsü ile şiirler yazmıştır.

III. Halk şâirleri içinde dîvan şiirini en iyi bilenler arasındadır.

IV. Tasavvuf şiirleri varsa da asıl şahsiyetini saz şiiri tarzında yazdığı koşma ve semailerinde gösterir.

Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki şairlerden hangisine aittir?

A) Karacaoğlan  B) Erzurumlu Emrah  C) Dadaloğlu

D) Âşık Veysel E) Âşık Gevheri

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. Saz şairlerinin koşmadan sonra en çok kullandıkları nazım

biçimidir. Kendine özgü bir ezgi eşliğinde söylenir. Nazım

birimi dörtlük olmakla beraber, aruz ölçüsüyle söylenen türlerinde beyit nazım birimi de kullanılır. Dörtlük nazım birimiyle söylenenlerinde kafiye düzeni koşmaya benzer.

Bu parçada sözü edilen nazım biçimi aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Gazel B) Şarkı C) Semai

D) Varsağı E) Türkü

5. (I) Şiirler, çoğu zaman saz eşliğinde söylenir; şairler, şiirlerini hazırlıksız söylediği için şiirlerde derin bir anlam, kusursuz bir biçim görülmez. (II) Aruz ölçüsü ile şiir yazanlar

olmasına rağmen asıl ölçü hece ölçüsüdür; genellikle hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır. (III) Şiirlerde

az da olsa söz sanatlarına yer verilmiştir, şiir ile müzik iç

içedir. (IV) Daha çok düzyazı (nesir) alanında gelişmiştir,

şiir örnekleri arka planda kalmıştır. (V) Eserlerde kullanılan

dilin bütünüyle öz Türkçe olduğu söylenemez ancak şiirlerde halka mal olmamış sözcükler çok fazla kullanılmamıştır.

Halk edebiyatı ile ilgili bilgilerin verildiği bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı

vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Halk edebiyatı ve divan edebiyatına ait nazım biçim ve

türlerine yönelik aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi

yanlıştır?

A) Koşma – Gazel

B) Türkü – Şarkı

C) Varsağı – Kaside

D) Mani – Tuyuğ

E) Destan – Mesnevi

1. Aşağıdakilerden hangisi âşık edebiyatı ürünlerinden

biri değildir?

A) Koşma B) Destan C) Varsağı

D) Semai E) Tuyuğ

2. I. XVI. yüzyıl, âşık edebiyatı kültürünün oluşum dönemidir.

Dönemin âşıkları hece ölçüsüyle birlikte halk dilini

kullanmışlardır.

II. XVII. yüzyıl, âşık edebiyatının altın çağıdır. Âşıklar diyar

diyar dolaşarak bu kültürü geniş kitlelere duyurmaya

başlamış; kahvehane ve fasıl geleneği oluşmuştur.

III. XVIII. yüzyıl, âşık edebiyatının gerileme sürecidir. Bu

dönemde âşıkların değeri bilinmekte fakat önemli

âşıklar yetişmemektedir. Aruz ölçüsü ile şiir söyleyen

âşıkların arttığı görülmektedir.

IV. XIX. yüzyıl, âşık edebiyatının gelenekten uzaklaştığı

bir dönemdir, dönemin âşıkları genellikle okuryazardır.

Matbaanın yaygınlaşması, sözlü kültür ortamının

gerileterek yazılı kültür ortamına zemin hazırlamıştır.

V. XX. yüzyıl, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla

âşıklık geleneğinin önemini tümden yitirdiği bir

dönemdir. Bu dönemde halk şiiri geleneği yerini,

bütünüyle modern şiir anlayışlarına bırakmıştır.

Numaralanmış olarak verilen cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. “Koşma” nazım biçimi ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

B) Sosyal içerikli şiirlerdir, dörtlük sayısı sınırsızdır.

C) İçeriği bakımından “güzelleme, koçaklama, taşlama ve

ağıt” türlerine ayrılır.

D) Uyak düzeni, “abab, cccb, dddb, ...” şeklindenir.

E) Son dörtlükte şairin mahlasına yer verilir.

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

9. Sazın ve sözün ustası olarak bilinen âşıklık geleneğinin

son dönemdeki en önemli temsilcilerindendir. Görmeyen

gözlerine rağmen sahip olduğu ilim ve irfan ile milletinin

bilinçlenmesine öncülük eden bir sanatçıdır. Onun şiirlerinde göze çarpan birçok ifadenin anlam bakımından, çağları

aşan bir değere sahip olduğu açıkça görülmektedir. Bu anlam yüklü şiirlerinde, yaşadığı topluma karşı büyük bir duyarlılığa sahip olduğunu da ortaya koymaktadır. Şiirlerinde

toplumsal hayatın aksayan yönlerini ince bir hassasiyetle

gün yüzüne çıkardığı görülmektedir.

Bu parçada tanıtılan şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Murat Çobanoğlu

B) Âşık Veysel

C) Seyrani

D) Âşık Feymani

E) Dadaloğlu

10. “Telli sazdır bunun adı / Ne ayet dinler ne kadı / Bunu çalan

anlar kendi / Şeytan bunun neresinde” dizeleriyle başlayan

taşlaması ile tanınmıştır. Fuzuli, Âşık Ömer, Gevheri gibi

şairlerin etkilerini taşıyan sanatçı, çağının öbür saz şairleri

gibi aruzla gazeller, divanlar, kalenderiler yazmıştır. Divan

türündeki şiirleri başarılı değildir. Asıl ününü hece vezinli

şiirleriyle kazanmıştır. Alevi-Bektaşi inançlarına bağlıdır.

Ağır bir dil kullanır, şiirlerinde toplumsal eleştiri ve taşlamalar öne çıkar.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyrani

B) Dadaloğlu

C) Karacaoğlan

D) Dertli

E) Ercişli Emrah

7. ----, 16. yüzyıl halk şairlerimiz içerisinde kavganın, özgürlüğün sembolüdür. Hayatı hakkında kesin bilgiler olmamakla birlikte yine doğum, ölüm tarihleri bilinmeyen, eski bir

destan kahramanının adını aldığı sanılmaktadır. Bu şairin,

III. Murat zamanında Osmanlı ordusuyla İran Savaşları’na

katıldığı bilinmektedir. Bolu Beyi’nden babasının intikamını

almak üzere dağlara çıkan, yiğitlik ve iyilikseverliği ile destanlaşan halk kahramanı ile bu halk şairimiz, halkın zihninde kaynaşmış durumdadır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Kayıkçı Kul Mustafa

B) Âşık Ömer

C) Dadaloğlu

D) Bayburtlu Zihni

E) Köroğlu

8. Şiirlerine 17. yüzyılda yazılmış mecmualardan beri rastlanan ünlü saz şairidir. Hayatı hakkında kesin bilgi bulunmaz

ancak 17. yüzyılda Çukurova-Toroslar’da doğup yörenin

Türkmen aşiretleri arasında yaşadığı anlaşılmaktadır.

Doğa, aşk, gurbet, sıla konularında şiirler söylemiş; yaşadığı dönemde, Osmanlı memleketinde büyük şöhret kazanmış; tarihi kişiliği hızla unutularak Köroğlu, Âşık Kerem gibi

hakkında türlü menkıbeler türemiştir. Türk âşık edebiyatına

yepyeni bir söyleyiş biçimi getiren sanatçı, doğa benzetmelerini sıkça kullanır. Çok yalın ve temiz bir Türkçesi vardır.

Yaşadığı çağda yetişmiş başka saz şairlerinin tersine, dil

ve ölçü bakımından divan edebiyatının ve tekke şiirinin etkisinden uzak kalmıştır.

Bu parçada tanıtılan şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Âşık Ömer

B) Dadaloğlu

C) Karacaoğlan

D) Gevheri

E) Âşık Reyhani

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

3. Ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım biçimidir. Söyleyeni belli olan örneklere rastlamak da mümkündür. Yüzyıllarca, Anadolu halkının acılarını ve sevinçlerini dile getirme

aracı olmuştur. Hecenin değişik kalıplarıyla oluşturulur.

Belli bir ezgi ile söylenir. İlk söyleyeni zamanla unutulmuştur, kuşaktan kuşağa ve yöreden yöreye aktarılırken gerek

içeriğinde gerek yapısında değişiklikler meydana gelmiştir.

Bu parçada, aşağıdakilerin hangisinden söz edilmektedir?

A) Şarkı B) Türkü C) Gazel

D) Mesnevi  E) Koşma

4. Doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili bilgiler sağlıklı değildir. Dilinin Van yöresi ağzı ve Azerbaycan Türkçesinin özelliklerini

göstermesi, öğrenimi hakkında bilgimizin olmadığı, badeli

âşıklarımızdan olduğu, şiirlerinde daha çok “Selvi Han”a

olan aşkını işlediği, hayatı etrafında bir halk hikâyesi oluştuğunu ve elimize geçen 150 kadar şiirinin tamamının hece

vezniyle olduğu bilinmektedir.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyrani

B) Dadaloğlu

C) Karacaoğlan

D) Âşık Reyhani

E) Ercişli Emrah

5. I. Âşık edebiyatının en yaygın kullanılan şiir biçimidir.

II. İçerik ve üslup özellikleri bakımından lirik şiire özgü

nitelikler taşır.

III. Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla söylenir.

“Koşma” ile ilgili numaralanmış olarak verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) II ve III.

D) I. ve III. E) I., II. ve III.

1. Eğer arif isen dünyadan el çek

Yalan meydan aldı tükendi gerçek

Baktın bir düşmanın seni serecek

Sakalına piyaz veriver gitsin

Ey Dertli bu âlem dost düşman olur

Kişi sevdiğine son pişman olur

Öfke baldan tatlı çok ziyan olur

Hayr et yüzün hâke sürüver gitsin

Bu dörtlüklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

söylenemez?

A) Bir varsağıdan alınmıştır.

B) Anlatımda karşıtlıktan yararlanılmıştır.

C) Şiirde, yaşanılan zamandan şikâyet etme teması işlenmiştir.

D) 11’li hece ölçüsüyle söylenmiştir.

E) Söz sanatına başvurulmuştur.

2. Halk edebiyatına özgü aşağıda verilen terimlere ilişkin

tanımların hangisi yanlıştır?

A) “Mâni“; genellikle dört dizeli, yedili hece ölçüsüyle oluşturulan, uyakları “aaba” dizilişinde olan ve başta aşk

olmak üzere çeşitli konularda söylenen şiir türüdür.

B) “İlahi“; hecenin yedili, sekizli ve on birli kalıplarıyla söylenen şiirlerdir. İçerik bakımından divan edebiyatının

“tevhid” ve “münâcât”ları ile benzerlik gösterir.

C) “Güzelleme”; dağ, at, yayla gibi doğayla ilgili varlıkları

ve sevgiliyi övüp yüceltmek için söylenen şiir türüdür.

D) “Nutuk”; semaiden ezgisi yönüyle ayrılır, yiğitçe bir havayla okunur. İçinde “bre, hey” gibi ünlemler yer alır.

E) “Koşma“, 11’li hece ölçüsüyle ve değişik uyak düzenleriyle kurulur; ayrılık, aşk ve doğa konuları üzerine söylenen, 3-6 dörtlükten oluşan, lirik şiirlerdir.

8

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Âşık Tarzı Halk Edebiyatı

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ - ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

6. ----; şöhretini, en önemli şiiri “Genç Osman Destanı”na

borçludur. IV. Murat’ın Bağdat Seferi’nde bir müfreze kumandanı olan ve büyük yararlıklar gösteren Genç Osman,

yaptığı hücumların birinde düşman kalesinden atılan bir

okla yaralanıp Dicle’ye düşerek şehid olur. Şehâdetiyle bütün orduyu yasa boğan Genç Osman için hamâset duygularını ön planda tutarak söylenen bu kahramanlık destanı,

daha sonra bazı efsanelerin ve “Genç Osman Hikâyesi”nin

doğmasına kaynaklık etmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Seyrani

B) Dadaloğlu

C) Karacaoğlan

D) Kayıkçı Kul Mustafa

E) Ercişli Emrah

7. Türk halk şiirinde yaygın olarak kullanılan temalardan biri

“kahramanlık”tır. Çeşitli formlarda, dönemlerde ve adlarla

Türk halk şiirinde bir kişinin kahramanlığının anlatıldığı çok

sayıda şiir bulunmaktadır.

Bu parçadaki açıklamalar aşağıdaki terimlerden hangisi ile ilişkilendirilebilir?

A) Güzelleme B) Ağıt C) Koçaklama

D) Fahriye E) Muhammes

8. Halk edebiyatında bazı sanatçıların adları, bazı edebî

ürünlerle özdeşleşmiştir.

Bu açıklamaya yönelik olarak aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) Seyrani – Taşlama

B) Pir Sultan Abdal – Şathiye

C) Dadaloğlu – Koçaklama

D) Karacaoğlan – Güzelleme

E) Yunus Emre – İlahi

9. Halk şiiri adı altında değerlendirdiğimiz “âşık şiiri”, Anadolu’da 15. ve 16. yüzyıllardan itibaren oluşmuş bir geleneğin

adıdır. Kökleri kamlık ve ozanlık geleneğine uzanan bu şiir

tarzına, saz eşliğinde şiirler söyleyen “âşık”lardan hareketle “âşık şiiri” dendiği gibi, saz şiiri de denmiştir. Büyük oranda aruz ölçüsüyle koşma tarzında şiirler söyleyen âşıklar,

İslamiyet öncesindeki Türk şiirine, İslami Dönem’deki yeni

yaşam şartlarıyla bağdaştırarak canlılık kazandırmışlardır.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

10. Şiirlerinden hareketle medrese öğrenimi gördüğünü söyleyebiliriz. Hem aruz hem de hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır.

Dili Âşık Ömer’in dili kadar olmasa da ağırdır. Şiirlerinde

Arapça ve Farsça kelimelerin fazlalığı dikkatlerden kaçmamaktadır. Hece ile yazdığı şiirleri semai ve koşma; aruzla

yazdığı şiirleri ise divan, kalenderi, gazel, semai ve müstezat tarzındadır. Şiirlerinde aşk, tabiat, sevgili ve ayrılık

gibi konuları işlemiştir. Şairin kendi adıyla anılan bir musiki

makamı da vardır, bu onun musikiyle ilgilenen bir âşık olduğunu düşüncesini doğurmuştur.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gevherî

B) Dadaloğlu

C) Karacaoğlan

D) Âşık Reyhani

E) Seyrani

11. Türk halk şiirinin, temasta bulunulan kültürlerin ve dinlerin

de tesiriyle yeni oluşumlara açık bir yapı kazanmış olmakla

birlikte, tarih boyunca değişmeyen ortak bir geleneksel dokuyu koruyup bugüne taşımayı başardığını da söyleyebiliriz.

Bu sözler aşağıdaki kavramlardan hangisini akla getirmektedir?

A) Yöresellik B) İçtenlik C) Anonimlik

D) Ulusallık E) Yalınlık

I

II

III

IV V

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

DİVAN EDEBİYATI

GENEL ÖZELLİKLERi VE NAZIM BİÇİMLERİ 12

Divan edebiyatı, İran edebiyatının ve İslamî Dönem Doğu

Türk edebiyatının etkisi altında XIII. yüzyıl sonlarında Anadolu’da doğmuş; Osmanlı Dönemi’nde usta şair ve yazarlar

elinde gelişimini sürdürmüş, XIX. yüzyıl ortalarından itibaren Tanzimat Dönemi’yle birlikte büyük ölçüde etkinliğini

kaybetmiştir.

Uyarı

Beyitle Yazılan Divan Şiiri Nazım Biçimleri:

1. Gazel: Divan şiirinin en yaygın nazım biçimidir, aşk, doğa

sevgisi gibi lirik konular işlenir. Bu yönü ile koşmaya benzer.

Gazeller; aa, ba, ca ... şeklinde uyaklanır; beyit sayısı 5-15

arasındadır. Son beyitte şairin mahlasına yer verilir.

Gazelin ilk beytine matla, son beytine makta, en güzel beytine de beytül gazel ya da şah beyit denir.

Konu birliği olan gazellere yek-ahenk, bütün beyitleri aynı

güzellikte olan gazellere de yek-avaz gazel denir.

Gazeller; içeriği bakımından âşıkane, rindane, hakîmane,

şuhane gazel gibi isimlerle adlandırılır.

Uyarı: Hemen her divan şairi gazel yazmıştır ancak Baki,

Nedim, Fuzuli gazel türünün en başarılı şairleridir.

Bilgi

Divan edebiyatının genel özellikleri:

Din dışı şiirler yazan ilk divan şairi, 13. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan Hoca Dehhani’dir.

Divan şiiri; İslam mitolojisi, klasik aşk öyküleri, kadın, şarap,

din ve tasavvufla ilgili sınırlı bir içerik etrafında şekillenmiştir.

Bu gelenekte Arapça, Farsça ve Türkçe sözcüklerden oluşan karma ve ağır bir dil olan Osmanlıca kullanılmıştır.

Divan edebiyatı, içerikten çok biçim özelliklerine önem

veren, kuralcı bir geleneğe sahiptir.

Söz sanatlarının yoğun olarak kullanıldığı divan edebiyatında şairler, mazmunlardan oluşan bir dil kullanır.

Beyit bütünlüğüne önem verilir, temel nazım birimi beyittir,

aruz ölçüsü kullanılır.

Tam ve zengin uyak kullanımı yaygındır; gazel, kaside, mesnevi gibi İran ve Arap edebiyatlarından alınan nazım biçimleri kullanılır.

Divan edebiyatında sevgili kavramı ve doğa betimlemeleri

“soyut” bir yaklaşımla ele alınır.

Uyarı: “Tuyuğ” ve “şarkı” divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı nazım biçimleridir.

Bilgi

Klasik Türk edebiyatı olarak da tanımlanan divan edebiyatı,

Türklerin İslam kültüründen etkilenmeleri sonucu oluşturdukları bir edebiyattır.

Divan edebiyatı; havas edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı,

saray edebiyatı, Eski Türk edebiyatı gibi adlarla da anılmaktadır.

Belli ilkeler çevresinde gelişen bu edebiyat, şairlerin şiirlerini “divan” denilen yazma kitaplarda toplamalarından dolayı

daha çok divan edebiyatı adıyla ifade edilmektedir.

Bilgi

Divan edebiyatında bazı dönemlerde Türkibasit, mahallileşme ve sebkihindî gibi akımlar etkili olmuştur.

Türkibasit akımı: XV. yüzyıldan itibaren şiirde Türkçe söyleme, sade bir dil kullanma, deyim, atasözü gibi halk söyleyişlerini öne çıkarma anlayışı etrafında gelişmiş bir akımdır.

Tatavlalı Mahremi, Aydınlı Visâlî, Edirneli Nazmî, Necati Bey

akımın önemli temsilcileridir.

Mahallileşme: Türkibasitin devamı niteliği taşır. XVI. yüzyolda İstanbul’u farklı güzellikleri ile şiirde konu edinme şeklinde ortaya çıkmış, XVII. yüzyılda Şeyhülislam Yahya ile

gelişmiş, en güzel örneklerini XVIII. yüzyılda Nedim’le ortaya

koymuştur.

Sebkihindî: Sanatlı ve süslü ifadeler; soyut, güç anlaşılırsöyleyişler şeklinde kendini gösteren bu akım, Hindistan’da

doğmuş, İran üzerinden Türk şiirine girmiştir. Akımın ilk örneklerini XVII. yüzyılda Nailî ve Neşati vermiş, en önemli

temsilcisi XVIII. yüzyılda Şeyh Gâlip olmuştur.

Uyarı

Divan Şiiri Nazım Biçimleri:

a) Beyitle yazılanlar: Gazel, kaside, mesnevi, müstezat,

kıt’a.

b) Dörtlükle yazılanlar: Rubai, tuyuğ, şarkı, murabba.

c) Bentle yazılanlar: Terkibibent, tercibent, musammatlar

(muhammes, müseddes vb.)

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

Terkibibent: 6-10 arasında değişen beyitlerden ve bir vasıta beytinden oluşan nazım biçimidir. Bağlama her seferinde değişir. Bent sayısı 3-12 arasında değişir.

Terciibent: Biçim bakımından terkibibent ile aynıdır. Sadece vasıta beyti değişmez, sabittir.

Uyarı: terkibi bent genellikle sosyal konularda, terciibent ise

tasavvufi konularda yazılır.“aaaa, bbba, ccca...”dir.

Musammatlar: Muhammes (5’li), müseddes (6’lı), müsebba

(7’li) gibi nazım biçimleridir.

Bilgi

Dörtlükle Yazılan Divan Şiiri Nazım Biçimleri:

Rubai: İran edebiyatından alınmıştır; hayat felsefesi, tasavvuf ve ölüm gibi konuların işlendiği, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir.

Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir. Genelde mahlassız şiirlerdir.

Aruzun 24 farklı kalıbından biri ile yazlır.

Ömer Hayyam, Azmizâde Haletî, Yahya Kemâl önemli rubai

şairleridir.

Tuyuğ: İçerik bakımından rubai ile aynıdır. Tek dörtlükten

oluşur. Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir.

Mani türünün divan şiirine geçmiş biçimi gibidir, cinaslı uyaklardan sıkça yararlanılır.

Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir.

Aruzun “failatün, failatün, failün” kalıbıyla yazılır.

Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai tanınmış tuyuğ şairleridir.

Bilgi

Kaside: Çoğunlukla övgü amacıyla yazılan şiirlerdir. Beyit

sayısı değişiklik gösterse de genellikle 33-99 arasındadır.

“aa, ba, ca...” şeklinde uyaklanır; ilk beytine matla, son beytine makta, mahlas beytine de taç beyit denir. En güzel beytine ise beytü’l-kasid adı verilir.

Kasideler; Nesib ya da teşbip (tasvir bölümü), girizgâh (

2-3 beyitlik geçiş bölümü, methiyye (çeşitli kişilere yönelik

övgü bölümü), tegazzül (bir gazel söylenir), fahriyye (şair

kendini över), taç-dua (mahlasa ve genel bir duaya yer verilir) şeklinde 6 bölüme ayrılır.

Kasideler konularına göre; tevhit, münacat, naat, cülusiyye,

ıydıyye, şitaiyye, bahariyye, rahşiyye, mersiye, hicviye vb.

adlar alır. Bazı kasideler; “kerem, su vb.” şeklinde, rediflerine göre adlandırılmıştır.

Uyarı: En başarılı kaside şairi hicviyeleri ile tanınan Nef’i’dir.

Bilgi

Mesnevi: Sözlük anlamı “ikişerli” demektir; uyak düzeni “aa,

bb, cc, ... “ şeklindedir,

Sosyal içerikli şiirlerdir, beyit sayısı sınırsızdır; bu özellikleri

ile halk şiirindeki “destan” nazım biçimine benzer.

Mesnevi; besmele, dibâce (ön söz), tevhîd, münâcât, mi’râciye, medh-i çihâr-yâr-ı güzîn, sebeb-i te’lîf, âgâz-ı dâstân

(esas konu), hâtime bölümlerinden oluşur.

Türk edebiyatında ilk mesnevi örneği Yusuf Has Hacip’in

yazdığı Kutadgu Bilig’dir.

Uyarı: Aynı şair tarafından kaleme alınmış beş mesneviye

“hamse” denir. Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Genceli Nizami hamse sahibi şairlerdir. Süslü nesir türü eserleri ile tanınan Nergisi, mensur hamse yazmıştır.

Bilgi

Müstezat: Her beyitte uzun mısraların sonuna ziyâde adı

verilen kısa mısraların eklenmesi ile oluşturulur.

Gazelden türeyen bu nazım biçiminde gazelde olduğu gibi

aşk, şarap, güzellik ve aşk gibi konular işlenir.

Uyarı: Müstezatın kısa dizeleri uzun dizeleriyle aynı uyak

düzenine sahiptir.

Kıt’a: Beyitle yazılan ve beyit sayısı 2-12 arasında değişen

bir nazım şeklidir.

“xa, xa ...” şeklinde uyaklanır, matlası ve maktası olmayan

gazel gibidir.

Kıt’alarda her türlü konunun işlenebilir ancak daha çok çeşitli olaylara ebcedle tarih düşürmek için yazılır.

Bilgi

Şarkı: Bestelenmek için yazılan şiirlerdir, halk şiirindeki türküye benzer.

3-5 dörtlükten oluşur; uyak düzeni “aaaa, bbba, ccca...”dir.

Dörtlüklerin üçüncü dizesine meyan, dördüncü dizesine nakarat denir.

Uyarı: Nedim, Enderunlu Vasıf, Yahya Kemal şarkı türünün

en başarılı şairleridir.

Murabba: Biçim bakımından şarkıya benzer, uyak düzeni

genelde aaaa, bbba, ccca ... şeklindedir.

3-5 dörtlükten oluşur; uyak düzeni “aaaa, bbba, ccca...”dir.

Çoğunlukla dinî ve didaktik konular işlenir.

Uyarı: Taşlıcalı Yahya Bey, Fuzuli, Namık Kemal önemli

murabba şairleridir.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

5. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) Münacat, konusu Allah’a yalvarış ve dua olan şiirlerdir.

B) Hicviye, bireysel veya toplumsal eleştiri amacıyla yazılan şiirlerdir.

C) Mersiye, ölen kişinin ardından yazılan şiirlerdir.

D) Medhiye; övgü şiirleridir, şairin belirlediği bir kişiyle ilgili

övgü dolu ifadelerle şiir yazmasıdır.

E) Naat, Allah’ın birliği ve yüceliğini anlatan şiirlerdir.

6. Kasideyle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Methiye türü kasideler, övgü amaçlı yazılan şiirlerdir.

B) Nesib veya teşbip, kasidenin betimleme bölümüdür.

C) Tegazzül, kasidenin içinde kasideyle aynı ölçü ve

uyakta gazel söylemektir.

D) Taç bölümünde övülen kişi ile ilgili dilekler sıralanır.

E) Fahriye, şairin kendini övdüğü bölümdür.

7. Gazelle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Beyitler halinde yazılır.

B) Uyak düzeni “aa - ba - ca...” biçimindedir.

C) Allah’ın varlığını ve birliğini anlatan gazellere “tevhit”

denir.

D) Gazellere herhangi bir başlık konmaz.

E) Konusu genellikle “aşk, doğa, güzellik, sevgili” olmakla

birlikte felsefi konuları ele alan gazeller de vardır.

8. Bu nazım şeklinin en büyük ustası, Bağdatlı Ruhi’dir. Her

bent sonunda değişmeyen vasıta beyitleri vardır. Tanzimat

Dönemi’nde de Ziya Paşa, bu nazım şekliyle başarılı ürünler ortaya koymuştur.

Bu parçada sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Murabba B) Muhammes C) Terkibibent

D) Terciibent D) Musammat

1. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatının genel özelliklerinden biri değildir?

A) Genellikle yarım kafiye kullanılmış, zaman zaman redife

yer verilmiştir.

B) Kafiye göz içindir anlayışı hakimdir.

C) Sanatçılar şiirlerini “divan” adlı kitaplarda toplamıştır.

D) Şiirde konu bütünlüğü yoktur, beyit bütünlüğü esastır.

E) Rubai, tuyuğ, murabba, şarkı nazım birimi dörtlük olan

nazım şekilleridir.

2. Aşağıdakilerin hangisi Divan edebiyatı için söylenemez?

A) Arapça, Farsça ve Türkçeden oluşan “Osmanlıca” adı

verilen dil kullanılmıştır.

B) Düzyazının ön plana çıktığı bir edebiyattır.

C) İşlenen konular göz önüne alındığında soyut özellikleri

ağır basan bir edebiyattır.

D) Edebi sanatlara oldukça sık yer verilmiştir.

E) Şiirde “mazmun” denilen kalıplaşmış sözler kullanılmıştır.

3. Divan şiiri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Mesneviler günümüzdeki romanın karşılığı sayılabilir.

B) Dinî ve ahlaki konuların öne çıktığı didaktik bir edebiyattır.

C) Söyleyiş gücü ve güzelliği öne çıkmıştır.

D) İslami kültürün etkisiyle oluşmuş bir edebiyattır.

E) Anadolu sahasında halk edebiyatına göre daha çok gelişme göstermiştir.

4. Gönlüm oldu, aşkının âvâresi

Gamzenin gitmez gönülden yaresi

Derdime çok istedim dermân veli

Yoğ imiş la’linden özge çaresi

Bu dörtlüğün nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kıt’a B) Murabba C) Tuyuğ

D) Şarkı E) Muhammes

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

13. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Bir gazelin beyitlerinin üstüne başka bir şair tarafından

aynı ölçü ve uyakla ikişer dize eklenerek oluşturulan

murabbaya terbi adı verilir.

B) Tuyuğ, en az üç dörtlükten oluşan ve Türklerin edebiyata kazandırdığı bir türdür.

C) Genellikle iki beyitten oluşan xa - xa şeklinde uyaklanan

şiirlere kıt’a adı verilir.

D) Müstezat bir uzun bir kısa dizelerden oluşur, kısa dizelere “ziyade” adı verilir.

E) Aynı sanatçının beş mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluşan yapıta hamse adı verilir.

14. Şarkı, sadece Türklerin kullandığı bir nazım şeklidir. Halk

edebiyatındaki türkünün divan şiirindeki karşılığı olarak düşünülebilir. Türkülerde kavuştak, şarkılardaki nakarat dize

olarak düşünülebilir. Edebiyatımızda ---- ve ---- bu türün

önemli şairleridir.

Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıda verilenlerden

hangisi getirilmelidir?

A) Nedim - Yahya Kemal

B) Mevlana - Nesim

C) Kadı Burhanettin - Necati

D) Şeyh Galip - Nedim

E) Ali Şir Nevai - Nabi

15. I. Terciibent Vasıta beyti

II. Gazel Makta

III. Müstezat Ziyade

IV. Şarkı Kavuştak

V. Mesnevi Hamse

Yukarıdakı numaralanmış nazım biçimlerinden hangisi, karşısındakiyle ilişkilendirilemez?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

9. Aşağıdakilerin hangisinde gazelle ilgili bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) Halk edebiyatındaki karşılığı koşmadır.

B) Konu bütünlüğü olanlara yek ahenk gazel denir.

C) En çok ve en güzel örnekleri 13. ve 14. yüzyıllarda verilmiştir.

D) En güzel beytine beytü’l gazel denir.

E) 5 ile 15 beyit arasında yazılır.

10. Kuruluşu ve kafiye düzeni yönüyle murabbaya benzer. Birinci dörtlüğün ikinci mısrası dörtlüklerin dördüncü mısralarında tekrarlanır. Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı

nazım biçimidir. Dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir.

Bu türün en önemli ismi Nedim’dir.

Bu parçada sözü edilen divan edebiyatı nazım şekli

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Müstezat B) Rubai C) Şarkı

D) Kaside E) Gazel

11. Aşağıdakilerden hangisinde verilenler yalnızca divan

edebiyatı ürünleridir?

A) Müstezat - ilahi - tuyuğ - kıt’a

B) Terkibibent - muhammes - rubai - tuyuğ

C) Gazel - terciibend - şathiye - semai

D) Kaside - türkü - murabba - müstezat

E) Şarkı - mesnevi - mani - seyahatnâme

12. Arapça bir şeyi övmek anlamına gelen ---- terim olarak Hz.

Muhammet’i bütün yönleriyle konu edinen şiir türünün adıdır. Edebiyatımızda en bilinen örneklerden biri de ---- “su”

redifli kasidesidir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler sırasıyla getirilmelidir?

A) naat - Fuzuli’nin

B) hicviye - Nef’i’nin

C) mevlit - Süleyman Çelebi’nin

D) methiye - Baki’nin

E) münacaat - Nedim’in

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. (I) Beyitleri arasında konu bütünlüğü olan gazellere yek-ahenk gazel denir. (II) Yek-avaz gazel ise bütün beyitleri

aynı güzellikte olan gazellerdir. (III) Musammat gazel,

dize ortaları uyaklı, iç kafiyeye sahip olan gazellerdir. (IV)

Âşıkâne gazel, aşk konusunu işleyen gazellerdir; bu gazellerde, aşkın verdiği acı ya da mutluluk anlatılır. (V) Âşıkâne

gazelin en güzel örneklerini Nabi ve Nef’i vermiştir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Bu şiirlerin yazılmasında belirli bir amaç vardır. Divan şairleri göze girmek, ihsan elde etmek, hamilerine şükranlarını belirtmek, şan elde etmek, bazen de devlet adamlarını

yermek veya din büyüklerine olan sevgilerini dile getirmek

amaçları ile ---- türü şiirler yazmışlardır.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Kaside B) Murabba C) Mesnevi

D) Rubai E) Terkibibent

6. I. Şairlerin yazdıkları methiyeler karşılığında aldıkları

maddi ödüller

II. Kasidelerde, asıl konuya geçilmeden önce çeşitli

konulara yönelik tasvirlerin yapıldığı bölüm

III. Mesnevilerde Allah’ın varlığının birliğinin anlatıldığı

bölüm

IV. Kafiyelenişi “aaxa” şeklinde olan, maninin divan

edebiyatındaki karşılığı sayılan şiirler

V. Mısra ortalarında iç kafiyesi bulunan gazel türü

Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir?

A) Caize B) Teşbip C) Muhammes

D) Tuyuğ E) Tevhit

1. (I) Divan şiirinde temel de nazım birimi, iki dizeden oluşan

söz kümesinden oluşan “beyitler”dir ancak dörtlükler ve

bentlerle yazılan şiirler de vardır. (II) Bununla birlikte şiirde

en küçük nazım birimi tek dizeden oluşur, bir manzum parça içinde yer almayan böyle dizelere “yek-avaz” mısra adı

verilir. (III) Şiirde konu bütünlüğünden çok parça bütünlüğüne, beyit güzelliğine önem verilmiştir. (IV) Şiirde Arap ve

Fars edebiyatından alınan gazel, kaside, mesnevi, müstezat gibi nazım biçimleri kullanılmıştır; “tuyuğ” ve “şarkı” ise

divan şiirine Türklerin kattığı nazım biçimleridir. (V) Divan

şiirinde temel ölçü aruz olmakla birlikte Âşık Paşa, Nedim

ve Şeyh Galip hece ölçüsüyle birer şiir denemesi yapmışlardır.

Divan edebiyatı ile ilgili bilgilerin verildiği bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı

vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Divan şiiri ilk örneklerini 11. yüzyılda vermeye başlamış

18. yüzyılın sonlarına doğru gücünü kaybetmiştir. Anadolu’da din dışı şiirler yazan ilk divan şairi, Hoca Dehhani’dir.

Divan şiirinde konular oldukça sınırlıdır: İslam mitolojisi,

klasik aşk öyküleri, kadın, şarap, din ve tasavvufla ilgili konular ile bazı felsefi düşünceler en çok işlenen konulardır.

Kuralcı bir şiir olan divan şiirinde şairlerin ortaklaşa kullandığı kalıplaşmış sözler vardır, bunlara “mazmun” denir.

Ele aldığı konulara yaklaşım biçimi ile soyut bir edebiyat

olan divan şiirlerinde söz ve anlam sanatlarına da sıkça

başvurulmuştur.

Bu parçadaki altı çizili yerlerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdakilerden hangisi beyitle yazılan divan edebiyatı

ürünlerinden biri değildir?

A) Kıt’a B) Kaside C) Tuyuğ

D) Mesnevi E) Müstezat

I

II

III

IV

V

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. I. Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.

II. Her beyit kendi içinde kafiyelidir.

III. Her konuda yazılabilen bu şiirler, divan şiirinin en uzun

örnekleridir.

Numaralanmış olarak verilen açıklamalar aşağıdaki

nazım biçimlerinden hangisine aittir?

A) Mesnevi B) Terkibibent C) Muhammes

D) Kaside E) Tuyuğ

11. Bir gazele ait üç beyit şu şekildedir:

I. Seyr eylemesem âyînede aks-i cemâlin

Hüsn ile seni meh gibi mümtâz sanırdım

II. Sihr etdiğini senden işitdim yine Nef’î

Yoksa sözünü hep senin i’câz sanırdım

III. Ağyâre nigâh etmediğin nâz sanırdım

Çok lutf imiş ol âşıka ben az sanırdım

Bu beyitlerin şiirde yer alma sırası aşağıdakilerden

hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) I - III - II B) II - I - III C) II - III - I

D) III - II - I E) III - I - II

12. Aşağıdaki beyitlerden hangisi “musammat” bir gazelden alınmıştır?

A) Gamzesi öldürdügine lebleri cânlar virür

Var ise ol rûh-bahşun dîn-i Îsâ râhıdur

B) Kamu bimarına canan devâ-yı derd eder ihsan

Niçün kılmaz bana derman beni bimar sanmaz mı

C) Har zahmından neler çektiğimi gülzârda

Bağban u bülbül-i giryâna söylen söylesin

D) Nedir bu gizli gizli ahlar çak-i giribanlar

Aceb bir şuha sende aşık-ı nalan mısın kafir

E) Gûş etme eski na’raları kûy-ı yârdan

Gûyâ ki deşt-i aşkta dîvâne kalmadı

7. Divan şiiri ile ilgili aşağıdaki verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Beş mesnevinin toplandığı eserlere “tahmis” adı verilir.

B) Mesnevilerde asıl konunun işlendiği bölüme “âgâz-ı

dâstân” denir.

C) Kaside türü şiirlerde şairin mahlasının geçtiği bölüme

“taç” beyit adı verilir.

D) Terciibent türü şiirleri terkibibentlerden ayıran en

önemli özelliklerden biri “vasıta” beytinin değişmemesidir.

E) Mesnevilerde hazreti peygamberin övüldüğü bölümlere “naat” denir; bu şiirler, bazen kaside biçiminde

bağımsız bir şiir olarak da yazılabilir

8. Aşağıdaki dizelerden hangisi bir gazelin matla beytidir?

A) Seni seyr itmek içün reh-güzer-i gülşende

İki cânibde durur serv-i hırâmân saf saf

B) Ruhlerin şevkiyle pür-dâğ itdi Bâkî sinesin

Bir avuç berg-i gül-i ter koydu güya koynuna

C) Nedür bu handeler bu işveler bu nâz u istiğnâ

Nedür bu cilveler bu şîveler bu kâmet-i bâlâ

D) Har zahmından neler çektiğimi gülzârda

Bağban u bülbül-i giryâna söylen söylesin

E) Bâş eğmeziz edâniye dünyâ-yı dûn içün

Allah’adır tevekkülümüz i’timâdımız

9. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri

değildir?

A) Teşbip B) Girizgâh C) Taç

D) Fahriye E) Dibace

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

4. ----; kasidelerde nesip-teşbib bölümü ile asıl bölüm olan

methiye bölümü arasında münasebet kurulmak için oluşan, bir ya da iki beyitten oluşan bölümdür.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Dibace B) Fahriye C) Girizgâh

D) Sebebitelif E) Vasıta

5. Aruz ölçüsünün her kalıbı ile kullanılır. Dörtlüklerden kurulan musammat da denebilir. “Murabba”ya benzer. 5 ya da

6 dizelik bendlerden de oluşabilir. Üçüncü dizeye meyan,

dördüncü dizeye nakarat denir. Aşk, sevgili, ayrılık, şarap

ve eğlence konularında yazılır. Divan edebiyatının ilk örneklerini Nail-i Kadim yazmıştır.

Bu parçada tanıtılan nazım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuyuğ B) Müstezat C) Terkibibent

D) Rubai E) Şarkı

6. Aşağıdaki dizelerden hangisi bir kasidenin “fahriye”

beytidir?

A) Meger her lülesi bir çeşme-i dil-cûy ı cennetdür

İder cari müselsel ab-ı tesnım-i musaffayı

B) Nef’î yeter da’vâyı ko dünyâ ile gavgâyı ko

Eflâke istiğnâyı ko hâke yüzün sür lâ-cerem

C) Benem ol nâdire-zer-dûz-ı âlem kim zamanumda

Gelür her ehl-i dil tahsil iderler ilm ü irfânı

D) Cem’ olurlardı onun meclisine şam u seher

Bi-tekellüf eger a’la eger edna yârân

E) Ol şah-i mükerrem ki kef-i desti keremde

Hurşıd-i zer-efşan gibi meşhur-ı cihandır

1. Aşağıdakilerden hangisi dörtlükle yazılan divan edebiyatı ürünlerinden biri değildir?

A) Kıt’a B) Murabba C) Tuyuğ

D) Rubai E) Şarkı

2. Gazel ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Divan şiirinin en yaygın nazım biçimidir.

B) Beyit sayısı 5-15 arasındadır. Beyit sayısı 15’i geçen

gazellere “gazel-i mutavvel” denir.

C) Gazelin ilk beyti kendi arasında kafiyeli olur, buna musarra ya da mukaffa beyit denir.

D) İlk beytine makta, son beytine matla denir.

E) Gazelin en güzel beytine şah beyit ya da beytü’l gazel

adı verilir.

3. Divan şiiri geleneğinde kasidelerde bahar tasvirlerinin yapıldığı nesip bölümüne “bahariyye” adı verilir.

Aşağıdaki beyitlerden hangisi bir “bahariyye”den alınmış olamaz?

A) Kat edip fasl-ı hazân âb-ı revân şirâzesin

Nüsha-i gülzârın evrâkın perişân eylemiş

B) Zâtın ıyândır illâ vasfın beyâna gelmez

Yâ nûrsun musavver yâ rûhsun mücessem

C) Mülket-i bâga irüp peyk-i şitâbân-ı nesîm

Eyledi gülleri şen müjde-i pinhân-ı nesîm

D) Yine bâd-ı sabâ üftan-i hizân irdi gülzâra

Dem-i İsa- veş ihya eyledi ezhâr-ü eşcâri

E) Erdi yine ürd-i behişt oldu havâ anber-sirişt

Âlem behişt-ender-behişt her kûşe bir bâğ-ı İrem

8

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Genel Özellikler ve Nazım Biçimleri

7. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen

terimle uyuşmamaktadır?

A) Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerini bir araya getirdiği

eserler (Divan)

B) Bir şairin, başka bir şairin şiirini örnek alarak aynı ölçü,

aynı uyak ve aynı redifle yazdığı benzer şiir (Nazire)

C) Âşık edebiyatındaki “koşma” nazım biçiminin divan

şiirinde karşılığı olan şiirler (Tuyuğ)

D) Divan edebiyatında bir kimsenin ölümü üzerine

duyulan üzüntü ve acıyı anlatmak amacıyla yazılan

şiirler (Mersiye)

E) Divan edebiyatında modern öykü ve romanın yerini tutan nazım şekli (Mesnevi)

8. Kasidelerin “fahriye” bölümlerinde şairin kendini diğer şairlerden üstün konumda göstermek için uç benzetmelere

ve mübalağalı ifadelere yer verdiği ve gerçeklikten uzak

tasvirler ortaya koyduğu görülür.

Aşağıdaki beyitlerden hangisi “fahriye” bölümünden

alınmış olabilir?

A) Ağlasa derd-i derûnum çeşm-i giryânım sana

Âşikâr olurdu gâlib râz-ı pinhânım sana

B) Sâkiyâ mey sun ki bir gün lâlezâr elden gider

İrüşür fasl-ı hazân bâg ü bahâr elden gider

C) Gör zâhidi kim sâhib-i irşâd olayım der

Dün mektebe vardı bugün üstâd olayım der

D) Bâ-husûsâ benüm ol şâ’ir-i ‘İsâ-hikmet

Kim olur kilk-i terüm mu’cize-perdâz-ı hikem

E) Vasf-ı kaddinle hırâm itse alem gibi kalem

Leşker-i satrı çeker defter ü dîvân saf saf

9. Bezm-i gam-ı aşkunda döner câm-ı felek

Ser-geştesidür ol kadehün hûr u melek

Çün şerbet-i feyzi bana sundun yâ Rab

Anı içine lâzım olur hamd etmek

Bu dörtlük aşağıdaki divan edebiyatı ürünlerinden

hangisine ait olabilir?

A) Tuyuğ B) Şarkı C) Gazel

D) Rubai E) Mesnevi

10. Düşünceye, hikmete önem veren hakîmane gazel, Nabi ile

mükemmel bir anlatım gücü kazandı. Nabi bu gazelleri ile

XVII. yüzyıl toplumundaki aksaklıkları, kötüye gidişi gören

Nabi, gazelleri ile bu yaşananları içi burkularak eleştirdi.

Aşağıdaki beyitlerden hangisi bu düşünceleri örneklendiren bir gazelden alınmıştır?

A) Ben sana bâde içme güzel sevme mi dedim

Benden niçün bu gûne girîzânsın ey gönül

B) Açıl bâğun gül ü nesrîni ol ruhsârı görsünler

Salın serv ü sanevber şîve-i reftârı görsünler

C) Eyvâh o üç çifte kayık aldı karârım

Şarkı okuyup geçti bir âfet var içinde

D) Derd-i ışkı gayrıdan sorman ne bilsün çekmeyen

Anı yine ‘âşık-ı nâlâna söylen söylesün

E) Hünerin var ise bir şehrde bir ârif bul

Yoksa her karyede bir nice bahâdır bulunur

11. Aşağıdaki beyitlerden hangisinde “mahallileşme” akımı etkisi daha belirgindir?

A) Yine endîşe bilür kadr-i dür-i güftârum

Rûzgâr ise denî çarh ise sarrâf değil

B) Sana kimisi cânım kimisi cânânım deyü söyler

Nesin sen doğru söyle cân mısın cânân mısın kâfir

C) Şevk-i ruhunla rûy-ı heves lâle-reng olur

Fikr-i dehânun ile reh-i sabr teng olur

D) Eylemiş tedbîr teşvîş-i hazân târâcına

Lâle rengin rahtını dağ içre pinhân eylemiş

E) Felekde mâh-ı nev babü’s-selâmın sîne--çâkidir

Bunun kandîlidir hûr matla-ı nūr u ziyâdır bu

12. Halk edebiyatında “taşlama” denilen alaylı yergi şiirinin

divan edebiyatındaki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Methiye B) Mersiye C) Hicviye

D) Cülusiyye E) Müstezat

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası

DİVAN EDEBİYATI

DÜZYAZI (NESİR) TÜRLERİ 13

Divan Nesri’nin Genel Özellikleri: Divan nesri denince

öncelikle süslü nesir anlaşılır ve bu nesir türünde konu ve

düşünceden çok, söyleyiş güzelliğine önem verilir.

Dili, yabancı sözcük ve tamlamalarla yüklüdür. Söz sanatlarına ve mecazlara sıkça yer verilir.

Noktalama işaretleri kullanılmaz, cümleler oldukça uzundur.

Düzyazıda uyak olarak tanımlanan “seci”ler kullanılarak

ahenkli bir metin oluşturmak amaçlanır.

Divan nesrinde başta dinî-ahlaki konular olmak üzere hemen

her konu işlenir, metnin dil ve üslubunu konu belirler.

Bilgi

Divan edebiyatında nesir (düzyazı) türleri:

Tezkire: Ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı eserlerdir.

İlk tezkire örneği, Ali Şir Nevai’nin, Mecalisü’n Nefais adlı

eseridir.

Latifi’nin şairlerin yaşamını anlattığı Tezkiretü’ş Şuara adlı

eseri süslü nesir örneğidir.

Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l Evliya” adlı yapıtı da evliyaların

yaşamlarının yer aldığı bir tezkiredir.

Anadolu’daki ilk tezkire örneği, Sehi Bey’in Heşt Behişt’idir.

Bilgi Divan Nesri’nin Çeşitleri:

1. Sade Nesir: Geniş kesimleri bilgilendirmek için yalın, sanatsız bir dille yazılan yapıtlardan oluşur.

Genel olarak tefsir ve hadis kitapları, din ve tasavvuf konularında yazılanlarla tarih, menakıpname ve destan niteliği

taşıyan yapıtlar bu türdendir.

Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği Kabusname, sade

nesrin başarılı bir örneğidir.

Aşağıdaki eserler sade nesir türüne örnek verilebilir:

Seydi Ali Reis’in yazdığı Mir’atü’l-Memalik, (16. yüzyıl)

Sehi Bey’in yazdığı Heşt Behişt (16. yüzyıl)

Aşıkpaşazade’nin yazdığı Tevarih-i Al-i Osman (15. yüzyıl)

Mercimek Ahmed’in yazdığı Kabusname (15. yüzyıl)

Kul Mes’ut’un yazdığı Kelile ve Dimme Tercümesi (14. yüzyıl)

Evliya Çelebi’nin yazdığı Seyahatname (17.yüzyıl).

Bilgi

Divan edebiyatı, şiir ağırlıklı bir gelenek olmakla birlikte,

nesre (düzyazı) dayalı eserler de kaleme alınmıştır.

Divan edebiyatında, düzyazıya “inşa”, yazara “münşi” denir.

Genellikle mektuplardan oluşan düzyazı metinlerin toplandığı eserlere de “Münşeat” adı verilir.

Düzyazı yazan kişiler için “nasir” sözcüğü de kullanılır.

Bilgi

2. Orta Nesir: Yer yer süslü nesre özgü nitelikler taşımakla

beraber; anlatılmak isteneni, anlaşılır bir şekilde ortaya

koyan nesirdir.

Öğretici bir amacı olan, bilim ve kültür konularında yazılmış

yapıtların çoğu, orta nesir niteliğini taşır.

Bilgi

3. Süslü (Sanatlı) Nesir: Divan nesri denince akla süslü

nesir gelir. Bu yazılarda amaç hüner sergilemektir.

Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla örülü ağır bir dil kullanılır.

“Seci”lere ve söz sanatlarına sıkça yer verilir.

Noktalama işaretleri kullanılmaz, cümleler birbirine bağlaçlarla bağlanır.

Süslü nesir türünün karşılığı olarak “inşa” sözcüğü kullanılır.

Süslü nesrin ilk örneğini, Tazarruname adlı yapıtıyla Sinan

Paşa kaleme almıştır.

Uyarı: Süslü nesrin en önemli örneklerini 17. yüzyılda Veysi

ve Nergisi yazmıştır. Fuzuli’nin (16. yüzyıl) Şikayetname’si

de süslü nesir örneğidir.

Bilgi

Seyahatname: Yazarların gezip gördükleri yerlere ait izlenim ve bilgileri aktardıkları yapıtlardır.

Evliya Çelebi’nin Seyahatname’si ve Seydi Ali Reis’in Miratü’l Memalik’i türün başarılı örnekleridir.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

17. yüzyıl sanatçıları:

Katip Çelebi: Hacı Halife diye de anılır. Tarih, coğrafya, tıp,

tasavvuf vb.konularla ilgili geniş bilgisi olan bir kişidir. Eserlerinde sade dil kullanmıştır. Bazı eserleri şunlardır:

Keşfü’z-Zunun, 15.000 eserin tanıtıldığı bir bibliyografidir.

Cihannüma, Batılı anlayışla yazılmış bir coğrafya eseridir.

Fezleke, 16. ve 17. yüzyıl olaylarını işleyen bir tarih kitabıdır.

Tufetü’l-Kibar-i Esfarü’l-Bihar, Mizanü’l-Hak, Düsturü’l-Amel

diğer eserleridir.

Evliya Çelebi: On ciltten oluşan Seyahatname yazarıdır.

Eser; tarih, coğrafya, sosyoloji, folklor, hukuk, etnoloji gibi

alanlar için zengin bir kaynaktır.

Naima: Asıl adı Mustafa Naima’dır. “Naima Tarihi” adıyla

anılan eseri, 1591-1659 yılları arasını anlatır.

18. yüzyıl sanatçıları:

Yirmisekizinci Mehmet Çelebi: Avrupa’ya gönderilen ilk elçidir. Paris Sefaretname’si ile tanınır.

Bilgi

Düzyazı türünde eser veren divan edebiyatı sanatçıları:

15. yüzyıl sanatçıları:

Sinan Paşa: İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’in oğludur.

Süslü nesrin ilk temsilcisi sayılır. En önemli eseri, Tazarruname’dir.

Maarifname ve Tezkiretü’l-Evliya diğer önemli eserleridir.

Âşıkpaşazade: Tarih yazarı olarak ün yapmıştır. Sade bir

dili vardır. En önemli eseri Tevarih-i Al-i Osman’dır. (Osmanlı Tarihi).

Bilgi

Sefaretname: Osmanlı elçilerinin, bulundukları ülkelere ait

değerlendirmelerini ve izlenimlerini içeren yapıtlardır.

Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in Paris Sefaretnamesi, bu türün

başarılı bir örneğidir.

Siyasetname: Devlet adamlarına yöneticilikle ilgili bilgiler

veren yapıtlardır.

Türk edebiyatında türün ilk örneği, Yusuf Has Hacib’in mesnevi tarzında yazdığı Kutadgu Bilig’dir.

Lütfi Paşa’nın Asafname adlı yapıtı da türün başarılı örneklerindendir.

Bilgi

Münşeat (Mektup): Çoğunlukla mektuplardan ve süslü

nesir örneği olan düzyazılardan oluşan eserlerdir.

Nabi’nin Münşeat’ı, türün başarılı örneklerindendir.

Surname: Şehzadelerin sünnet düğünleri ve “kadın sultanlar”ın düğün törenleriyle ilgili eserlerdir.

Şehrengiz: Bir şehrin güzellerinin ya da güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir. Şehrengizler, manzum da olabilir.

Türk edebiyatında ilk şehrengiz örneği, 15. yüzyıl şairi

Mesîhî’nin “Edirne Şehrengizi”dir. Zatî’nin Edirne Şehrengizi

ile Lâmiî’nin Bursa Şehrengizi türün önemli örnekleridir.

Bilgi

Siyer: Hz. Muhammet’in hayatını anlatan yapıtlardır.

Edebiyatımızda bu türün ilk örneği, Erzurumlu Darir’in Siretü’n-Nebi adlı yapıtıdır.

Gazavatname: Din uğruna savaşların anlatıldığı manzum

veya düzyazı türünde eserlerdir.

Habname: Görülen bir rüya anlatılıyormuş gibi, bir olay ya

da kişi hakkında görüşlerin söylenmesi biçiminde yazılan

eserlerdir. Manzum da olabilir.

Veysi’nin Habname’si bu türün en önemli örneğidir.

Fütüvvetnâme: Ahilik (Fütüvvet) teşkilatına bağlı kişilere

ahlaki kuralları anlatmak için yazılan eserlerdir. Türün ilk örneği, Haliloğlu Yahya Fütüvetnamesi’dir.

Bilgi

16. yüzyıl sanatçıları:

Sehi Bey: Heşt Behişt adlı şuara tezkiresi ile tanınmıştır. Bu

eserinde 200 kadar şair hakkında, sade bir dille bilgi verir.

Seydi Ali Reis: Osmanlı donanma komutanlarındandır. Çıktığı Hindistan seferinde donanmasını Hint Okyanusu’ndaki

fırtınada kaybedip karadan ülkeye dönmüştür. Bu olay sırasında yaşadıklarını anlattığı Mir’atü’l-Memalik en önemli

eseridir.

Denizcilik bilgilerini içeren kitabının adı ise Kitabü’l-Muhit’tir.

Piri Ali Reis: Ünlü Türk denizcisidir. Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabı ve buna eklediği haritalarla tanınır.

Bilgi

Tarih-Vakayiname: Vakayiname’ler, Osmanlı Devleti’nin

resmî tarihidir. Tarih yazarına “müverrih”, vakayiname yazarına da “vakanüvis” denir. Naima’nın Naima Tarihi, İbrahim

Peçevi’nin Peçevi Tarihi, bu türün başarılı örnekleri arasında

yer alır.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

4. Edebiyatımızdaki ilk hamse sahibi olan Ali Şir Nevai’nin,

Mizanü’l Hak adlı eserinde aruz ölçüsü ve nazım biçimleriyle ilgili bilgiler yer almaktadır.

Yukarıdaki numaralanmış yerlerden hangisinde bir yanlışlık yapılmıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

5. Sade nesirde halkın da anlayabildiği bir dil tercih edilmiştir.

Sinan Paşa’nın “Tazarruname”si bu türe örnek gösterilebilir.

Orta nesir; özelikle tarih coğrafya, bilim kitaplarında kullanılmıştır.

Katip Çelebi’nin “Keşfü’z Zünun’u bu türün güzel bir örneğidir.

Süslü nesirde ise hüner ve marifet göstermek amaçlanmıştır.

Mercimek Ahmet’in “Kaabusnamesi” bu türde önemli yapıttır.

Bu parçadaki numaralanmış bilgilerden hangileri yer

değiştirirse bilgi yanlışlığı giderilmiş olur?

A) I. ve II. B) II. ve IV. C) II. ve VI.

D) III. ve VI. E) V. ve VI.

6. Aşağıdakilerin hangisinde divan edebiyatında süslü

(sanatkârane) nesir alanında tanınmış sanatçılar bir

arada verilmiştir?

A) Sinan Paşa - Veysî - Nergisî

B) Mercimek Ahmet - Taşlıcalı Yahya - Latifî

C) Evliya Çelebi - Şeyh Galip - Bâki

D) Sinan Paşa - Nâil-i Kadim - Necâti

E) Katip Çelebi - Bağdatlı Ruhi - Ali Şir Nevai

I II

III IV V

I

II

III

IV

V

VI

1. Divan edebiyatındaki “nesir”le ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerin hangisinde yanlışlık yapılmıştır?

A) Divan edebiyatında süslü nesir yazılarına “inşa”, bunları

yazan kişilere ise “münşi” adı verilir.

B) Süslü nesrin ilk örneğini, “Kâbusname” adlı eseriyle

Sinan Paşa vermiştir.

C) Divan edebiyatında nesir, dil ve üslup açısından sade,

orta ve süslü nesir olmak üzere üçe ayrılır.

D) Şiirde olduğu gibi nesirde de düşünceden çok söyleyiş

güzelliğine önem verilmiştir.

E) Orta nesir, daha çok bilimsel eserlerin oluşturulduğu yazılardır.

2. Aşağıdakilerden hangisinde verilen açıklamayla ayraç

içindeki terim uyuşmamaktadır?

A) Bir tarikat şeyhinin veya tasavvuf büyüğünün hayatını

ve kerametlerini anlatır. (velâyetname)

B) İnsanın yaratılış sürecinin ve gelişimi evrelerinin anlatıldığı yapıtlardır. (vücutname)

C) İnsanın Allah’tan gelip Allah’a dönmesinin anlatıldığı

şiirlerdir. (devriye)

D) Sanatlı düzyazı veya mektupların eserdir (münşeat)

E) Ülke içinde yapılan kale, hisar, sur gibi yapıları anlatan

eserlerdir. (surname)

3. Katip Çelebi ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?

A) Dönemini etkilemiş, sonraki zamanlarda da yapıtlarından yararlanılmış bir kişidir.

B) 17. yüzyılda yaşamış bilim adamı ve sanatçılardandır.

C) Keşfü’z Zünun adlı bibliyografya türünde Cihannüma

adlı coğrafya türünde yapıtı vardır.

D) Mantıku’t-Tayr en bilinen çeviri yapıtlarından biridir.

E) Yapıtlarının bazılarında sade nesrin, bazılarında ise

orta nesrin özellikleri görülür.

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

10. I. Tezkire - biyografi

II. Seyahatname - gezi yazısı

III. Ruzname - günlük

IV. Risale - mektup

V. Velayetname - peygamber tarihi

Yukarıda numaralanmış kavramlardan hangisi karşısındaki ile uyuşmaz?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

11. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatına verilen adlardan biri değildir?

A) Saray Edebiyatı

B) Klasik Edebiyat

C) Yüksek Zümre Edebiyatı

D) Salon Edebiyatı

E) Eski Türk Edebiyatı

12. Divan şiiri ile ilgili aşağıdaki verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Şiirlerde başlık kullanılmamış, şiirler rediflerinin ya da

nazım biçimlerinin adıyla anılmıştır.

B) Başlangıçta Türkçe sözcüklerin daha çok kullanılmışa

da özellikle 16. yüzyıldan sonra dil oldukça ağırlaşmıştır.

C) Genellikle tam ve zengin uyak kullanılmış, göz için kafiye ilkesi benimsenmiştir.

D) Şiirlerin son biriminde mahlas adı verilen takma isim

kullanılmıştır.

E) Parça güzelliği yerine bütün güzelliği önemsenmiştir.

7. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) Tezkire, ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı kitaba verilen isimdir.

B) Sefaretname; yurt dışına gönderilen elçilerin gittikleri

yerin durumuna ve özelliklerine ilişkin izlenimlerini anlattıkları eserlerdir.

C) Siyasetname, devlet adamlarına yöneticilik sanatına

ilişkin bilgiler veren edebi eserlerin adıdır.

D) Vakayiname; mektuplardan ya da çeşitli konulardaki nesirlerden oluşan kitaplara verilen isimdir.

E) Gazavatname, padişahların, vezirlerin ya da ünlü komutanların savaşlarını, akınlarını anlatan edebi türdür.

8. I. Hoca Dehhani ile başlayıp Nabi ile sona eren bir edebiyattır.

II. Somut ve halka yönelik bir edebiyattır.

III. Bir şehrin güzelliklerini anlatan eserlere şehrengiz denir.

IV. Düğün törenlerini anlatan eserlere “surname” denir.

V. Tuyuğ, şarkı, mesnevi gibi şiir türleri vardır.

Yukarıda divan edebiyatıyla ilgili numaralanmış cümlelerin hangilerinde bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I. ve II. B) I. ve V. C) II. ve IV.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

9. Divan edebiyatında süslü nesir türünün karşılığı olarak

“inşa” sözü kullanılır. Süslü nesrin ilk örneğini Fütüvvetname adlı yapıtıyla Sinan Paşa kaleme almıştır. Fuzuli’nin

Şikayetname’si Türkçe yazdığı diğer bazı mektupları Veysi

ve Nergisi adlı yazarların eserleri sanatlı nesir örneğidir.

Yukarıdaki numaralanmış yerlerden hangisinde bir yanlışlık yapılmıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

I

II III

IV

V

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. I. Önemli bir savaş kazanıldığında bunu diğer İslam devletlerine, hanlara, prenslere, vali ve şehzadelere bildiren genellikle sanatlı yazılardan oluşan mektuplardır.

II. Muhammet peygamberin hayatını anlatan manzum ya

da mensur tarzda yazılabilen kitaplardır.

III. Padişah çocuklarının doğum, sünnet, nişan, düğün gibi

törenlerini anlatan manzum, mensur ya da manzummensur karışık yazılan eserlerdir.

IV. Başta dört halife olmak üzere, çeşitli din büyüklerinin

veya tarihe geçmiş ünlü kimselerin yaşamlarını bazı

olağanüstü hâlleriyle birlikte anlatan eserlerdir.

V. Belli bir meslekte yetişmiş kişilerin, özellikle de divan

şairlerinin yaşam öykülerinin anlatıldığı eserlerdir.

Numaralanmış olarak verilen cümlelerde aşağıdaki

edebî türlerden hangisi ile ilgili bilgi verilmemiştir?

A) Surname    B) Velayetname

C) Fetihname    D) Tezkire

E) Sefaretname

5. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatında tanınmış

tezkire yazarlarından biri değildir?

A) Ali Şir Nevaî

B) İbrahim Peçevi

C) Sehi Bey

D) Latifi

E) Âşık Çelebi

6. Tarih, geçmişteki belli bir dönemi anlatan, resmi niteliği

olmayan yapıtlardır. ---- ise Osmanlı Devleti’nin resmi tarihidir. Tarih yazarına “----” , bu türden eserlerin yazarlarına

da “vakanüvis” denir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) Vakayıname – müverrih

B) Salname – münşi

C) Siyasetname – şarih

D) Velayetname – müellif

E) Fütüvvetname – nasir

1. (I) Sade nesir; halkı bilgilendirmek için, yalın, sanatsız

bir dille yazılan yapıtlardan oluşur. (II) Genel olarak tefsir

ve hadis kitapları, din ve tasavvuf konularında yazılanlarla tarih, menakıpname ve destan niteliği taşıyan yapıtlar

bu türdendir. (III) Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği

Câmasbnâme adlı yapıtı sade nesrin başarılı bir örneğidir.

(IV) 14. Yüzyılda yazılan Kul Mesut’un Kelile ve Dimme

Tercümesi de sade nesir ile yazılmıştır. (V) Ahlak ve felsefe konularını işleyen eserler, özellikle de şair ve edebiyatçıların birbirlerine yazdıkları mektuplar ise hüner gösterme

amacının ön planda olduğu süslü nesir örnekleridir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Şiir ağırlıklı olmakla birlikte divan edebiyatında, nesir (düzyazı) türünde eserler de yazılmıştır; divan edebiyatında

sanatlı bir dille yazılan düzyazıya ----, bu türden metinlerin

yazarlarına da ---- denirdi.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) manzume – nazım    B) nesir – nasir

C) inşa – münşi    D) telif – müellif

E) mektup – kâtip

3. Süslü nesrin ilk örneklerine 15. yüzyılda rastlanmaktadır.

Bu nesir, kısa ve secili cümlelerle başlar. Türün ilk örneğini

Tazarruname adlı eseri ile Seydi Ali Reis kaleme almıştır.

Bu nesrin en uç örneklerini, Veysî ve Nergisi ortaya koymuştur.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

II

I

III IV

V

6

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

10. Sade nesir örneklerinin verildiği aşağıdaki sanatçı –

eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Seydi Ali Reis – Mir’atü’l-Memalik

B) Sehi Bey – Heşt Behişt

C) Mercimek Ahmet – Kabusname Tercümesi

D) Kul Mes’ut – Kelile ve Dimne Tercümesi

E) Kâtip Çelebi – Seyahatname

11. Süslü nesir; hüner ve marifet göstermek amacıyla yazılmış,

Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü, düzyazıda

uyak anlamına gelen “mazmun”ların kullanıldığı, söz ve anlam sanatlarıyla dolu, bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle

örülmüş, güç anlaşılır bir nesirdir. Divan edebiyatında bu

nesir türünün karşılığı olarak “inşa” sözü kullanılır. Süslü

nesrin ilk örneğini “Tazarruname” adlı yapıtıyla Sinan Paşa

kaleme almıştır.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

12. I. Edebiyatımızda bu türün ilk örneği Yusuf Has Hacip’in mesnevi tarzındaki “Kutadgu Bilig” adlı yapıtıdır.

II. Lütfi Paşa’nın “Asafname” adlı yapıtları bu türün başarılı

örneklerindendir.

Numaralanmış olarak verilen bilgiler aşağıdaki edebî

türlerden hangisi ile ilgilidir?

A) Menakıpname    B) Sefaretname

C) Gazavatname    D) Siyasetname

E) Surname

I

II

III

IV V

7. Divan edebiyatı döneminde yazılan tarih kitapları içlerinde

yer yer sanatlı söyleme kaygısı taşıyan metinler içerse de

genellikle, orta nesir örneği olarak değerlendirilebilir.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Dönemi’nde adı öne

çıkan tarih yazarlarından biri değildir?

A) Aşıkpaşazade

B) Hoca Sadettin Efendi

C) Peçevi İbrahim Efendi

D) Ahmet Paşa

E) Naima

8. (I) Tezkireler, ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı

yapıtlardır. (II) Biyografinin divan edebiyatındaki karşılığı olan bu eserlerin Türk edebiyatındaki ilk örneği, Ali Şir

Nevai’nin “Mecalis-i Seb’a” adlı yapıtıdır. (III) Latifi’nin bu

türde kaleme aldığı “Tezkiretü’ş Şuara” adlı yapıtı süslü

nesir örneğidir. (IV) Sinan Paşa’nın “Tezkiretü’l Evliya” adlı

yapıtı da evliyaların yaşamlarının yer aldığı bir tezkiredir.

(V) Anadolu’daki tezkire türünün ilk örneği ise Sehi Bey’in

“Heşt Behişt” adlı eseridir.

Divan edebiyatı ile ilgili bilgilerin verildiği bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı

vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

9. Sanatlı divan nesri (düzyazı) ile ilgili aşağıdaki verilen

bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dil, konu ve tür yönünden Arap ve İran edebiyatlarının

etkisindedir.

B) Söyleyiş güzelliğinden çok, konu ve düşüncenin doğru

ve etkili anlatılmasına önem verilir.

C) Yabancı sözcük ve tamlamalarla yüklü bir dil kullanılır,

söz sanatlarına ve mecazlara önem verilir.

D) Cümlelere yerleştirilen secilerle (uyaklı sözlerle) şiirdekine benzer bir ahenk yaratılmaya çalışılır.

E) Cümleler uzundur, paragraf düzeni yoktur ve noktalama işareti kullanılmaz.

7

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

4. I. XVII. yüzyılda bibliyografya alanında yazılan eserde on

beş bin civarında kitap adına yer verilmiştir.

II. Erzurumlu İbrâhim Hakkı’nın yazdığı eser, hem dini

bilgileri hem de pozitif bilgileri içermesiyle dikkat

çekmiştir.

III. Vehbî tarafından yazılan bu mensur eserde III. Ahmet’in

şehzadelerinin sünnet şöleni anlatılmıştır.

IV. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıldaki siyasi ve sosyal

alandaki yozlaşmalara dikkat çeken bir eser, bahsettiği

konuların çözümü ile ilgili yazarın görüşlerini de aktarır.

V. XVII. yüzyıl süslü nesrinin en güzel örneği olan eser,

daha çok Siyer-i Veysî olarak tanınır.

Numaralanmış olarak verilen cümlelerde aşağıdaki

eserlerden hangisi ile ilgili bilgi verilmemiştir?

A) Keşfüz-Zünun    B) Nihalistan

C) Marifetname    D) Dürretü’t-Taç

E) Koçi Bey Risalesi

5. Hadikatü’s-Süeda, ---- maktel (ağıt) türünde yazmış olduğu bir eseridir. Eser, Kerbelâ’da Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi olayını anlatır. Mensur bir eserdir fakat aralarda manzum parçalar da görülür. Ayrıca sanatçının Molla Camî’nin

aynı isimdeki eserinden manzum bir kırk hadis tercümesi

olan Tercüme-i Hadis-i Erbain adlı bir eseri de vardır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Nabi’nin

B) Baki’nin

C) Fuzuli’nin

D) Nef’i’nin

E) Sinan Paşa’nın

1. ----, divan edebiyatında devlet teşkilatı bünyesindeki divan, kalem gibi resmî dairelerde çalışan nişancı ve küttapların yazdığı çoğu ağdalı bir üslupla yazılan resmî yazılar

ve mektuplar yanında şair ve edebiyatçıların kaleme aldığı

her çeşit sanatlı düzyazının bir araya getirildiği kitaplardır.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Münşeatlar    B) Surnameler

C) Şairnameler    D) Mesnevilerf

E) Menakıpnameler

2. Ali Şir Nevai’nin Türkçe divanlarından başka Farsça Divan’ı

ve Hamse’si bulunmaktadır. Nevai’nin Mecalisü’n-Nefais

adlı eseri, Türk edebiyatında ilk şuara tezkiresi olması bakımından önemlidir. Bir diğer önemli eseri Farsça ile Türkçeyi karşılaştırdığı Divan-ı Lügati’t-Türk’tür.

Bu parçadaki numaralanmış yerlerin hangisinde bilgi

yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdaki sanatçı – eser eşleştirmelerinden hangisi

yanlıştır?

A) Seydi Ali Reis – Kitab-ı Bahriye

B) Sehi Bey – Heşt Behişt

C) Âşık Paşazade – Tevarih-i Al-i Osman

D) Mercimek Ahmet – Kabusname Tercümesi

E) Kul Mesut – Kelile ve Dimme Tercümesi

I

II III

IV

V

8

ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ - ÖDEV TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Düzyazı Türleri

6. ----; Türk edebiyatında ordunun akınlarını, savaşlarını, kahramanlıklarını ve zaferlerini, düzyazı ya da şiir biçiminde

anlatan edebî türdür. Türün ilk örneğini 15. yüzyılda Kâşifi

yazmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Fütüvvetname

B) Gazavatname

C) Velayetname

D) Salname

E) Siyasetname

7. Şair Ahmet Paşa’nın torunudur. Tarih yazarı olarak ün yapmıştır. Sade bir dili vardır. En önemli eseri Tevarih-i Al-i

Osman’dır (Osmanlı Tarihi).

Bu parçada tanıtılan divan edebiyatı sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Âşık Paşazade

B) Enderunlu Vasıf

C) Şeyhülislam Yahya

D) Ahmet Paşa

E) Nabî

8. (I) Divan edebiyatında süslü nesir türünün karşılığı olarak

“inşa” sözü kullanılır. (II) Süslü nesrin ilk örneğini “Tazarruname” adlı yapıtıyla Sinan Paşa kaleme almıştır. (III) 16.

yüzyılda eser veren Fuzuli’nin Şikayetname’si ve Türkçe

yazdığı diğer bazı mektupları süslü nesir örneğidir. (IV)

Veysî ve Nergisî’nin 17. yüzyılda ortaya koyduğu eserler,

sanatlı nesrin en önemli örnekleridir. (V) Süslü nesrin 18.

yüzyıla ait başarılı eserlerinden biri ise Evliya Çelebi’nin

Seyahatnamesi’dir.

Divan nesri ile ilgili bilgilerin verildiği bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

9. Şeyh Gâlip’in Divan’ından sonra en önemli eseri ---- mesnevisidir. Yirmi bir ya da yirmi altı yaşlarında yazdığı zannedilen bu sembolik mesnevi, edebiyatımızın Allah aşkını

işleyen en güzel eserlerindendir. Sanatçı, bu eseriyle divan şiirine özgün bir bakış açısı kazandırarak yeni bir eda

getirmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Gülşen-i Aşk     B) Hayrabat

C) Sohbetü’l-Esmar     D) Hüsn ü Aşk

E) Yusuf u Züleyha

10. Öğretici metinler arasında 17. yüzyılda mesnevî türünde

kaleme alınmış bir tezkire de dikkati çeker. Bu tezkire Edirneli Güftî’nin yazdığı ---- adlı tezkiredir. Eser edebiyatımızdaki ilk manzum tezkiredir. Süslü ve ağır bir dili olan eserde

106 şair hakkında bilgi verilmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Hadikatü’s-Süeda

B) Mecalisü’n-Nefais

C) Heşt Behişt

D) Tezkire-i Latifi

E) Teşrifatü’ş-Şuara

11. XVIII. yüzyılda yaşamış, zevk ve eğlenceye aşırı düşkün

bir şairdir. Düzensiz, sıkıntılı ve maceralı hayatına rağmen

sanatçı, divan şiirinin çok eser veren şairlerinden biridir.

Oldukça hacimli bir Divan’ı vardır.

Aşağıdakilerden hangisi bu parçada hakkında bazı bilgiler verilen sanatçıya ait eserlerden biri değildir?

A) Hubanname

B) Zenanname

C) Sıhhat ü Maraz

D) Çenginame

E) Defter-i Aşk

1

KONU ÖZETİ

AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Fasikül

Numarası DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI 14

14. yüzyıl

Gülşehri, Kırşehir’de bir Mevlevi tekkesi kurmuş, orada

şeyhlik yapmış, mutasavvıfî bir şairdir.

Türkçe şiir söylemeye önem vermiştir.

Mantıku’t Tayr (Kuşların dili) adlı eseri, mesnevi tarzında yazılmıştır; tasavvufi hikâyeler içermektedir.

Felekname’si, ahlaki, tasavvufi ve didaktik bir yapıttır.

Âşık Paşa, mutasavvıf bir şairdir. Yapıtlarını sade bir dille

yazmış ve Türkçenin Anadolu’da bir edebiyat dili olarak yerleşmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.

Garipname, ahlaki, tasavvufi ve didaktik bir mesnevidir.

Fakrname, Vasf-ı Hâl, Kimya Risalesi, diğer eserleridir.

Ahmedî, Türkçeyi iyi kullanan, şiir tekniğine hâkim kudretli

bir şairdir. Divan tertip eden ilk divan şairi olması bakımından divan şiirinin asıl kurucusu kabul edilir.

Divan’ı dışında, mesnevi türünde İskendername, Cemşid ü

Hurşid adlı eserleri vardır.

Tervihü’l Ervah, manzum bir tıp kitabı; Mirkatü’l Edeb, Arapça-Farsça manzum sözlük türündeki eserleridir.

Bilgi

Divan Edebiyatı:

13. yüzyıl:

Hoca Dehhani, divan edebiyatının din dışı konularda şiir

yazan ilk temsilcisidir.

Alaaddin Keykubat’ın isteği üzerine 20 bin beyitten oluşan

bir “Selçuk Şehnamesi” yazmıştır.

Mevlana, 7 yaşlarında ailesiyle birlikte Afganistan’ın Belh

şehrinden gelmiştir. Geniş bir höşgörüye dayalı fikirleri ile

tanınmıştır.

Mesnevi adlı eseri, dinî ve tasavvufi öğütler içerir.

Divan-ı Kebir’inde, gazel, kaside vb. şiirler yer alır.

Fih-i Mafih, Mektubat, Mecalis-i Seba diğer eserleridir.

Şeyyad Hamza, şeyyad (duvar ustası) iken Ahi zümrelerine

katılarak tarikat çevrelerine girmiştir. Dastan-ı Sultan Mahmud ve Yusuf u Züleyha mesnevileri tasavvufi eserlerdir.

Bilgi

14. yüzyıl

Kadı Burhanettin, şiirlerinde aşk ve kahramanlık konularını

işlemiş, Şiirlerinde mahlas kullanmamış, tuyuğ türündeki şiirleriyle tanınmıştır.

Nesimi, Hurifiliğe bağlı, mutasavvıf bir şairdir. Şeriata aykırı

sayılan bazı fikirleri nedeniyle öldürülmüştür.

Şiirlerinde Azeri Türkçesini ve Farsçayı kullanmıştır.

Türkçe ve Farsça iki Divan’ı vardır. Tuyuğları ile tanınmıştır.

Ahmet Fakih: Hayatı hakkında bilgiler sınırlıdır. Çarhnâme,

100 beyitten oluşan, tasavvufi konuların işlendiği kaside türünde bir eserdir.

Sultan Veled, Mevlana’nın oğludur. Dinî-tasavvufî konulara ağırlık vermiştir. İbtidanâme adlı eseri, Mevlâna’nın ve

onunla ilişkileri olan kişilerin yaşamlarına ait bilgiler içerir.

İbtidanâme, Rebâbnâme, İntihânâme, Maarif önemli eserleridir.

Bilgi

15. yüzyıl:

Şeyhî, iyi bir tıp eğitimi görmüştür. Göz doktorluğu yapmış,

gözlerinden rahatsız olan I. Mehmet Çelebi’yi tedavi etmiştir.

En tanınmış eseri, hiciv türü bir eser olan Harname’dir.

Hüsrev ü Şirin adlı aşk konulu bir mesnevisi vardır.

Ahmet Paşa, “Sultanu’ş-Şuara” unvanı alan ilk şairdir, tek

eseri Divan’ıdır. Nazireleri ve manzum tarih düşürme amaçlı

şiirleri oldukça başarılıdır. Fatih Sultan Mehmet’e yazdığı

“Kerem” redifli kasidesi ünlüdür.

Necati, asıl adı İsa’dır, Kastamonuludur; Türkibasit akımının

önemli isimlerindendir. Divan’ı dışında, ”döne döne” redifli

gazeli meşhurdur.

Süleyman Çelebi, Bursa Ulucami’de müezzinlik yapmıştır.

Vesiletü’n-Necat adlı eseri “mevlit” geleneğinin en başarılı

örneğidir.

Ali Şir Nevai, Çağatay sahasında yetişmiştir, tuyuğları ile

ünlüdür. Edebiyatımızda ilk hamseyi oluşturmuştur. Mecalis’ün Nefais adlı eseri, Türk edebiyatının ilk tezkiresidir.

Muhakemet’ül Lugateyn adlı eserinde Türkçenin Farsçadan

daha üstün bir edebiyat dili olduğunu savunmuştur.

Bilgi

2

KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ - KONU ÖZETİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Sanatçıları

18. yüzyıl:

Nedim, şuhane gazelleri ve şarkıları ile tanınmış, Lale Devri

şairi olarak ünlenmiştir. Mahallileşme akımının en büyük

temsilcisidir.

Dinî konulara yer vermeyen Nedim, Karacaoğlan’ı anımsatır. Divan’ı vardır.

Şeyh Gâlip, genç yaşta Galata Mevlevihanesi şeyhi olmuş,

Sultan III. Selim ile sıkı bir dostluk kurmuştur.

Sebkihindi akımının en önemli temsilcisidir. Gazellleri ağır

ve kapalı bir anlatıma sahiptir.

Divan’ı dışında Hüsn ü Aşk mesnevisi ile tanınır.

Enderunlu Fazıl, Nedim’i anımsatır; dağınıklık ve lakayıtlık,

onun şiirlerini basitliğe düşürmüştür.

Divan’ı dışında, Defter-i Aşk, Zenanname ve Hubanname

adlı mesnevileri ve Çenginame adlı dörtlüklerden oluşan bir

eseri vardır.

Bilgi

17. yüzyıl:

Nef’î, Erzurumludur, iyi bir öğrenim görmüştür.

Döneminin devlet büyüklerine yazdığı kasidelerle, ayrıca hicivleriyle tanınmıştır.

Nef’î, divan edebiyatının en önemli kaside şairidir.

Şiirlerinde ses öğesi çok güçlüdür, şiirlerinden kılıç şakırtılarının sesini duymak veya bahar manzaralarının kokusunu

hissetmek mümkündür.

Türkçe ve Farsça Divan’ı vardır. Hiciv türündeki şiirlerini Siham-ı Kaza adlı bir kitapta toplamıştır.

Nâbî, iyi bir öğrenim görmüş; İstanbul’da, Halep’te çeşitli görevlerde bulunmuştur. Şiirlerinde düşünce ön plandadır.

Toplum yaşamında aksayan yönleri eleştirmiş; din ve töreyle

ilgili öğütler içeren hikemî (didaktik) tarzda şiirler yazmıştır.

Divan’ı dışında; Hayriyye ve Hayrabad adlı mesnevileri,

mektuplarından oluşan Münşeat’ı ve hac yolculuğunu anlattığı Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserleri vardır.

Nâilî, gazelde başarılıdır, sebkihindi temsilcisidir. Divan’ı

vardır.

Neşati, Mevlevî şeyhidir. Kasidelerinde Nef’î’nin etkisi görülür. Sebkihindî tarzının öncülerindendir.

Şeyhülislam Yahya Efendi, uzun süre şeyhülislamlık yapmıştır. Baki ile Nedim arasında köprü olmuş, mahallileşme

akımına öncülük etmiştir. Divan’ı vardır.

Bilgi

16. yüzyıl:

Fuzulî, divan edebiyatı’nın en büyük şairlerinden biri kabul

edilir. Bağdat dolaylarında yaşamış, Azeri Türkçesiyle yazmıştır.

Şiirlerinde tasavvufi aşkı işlemiş, aşk ve ızdırap şairi olarak

tanınmıştır.

İlimsiz şiirin temelsiz duvar gibi olduğunu söylemiştir.

Türkçe, Farsça ve Arapça Divan’ı vardır.

Şikayetname adlı mektup türünde eseri süslü nesir örneğidir. Hadikatu’ s-Sueda adlı eseri, Kerbela olayını anlatır.

Leyla vü Mecnun, Beng ü Bade, Sıhhat ü Maraz mesnevi

türünde eserleridir.

Su Kasidesi edebiyatımızın en güzel naat örneklerinden biridir.

Zati, Baki’nin yetişmesinde büyük katkısı vardır. En çok

“gazel” yazan şairlerden biridir. Şems ü Pervâne adlı mesnevisi, Edirne Şehrengizi ve Divan’ı vardır.

Bağdatlı Ruhî, Bağdat’ta doğmuştur, toplumsal konulara

ağırlık veren bir divan şairidir. En önemli eseri Divan’ı ve divanındaki Terkib-i Bend’idir.

Bilgi

16. yüzyıl:

Bâkî, 16.yüzyılın öteki büyük şairidir. “Sultanü’ş-Şuara” olarak tanınır. Çok iyi eğitim görmüş, medreselerde müderrislik

yapmış; kadılık, kazaskerlik görevinde bulunmuştur.

Ömrü boyunca şeyhülislam olmak istemiş fakat bu isteğine

ulaşamamıştır.

Çağına göre sade bir dil kullanmış, İstanbul’un güzelliklerini

anlatmış, bu yönüyle mahallileşme akımının öncüsü olmuştur.

Bâki, şiirlerinde tasavvufa yer vermemiştir. Aşk, tabiat, devrinin zenginliği onun şiirlerinde ustalıkla işlenmiştir.

En önemli eseri Divan’ıdır. Kanuni için yazdığı terkibibent biçimli Kanuni Mersiyesi meşhurdur.

Fazailü’l-Cihad, Fazail-i Mekke, Hadis-i Erbain Tercümesi

düzyazı türündeki eserleridir.

Hayalî, asıl adı Mehmet’tir. Divan’ı vardır. Gençliğinde başıboş bir hayat yaşamış, kalenderi dervişleri ile dolaşmıştır.

Taşlıcalı Yahya, Hamse sahibidir. Mesnevi çığırının en

önemli şairlerindendir.

Şah ü Geda, Yusuf u Züleyha tanınmış eserleridir.

Bilgi

3

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Sanatçıları

4. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde belirtilen sanatçıyla ilgili değildir?

A) Divan edebiyatında terkibibent ve terciibent türünün en

tanınmış ismidir. (Bağdatlı Ruhi)

B) Divan şiirinde düşünceye ağırlık vermiş, şiir ile düşünceyi birleştirmiştir. (Nabi)

C) Divan edebiyatında Türki-i Basit hareketinin temsilcilerinden olmuştur. (Necati)

D) Divan edebiyatının son büyük şairlerinden sayılmış Sebk-i Hindi akımının uygulayıcılarından biri olmuştur.

(Şeyhi)

E) Şiirlerini dönemine göre oldukça sade bir dille ve Azeri

Türkçesiyle yazmıştır. (Fuzuli)

5. Şeyh Galip’le ilgili olarak aşağıdakilerin hangisinde

yanlışlık yapılmıştır?

A) Divan edebiyatının son büyük şairidir.

B) Hayatının son dönemlerinde Türk-i Basit akımının edebiyatımızdaki en önemli temsilcilerinden biri olmuştur.

C) Eserlerinin en önemli yanı tasavvufi temellere sahip olmasıdır.

D) Hüsn ü Aşk ilahi aşkı anlattığı alegorik bir yapıttır.

E) Galata Mevlevihanesi şeyhlerindendir.

6. Erzurumlu, iyi bir öğrenim almış olan şair, kaside ve gazel

türlerinde çok başarılıdır. Hiciv edebiyatımızın en büyük

şairidir. Lirizmi yüksek şiirlerini Divan’ında; hicivlerini ise

Siham-ı Kaza adlı yapıtında toplamıştır.

Bu parçada tanıtılan ünlü şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nef’i B) Taşlıcal Yahya C) Nâbi

D) Şeyyad Hamza E) Nedim

7. 14. yüzyılın en çok yapıt veren ve bu yönüyle divan şiirinin

ilk büyük temsilcisi sayılan şair, aslen Kütahyalı olup Edirne’de saraylar çevresinde, refah içinde bir hayat sürmüştür.

Din dışı konularda yazmıştır. Cemşid ü Hurşid önemli yapıtlarındandır.

Bu parçadaki sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Necati B) Kadı Burhanettin C) Gülşehri

D) Aşık Paşa E) Ahmedi

1. Sivas’ta sultanlığını ilan etmiş, 18 yıl sultanlık yapmış, Yıldırım Beyazıt ve Timur gibi büyük hükümdarlarla savaşmıştır.

Akkoyunlularla giriştiği mücadelede pusuya düşürülerek öldürülmüştür. Şiirlerinde yiğitlik, aşk ve tasavvuf konularını

işlemiştir. Anadolu şiirinin kurucularından olmuştur. Tuyuğ

nazım şeklini en çok kullanan şairlerimizdendir. Onun bir

diğer özelliği de İslami ilimler, astronomi ve tıp eğitimi almış

olmasıdır.

Yukarıda sözü edilen divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şeyh Galip B) Âşık Paşa C) Ahmedi

D) Şeyyad Hamza E) Kadı Burhanettin

.

2. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde belirtilen kişi ile ilgili değildir?

A) Edebiyatımızda Yusuf u Züleyha adlı mesnevisi ile tanınmıştır. (Şeyyad Hamza)

B) Tasavvufi bir nitelik taşıyan Garipname adlı yapıtında

Türkçeye gereken önemi vermeyen aydınlara sitem

eder. (Âşık Paşa)

C) Mantıku’t Tayr’da Türkçeye bir kuş dili inceliği ve ahengi

kazandırılmıştır. (Gülşehri)

D) 126 beyitten oluşan, alegorik bir mesnevi olan Hârname

ile adını duyurmuştur. (Ahmet Paşa)

E) Nesir türünde iki eseri Mecalisü’n Nefais ve Mizanü’l

Evzan’dır. (Ali Şir Nevai)

3. ---- en tanınmış eseri Türkçe yazdığı 12.000 beyitlik ----.

Mesnevi biçiminde yazılan bu yapıt on bölümden oluşan,

dini ve tasavvufi öğütler veren bir ahlak kitabıdır. Süleyman

Çelebi bu yapıttan etkilenerek Mevlit olarak bilinen yapıtını

oluşturmuştur.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Mevlana’nın - Mesnevi’sidir

B) Fuzuli’nin - Şikayetname’sidir

C) Âşık Paşa’nın - Garipnâme’sidir

D) Şeyhi’nin - Harname’sidir

E) Fuzuli’nin - Leyla ile Mecnun’udur

4

KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ - KAZANIM TESTİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Sanatçıları

12. I. ---- divan şiirine “hikemi şiir” yaklaşımı kazandırmış 17.

yüzyıl sanatçısıdır.

II. ---- İskendername ve Cemşid ü Hurşit adlı mesnevileri

ile tanınmıştır.

III. ---- 15. yüzyılın ilk büyük şairidir, tıp eğitimi de alan sanatçının Hüsrev ile Şirin mesnevisi vardır.

IV. ---- 18. yüzyılda yaşamış, İstanbul Türkçesini, İstanbul’u şiirimize sokan sanatçı mahallileşme akımının da

temsilcisidir.

Yukarıda numaralanmış cümlelerdeki boş bırakılan

yerlere aşağıdaki şairlerden hangisi getirilemez?

A) Şeyh Galip B) Nedim C) Ahmedi

D) Nâbi E) Şeyhi

13. I. Kerbela olayını anlatan düzyazı türü eserdir. (Hadikatü’s Süeda)

II. Mektup niteliğinde bir eserdir. (Şikayetname)

III. Toplumsal yönü olan bir fabldır. (Harname)

IV. Alegorik bir mesnevidir. (Garipname)

V. Hiciv tarzı şiirlerin toplandığı yapıttır. (Siham-ı Kaza)

Yukarıdaki numaralanmış özelliklerden hangisi parantez içinde verilen eserle ilgili değildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

14. Divan edebiyatımızın en güçlü şairlerindendir. Din dışı konularda şiirler yazmıştır. Şairlik gücünü en çok gazel ve kasidelerinde göstermiştir. Tek bir divanı vardır. Divan’ındaki

en güzel şiir Kanuni Mersiyesi’dir. Mesnevi türünde eser

vermeyen şair daha yaşarken “Şairlerin Sultanı” unvanını

almıştır.

Bu parçada kendisinden söz edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fuzuli B) Şeyh Galip C) Baki

D) Nesimi E) Nabi

8. Divan edebiyatında Güvahi’nin Pendname’si, Şeyhi’nin

Harname’si, Gülşehri’nin Mantıku’t Tayr’ı, Fuzuli’nin

Beng ü Bade’si, Sinan Paşa’nın Garipname’si önemli

mesnevilerdendir.

Yukarıdaki altı çizili mesnevilerden hangisi belirtilen

sanatçıya ait değildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

9. 16. yüzyılın en başarılı mesnevi şairi olan sanatçı, gazelleri

ile de tanınır. Gazellerinde sade ve özentisiz bir dil kullanmıştır. Hamse sahibi olan sanatçı; Şah ü Geda, Yusuf u

Züleyha adlı mesnevileri ile ünlüdür.

Bu parçada tanıtılan divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şeyyad Hamza B) Zâti C) Bağdatlı Ruhi

D) Taşlıcalı Yahya E) Naili

10. • Vesiletü’n Necat

• Hadikatü’s Süeda

• Tazarruname

• İskendername

Yukarıda bir eseri verilmeyen sanatçı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Süleyman Çelebi B) Nef’i C) Sinan Paşa

D) Ahmedî E) Fuzuli

11. Divan edebiyatının birçok türünde yapıt vermesine rağmen “gazel” şairi olarak tanınmıştır. Divan şiirinin en büyük

temsilcilerindendir. Şiirlerindeki değişmez temalar aşk, tasavvuftur. Arapça, Farsça ve Türkçe divanı vardır. Azeri

Türkçesini kullanmıştır. Leyla ile Mecnun en önemli mesnevisidir.

Bu parçada kendisinden söz edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fuzuli B) Zati C) Ahmedi

D) Ahmet Paşa E) Aşık Paşa

I

II III

IV V

5

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Divan Edebiyatı Sanatçıları

PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ - PERFORMANS TESTİ

4. XVI. yüzyıl şairi Fuzuli’nin veya XVIII. yüzyıl şairi Nabi’nin

gazellerinin, hâlâ halk arasında okunup sevilmesi, bu edebiyatın, geçmişte geniş halk kesimi arasında ne derece

kabul gördüğünü de göstermektedir. Ayrıca, dünyanın en

çok okunan ve hemen her saat yeniden seslendirilen şiirinin, yani Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n Necat’ının bir XV.

yüzyıl metni olduğunu da burada ifade etmek gerekir. O

hâlde, bu edebiyatın soyut, halktan kopuk veya anlaşılmaz

bir edebiyat olduğu yolundaki yargıların yersiz olduğu ortadadır.

Yukarıdaki numaralanmış sözlerin hangisinde bilgi