Noktüri nedir?

Noktüri,  tıbbi bir terimdir ve gece uykudan uyanıp idrara çıkma isteği anlamına gelir. Geceleri uykudan uyanıp iki veya daha fazla idrar çıkmak, insanların uyku düzenini bozarak yaşam kalitesini olumsuz etkiler, yaşlılarda düşme ve yaralanmalara, gündüz yorgunluğa ve buna bağlı kazalara neden olabilir. 30 yaşın üzerindeki erşkinlerin yaklaşık üçte birinde noktüri vardır. Noktüri bir hastalık değildir, altta yatan vücudumuzdaki herhangi bir hastalığın veya birden fazla rahatsızlığın bir belirtisidir. Ürolojide yaşlı erkek hastalarda noktürinin en sık nedeni iyi huylu prostat büyümesidir (BPH).

Geceleri  kaç kez idrar çıkmak normaldir?

Noktüri, insanların uykularından uyanıp idrar çıkma durumudur. Normalde uyku öncesi geceleri idrara çıkma ile karıştırılmamalıdır.

Bu sorunun cevabını vermek zordur. Bu durum kişiden kişiye değişebilir, örneğin yatmadan önce fazla sıvı alanlar, alkol, kahve gibi içecek alanlar ve yaşlı kişiler geceleri daha fazla idrara çıkabilir. Normal bir erişkinin 6-8 saat idrar çıkmadan uyuması gerekir, ancak kişi uykudan uyanıp 2 veya daha fazla tuvalete gitme ihtiyacı duyuyorsa bu normal değildir ve  bir doktora gitmesinde fayda vardır.

Noktüri nedenleri nelerdir?

Noktüri, yaşlanmayla sık karşılaşılan bir durumdur, ayni zamanda böbrek fonksiyonları ve böbreğin idrarı konsantre etme yeteneğinde azalma ile ilişkilidir. Yaşlı erkeklerde prostat büyümesine bağlı erkekler sık idrara çıkar, bu durum erkeklerde genellikle prostata bağlanır, ancak yaşlı kadınlarda da prostat olmamasına rağmen sık idrara çıkma isteği vardır.

Noktüri bir çok nedene bağlı olabilir. Doğru tanı koyabilmek ve tedavi için iyi bir şekilde araştırmak gerekir. Öncelikle noktürinin Ürolojik bir nedene mi bağlı olduğu yoksa Üroloji dışı başka rahatsızlıklardan mı kaynaklandığını ortaya koymak önemlidir. 

Noktüri nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Poliüri: Vücudun günde fazla miktarda idrar yapması demektir
• Noktürnal poliüri: Vücudun geceleri çok miktarda idrrar üretmesi
• Mesanenin depolama sorunları: Mesanenin idrar depolamasındaki sorunlardan kaynaklanan durumdur
• Mikst veya karışık nedenler:  Bu durumlardan bir kaçı bir arada olabilir

Noktüri 5 kategoriye ayrılır:

Bu durumlarda hem erkek hem de kadın her iki cinste de noktüri görülür.

1. Genel poliüri veya global poliüri (gece ve gündüz aşırı idrar yapma)
2. Noktürnal poliüri (sadece geceleri aşırı idrar yapmak)
3. Uyku bozuklukları
4. Mesane kapasinin azalmış olması
5. Aşırı aktif mesane

Genel poliüri (gece ve gündüz aşırı idrar yapma, global poliüri): Global poliüri aşırı sıvı alımı veya iyi kontrol edilemeyen şeker hastalığı sonucu görülebilir. İnsan beyninde hipofiz denen bölgeden salgılanan anti diüretik hormon (ADH) sıvı düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. ADH eksikliğinde veya böbreklerin ADH’a cevap vermediği durumlarda diabetes insipitus denen bir hastalık ortaya çıkar. Her iki durumda da hastalar gece ve gündüz aşırı idrara çıkar. Ayrıca diüretikler (idrar söktürücülrer), SSRI (selektif serotonin geri alım inhibitörleri), kalsiyum kanal blokerleri, tetrasiklin ve lityum global poliüriye neden olur.

 Noktürnal poliüri: Bu durum aşırı sıvı alımına, özellikle kafein ve alkol gibi diüretik içeceklere bağlı olabilir. Ayrıca ADH hormonunun gece salımındaki bir bozukluğa veya böbreklerin bu hormona cevap vermemesine bağlı olabilir. Konjestif kalb yetmezliği, uyku apnesi ve böbrek yetmezliği de gene noktürnal poliüride rol oynar. Belirli koşullar, vücudun dokularında, özellikle bacaklarda sıvı birikmesine (periferik ödem) neden olur; uyumak için uzanırken, sıvı artık yerçekimi tarafından belirlenen aynı basınçlar altında değildir ve intravasküler (kan damarları içindeki) bölmesye geri döner. Daha sonra böbreklerden idrar olarak salınır. Bu tür durumlar arasında kalp, böbrek ve karaciğer yetmezliği, nefrotik sendrom, yetersiz beslenme ve venöz staz bulunur.

Uyku bozuklukları: Birincil uyku bozuklukları ayrıca uykusuzluk, huzursuz bacak sendromu, narkolepsi ve uyarılma bozuklukları (uyurgezerlik, kabuslar vb.) dahil olmak üzere noktüriye neden olabilir.

Azalmış mesane kapasitesi: Bu durum, mesane kapasitesinin azalması ve bunun sonucu olarak kişilerin sık sık idrara çıkması ile kendini gösteren bir hastalıktır, çok sayıda ürolojik sorundan kaynaklanabilir. Mesanede, mukozasını ve detrüsör denen mesane kasını tahriş edebilen ve “fonksiyonel” kapasitenin azalmasına neden olan birçok süreç meydana gelebilir:

• Mesane enfeksiyonları
• Mesane taşları
• Mesane kanseri
• Bakteriyel sistit
• Radyasyon sistiti
• İnterstisyel sistit gibi hastalıklar bunlardan bazılarıdır.

Aşırı aktif mesane: “İstem dışı kasılan” aşırı aktif mesane, noktüriye neden olabilir. Bazı insanlarda daha önceden geçirilen mesane operasyonları, radyasyon veya diğer mesanede hasar oluşturacak nedenler küçük “anatomik” mesane kapasitelerine yol açabilir. Prostat büyümesi, sıklıkla mesane fonksiyonu üzerinde derin etkileri olan birçok nörolojik hastalık gibi, genellikle noktüriye yol açar. Mesane zaten kısmen dolu olma eğilimi ile başladığından, eksik mesane boşalması sık idrara çıkmaya neden olabilir. Eksik boşalma sıklıkla prostat büyümesi, üretradaki skar dokusu, nörolojik sorunlar ve mesane prolapsusu gibi hastalıklarda  görülür.

Noktüri tanısı nasıl konur?

Noktüri tek başına bir hastalık olmayıp, bir veya birden fazla hastalığın bir belirtisi olarak hastalarda kendini gösterebilir. Bunun için hastanın ayrıntılı bir şekilde tıbbi sorgulaması yapılmalıdır. Hastanın yaşam tarzı, beslenme alışkanlıkları, uyku düzeni sorulmalıdır. Bazı durumlarda hastalardan mesane günlüğü tutulması istenebilir. Bu şekilde hastanın aldığı sıvı, çıkardığı idrar miktarı ve gece uykudan uyanıp kaç kez idrara çıktığı kaydedilir.

Altta yatan bir hastalıktan şüpheleniliyorsa (şeker hastalığı gibi) buna yönelik araştırmalar yapılmalıdır.

Yaşlı erkeklerde noktürinin en sık nedeni BPH olduğundan bu hastalarda da prostat büyümesi araştırılmalıdır.

Noktüri şikayeti ile kendini gösteren hastalıklar şunlardır:

• Şeker hastalığı 8diyabet)
• Hipertansiyon (tansiyon yüksekliği)
• Kalb hastalığı, damar hastalıkları, kalb yetmezliği
• Mesanede idrar çıkışına engel olan durumlar (taş gibi),inflamasyon veya cerrahi, radyoterapi gibi mesane kapasitesini azaltan durumlar
• Aşırı aktif mesane
• BPH (iyi huylu prostat büyümesi)
• Prostat kanseri
• Vaginal prolapsus (çok doğum yapmaya bağlı vajenin sarkması)
• Menapoz
• Doğum
• Pelvik prolapsus (rahim sarkması)
• Huzursuz bacak sendromu
• Bacaklarda ödem (sıvı toplanması, şişlik)
• İntersttisyel sistit)
• Masane hacminin değişik hastalıklara bağlı olrak küçülmesi
• Vücudun gece fazla idrar yapması

Bunların dışında aşağıdaki testlerin de yapılması gerekebilir:

• İdrar tetkiki ve idrar kültürü: İdrar yolu enfeksiyonu veya kanama araştırılabilir
• Kan testleri: Böbrek testleri, tiroid testleri, kolesterol ölçümü yapılabilir.
• Mesanede rezidü idrar tayini: Mesanede idrar yaptıktan sonra normalde idrar kalmaması gerekir. Eğer kalıyorsa mesane altı bir hastalık akla gelmelidir. BPH ve üretra darlığı gibi.
• Ürodinamik testler: mesanede bir rahatsızlık olup olmadığını araştırmak amacıyla yapıılan testlerdir.
• Sistoskopi: Mesanede taş, tümör gibi patolojileri ve mesane kapasitesini değerlendirmede yardımcıdır.

Noktüri tedavisi

Noktüri tedavisi hastaya göre planlanmalıdır. Her hastada neden farklı olacağından hastaları buna uygun olarak değerlendirmek önemlidir.

Noktürili hastalarda tedavi seçenekleri:

• Yaşam tarzı değişiklikleri
• İlaç tedavisi
• Ameliyat
• Bunların kombinasyonu şeklinde olabilir

Noktüri tedavisinde yaşam tarzı değişiklikleri nelerdir?

Nöktüri, yani gece idrara çıkmayı önleyici tedaviler yanında hastaların dikkat etmeleri gereken bazı yaşam tarzı değişiklikleri de önemlidir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yatmadan önce önleyici işeme – Yatmadan hemen önce mesanenizde mümkün olduğunca az idrar olduğundan emin olmak, gece idrara çıkma ihtiyacını ortadan kaldırmaya yardımcı olabilir.
• Gece ve öğleden sonra sıvı kısıtlaması – Gün boyunca yeterince sıvı tükettiğinizden emin olun, ancak bunları yatmadan 2-4 saat önce sınırlayın.
• Tuz kısıtlaması – Yüksek tuz alımı olan hastalarda, tuzun azaltılmasının gece idrara çıkma durumlarını azalttığı klinik olarak gösterilmiştir.
• Kafein ve alkol kısıtlaması – Kafein mesane aktivitesini arttırır ve bu nedenle özellikle günün ilerleyen saatlerinde tüketilirse gece idrara çıkmaya neden olabilir (kafeinsiz kahve ve çayın bile bir miktar kafein içerdiğini unutmayın). Alkol mesane tahriş edici olarak işlev görebilir ve bundan da kaçınılmalıdır.
• İlaç zamanlamasının ayarlanması – Farklı ilaçlar, özellikle diüretik ilaçlar, gece idrar üretimini etkileyebilir. İlaçlarınızda herhangi bir değişiklik yapmadan önce doktorunuza danışmanın son derece önemli olduğunu unutmayın.
• Öğleden sonra ve akşam bacak kaldırmalı varis çorabı kullanımı – Bacakları yükseltmek ve kompresyon çorabı kullanmak bacaklarda sıvı birikmesini önlemeye yardımcı olur. Bu, sıvıların kan dolaşımında düzgün bir şekilde dağılmasını sağlar ve idrar yapma ihtiyacını azaltmaya yardımcı olur.
• Uyku ilaçları – Uyku ilaçları, altta yatan başka potansiyel zararlı koşulların olmadığı ve idrara çıkma sinyalleriyle uyumanın herhangi bir ek soruna neden olmayacağı belirlendiğinde, sağlıklı uyku düzenini sürdürmek için doktorunuz tarafından geliştirilen yaşam tarzı değişikliği planının bir parçası olabilir.

Noktüri tedavisinde ilaç kullanımı (ilaç tedavisi)

Noktüri için eğer yaşam tarzı değişiklikleri etkili olmamışsa değişik ilaçlar denenebilir. Ayni ilaç bir kişide etkili iken başkasında etkili olmayabilir.

• Böbreklerden idrarın fazla süzülmesine yardımcı olan ilaçlar: Dezmopressin (DDAVP) diyabetes insipitus hastalığının tedavisinde etkili olabilir.
• Antikolinerjikler: Aşırı aktif mesane varsa antikolinerjikler mesanenin kasılmasını engelleyerek faydalı olabilir.
• Diüretikler: Böbreklerin idrar yapımını ve tansiyonu düzenleyerek yardımcı olabilir.
• Şeker hastalığı: Eğer şeker hastalığı varsa bubub ilaç ve diyetle kontrol altına alınması önemlidir.
• Mesane botoksu: Aşırı aktif mesane hastalığı diğer diğer ilaçlara cevap vermezse mesane kası içine botoks yapılabilir.

Noktürü tedavisi için ameliyat seçenekleri

Eğer noktüri yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlarla düzeltilmezse bu durumda nedene göre ameliyat gerekebilir.

Ameliyat gerektirecek bazı hastalıklar şunlardır:

• BPH (iyi huylu prostat büyümesi)
• Üretra darlığı
• Mesane boynu darlığı
• Mesane boynu yüksekliği
• Vaginal prolapsus
• Pelvik prolapsus
• Mesane tümörü
• Mesane taşı
• Mesane kapasitesinin ileri derecede küçüklüğü

Noktüri tedavisinde kombine yöntemler

Bazı durumlarda noktürinin etkili bir şekilde tedavi edilebilmesi için yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi veya cerrahi tedavi değişik şekillerde birlikte kullanılabilir.

Bu tedavilerle, özellikle belli bir nedene bağlı olan noktüri durumu büyük oranda tedavi edilir. Hastalar düzenli uyku uyumaya başlarlar, yaşam kaliteleri düzelir. Bazı kronik hastaların (şeker hastalığı gibi) yaşam boyu belli hayat tarzlarını devam ettirmeleri gerekir.  

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı