sosyalist siyasal düşünüş

tarihiK AUTSKYÂh m e t EvrimL E I N I I N Arif GelenM A R T O V Ali Korucu L U X E M B U R G IMuri Colakoğlu S T A L İ I N I Veli Korucu P R E O B R A J E N S K İ Bilsay Kuruc B U K H A R İ I N I Natali Uluhan ewa□ I M İ T R O V A l iÖ z e r gB L U M ÖzerOzankaya CL U K A C Z IMusret Hızır SG R A M S C H I P ars Esin ^R O Y Ünsal O sk ay «■M A O Ömer Madra ■K A R D E L J Baskın Oran AC R O S L A N D ErgunÖzbudun C H E Mete Tuncay

BİLGİ YA YIN LARI ÖZEL DİZİ : 16

Birinci Basını Ağustos 1976

ana< v avijji vıf.lili.- Mı İm: C.'ö 'jat<hi• :-öoC îa.?6 7otı

. Anh*«*

r » 'S ' J ı*H 33 53 01£<•}•* "41» i»Aj-'i.ui

Sosyalist Siyasal Düşünüş TarihiCilt : 2

Derleyen :METE TUNÇAY

BİLGİ Y A Y I N E V İ

İ Ç İ N D E K İ L E R

XVII. K. K AUTSKY (1854-1938) ................................................................................. 537

Proletarya D iktatörliiğu’nden1. Sorun ....................................................................................................................... 5422. Demokrasi ve Siyasî İktidarın Ele G eç ir ilm esi............................................. 5433. Demokrasinin E tk i le r i . . . ............................................................. 5474. Diktatörlük .................................................... .................................................... 5545. Yeni Teori .............................................................................................................. 562Bibliyografya...................................................................................................................... 569

tngil izce çevirisinden: Alım cı Evrim

X V in . V. I. LENIN (1X70-1924)......................................................................................... 571Proletarya D evrim i ve Dönek K aııtsky’den1. Giriş ....................................................................................................................... 5752. Kautsky, M arx’i Nasıl Kötü Bir Liberal Yaptı? ................................... 5773. Burjuva ve Proleter Demokrasi............ ........................................................... 5864. Sömürenle Sömürülen Arasında Eşitlik Olabilir mi? ......................... 5935. Sovyetler Devlet örgütü Olma Yürckliliğmi G iiM .n yorlar 599Bibliyografya........... ............................................................................. ....................... 605

İngilizce çevirisinden: A rif Gelcıı

XIX. J. M ARTOV (1873-1923)........... ................................................................................ 611

D evle t ve Sosyalist D evrim 'den1. Azınlık Diktatörlüğü .......................................................................................... 6142. Proletarya Üzerinde Diktatörlük ........................................................... 6203. iMar.\ ve Proletarya Diktatörlüğü ........................................................... 627Bibliyografya ............................. ....................................................................... 636

İngilizce çevirisinden : AH Korucu

XX. R. LUX EM BU RG (1870-1919)................................................................................. 637R us D evrim i1. Rus Devrim inin Temel Anlamı..................... .......................................... 6412. Bolşevik Toprak P olitikası................................................................................ 6513. M illiyetler Sorunu .......................................................................................... 6544. Kurucu M eclis ................... ............................................................................... 6605. Oy Hakkı Sorunu .......................................................................................... 6646. Diktatörlük Sorunu ..................... . .............................................................. 6677. Yolsuzluğa Karşı M ücadele ....................................................................... 6708. Demokrasi ve D ik ta tö r lü k ................................................................................ 671Bibliyografya .......................................................................................................... ^75

İngilizce çevirisinden: N uri Çolakoğlıı

533

Bu tiin Eserlerı’nĞen Parti ve Muhalefet1. Partinin Durumu ................................................. &8 I2. Tartışmanın S o n u ç la r ı......................................................................................... 6883. Partiyle M uhalefet Arasındaki Temci Ayrılıklar .......................... 6904. Bundan Sonra N e Olacak?....... ...................................................................... 6975. Bıık hurin Grubu vc Partimizdeki Sağ S a p m a ............................................ 701

Bibliyografya ...................... ............................................................. 7**7İngilizce çevirisinden : I'eli Korucu

XXII F_. A. PKfc.OBRA.lt.NSkl (1886-1937) 7<*9Yeni İki isal'tan«Sosyalist İlk Birikintin Yasası» ....................................................................... 71-Bibliyografya .......................................... 728

İngilizce çevirisinden : Bil:say K ıınıc

XXIII. N . I. BUKHAK1N ( 1 8 8 8 - 1 9 3 8 1 .............................. 729

Bir İktisatçının Notları ..........................................................................................Bibliyografya .............................................................................................................. 757

Rusça aslandan: Vatali Ululum

XX IV. G. D1M H RO V (1882-19491 759

Faşist Salrlırı re İşçi Sınıfının Faşizm e Karşı M ücadelesinden Konıinlern'in ödevlerTndenI. Faşizm ve İşçi Sınıfı ........................................................................................ '6 ­2. Faşizmin Sınıf N iteliği ............................................................................... 7633. Faşizmin Zaferi Kaçınılmaz mıdır? 7674. Faşizm Azcın, ama Dengesiz Bir Güçtür . 7715. İşçi Sınıfının Faşizme Karşı Birleşik Cephesi .................................. 7746. Birleşik Cephenin Önemi ................................................................................7. Birleşik Cephenin Kapsamı ve Biçimleri ... 7768. Anti-Faşist Halk Cephesi ................................................. 7789. Birleşik Cephe Hükümeti ............................................................ 780

10. Faşizme Karşı İdeolojik Mücadele ....................................................II . İşçi Sınıfının Siyasal BirliŞi .......................................................................12. Sonuç ....................................................................................................................... 797Bibliyografya .............................................................................................................. 79-

İngilizce çevirisinden : A li Ö zer

X X V . I. Bl.UM il8 7 2 1950ı 797

insan ö lçüsünde ’den .......................................................................................... 8i>f)Bibliyografya? ................................. 877

Fransızca aslından : Ö zer Ozankaya

XXVI. ( i. LCKACZ (1885- ) 835

Taktik re Ahlâk .................................................................................................... 838Bibliyografya .............................................................................................................. 839

Almanca çevirisinden : Nıısrel H ızır

XXI. Y. V. STALİN (1879-1953) 677

534

XXVII. A. G R A M SC I ( 1891-1937)

Hapishane D efterlerinden1. Siyasetin öğeleri .......................................................................................... 8642. Siyasal Parti .................................................................................................... 8673. Sanayiciler ve Tarımcılar ................................................................................. 8734. Durumların Çözümlenmesi. Güç İlişkileri ............ 8755. Organik Bunalım Dönemlerinde Siyasal Parti Yapılarının Bazı

Görünümleri Üstüne Düşünceler ............................................................. 884Bibliyografya .............................................................................................................. 892

İtalyanca aslından: Pars Esin

XXVIII. M. N. KOY (1887-1954) 895

1, Çin D evrim inin Soranları ve Proletaryanın Rolü . .. . . . . . . . .. 8992. Çin D evriminin Gelişine Olanakları ve N iteliğ i ........... . . 922Bibliyografya .............................................................................................................. 939

İngilizce çevirisinden; Utısal Oskay

X X IX . M AO Z E D U N G (1893- ) ......................................................................... 941

Partim izin Tarihindeki Bazı M eseleler Hakkında Karar . ....................... 945Bibliyografya .............................................................................................................. 992

İngilizce çevirisinden : Öm er Maclnı

XX X. E. KARDELJ (1910- ) ......................................................................... 997

Sosyalizm ve Savaş1. Çin İdeolojisi ve Çin Gerçeği ................................ 10002. Savaşın Kaçınılmazlığı Üstüne ............................................................... 10023. Toplumsal G üçlerle Savaş Arasında Günümüzdeki Niceliksel

ilişki ....................................................................................................................... 10054. Yeni’nin İçindeki Eski . .. ....... ................................................................ 10095. Barışsever ve Etkin Olarak Birarada Yaşamanın Gerekliliği .. 10126. Devrimci Olan Nedir ve N e Değildir? ..................................................... 10137. Savaş ve Sosyalizm .......................................................................................... 10178. Nedenler ve Sonuçlar . 10219. Çinlilerle Yugoslavların Görüş Ayrılıkları ............................................. 1027Bibliyografya .......................................................................................................... 1033

İngilizce çevirisinden: Baskın Oran

XXXI. C. A. R. CR O SLAND (1918- I .............................. 1035

Sosyalizm in G eleceğinden1) Sosyalizmin Anlamı .................... . . . ,a 1039

T. Revizyonizme Karşı Psikolojik Direnme ............................................. 1039II. Amaçlarla Araçların Karıştırılması ... 1042

III. Tem el Sosyalist özlem ler...... ..................................................................... 1045IV. İşbirliği özlem i ......................................................................................... 1047

. V. Refah ve Eşitlik Özlemleri ............................................................ 1053VI, İngiltere’de Sosyalizm Hâlâ Geçerli midir? ................................ 10552) Toplumsal Eş'tlik Sorunu............................................................................ 1058

T. Ekonomik Refah Kanıtı........ ..................................................................... 1058II. Kişisel Haset ve Ortak Küskünlükler ............................................. 1059

535

XX XII.

III. Eşitlik ve Toplum sal Adalet ................................................................. 1060IV. Eşitlik ve Toplumsal israf .................................................................. 106‘'V. Ne Kadar.......................... Eşitlik .................................................................. 1067

Bibliyografya .............................................................................................................İngilizce aslından : Ergim özbuAun

E. CHF. G U E V A R A <I92K-!967,I 1071

Ajrika, Asyıı ve Lâtin Amerika Halkları Dayanışma KonferansınaMesai •.................................................................................... 1074

Bibliyografya ..............................................................................................

536

K A U T S K Y(1854- 1938)

K A R L K A U T S K Y

Ünlü Alman M arxisti Karl Kautsky, 16 Ekim 1854'te (O zam anki Avus- turya-M acaristan im paratorluğunun bir kenti olan) Prag'da doğmuş, 17 Ekim 1938’de Am sterdam 'da ölm üştür. Babası, Yahudi aslından bir Cek ressamı, annesiyse AvusturyalI bir aktris ve romancıydı. Dokuz yaşında Viyana'ya giden Kautsky, ömrünün çoğunu Avusturya ve A lm anya’da ge­çirm iştir. Viyana Üniversitesinde okurken, 1874‘te Avusturya Sosyal D e­m okrat Partisine girmiş ve bu Partinin gazetesinde çalışm aya başlam ış­tır. 1880’de Zürich'te sürgündeki Alman Sosyalistlerine katılan Kautsky, burada Bernstein ’ın etkisiyle iyice M arxist olmuş ve ertesi yıl Londra’d.a M arx ’la Engels’i ziyaret ederek onlarla tanışmıştır. Kautsky 1883’te C e­nevre’de D ie N eue Z e it (Yeni Cağ) adlı aylık sosyalist dergiyi kurmuş ve yönetm enliğini yapm ıştır. (N eue Z e it, 1885-88 yılları arasında Londra’da, 1890-1917’de de -haftalık o la rak-S tu ttg art’ta çıkmıştır.) Kısa zam anda M arx'la Engels'in yakını haline gelen Kautsky, Engels’in ölümünden sonra, İkinci E n tern asyo n alce M arxizm in en önemli kuramcısı sayılmıştır. G er­çekten, 1891’de Erfurt program ının yaratıc ılarından biri olan Kautsky, 1898'de em peryalizm sorununu, 1899'da da tarım sorununu ele alan ilk M arxist araştırıcıdır. İkinci E n ternasyonalde başgosteren Bernstein Re- vizyonizm ine karşı, M arxist ortayı savunmuş; Bernstein’ın (anonim şirket hisseleri şeklindeki) küçük servetlerin artışına bakarak, serm aye terakü ­münün M a rx ’in öngördüğünün tersine sınıf çatışm asını yoğunlaştırm adı­ğını, dolayısıyla reform ist bir siyaset izlenmesi gerektiğini söylem esine karşılık, devrimin zorunluluğunda ısrar etm iştir Fakat, Rosa Luxem burg’un 1910’da yaptığı devrim ci grev savunuculuğunu da, zam ansız bir m aceracılık diye görm üştür Birinci Dünya Savaşıncfa, Parti çoğunluğunun tersine ba­rışçı bir tutum takınan Kautsky. 1917'de Bağım sız Sosyal Dem okrat Parti­nin kuruluşunda Hugo H aase’ye katılm ıştır. Sovyet Devrim ine şiddetle kar­şı çıkm ış ve Bolşevik önderleriyle am ansız bir polem iğe girişm iştir. Bu dü­ellonun ilk hamlesi, Kautsky’nin -bazı bölüm lerinin çevirisini aşağıda sundu­ğum uz- P ro le ta ry a D ik ta tö r lü ğ ü adlı kitabı olmuştur. Buna Len in , P ro le ta ry a D e vrim i ve D önek K a u ts k y 'y \e cevap verm iştir. Bunun üzerine, Kautsky -G enel Savaşın bitm esinden önce- Terörizm ve Kom ünizm 'i yazmış, Kasım 1918'dek1 Alman Devrimi üzerine de, Demokrasi ya da D iktatörlük adı a l­tında bu kitabın ikinci basımını yayımlam ıştır. Bu kere, Kautsky’ye, aynı adı (T e rö rizm ve K o m ü n izm ) taşıyan bir kitapla T ıoçki karşılık vermiş; Ka­utsky de bunu, D e m o kra s id e n D e v le t - K ö le liğ in e kitabıyla yanıtlam ıştır. Bu tartışm anın başlarında, Kautsky’nin üyesi olduğu Bağımsız grup Bir­leşik Alman Komünist Partisine girerken, o bazı başkalarıyla birlikte S P D ’ ye geri dönmüştür. 1920’de, K ayserin savaş suçlarını belgeleyen bir ki­

tabın derlenm esi işinde çalışmış ve aynı yılın sonlarında, M enşevik G ür­cistan'ı ziyaret ederek övücü izlenim lerini küçük bir kitap halinde yayım ­lamıştır. Daha sonra Viyana'ye, yerleşen Kautsky, 1934’te Çekoslovak uy­ruğu olmuş, fakat 1938 M artındaki Alman istilâsına kadar V iyana’dan ay­rılmamıştır. O tarihte, Nazilerin önünden ucu ucuna kaçabilm iş, fekat iki oğlu A lm anlar tarafından tutuklanm ıştır. Bunun üzerine, Kautsky sığındığı Hollanda'da yoksulluk içinde ölmüştür.

Kautsky, tarihî değişim i yaratan başlıca gücün toplum sal ve ekono­mik ortam olduğu ve kapitalizmin kendi iç çelişkilerinden ötürü çökm ek zorunda bulunduğu yolundaki M arxist inançtan hiçbir zaman ayrılm am ış olm akla birlikte, sosyalizmin devrim ve d iktatörlük aracılığıyla gerçekleş­tirilebileceğini, zam an geçtikçe artan bir ısrarla reddetm iştir. D em okrasi­yi burjuva egem enliğinin bir biçimi olm anın ötesinde, gerçek anlam ıyla sosyalizme özgü bir şey sayan Kautsky, sosyalizme ulaşmak için «en kı­sa, en emin ve en ucuz» yolun da yine dem okrasi olduğunu savunm uş­tur; bir başka deyişle, sosyalistler, iktidara geldikten sonra olduğu gibi, gelirken de dem okrasiye sadık kalm alıdırlar. Ona göre, Rus Devrim i ise, başlıca başarısı köylüye toprak dağ ıtm ak ole»n bir burjuva devrim idir, an ­cak girişilen yeni endüstri düzenlem esi sosyalizmin yolunu hazırlayabilir. Fakat daha, sonraları, Kautsky, komünizm in Rus yöneticileri tarafından, îjpkı çarların Panislavizm den yararlandıkları gibi kullanılan bir ideoloji ha­line geldiğini öne sürmüş ve üstelik, komünistlerin Avrupa'da demokrasi nin gücünü yıpratarak, kışkırtm alarıyla da karşı - devrimci tepkileri davet ederek faşizmin işbaşına gelm esine yardım cı olduklarım iddia etm iştir.

Kautsky, aşağıdaki seçm elerin alındığı Proletarya D iktatörlüğü kitab ı­nın yayım lanm asından onüç yıl sonra yazdığı bir m akalede o zam anki tu ­tumunu şöyle anlatm aktadır:

«<Eğer (Bolşevikler) um utlarını ve vaadlermi gerçekleştirm eyi başarsa- lardı. bu onlar için ve bütün Rus halkı için ve gerçekten bütün u luslarara­sı proletarya için büyük bir başarı olurdu. Ancak, o zam an M arxizm in öğ ­retileri artık savunulam azdı. M arxizm in öğretilerinin yanlışlığı kanıtlanm ış olurdu, ama öte yandan da, sosyalizm parlak bir za fe r kazanm ış, Rusya- da yığınların sefaletin i ve cehaletini derhal bütünüyle ortadan "kaldırma yoluna girilmiş ve bu yol bütün dünyaya gösterilm iş olurdu.

Bunun mümkün olduğuna inanmayı ne kadar isterdim! Buna ikna ol­mayı ne kadar isterdim. En güçlü, en iyi şekilde kurulmuş teori bile, o lgu­larla çeliştiği zaman onlara boyun eğm ek zorundadır. Ancak bunlar bir takım tasarılar ve vaadler değil, gerçek olgular o lm alıdır

Hâlâ şüphede olduğum halde, Bolşeviklerin attıkları ilk adımları en iyi umutlarla izledim. Onların düşündüklerinin tersine, sosyalizm e derhal ulaşm alarının imkansız olduğunu düşünüyordum . Y ine de, Bolşevikler akıllı ve bilgili kimselerdi ve ellerine büyük bir kuvvet geçm işti. Belki de batılı ulusların da öğreneceği, çalışan yığınları ayaklandırm anın yeni yo l­larını keşfetmeyi başarabilirlerdi.

Ama benim iyi um utlarım uzun sürm edi. Üzüntü ile, Bolşeviklerin için­de bulundukları durumu tam am en yanlış anladıklarını, düşüncesizlik ede­rek. cozümü için gerekli koşulların hiçbirinin varolm adığı m eselelerle uğ­raştıklarını g ittikçe daha acık bir şekilde gördüm. İm kânsız olanı kaba kuvvetle başarm a teşebbüslerinde, çalışan yığınların İktisadî, zihnî ve m a­

nevî bakım lardan yükselm elerine değil, tersine çarlık ve Dünya Sa,vaşı tarafından ezildiklerinden de çok ezilm elerine sebep olan yollar seçtiler

Bu koşullar altında, Boişevikleri tutm uş oldukları yolun yanlışlığı ko­nusunda uyarmamın bir görev olduğunu düşündüm. Bu uyarıyı, savaşın hâlâ devam ettiği bir sırada, 1918 yazında (Viyana'da) «Proletarya D ikta­törlüğü» adlı broşürle yaptım. Alman ve Avusturya Sosyal D em okratların ­dan sonra Rus Sosyal Dem okratları ile herhangi bir başka ülkenin Sosyal Dem okratlarından çok daha y.akın ilişkilerim olduğu için -bugün de öyledir- onları uyarma zorunluluğunu bir kat daha fazla hissettim.

1880'den bu yana başka ülkelere sığınan Rus sosyalistleriyle en faal tem asiar sırasında Rus sosyal dem okrasisinin kurucularıyla, öncelikle, Plekhanov, Vera Zasuliç ve Leo Deutsch ile arkadaş olm ak bahtlılığm a eriştim», Rus Sosyal Dem okratların ın genç kuşağının üyeleri, Plekhanov ve A xel:cd 'un yanısıra beni de öğretm enleri arasında sayarak bana şeref ve zevk verdiler.

Çoğu, bir ya^da M artov, Dan, Abram oviç vb., öte yandan da (Parvu- s'un ve Rosa Luxem burg‘un zam an zam an çok yakın ilişkiler kurduğu) Le­nin, Troçki, Rakovski vb. kişisel arkadaşlarım oldu. Rus dostlarım ve ye- tiştirmelerim ic şimdi yarım yüzyılı buian çok yakın ve faal tem aslarım da, en- tellektüel bakım dan biribirimizi karşılıklı o larak etkiledik. Rusya koşulları hakkındaki bilgilerimi herşeyden çok buna borçluyum.

Şimdi, onlardan öğrendiklerim idin Rus dostlarıma, teşekkür etm enin ve tu tu lacak yol konusundaki yoğun tartışm alara katılm anın zam anı gel­mişti. Bunu herhangi bir pratik başarı elde etm eyi beklediğim den değil, vicdanım em rettiği için yaptım . Savaş sırasında, V iyana'da yayım lanan tek bir A lm anca broşür na,sıl Petrograd ve M oskova'da etkili olabilirdi! Bolşe- viklerin çoğu bu broşürün varlığından bile haberdar olm adı. Fakat bro­şürü okumuş olsalardı bile, o zaten etkisiz kalmaya mahkûm du. Kendile­rini reddetm eden geriye dönm elerine imkân yoktu O layların mantığı, fi­kirlerin mantığından her zaman daha kuvvetli olm uştur.» (*)

* « D ie Aussichten des Fünfjahresplanes.» D ie Gesellschaft, VIII, No. 3 (.Mart1931). s. 261 - 62. Bu yazıtım bütününün İngilizce çevirisi. K.autsky'nin Bolshevism m a Detııllock (l.ondon : George Ailen and Un w in, 1931) adlı kitabının önsözü olarak yeniden basılmıştır. Burada aklatılan parça ise, Kari Kaııtsky. Tlıe D icta tor­ship of tlıe Proletariat (Univ. o f M ichigan Press. 1964) adlı kitaba loh n H. Kaul- sks niıı yazdığı girişten alınmıştır (v iii - x>).

54 1

PROLETARYA DİKTATÖRLÜĞ İİ’NDEN *

1. SORUN

Şimdiki Rus Devrimi, dünya tarihinde ilk olarak bir Sosyalist Partiyi büyük bir imparatorluğun yöneticisi yapmıştır. Bu. 1871’de proletaryanın Paris kentinin denetimini ele geçirmesinden çok da­ha güçlü bir olaydır. Böyle olmakla birlikte. Paris Komünü önemli bir bakımdan Sovyet Cumhuriyetine üstündü. Sosyalist akımın bü­tün türleri ona katılmış, hiçbiri ondan geri durmamış, hiç biri onun dışında bırakılmamıştır.

Öte yandan, bugün Rusya’yı yöneten Sosyalist Parti ise, öteki Sosyalist Partilerle döğüşerek etki kazanmıştır ve otoritesini öteki Sosyalist Partileri yürütme organının dışında (utarak kullanmakta­dır.

tki Sosyalist hareket arasındaki karşınlık, küçük kişisel kıskanç­lıklara dayanmamaktadır: temelinden farklı iki yöntemin, demok­rasiyle diktatörlüğün çatışmasıdır. Her iki akımın da güttüğü amaç (görünüşte) aynıdır: Sosyalizm yoluyla proletaryayı ve onunla da insanlığı özgür kılmak. Fakat birinin tuttuğu görüşü, öteki, yanlış ve yıkıma yol açması olası niteliğinde saymaktadır.

Rusya’daki proleter mücadelesi kadar devâsâ bir olaya taraf tatm adan bakılamaz. Hepimiz, içimizden şiddetle taraf tutmaya zor­landığımızı duyuyoruz. Bugün Rus arkadaşlarımızı meşgul eden bu sorun, yarın Batı Avrupa için pratik bir anlam kazanacağı ve şim­diden propaganda ve taktiğimizin niteliğini kesinlikle etkilediği için, bu daha da zorunludur.

Bununla birlikte, her iki yanın kanıtlarını iyice incelemeden taraflardan birinin lehine karar vermemek, parti ödevimizdir. Bıııı da bir çok arkadaşlar bizi engelliyorlar. Ödevimizin, şimdi yöneti­min başına geçmiş bulunan kesimden köriikörüne yana çıkmak oldu­ğunu söylüyorlar. Onlara bakılırsa, başta herhangi bir tutum, Dev­rime ve Sosyalizmin kendisine zararlı olacaktır. Bu, daha incelen memiş olan, yani kesimlerden birinin doğru yola girmiş olduğunu ve bizim dc ardından giderek onu teşvik etmemiz gerektiğini, kanıt­lanmış gibi kabul etmemizi istemekten başka bir şe> değildir.

Besbelli ki, tam bir tartışma istemekle, biz daha işin başında demokrasi zemininde yer alıyoruz. Diktatörlük, aykırı görüşlerin

* Tlıc Oİctütarshi¡< o f rlu' l ’roleturiaı (Michigan: Ann Arboı pb l% 4ı,İti 1 II. IV \ ve X: s. I II . 25 - 58 ve 135-49

542

yürütülmesini değil, ağza alınmalarının zorla yasaklanmasını ister. Dolayısıyla, daha tartışma başlamadan, demokrasi ve diktatörlük yöntemleri uzlaşmaz bir biçimde karşı karşıya gelirler .Biri tartış­mayı ister, öteki yasaklar.

Bu arada, diktatörlük bizim Partimizde henüz egemen olma­mıştır; aramızda tartışma hâlâ özgürdür. Ve biz görüşlerimizi öz­gürce açıklamayı yalnızca hakkımız değil, görevimiz de sayıyoruz; çünkü uygun ve verimli bir karar, ancak bütün kanıtlar dinlendik­ten sonra verilebilir. Bir tek kişinin konuşması, hiç kimsenin ko­nuşmamasıdır, derler. Her iki yan da dinlenmelidir.

Onun için, biz, demokrasinin proletarya için taşıdığı anlamı -pro­letarya diktatörlüğünden biz bunu anlıyoruz- ve bir hükümet biçi­mi olarak diktatörlüğün proletaryanın özgürlük mücadelesi için ne gibi koşullar yarattığını araştıracağız.

2. DEMOKRASİ VE SİYASİ İKTİDARIN ELE GEÇİRİLMESİ

Demokrasi ile Sosyalizm, yani üretim araçlarının ve üretimin sosyalleştirilmesi arasındaki aynin, bazan, sosyalizmin hedefimiz, hareketimizin amacı, demokrasinin ise, bu amaca ulaşmak için, bazı hallerde elverişsiz, hattâ bir engel olabilen, bir araçtan ibaret oldu ğu şeklinde yapılmaktadır.

Ancak, kesin konuşmak gerekirse, bu tanımıyla sosyalizm ama­cımız değildir. Amacımız, bir sınıfa, bir partiye, bir cinsiyete ya da bir ırka, neye karşı yönelmiş olursa olsun, her türlü sömürüye ve baskıya son vermektir.

Biz bu amacı proletaryanın sınıf mücadelesini destekleyerek gerçekleştirmeye çalışırız, çünkii en alttaki sınıf olan proletarya, sö­mürünün ve baskının bütün nedenlerini ortadan kaldırmadan ken­disini kurtaramaz ve çünkü bütün ezilen ve sömürülen sınıflar ara­sında, sürekli olarak güçlenen, mücadele yeteneğini ve mücadeleyi sürdürme eğilimini geliştiren ve nihaî zaferi kaçınılmaz olan tek sınıf, sanayi proletaryasıdır. Şu halde, günümüzde, sömürü ve bas­kıya gerçekten karşı çıkan herkes, hangi sınıftan gelirse gelsin, sınıf mücadelesine katılmalıdır.

Eğer bu mücadelede sosyalist üretim şeklini hedef olarak alıyor­sak. buııun sebebi, günümüzün teknik ve ekonomik şartlarında sos­yalist üretimin amacımıza ulaşmanın tek yolu olarak görünmesi­dir. Eğer böyle düşünmekte hatalı olduğumuz ve proletaryanın ve insanlığın kurtuluşunun ancak özel mülkiyet esasına dayanarak ya da en kolaylıkla Proudhon’un gösterdiği yoldan kurtarılabileceği

543

bize kanıtlanabilirse, amacımızdan biraz olsun vazgeçmeden, hattâ bu amacın yararına olarak, Sosyalizmi bir kenara atarız. Şu halde, Sosyalizm ve demokrasi, biri amaç diğeri araç olarak birbirinden ayırdedilemez Her ikisi de aynı amaca yarıyan araçlardır. A raların­daki ayrım, başka yerde aranmalıdır. Demokrasi olmadan Sosyaliz­mi proletaryanın kurtuluşu için bir araç olarak düşünmek imkan sızdır.

Sosyal üretimin demokratik olmayan bir sistemde de mumkun olduğu doğrudur. Engels’in 1875’te, Hindistan ve Rusya’da günü­müze kadar yaşamaya devam eden köy komünizmini ele alırken, belirttiği gibi, ilkel şartlarda komünist yöntemler despotluğun temelihaline gelir. _ __ „

Cava’da Hollanda’nın sömürgeci politikası halkı sömüren hükü­metin yararına olarak uzun süre, tarımsal üretimin örgütlenmesini sözde «kültür» sistemi altında toprak komünizmi esasına dayandırdı.

Sosyal çalışmanın demokratik olmayan örgütlenmesinin en çar­pıcı örneğim, onsekizinci yüzyılda Paraguay Cizvit Devleti verdi. Burada, hâkim sınıf olarak Cizvitler, hiç zora başvurmadan, hattâ tabalarının bağlılığını kazanarak, gerçekten hayranlık uyandıracak bir şekilde, diktatörce yetkilerini kullanarak yerli nüfusun çalışma­sını örgütlediler.

Çağdaş insanlar böylesine ataerkil bir rejime dayanamazlar.Böyle bir rejim ancak, yönetenlerin yönetilenlere göre bilgi bakımın dan çok üstün oldukları ve yönetilenlerin kendilerini eşit bir di zeye yükseltmelerinin imkânsız olduğu yerlerde mümkün olabilir. Özgürlük mücadelesi veren bir sınıf ya da tabaka, böyle bir vesayet sistemini amaç olarak alamaz, aksine bunu kararlı olarak ıeddet-melidir. _ ' .

Şu halde, bizim için, demokrasinin olmadığı (bir) sosyalizm düşünmek imkânsızdır. Çağdaş Sosyalizmden sadece üretimin sos­yal örgütlenmesini değil, toplumun demokratik örgütlenmesini de anlıyoruz. Dolayısıyla. Sosyalizm bizim için ayrılmaz bir biçimde demokrasiye bağlıdır. Demokrasisiz Sosyalizm olamaz. Ama bu öner­menin tersi doğru değildir. Sosyalizm olmadan demokrasi gerçekten olabilir. Sosyalizmden ayrı olarak saf demokrasi, örneğin, üretim araçlarının özel mülkiyeti esas üzerinde herkes için tam bir iktisa­di eşitliğin olduğu küçük köylü topluluklarında, anlaşılır bir şeydir.

Herhalde demokrasinin sosyalizm olmadan mümkün olduğu ve sosyalizmden önce geldiği söylenebilir. Demokrasiyle Sosyalizmin ilişkisinin araç ve amaç ilişkisi olduğunu düşünen ve hemen arka­sından demokrasinin hiçbir amacı olmadığını ekleyen kimselerin ak lında olan, anlaşılan bu Sosyalizm-öncesi demokrasidir. Bu yorum

544

şiddetle reddedilmelidir, çünkü bu yorum genel bir kabul görürse, hareketimizi çok tehlikeli yollara sürükleyecektir.

Sosyalizmin gerçekleştirilmesi için demokrasi neden elverişsiz bir araç olsun?

Sosyalizmin gerçekleştirilmesi, siyasi iktidarın ele geçirilmesi meselesidir.

Şöyle deniyor: eğer bugüne kadar bir orta-sımf demokrasisi olan bir devlette Sosyal Demokratların seçimlerde çoğunluğu kazan­maları ihtimali olsa, hâkim sınıflar demokrasisinin tecelli etmesini önlemek için emirleri altındaki bütün kuvvetleri kullanırlar. Şu halde proletarya demokrasiyle değil ancak siyasi devrim yoluyla siyasi iktidarı ele geçirebilir.

Şüphesiz, demokratik bir Devlet’te, proletaryanın iktidara gel­mesi hâlinde, hâkim sınıfların yükselen sınıfın demokrasiyi gerçek­leştirmesini şiddet kullanarak önleme teşebbüslerini hesaba katmak gerekir. Ancak bu, proletarya için demokrasinin değersizliğini kanıt­lamaz. Burada tartışılan varsayımlar altında bir hâkim sınıf zora başvuracak olursa, bunun sebebi demokrasinin sonuçlarından kork­ması olabilir. Ve onun şiddeti, demokrasinin yıkılması olur. Şu hal­de, hâkim sınıfların demokrasiyi yıkma teşebbüsleri, demokrasinin proletarya için yararsızlığını değil, proletaryanın demokrasiyi dişiy­le tırnağıyla savunması zorunluluğunu gösterir. Elbette ki proletar­yaya demokrasinin gereksiz bir süs olduğu söylenirse, demokrasinin savunulması için gerekli olan kuvvet yaratam ayacaktır. Halk yığın­ları her yerde, siyasi haklarına onları gönüllü olarak terketmeye- cek kadar bağlıdırlar. Aksine, eğer karşı taraf halkm ayrıcalıklarını yıkmaya kalkarsa, halk haklarını öylesine şiddetle savunacaktır ki, sonuç b ir siyasi devrilme olacaktır. Proletaryanın demokrasiye ver­diği değer ne kadar fazlaysa ve haklarına olan bağlılığı nc kadar sı­kıysa, olayların bu şekilde cereyan etmesi o kadar çok muhtemeldir.

Öte yandan yukarda sözü edilenlerin her yerde gerçekleşeceği düşünülmemelidir. Bu kadar yüreksiz olmamıza gerek yok. Devlet ne kadar demokratikse, yürütm enin kullandığı kuvvetler, hattâ as­keri kuvvetler, kamuoyuna o kadar bağımlıdır. Bu kuvvetler, bir demokraside bile, eğer proletarya bir tarım Devletinde olduğu gibi sayıca güçsüz, ya da örgütsüzlük ve bilinçsizlik yüzünden siyasi ba­kımdan güçsüzse, proletarya hareketini bastırmanın araçları olabi­lirler. Ama eğer demokratik bir Devlet’te proletarya mevcut olan hürriyetlerden yararlanarak siyasi iktidarı ele geçirecek kadar sa­yıca çok ve güçlü hale gelirse, o zaman, kapitalist diktatörlüğün de­mokrasi yi bastırmak için gerekli kuvveti kullanması çok güç b ir iş olur. „

545

Nitekim Marx, İngiltere ve Amerika’da proletaryanın barış içinde siyasi iktidara gelmesinin mümkün hattâ muhtemel olduğunu düşündü. Enternasyonalin 1872 Iiague Kongresinin kapanışında, Marx bir toplantıda konuştu ve başka şeyler yanısıra şunları söy­ledi:

«İşçiler, emeğin j^eni örgütlenmesini kurmak için bir gün mm laka siyasi iktidarı ele geçirmelidirler. Eski kuram ların sürdürdüğü eski politikayı ters yüz etmelidir. Bunu yapmazsa bu gibi şeyleri küçümseyen ve hiçe sayan eski hristiyanlar gibi, bu dünyaya ait şeylerden vazgeçmelidir.

«Ama, bu amaca ulaşmanın yolunun heryerde aynı olduğunuiddia etmiyoruz.

«Çeşitli ülkelerin kuramlarının, âdet ve geleneklerinin dikkate alınması gerektiğini biliyoruz. Ve İngiltere ve Amerika gibi (içinde bulunduğumuz düzeni daha iyi anlasaydım bunlara Hollanda yı da ekleyebilirdim) işçilerin bu amaca barışçı yollarla ulaşabilecekleri ülkelerin olduğunu inkâr etmiyoruz. Ama bütün ülkeler için durum bu değildir.»

M arx’in olmasını beklediği şeylerin gerçekleşip gerçekleşmıye- ceğini zaman gösterecek.

Yukarda sözü edilen ülkelerde, hâkim sınıfların proletaryaya karşı kuvvet kullanma eğilimi artan kesimleri elbette vardır. Ama bu kesimler yanında, proletaryanın artan gücünün saygı kazandır­dığı ve tavizler yoluyla proletaryayı iyi huylu olarak koruma arzu sunu uyandırdığı başka kesimler de vardır. Dünya Savaşı devam ettiği sürece her yerde yığınların özgürlük mücadelesini b ir hayli sınırlamışsa da, İngiliz proletaryasının siyasi iktidardaki payını ol­dukça arttırm ıştır. Çeşitli ülkelerde demokrasinin proletaryanın si­yasi iktidarı ele geçirme biçimlerini nasıl etkileyeceği ve her iki ta rafın da şiddet metotlarına başvurmasını ne kadar önleyeceği ve barışçı yolların kullanılmasını ne kadar teşrik edeceği şimdiden bi linemez. Herhalde, demokrasi kurumu önemini yitirmeyecektir. Yıl­lardır, belki de yüzyıllardır halkın haklarının, halkın devrimle ka­zandığı hakların sağlam bir şekilde yerleştirildiği, korunup geniş- letildiği ve böylelikle hâkim sınıfların yığınlara saygı duymak zo­runda kaldıkları demokratik bir cumhuriyette, böyle bir toplulukta, geçiş biçimleri elbette ki, askeri bir despotluğun kuvvet yoluyla yö­netmeye alışkın olduğu ve halk yığınlarını denetimi altında tu ttu ­ğu bir Devlet’ten farklı olacaktır.

Bizim için, sosyalizm-öncesi dönemde demokrasinin önemi, bir proletarya reiimine geçiş biçimleri üzerindeki etkisi ile bitmez. De­

546

mokrasi, proletaryanın olgunlaşmasıyla ilgili olduğu sürece, bu dö­nemde bizim için son derece önemlidir.

3. DEMOKRASİNİN ETKİLERİ

Modern Devlet katı bir şekilde merkezileşmiş bir organizma; modern toplumda en çok gücü içeren ve, özellikle savaş zamanında apaçık görüldüğü gibi, bireyin kaderini en etkin bir biçimde etki­leyen bir örgüttür.

Birey için eskiden aile ve topluluk ne idiyse, bugün Devlet odur. Eğer topluluklar demokratik bir biçimde örgütlenmiş olsalar­dı, ordu ve bürokrasi de dahil olmak üzere devletin gücü, aksine, halkın üzerinde korkunç bir baskı kurar, hattâ zaman zaman top­lumsal ve İktisadî bakımdan egemen olan sınıfları dahi tahakkümü altma alacak kadar güçlenil-, böylelikle kendini mutlak b ir yönetim durumuna getirebilirdi. Fakat bu son durum hiçbir yerde kalıcı de­ğildir. Bürokrasinin mutlak yönetimi, kendini katılaşmaya ve sonsuz zaman kaybettirici formüller içinde boğulmaya götürmektedir ve bu da, tam sanayi kapitalizminin geliştiği, bundan doğan devrimci üretim yöntemlerinin tüm İktisadî ve toplumsal koşulları sürekli bir değişmeye tabi kıldığı ve sanayi hayatına daha hızlı bir hareket verdiği ve böylelikle en süratli siyasi ayarlam aları gerektirdiği bir zamanda olmaktadır.

Bu nedenle, bürokrasinin mutlak yönetimi, keyfîliğe ve aptallı­ğa yol açmaktadır, fakat her üreticinin pek çok sayıda başka üre­ticilere bağımlı olduğu kapitalizm gibi bir üretim sistemi, gelişmesi için toplumsal ilişkilerde güvenlik ve meşruiyete gereksinme duy­maktadır. Mutlak Devlet, üretici güçlerle çatışmaya girer ve onla­ra ayak bağı olur. İşte, o zaman, yürütm enin kamu eleştirisine tabi tutulması; vatandaşların bağımsız örgütlerinin Devletin gücüne karşı bir denge kurması; belediye ve eyaletlerde özerk yönetimin kurulması; yasama gücünün bürokrasinin elinden alınması ve halk tarafından serbestçe seçilen merkezî bir meclisin, yani bir Parla­mentonun denetimi altına alınması ivedilikle gerekli olmaktadır. Yönetimin denetlenmesi, Parlam entonun en önemli görevidir ve bu alanda başka hiçbir kurum onun yerini alamaz. Yasama gücünü bürokrasiden alınıp, kanun tasarılarım hazırlayacak ve halka ka­rarlaştırması için sunacak olan çeşitli uzman komitelerine verilme­si, uygulanması hayli zor olmakla birlikte, düşünülebilir bir şeydir. Yürütmenin faaliyetleri örgütsüz ve şekilsiz bir halk kitlesi ta ra­fından değil, ancak diğer bir merkezî organ tarafından gözetim altı­na alınabilir.

547

Burada anlatıldığı şekilde, bu güçte payı olanlar, yani bürokı a t­lar, saray soyluları, Devlet Küsesi ve devletle kârlı işler yapan bü­yük bankerler dışında modern bir Devlet’teki bütün sınıflar Devlet­in mutlak gücünü yenmeye çalışırlar.

Toprak sahiplerinin, aşağı düzeydeki din adamlarının sanayi kapitalistlerinin de dahil olabileceği, diğer sınıfların birleşik baskı­ları karşısında, mutlak bir rejim çökmek zorundadır; basın, toplan­ma ve örgütlenme özgürlüğü ve bir Parlam ento kurma hakkını bel­li ölçülerde teslim etmek zorundadır. Bütün Avrupa devletleri bu gelişmeden başarıyla geçmişlerdir.

Ancak, her sınıf, Devletin yeni biçimini kendi belirü çıkaıları doğrultusunda şekillendirmeye çalışacaktır. Bu çaba, özellikle P ar­lamentonun niteliğinin saptanması için, yani oy hakkı için müca­dele kendini gösterir. Aşağı sınıfların, halkın şiarı, geneloydur. Yal­nızca ücretlilerin değil, küçük köylünün ve aşağı orta sınıfların daoy hakkında çıkarı vardır.

Her yerde ve her şart altında bu sınıflar nüfusun büyük çoğun­luğunu meydana getirirler. Bunlar arasında proletaryanın en kala­balık sınıf olup olmaması, İktisadî gelişmenin derecesine bağlıdır, fakat bu etken proletaryanın nüfusun çoğunluğunu meydana getirip getirmediğini belirlemez. Sömürenler nüfusun her zaman küçük birazınlığını oluştururlar.

Uzun sürede hiçbir modern Devlet bu sınıfların baskısına da­yanamaz ve bugün toplumumuzda genel oydan başka herhangi bir- şey saçmalık olur. Kapitalist toplumda sürekli olarak değişen şart­lar altında, sınıflar değişmez kalıplara sokulamaz. Bütün sosyal şartlar sürekli b ir değişme halindedir. Dolayısıyla, belirli şartlara bağlı oy hakkı, kabul edilemez. Bir örgütlenmemiş bir sınıf, kesin sınırlarının çizilmesi olanaksız, biçimsiz, dalgalanan b ir kitledir. Sı­nıf, yasal değil, İktisadî bir varlıktır. Sınıf üyeliği sürekli olarak değişmektedir. Küçük çapta endüstri rejimi altında kendilerini mülk sahibi olarak gören birçok zanaatkar, büyük çapta endüstride ken­dilerini proleterler gibi hissederler ve istatistik amaçlarıyla bağım sız üreticiler ve mülk sahibi sınıflar arasında gösterilseler bile, ger­çekte proleterdirler. Ayrıca, Nüfus Sayımı esasına dayalı oy hakkı mülk sahibi sınıfların parlamentoyu tekellerine almalarına imkân vermez. Bu, paranın değerindeki her azalmayla altüst olur. Son ola­rak, kitlelerin kültüründeki ilerleme dikkate alınırsa, eğitim esası­na dayanan oy hakkı daha da saçma olur. Böylelikle, çeşitli etken­ler birleşerek genel oy hakkını bugünkü toplumda tek çözüm yolu olarak ortaya koymakta ve bu sorunu gittikçe daha ön plâna çıkar maktadır. Hepsinden önemlisi, nüfusun en alt sınıfı olan proletarya

548

açısından genel oy akla uygun tek çözümdür. Proletaryanın en et­kin silâhı, onun sayısal gücüdür. Proletarya nüfusun en kalabalık sınıfı haline gelmeden ve kapitalist toplum küçük köylü ve alt orta sınıfların proletaryaya nazaran sayıca daha ağır basmadıkları bir gelişmeye ulaşmadan kendini kurtaramaz.

Proletaryanın oy hakkının sadece eşit ve genel olmakla kalma­yıp, aym zamanda erkek ve kadınların, ücretli emekçilerin ve kapi­talistlerin ayrı bölümlerde oy vermemeleri bakımından aralarında hiçbir ayrım yapılmasında da çıkarı vardır. Böyle bir yöntem, ger­çekte proletaryaya dahil olan fakat biçimde ücretli emekçi olmayan belirli kesimlerin proletaryadan ayrı tutulm ası tehlikesini taşımak­la kalmaz, fakat daha da kötü bir durum olan, proletaryanın bakış açısının daralması sonucunu verir. Çünkü proletaryanın büyük tarihî görevi, toplumun çıkarlarının, her zaman belirli bölümünün çıkarları ile aym olmayan proletaryanın kalıcı sınıf çıkarları ile aynı çizgide olduğu gerçeğinde yatmaktadır. Proletaryanın sınıf bi­linci geniş toplumsal ilişkileri ve amaçları kavramasıyla en yüksek noktaya ulaştığı zaman, bu onun olgunluğunun bir belirtisidir. Bu anlayış ancak Bilimsel Sosyalizm yoluyla, sadece teorik eğitimle de­ğil, siyasi eyleme katılmakla ilerleyen ve genişleyen özel çıkarlarını görmek yerine, şeylere bir bütün olarak bakmak alışkanlığıyla tam olarak açıklığa kavuşabilir. Bakış açısını sadece çalışma çıkarlarıy­la sınırlamak zihni daraltır, bu, Sendikacılığın sakıncalarındandır. Sosyal Demokrat Parti örgütünün üstünlüğü buradadır ve aynı şe­kilde, seçmenler arasında ayrım yapmayan oy hakkının seçmenleri kategorilere ayıran bir oy hakkına nazaran üstünlüğü de buradadır.

Sözü edilen Siyasi haklar için yapılan mücadelede modem de­mokrasi doğar ve proletarya olgunlaşır. Aynı zamanda yeni bir un­sur, yani Devlet içindeki muhalefetin, azınlıkların korunması mese­lesi ortaya çıkar. Demokrasi çoğunluğun yönetimi demek olduğu kadar, azınlığın da korunması demektir.

Bürokrasinin mutlak yönetimi, sürekli olmayı sağlamaya çalışır. Bütün muhalefetin zorla bastırılması bürokrasinin önde gelen ilke­sidir. İktidarının zorla yıkılmasına engel olmak için, hemen her yer­de bunu yapmak zorundadır. Çoğunlukların yönetimi demek olan demokraside durum bunun tersidir. Fakat, çoğunluklar değişir. De­mokrasilerde, hiçbir rejim uzun süre için uygulanamaz.

Hiç olmazsa kapitalizm çağında, sınıfların göreli güçleri bile, değişmez bir nicelik değildir. Fakat partilerin güçleri, sınıfların güç­lerinden daha hızlı değişir ve demokraside iktidara yönelenler par­tilerdir.

Çok defa yapıldığı gibi burada da unutulmamalıdır ki, teorinin

549

soyut basitleştirilmesi, gerçeklerin açık bir şekilde anlaşılması için gerekli olsa bile, ancak son çare olarak doğrudur ve bu basitleştiril­miş teori ile gerçekte olanlar arasında işe karışan birçok etken var­dır. Bir sınıf egemen olabilir, fakat yönetici olamaz, çünkü sınıf şe­kilsiz bir kitledir; oysa sadece bir örgüt yönetici olabilir. Demokra­silerde yönetenler siyasi partilerdir. Fakat, ilk başta bir sınıf çıka­rını temsil etse bile, parti sınıfla özdeş değildir. Tek ve aynı sınıf çıkarı, çok değişik yollarla, çeşitli taktik yöntemlerle temsil edilebi lir. Aynı sınıf çıkarlarının temsilcileri, çeşitlerine göre, değişik par­tilere bölünürler. Tayin edici etken herşeyden önce, bir partinin di­ğer sınıf ve partilere göre olan durumudur. Bir sınıf çok ender olarak, devleti tek başına idare edebilecek kadar güce sahip olur. Eğer b ir sınıf iktidarı elde eder ve bunu kendi gücüyle koruyamı- yacağmı anlarsa kendine müttefikler arar. Eğer böyle müttefikler bulunursa hâkim olan sınıf çıkarlarının temsilcileri arasında çeşitlifikirler ve bakış açıları ortaya çıkar.

Bu şekilde, onsekizinci yüzyılda Whig’lerle Tory’ler her ikisi de toprak sahiplerinin çıkarlarını temsil ediyorlardı, fakat bunlardan biri bu çıkarları, Krallık aleyhine olarak şehirlerin orta sınıflan ile ittifak yapıp ilerletmeye çalışırken, diğer parti Krallığı en guçlu desteği olarak gördü. Aynı şekilde, bugün İngiltere’de ve başka yerlerde, Liberaller ve M uhafazakârlar aynı kapitalist çıkarları tem­sil etmektedirler. Fakat birisi bunu toprak sahipleri sınıfı ile ittifak ve çalışan sınıfların zorla bastırılması yoluyla en iyi şekilde yapa­cağını düşünürken, diğeri bu siyasetin dehşet verici sonuçlar doğu­rabileceğinden korkmakta ve toprak sahipleri sınıfı aleyhine çalışan sınıfların ufak tâvizlerle uzlaşmasını sağlamaya çalışmaktadır.

Sosyal ve İktisadî bakımdan egemen sınıflar ve onların parti­leri için durum ne ise, iktidar için mücadele eden sınıflar ve par­tileri için de durum aynıdır.

Dolayısıyla, partiler ve sınıfların aynı şey olmaları gerekmez. Bir sm’f çeşitli partilere bölünebilir ve b ir parti çeşitli sınıfların üyelerini kapsayabilir. Eğer hâkim sınıfın çoğunluğu mevcut ikti­dar partisinin yöntemlerini uygun bulmaz ve muhalefetin yöntem­lerini daha uygun bulursa, iktidar partisi değişebilir ama egemensınıf aym kalabilir. .

Demokrasilerde partilerin yönetimi, sınıfların yönetiminden da­ha hızlı değişir. Bu koşullar altında, hiçbir parti iktidarda kalmayı garanti edemez ve daima azınlıkta kalma ihtimâlini gözden kaçır­mamalıdır, ama Devlet'in niteliğinden dolayı hiçbir parti sonunakadar azınlıkta kalmayabilir.

Bu koşullar demokrasilerde gittikçe gelişen azınlıkların korun­

masının uygulamasını açıklamaktadır. Demokrasi ne kadar derin kökler salmışsa ve ne kadar uzun devam etmiş ve siyasî gelenekleri etkilemişse, azınlık da o kadar etkin olur ve her ne pahasına olursa olsun iktidarda kalmak istiyen herhangi bir parti o kadar başarıyla karşı gelebilir.

Her yerde ufak bir azınlık olarak ortaya çıkmış olan Sosyalist Parti’nin ilk aşamaları için, azınlıkların korunmasının öneminin ne olduğu ve bunun proletaryanın olgunlaşmasına ne derece yardım et­miş olduğu açıktır. Azınlıkların korunması Sosyalist Parti safların­da çok önem taşır. Taktik veya teorik nitelikte olsun, her yeni öğre­ti ilk önce azınlıklar tarafından temsil edilir. Eğer bu öğretiler ta r ­tışılacakları yerde, zorla bastırılırsa, çoğunluk birçok rahatsızlığa ve karışıklığa katlanmaktan kurtulur. Böylelikle, bir sürü gereksiz işten kurtulunabilir; bir öğreti yeni olduğu için ve bir azınlık ta ­rafından savunulduğu için ilerleme demek değildir. Yeni olarak or­taya atılan düşüncelerin çoğu, çoktan tartışılmış ve pratikte ya da. teoride doğruluğunun kanıtlanmasının mümkün olmadığı görülmüş­tür.

Cehalet, her zaman eski malları yeniymiş gibi ortaya sürer. Başka yeni düşünceler özgün fakat çarpık olabilir. Yeni düşünce ve öğretilerin pek azı' gerçek ilerleme anlamına gelse bile, yine de iler­leme başlangıçta azınlıklar tarafından savunulan yeni düşünceler sayesinde gerçekleştirilebilir. P arti’deki azınlıkların yeni düşünce­lerinin bastırılması, sadece proleter sınıf mücadelesine zararlı ve proletaryanın gelişmesine engel olabilir. Dünya her an karşımıza, çözümü için mevcut yöntemlerin kullanılamayacağı yeni sorunlc çıkarmaktadır.

Buğdayı başaktan ayırmak olsa da, bu hareketimizin kaçınıl­maz bir görevidir, hiç b ir zaman durmamalıdır ve önündeki görev­ler düzeyine çıkmalıdır. Ve bir parti için gerekli olan Devlet için de gereklidir. Azınlıkların korunması demokratik gelişmenin vazgeçil­mez bir şartıdır ve çoğunluğun yönetiminden daha az önemli değil­dir.

Burada ele alman, demokrasinin bir diğer niteliği yani sınıf mücadelesine verdiği biçimdir.

1893 ve 1900 yıllarında bu konuyu tartışmıştım ve aşağıya, ya­zılarımdan bazı parçalar aktarıyorum:

«Toplanma ve basın özgürlüğü ve genel oy hakkı (bazı durum ­larda, zorunlu askerlik bile), orta sınıfın devı-imci mücadeleleriyle modern Devlet’te proletaryaya sağlanan b ir takım silâhlar olmakla kalmaz; ayrıca bu kurumlar, partiler ve sınıfların göreli gücü ve o-nları canlandıran enerji üzerine Mutlakiyetçilik döneminde olma

.5 5 /

yan bir ışık tutmaktadır. O zamanlar, devrimci sınıfların yanında hâkim sınıflar da karanlıkta mücadele ediyorlardı. Muhalefetin her yolla ifâdesi yasak edildiğinden, ne Yönetim ne de Devrimciler güç­lerinin farkında değildi. Her iki taraf da bir yandan hasmıyla mü­cadelede gücünü ölçmedikçe kendi gücünü abartma ve öte yanda b ir kez yenilip silâhlarım terkettiği zaman kendi gücünü küçümse­me tehlikesiyle karşı karşıyaydı.

«Orta sınıfın devrimci olduğu dönemde bir çok kurumların tek b ir darbeyle çökmesinin ve birçok hükümetlerin bir vuruşta devril­mesinin başlıca nedeni gerçekte budur ve ayrıca bu, devrim ve karşı-devrimin iniş çıkışlarını da açıklamaktadır.»

«Demokratik yönetim biçimine bir ölçüde sahip olan ülkelerde bugün durum oldukça farklıdır. Bu demokratik kurumlara toplu­m un emniyet subaplan adı verilmektedir. Demokraside proletarya­nın devrimci olmaktan çıktığını, öfke ve acılarım kamuya anlat­makla yetindiğini ve toplumsal ve siyasal devrim fikrinden vazgeç­tiğini söylemek yanlıştır. Demokrasi kapitalist toplumdaki sınıf kar­şıtlıklarını ortadan kaldıramaz ve kapitalist toplumun kaçınılmaz devrilişini engelleyemez. Ama demokrasi devrimi engelleyemese bile, düşüncesiz ve erken devrim girişimlerini engeller ve birçok devrimci hareketi gereksiz kılabilir. Demokrasi sınıfların ve parti­lerin göreli gücünü açıkça gösterir; ne aralarındaki zıtlığı ortadan kaldırır ne de mücadelelerinin nihaî sonucunu değiştirir. Demokra­si yükselen sınıfların başaramayacakları işlere kalkışmalarına engel olur ve hâkim sınıfların reddedecek güçleri olmadığı halde taviz ver­meyi reddetmelerini önler. Dolayısıyla evrimin yönü değiştirilmez, fakat daha düzenli ve sürekli adımlarla ilerlemesi sağlanır. Demok­ratik yönetimin bir ölçüde bulunduğu bir Devlet’te, proletaryanın ön plâna çıkması, ne orta sınıfların devrimci döneminde karşılaştık la n gibi parlak bir zaferle olacaktır, ne de şiddetli bir devirme ha­reketine maruz kalacaktır.

«Altmışlarda modern Sosyal Demokrat işçi sınıfı hareketinin ortaya çıkışından beri, Avrupa proletaryası 1871 Paris Komününde tek bir büyük yenilgiye uğramıştır. O sırada Fransa, Fransız halkı­n ı gerçek demokratik kurum lardan yoksun bırakmış olan İm para­torluğun doğurduğu sonuçların cezasını çekiyordu; Fransız prole­taryası çok az sınıf bilincine erişmişti ve ayaklanma tahrik edilmişti.

«Proleter-demokratik mücadele yöntemi, orta sınıfın devrimci dönemine kıyasla daha yavaş bir iş olarak görülebilir; şüphesiz o kadar dramatik ve göze çarpıcı değildir, fakat çok daha az fedakâr­lığı gerektirir. Bu, sosyalizmi ilginç bir eğlence olaıak gören üstün

yetenekli edebiyatçılar bakımından önemli olmayabilir ama müca­deleyi gerçekten yürütenler için önemlidir.

«Militan-olmayan yöntemler, parlementarizm’e, grevler’e, gös- teriler’e, basın ve benzeri baskı araçları ile sınırlı olan bu sözde

barışçı sınıf mücadelesi yöntemi, demokratik kurum lann etkinlik derecesine, politik ve iktisadi uyanıklığın ölçüsüne ve halkın kendi kendine hâkim olma yeteneğine göre her ülkede önemini sürdüre­cektir.

«Bu nedenlerle proletaryanın sosyal ' devriminin, orta sınıfın devriminden çok daha değişik'biçim lere bürüneceğini ve demokra­sinin yerleştiği her yerde, zor kullanma yerine, barışçı iktisadi, ya­sal ve manevî yollarla gerçekleştirilmesinin mümkün olacağına ina­nıyorum.»

Bugün de, kanım budur.Elbette, her kurum un kötü bir yanı da vardır ve demokraside

de sakıncalar bulunabilir.Proletarya hiçbir hakka sahip olmadığı yerde, kitle örgütleri

geliştiremez ve dolayısıyla kitle hareketi yaratamaz; burada ancak bir avuç pervasız savaşçının hâkim rejime sonuna kadar karşı koy­ması mümkündür. Fakat bu seçkinler her gün bütün sisteme son verme zorunluluğu ile karşı karşıyadırlar. Bunlar, günlük politika­nın ufak talepleriyle meşgul olmadan, en büyük sorunlara eğilir ve politik ve toplumsal ilişkilerin tüm ünü gözönünde bulundurmayı öğrenirler.

Proletaryanın sadece ufak bir kesimi mücadeleye katılır, fakat bu kesim derin bir teorik ilgi besler ve büyük amaçlardan esinlenir.

Bugünkü durumda, dilediği gibi kullanabileceği ancak birkaç saate sahip olan proletaryayı demokrasi çok daha değişik bir biçim­de etkiler. Demokrasi, geniş çapta idari çalışma isteyen kitle örgüt lerini geliştirir; vatandaşlardan, çoğunlukla en önemsiz çeşitten günlük sorunları tartışm alarım ve çözmelerini ister. Proletaryanın boş vaktinin tüm ü gitgide ufak ayrıntılarla doldurulmakta ve dik katini geçici olaylar işgal etmektedir. Bu durumda zihinleri dar bir çembere sıkıştırılmaktadır. Cehalet ve hattâ teoriyi küçümseme, il­keler yerine oportünizm ön plâna geçmektedir. Marx ve Engels Ba­tı Avrupa ve Amerika işçilerine nazaran, Alman işçi sınıfının teo­rik kafasını övmüşlerdi. Bugün aynı teorik ilgiyi Almanlara kıyas­la Rus işçileri arasında bulurlardı.

Yine de. her yerde sınıf bilincine varmış proletarya ve oııun temsilcileri, demokrasinin gerçekleşmesi için mücadele etmektedir ve çoğu kanını bunun için dökmüştür.

Onlar demokrasi olmadan hiç birşey yapılamıyacağım bilirler.

553

Despotlukla mücadele ancak bir avuç insanı harekete geçirir, kitle leri etkilemez. Öte yandan, demokrasinin proletarya üzerindeki yoz­laştırıcı etkisi abartılmam alıdır. Proletarya çoğu kez demokrasinin değil, boş vakit yokluğunun sonuçlarından zarar görmektedir.

Eğer özgürlüğe sahipolma, insanları, özgürlüğün olmamasından daha sığ ve basit yapsaydı, bu gerçekten olağanüstü bir şey olurdu. Demokrasi arttıkça iş gününü kısaltmakta; proletaryanın boş zama­nı çoğaldıkça, büyük sorunlara, gerekli ayrıntılarıyla birlikte, daha çok eğilebilmektedir. Ve bunun için teşvik eksik değildir. Çünkü de­mokrasi ne yaparsa yapsın, bu sistemi değiştirmedikçe kapitalist üretim sistemindeki karşıtlıkları çözemez. Tersine, kapitalist toplum­da zıtlıklar daha keskinleşir, daha büyük çatışmalara yol açar ve böylece proletaryanın dikkatini ayrıntıdan ve her günlük işten ayı­rıp büyük sorunlara yöneltir.

Demokraside bu manevî yükselme sadece bir avuç insanla sı­nırlanmış değildir ve tüm halk tarafından paylaşılır. Aynı zamanda bütün halk günlük işlerin yürütülmesi sonucu giderek kendi ken­dine yönetime alışır.

Ayrıca demokraside, proletarya, despotlukta olduğu gibi, hep devrimi düşünüp ondan sözetmez. Uzun yıllar için ayrıntılı işlere boğulmuş olabilir, fakat her yerde onu devrimci düşünce ve emelleayaklandıracak durum lar ortaya çıkmalıdır.

Halk eyleme geçtiği zaman, erken olarak tahrik edilmelerine ve enerjilerini boşa harcamalarına despotluğa nazaran demokraside daha az tehlike vardır. Zafer elde edildiği zaman, kaybedilmeyip başarıyla korunacaktır. Ve sonuç olarak da bu, yeni b ir devrimci dramın sinirleri bozucu heyecanından daha iyidir.

4. DİKTATÖRLÜK

Bir Sosyalist üretim sistemini inşa etmek için gerekli temel de­mokrasidir. Proletarya, ancak demokrasinin etkisiyle sosyalizmi ger­çekleştirebilecek olgunluğa ulaşabilir ve demokrasi proletaryanın olgunluğunu ölçmenin en güvenilir aracıdır. Her ikisi de demokrasiyi getiren bu iki aşama, Sosyalizm için hazırlık ile Sosyalizmin gerçek­leştirilmesi aşaması arasında, proletaryanın siyasî iktidarı ele geçir­diği fakat iktisadi anlamda Sosyalizmi henüz gerçekleştirmediği bir geçiş dönemi vardır. Bu ara dönemde, demokrasinin sadece ge­reksiz değil ayrıca zararlı olduğu söylenmektedir. _

Bu düşünce, yeni değildir. Daha önce bu düşüncenin Weitling’in olduğunu gördük. Ancak bu düşüncenin Karl Marx tarafından des-

554

teklendiği varsayılmaktadır. Marx Gotha parti programını eleştiren ve Mayıs 1875'te yazdığı mektubunda şöyle yazar: «Kapitalist toplum ile komünist toplum arasında birinden diğerine devrimci dönüşüm dönemi bulunmaktadır. Bu, proletaryanın devrimci diktatörlüğün­den başka birşey olamıyacak bir politik geçiş aşamasını gerektirir.»

Ne yazık ki, Marx, bu diktatörlükten tam olarak ne anladığını belirtmeyi ihmal etmiştir. Kelimesi kelimesine alınırsa, bu, demokra­sinin kaldırılması anlamına gelmektedir; ayrıca, hiçbir yasayla sı­nırlandırılmamış, tek bir kişinin egemenliği demektir. O günün şart­larının gerektirdiği geçici bir aşama için despotluktan ayrılan ve Dev­letin kalıcı bir kurumu olmayan bir egemenliktir.

«Proletarya Diktatörlüğü» terimi, yani tek bir kişinin değil de, bir sınıfın diktatörlüğü, Marx’in diktatörlük’ü sözlük anlamıyla kul­landığı görüşünü dışarıda bırakmaktadır. .

Yukarıda aktarılan parçada Marx, bir yönetim biçiminden değil, proletaryanın iktidarı ele geçirdiği zaman her yerde ortaya çıkan bir durumdan sözetmektedir. Bir yönetim biçiminden sözetmediğini, İn­giltere ve Amerika’da bu geçişin barışçı yollarla mümkün olabile­ceği yolundaki görüşü gösterir. Tabii, Demokrasi barışçı bir geçişi garanti etmez. Fakat bu geçiş, Demokrasi olmadan da mümkün de­ğildir.

Ancak, Marx’m proletarya diktatörlüğü hakkında düşündükleri­ni ortaya çıkarmak için, varsayımlar yürütmeye gerek yoktur. Marx- m, 1875’te, proletarya diktatörlüğü hakkında düşündüklerini ayrın­tılı olarak açıklamayışının sebebi bu belki de birkaç yıl önce Fran­sa’da İç Savaş üzerine yaptığı çalışmada bu konudaki görüşlerini be­lirtmiş olmasında aranabilir. O çalışmada, Marx şöyle yazıyordu: «Komün özünde bir işçi sınıfı yönetimi, üretilenlere el koyan sını­fa karşı üretici sınıfın mücadelesinin bir sonucu, emeğin özgürlü­ğünün hangi politik yönetim biçimi ile sağlanabileceğinin ayrıntılı bir açıklanmasıydı.»

Bunun için Engels’in Marx’in kitab’ınm üçüncü baskısına yazdı­ğı önsözde açıkça belirttiği gibi, Paris Komünü «Proletarya Dikta­törlüğü» idi.

Ancak Paris Komünü, aynı zamanda, demokrasinin kaldırılması değildi; tersine, demokrasinin mükemmel uygulanışı, yani genel oy hakkı temeli üzerine kurulmuştu. Yönetimin gücü, genel oy hakkına tabi kılınmıştı.

«Komün, Paris'in çeşitli bölümlerinde genel oyla seçilmiş şehir meclisi üyelerinden meydana gelmişti.

«Nasıl ki, bireysel oy hakkı, işverenin ihtiyacı olan işçileri ve

idarecileri bulmasına hizmet ederse, evrensel oy hakkı da, Komün­ler şeklinde oluşan halka hizmet edecekti.»

Marx, burada, sürekli olarak ayrıcalıklı bir sınıfın oylarından değil de, tüm halkın genel oyundan sözetmektedir. Marx’a göre, pro­letarya diktatörlüğü, proletaryanın ezici bir çoğunlukta olması ne­deniyle, gerçek demokraside ister istemez ortaya çıkan bir durumdu.

Şu halde, diktatörlüğü demokrasiye tercih edenler, Marx’a atıf yapamazlar. Elbette ki bu, diktatörlüğün yanlışlığını göstermez. An­cak, doğruluğu başka yollarla gösterilmelidir.

Bu sorunu incelerken, bir durum olarak diktatörlükle, b ir yö­netim biçimi olarak diktatörlük birbirine karıştırılmamalıdır ki bu saflarımızda tartışılma konusudur. Bir yönetim biçimi olarak dik­tatörlük, ellerinden oy hakkını, Basın ve toplanma özgürlüğünü ala­rak muhalefetin silâhsızlandınlması demektir. Sorun, zaferi kaza­nan proletaryanın bu tedbirleri kullanmaya ihtiyacı olup olmaması ve Sosyalizmin bu tedbirlerin yardımıyla daha kolay gerçekleştirilip gerçekleştirilememesidir.

Yine belirtm ek gerekir ki, yönetim biçimi olarak diktatörlükten sözettiğimizde, b ir sınıfın diktatörlüğünü kastedemeyiz. Çünkü, daha önce işaret edildiği gibi bir sınıf hükmedebilir, ama yönetemez. Eğer diktatörlükle sadece bir egemenlik durumunu değil de, bir yönetim biçimini kastediyorsak, o zaman, diktatörlük, tek bir kişinin veya örgütün, proletaryanın değil de b ir proleter partisinin diktatörlüğü anlamına gelir. Proletaryanın kendisi de çeşitli partilere bölündü­ğünden sorun daha da karmaşık bir hal alır. O zaman, bu parti­lerden birinin diktatörlüğü, hiçbir şekilde proletarya diktatörlüğü değil de proletaryanın bir bölümünün diğer bir bölümü üzerine dik­tatörlüğü olur. Eğer Sosyalist Partiler proleter-olmayan unsurlarla olaıı ilişkilerine göre birbirlerinden ayrılırlarsa durum daha da ka­rışır ve eğer b ir parti şehir proleterleri ve köylülerle kurduğu itti­fak sonucunda iktidara geçerse, o zaman bu diktatörlük, proleter­lerin başka proleterler üzerinde değil, köylülerin ve proleterlerin başka proleterler üzerine diktatörlüğü haline gelir. Böylece prole­tarya diktatörlüğü çok garip bir biçim alır.

Proletarya egemenliğinin zorunlu olarak, demokrasiyle bağdaş­ım yacak bir biçim almasını düşünmenin gerekçeleri nelerdir?

Kural olarak, proletaryanın ancak kitlenin çoğunluğunu temsil ettiği veya hiç olmazsa kitlenin çoğunluğunun desteğini aldığı za­man iktidarı ele geçireceği varsayılabilir. Siyasal mücadelelerde proletaryanın gücü iktisaden vazgeçilmezliği yanında, dev sayıla­rından ileri gelmektedir. Ancak kitleleri arkasına aldığı zaman, hâ­kim sınıfların kuvvetlerine karşı başarı elde etmeyi bekliyebilir.

556

Bu, Marx ve Engels’in düşüncesiydi ve bunun için Komünist Manifes- to’da da şunu yazdılar:

«Şimdiye dek yapılan bütün hareketler, azınlıkların çıkarları için azınlıkların hareketleriydi. Proletarya hareketi, çoğunluğun çıkarla­rı için büyük çoğunluğun bağımsız hareketidir.»

Bu, Paris Komünü için de doğrudur. Yeni devrimci rejim in yap­tığı ilk iş, seçmenlerin oyuna başvurmak oldu. En geniş özgürlük koşulları altında yapılan oylama Paris’in her mahallesinde Komün’e çoğunluğu sağladı. 15’i tanınmış karşı-devrimci ve altısı Gam betta ekolünden Radikal Cumhuriyetçi olan 21 Muhalife karşılık 65 devrimci seçimi kazandı. 65 devrimci arasında, Fransız sosyaliz minin bütün aşamaları temsil edilmişti. Birbirleriyle çok mücade le ettikleri halde hiç biri diğeri üzerinde b ir diktatörlük kurmadı.

K itleler tarafından böylesine kuvvetle desteklenen bir yöneti­min demokrasiye müdahale etmesi için hiçbir sebep yoktur. De­mokrasiyi yoketmek için zor kullanmaktan kaçınamaz. Zora karşı ancak zorla çıkılabilir. Fakat, kitlelerin desteğini kazanmış bir yö­netim demokrasiyi yıkmak için değil, onu korumak için zor kulla- lanır. Manevî otoritenin güçlü bir kaynağı olan genel oy gibi kuv­vetli b ir desteği b ir kenara atmak, intihar etmek olur.

O halde ancak elverişli şartların olağanüstü bir şekilde bir ara­ya gelmesi sonucunda, halk çoğunluğunun onun yanında olmadığı hattâ ona karşı olduğu şartlarda, bir proletarya partisinin iktidara geçmesini mümkün kılması gibi bir durumda demokrasinin dikta­törlük tarafından yıkılması düşünülebilir.

Yıllar boyunca siyaset alanında eğitilmiş olan ve partilere bö­lünmüş bir halk için böyle raslantısal bir zafer imkânsızdır. Bu, ancak çok geri şartlarda mümkün olabilir. Eğer genel oy Sosyalist yönetime karşı gelirse, bu yönetim, şimdiye dek her hükümetin yapmasını istediğimizi, yani halkın iradesine boyun eğerek demok­rasi esası üzerinde, kararlılıkla tek iktidar için mücadeleye mi gi­rişecektir, yoksa iktidarı kaybetmemek için demokrasiyi yıkacak mıdır?

Bir diktatörlük, halk çoğunluğunun iradesine karşı gelerek, na­sıl başta kalabilir?

Bunun akla gelen iki yolu vardır: Cizvitlik veya Bonapar- tizm.

Daha önce Paraguay’daki Cizvit Devletinden söz ettik. Orada Cizvitlerin otoritelerini korumaları, onlar olmadan biçare bir du­rumda olan ve onlar tarafından örgütlendirilmiş yerlilere göre akıl­ca çok üstün olmaları sayesinde mümkün oluyordu.

Bir Avrupa devletinde Sosyalist Parti böyle bir üstünlük sağlı-

557

yapabilir mi? Bu, tamamıyla imkânsızdır. Şüphesiz, proletarya, sınıf- mücadelesi sırasında zihnî yapısını, diğer çalışanlara, örneğin köy­lülere nazaran daha çok geliştirir. Ancak aynı zamanda bu diğer sınıflar da politik ilgi ve kavrayış yeteneği elde ederler. Bu çeşitli sınıflar arasındaki uçurum kapatılamıyacak nitelikte değildir.

El emeğiyle çalışan sınıflar yanısıra sayıca gittikçe artan ve üretim sistemi için gitgide daha gerekli olan b ir aydınlar tabakası ortaya çıkmaya başlar. Bunların mesleği, bilgi edinmeyi ve aklı kul­lanma ve geliştirmeyi emreder.

Bu tabaka proletarya ile kapitalist sınıf arasında, ortada b ir yer işgal eder. Bu tabaka kapitalizmle doğrudan doğruya ilgili değil­dir, fakat yine de onun kendi kaderini kendi ellerine almaya yete­nekli olmadığına inandığı sürece, proletaryaya güvenmez. K ültür­lü sınıfın arasında proletaryanın özgürlük davasını en çok savunan­lar bile, sınıf mücadelesinin ilk aşamalarında işçi hareketinden uzak dururlar. Bu tutum larını, ancak proletarya mücadelelerinde gücünü arttırdığı zaman değiştirirler. Sosyalist harekete katılan aydınların böylelikle duydukları güveni, 4 Ağustos 1914’ten beri Liberal ve Merkez Partilerinin ve hattâ Alman Hükümetinin Hükümet Sosya­listlerine duydukları güvenle karıştırmam ak gerekir.

Güven duygusunun birinci şekli, proletaryanın kendini kurtar­mak için yeteri güce ve yeteneğe sahip olduğu inancından beslenir. İkinci şekli ise, Sosyalistlerin proletaryanın özgürlük savaşını artık ciddiye almadıkları inancından ileri gelir.

Aydınların yardımı olmadan veya onlara karşı gelerek, Sosyalist üretim kurulamaz. Nüfusun çoğunluğunun proletaryaya güvenmedi­ği veya ondan uzak durduğu durumlarda, aydınların çoğu da bu tutum u paylaşırlar. Bu durumda, muzaffer b ir proleter partisi halkın geri kalan kısmı üzerinde büyük entellektüel üstünlükten yoksun olmakla kalmaz, hattâ genel sosyal meselelerde görüşü çok daha üstün olduğu halde, hasımlarına göre daha düşük b ir düzeye iner.

Şu halde, Paraguay yöntemi Avrupa’da uygulanamaz. Geriye, Birinci Napoleon’un 18 Brumaire 179£>’da yeğeni Üçüncü Napoleo’nun 2 Aralık 1852’de uyguladıkları yöntem kalır. Bu yöntem, örgütlen­memiş halk kitlelerine nazaran üstün olan merkezîleştirilmiş b ir ör­gütün ve Hükümetin silâhlı kuvvetlerinin silâhlı mücadeleden bık­mış veya savunmasız halkın karşısına çıkarılmasıyla kazanılan aske­rî güç üstünlüğü sayesinde yönetmek demektir.

Sosyalist üretim sistemi bu temel üzerine inşa edilebilir mi? Bu, üretimi toplumun örgütlemesi demektir ve tüm halk kitleleri arasında İktisadî alanda kendi kendini yönetimi gerektirir. Sosya­lizm bürokrasi tarafından veya halkın bir bölümünün diktatörlüğü

558

tarafından üretimin devlet eliyle örgütlendirilmesi demek değildir. Sosyalizm, geniş halk kitlelerinin örgütlenmeye alışmış olmalarını; çok sayıda iktisadı ve siyasî örgütlerin mevcudiyetini ve tam özgür­lük içinde gelişebilmelerini varsayar. Emeğin Sosyalist örgütlenme­si, kışlalık bir iş değildir.

Halka tam bir örgütlenme özgürlüğü tanıyan bir azınlık dikta­törlüğü, böyle yapmakla kendi varlığını kundaklar. Diğer yandan, otoritesini bu özgürlüğü kısıtlayarak sürdürmeye çalışırsa, Sosya­lizme doğru gelişmeyi ilerleteceği yerde bunu engellemiş olur.

Bir azınlık diktatörlüğünün en güçlü desteği itaatkâr b ir ordu­dur. Fakat, bu desteği çoğunluğun desteği yerine geçirdiği ölçüde muhalefeti de kendilerine tanınmayan oy hakkına başvuracakları yerde, süngüye davranmaya o ölçüde zorlar. İç harp toplumsal ve si­yasal zıtlıkları çözmek için başlıca yöntem haline gelir.

Siyasal ve toplumsal ilgisizliğin veya yılgınlığın tamamıyla hâ­kim olmadığı yerlerde, azınlık diktatörlüğü, silâhlı saldırıya da, ko­laylıkla geniş kitlelerin uzun süreli silâhlı ayaklanması şekline dö­nüşebilecek, sürekli gerilla savaşı tehdidi altındadır. Bunlarla başa çıkmak, diktatörlüğün bütün askerî gücünü gerektirir.

O zaman diktatörlükte iç savaş başlar ve diktatörlük, her an devrilme tehlikesiyle yaşar.

Sosyalist bir toplumun inşasına iç savaştan daha büyük bir engel yoktur. Bugünün yaygın coğrafî iş bölümü şartlarında, büyük sanayiler, sözleşme güvenliğine olduğu kadar haberleşme güven­liğine de bağımlıdırlar. Düşman ülkeye sızmasa bile, dışarıda süren bir savaş. Sosyalist toplumu temelinden sarsar. Bugünkü devrimde bütün Rus Sosyalistleri toplumu yeniden inşa edebilmek için barı­şın gerekliliğinde ısrar etmekte haklıdırlar.

Yine de iç savaş, Sosyalist bir toplum için dış savaştan daha zararlıdır, çünkü iç savaş ülke topraklarında cereyan eder ve bir yabancı istilâ kadar zarara ve felce yol açar.

Devletlerin mücadelelerinde mesele, b ir veya diğer devletin ik­tidarı ele geçirmesi ya da kaybetmesidir; mevcudiyetleri değil savaş­tan sonra, savaşan hükümetler ve halklar, dostluk içinde olmasa bile, barış içinde yaşamayı isterler.

Bu iç savaşta taraflar çok daha değişik ilişkiler içerisindedir. Savaşı düşmanlarından birkaç tâviz koparıp sonra onlarla barış için­de yaşamak için sürdürmezler. Ayrıca bir iç savaş demokrasiden de farklıdır. Çünkü demokraside azınlıklar öylesine korunmuşlar­dır ki, kendini bu durumda bulan ve yönetimi ele geçirme umudu­nu yitirmiş herhangi bir taraf siyasi eylemden çekilmek zorunda de­ğildir. Demokraside azınlığa indirgenen herhangi bir taraf, çoğun­

559

luk durumuna gelmek için çalışma hakkını sürdürür ve. bu şe­kilde yönetime gelebilir.

İç savaşta her iki taraf da varolabilmek için savaşır ve yeni­len taraf yokolma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu gerçeğin bilinci, iç savaşların bu kadar korkunç olmalarımn nedenidir. Sadece aske­rî güçle denetimi elinde tu tan bir azınlık, en kanlı yollarla düşmanı­nı ezmeye ve, bir ayaklanmayla tehdit edilip onu bastırdığı zaman, onu katlederek yoketmeye hazırdır. Paris’te, 1848’de, Haziram ve 1871’de kanlı Mayıs haftası bu gerçeği müthiş b ir kesinlikle göster­miştir.

Süregelen [müzmin] iç savaş veya diktatörlük altında onun al­ternatifi, kitlenin ilgisizliği ve uyuşukluğu, Sosyalist üretim siste­minin örgütlenmesini hemen hemen olanaksız kılar. Yine de, ya iç savaşa ya da uyuşukluğa sebep olan bir azınlık diktatörlüğünün Kapitalizmden Sosyalizme geçişi sağlayacak tek yol olacağı iddia edilmektedir!

Birçok kimse, iç savaşı, toplumsal devrimin biçimi olarak ka­bul edip bunları birbiriyle karıştırıyorlar ve böylece b ir iç savaşta kaçınılmaz olan zora başvurmayı haklı görmeye hazırdırlar. Der­ler ki, devrimlerde hep böyle olmuştur ve hep böyle olacaktır.

Biz, Sosyal Demokratlar, şimdiye kadar hep olagelenin bundan sonra da hep olması gerektiği düşüncesinde değiliz. Devrim hakkın­da böyle düşünceler, daha önceki orta-smıf devrimleri örneğine da­yanarak ortaya çıkmıştır. Proleter devrimi, bunlardan çok daha farklı koşullar altında gerçekleştirilecektir.

Orta-smıf devrimleri, halktan kopuk bir ordunun desteğine da­yanan despotlukların, her türlü özgürlük hareketini bastırdığı, ba­sın, toplanma, örgütlenme özgürlüğünün ve genel oy hakkının ol­madığı ve halkın, gerçekten temsil edilmediği Devletlerde patlak ver­miştir. Buralarda iktidara karşı mücadele ister istemez b ir iç savaş şeklinde oldu. Bugünün proleteryası hiç olmazsa Batı Avrupa’da «katışıksız» demokrasinin olmasa bile bir m iktar demokrasinin, yıl­lar boyunca derin kökler saldığı ve daha önce olduğu gibi askerlerin halktan çok fazla kopuk olmadığı Devletlerde iktidara geçecek­tir. Bu koşullar altında, halkın çoğunluğunu temsil ettiği yerlerde proletaryanın iktidarı nasıl ele geçireceğini görmek gerekir. Batı Avrupa’da Büyük Fransız Devriminin izlediği yolun tekrar edece­ğini hiçbir şekilde beklememeliyiz. Eğer bugünün Rusyası 1793 Fran- sasma büyük benzerlikler gösteriyorsa, bu sadece Rusya’nın orta-sı- nıf devrimi aşamasına ne kadar yakın olduğunu gösterir.

Sosyal devrim, siyasi devrim ve iç savaş birbirinden ayırdedil- melidir. .

560

Sosyal devrim, yeni bir üretim metodunun yerleştirilmesiyle sağlanan, bütün toplumsal yapıda ortaya çıkan köklü bir dönüşüm­dür. Sosyal devrim, yıllarca sürebilecek uzun süreli bir süreçtir ve bu sürecin sona ereceği sınırlar önceden çizilemez. Gerçekleştirildiği biçimler ne kadar barışçı nitelikte olursa o kadar başarılı olacak­tır. İç ve dış savaşlar sosyal devrimin amansız düşmanlarıdır. Kural olarak, toplumsal devrim siyasal bir devrimle. Devlet içindeki sınıf­ların güçler dengesinin aniden değiştirilmesi ve böylece o zamana kadar siyasal güçten yoksun bir sınıfın devlet makinesini ele geçir­mesiyle gerçekleştirilir. Siyasal devrim çabucak sonuca vardırılan âni bir harekettir. Siyasal devrimin aldığı biçimi içinde yer aldığı Devletin siyasal yapısına bağlıdır. Biçimsel olarak değil, çalışan sınıfların gücüne dayanarak yaşayan demokrasi vaTsa, siyasal dev­rimin barış içinde olacağı ihtimali o kadar yüksektir. Tam tersine, o güne kadar varolan sistem halk çoğunluğunun desteğinden ne ka­dar yoksun kalmış ve askerî kuvvetle iktidarı elinde tutan bir azın­lığı temsil etmişse, siyasal devrimin iç savaş şeklinde cereyan etmesi olasılığı o kadar büyüktür.

Yine de, sözü edilen son durumda bile, sosyal devrimin savunu­cularının iç savaşın çabuk sona eren bir geçiş devresi olmasını ve toplumsal devrimin hızının ona uydurulması gereken, demokrasiyi amacına hizmet etmesini sağlamakta kesin çıkarları vardır. Başka bir deyişle, sosyal devrim, bir süre için, halk çoğunluğunun gidebileceği yerden daha ilerilere götürülmemelidir, çünkü bu ilerleme uzak gö­rüşlü kişilerce ne kadar arzu edilse edilsin, bu noktanın ötesinde Sosyal Devrimin kendisini kalıcı bir şekilde yerleştirmesi için ge­rekli olan koşullar yoktur.

Ancak, Büyük Fransız Devriminde, Paris’in proletaryasının ve alt orta-sınıfın Terör Devri, yani bir azınlığın diktatörlüğü, büyük tarihî önem taşıyan sonuçlar getirmedi mi?

Elbette getirdi. Ancak bu sonuçların niteliği neydi? O diktatör­lük, müttefik Avrupa Krallarının Devrimci Fransa’ya karşı yürü t­tükleri savaşın bir ürünüydü. Bu saldırıyı zaferle püskürtmek, Te­rör Devrinin tarihî başarısıydı. Böylece, o eski gerçek, yani bir savaşı sürdürmede diktatörlüğün demokrasiden çok daha başanlı olduğu bir daha kanıtlanmaktadır. Fakat bu, toplumsal dönüşüm­leri dilediği gibi gerçekleştirmede ve iktidarı elinde tutmada prole­taryanın yönteminin diktatörlük olduğunu hiçbir şekilde kanıtlamaz.

1793 Terör Devrinin enerjisini kimse geçemez. Fakat Paris pro­letaryası bu yolla iktidarı elinde tutmayı başaramamıştır. Dikta­törlük, çeşitli proleter ve küçük orta-smıf hiziplerinin birbirleriyle mücadelelerinde kullandıkları bir yöntemdi ve, sonuç olarak, tüm

561

proleter ve aşağı orta-sınıf politikasına son vermenin aracı oldu.Aşağı sınıfların diktatörlüğü, kılıcın diktatörlüğüne yol açar.Orta-sınıf devrimlerinin örneğine bakılarak, Devrimin iç sa­

vaşla ve diktatörlükle eş anlamlı olduğu söylenirse, bunun sonuç­larını da kabul etmek ve Devrimin b ir Cromvell ya da bir Napoleon yönetimiyle sona ereceğini de eklemek gerekir.

Ama, bu, proletaryanın demokratik bir şekilde örgütlenmiş ulu­sun çoğunluğunu meydana getirdiği, bir ülkede proleter devriminin kaçınılmaz sonucu değildir ve ancak bu durumda Sosyalist üretim için gerekli olan koşullar vardır.

Proletarya diktatörlüğünden, biz. onun demokrasi temeli üze­rindeki yönetimden başka birşey anlıyamıyoruz.

5. YENİ TEORİ

Diktatörlük yönetiminin proletarya için, ne teori açısından ne de Rusya’daki özel koşullar açısından iyi sonuçlar getirmediğini gör­dük. Yine de, bu husus, ancak bu şartların ışığında anlaşılabilir.

Çarlığa karşı mücadele, uzun süredir mevcut şartlara uygun ol­maktan çıkmış bulunan, ancak çıplak kuvvet kullanılarak sürdürü­len ve ancak kuvvet yoluyla devrilebilecek olan bir yönetim sis­temine karşı mücadeleydi. Bu gerçek, kolaylıkla devrimciler ara­sında bile kuvvete tapma eğilimine ve iktisadi koşullara değil, özel durumlara dayanarak ayakta duran iktidarların gücünün abartılm a­sına kolayca yol açabilir. Nitekim, Çarlığa karşı mücadele gizli ola­rak yürütüldü ve gizlilik yöntemi demokrasiye değil diktatörlüğe uygun alışkanlıklar ve tutum lar yarattı.

Ancak, bu faktörlerin işleyişi, Mutlakiyetçiliğe karşı verilen m ü­cadelenin başka bir sonucuyla çatıştı. Demokrasinin günlük amaç­lar için çalışma yanında daha geniş ilişkilere ve daha büyük amaç­lara karşı ilgi uyandırmasına karşılık, Mutlakiyetçiliğin teoriye kar­şı ilgi uyandırdığını daha önce de belirtmiştik. Fakat bugün, tek bir devrimci sosyal teori, Kari Manc’ın teorisi vardır.

Bu teori, Rus Sosyalizminin teorisi hâline geldi. Bu teori bize isteklerimizin ve yapabileceklerimizin maddî koşullarla sınırlı oldu­ğunu öğretir ve bunların üstesinden gelecek en kuvvetli iradenin bile ne kadar güçsüz olduğunu gösterir. Bu teori zora tapma eğili­miyle sertçe çatışır ve Sosyal Demokratlar, Rusya’nın İktisadî geri­liğinden ötürü ancak bir orta-sınıf devrimi olabilecek olan bu yak­laşan Devrime katkılarının sınırlı olacağı gerçeğini gösterdi.

Sonra, ikinci Devrim geldi ve birdenbire Sosyalistlerin kendile­

562

rini de şaşırtan bir güçlenme durumu ortaya çıktı, çünkü bu Dev­rim, mülkiyetin ve orta-sınıf düzeninin en güçlü desteği olan or­dunun tamamıyla terhis olunmasına yol açmıştı. Ve maddi destek yıkılır yıkılmaz, bu düzenin manevî desteği de parçalandı; Ne Kilise ne de Aydınlar gösteriş yapmaya devam edebildiler. Yönetim, Dev­letin aşağı sınıflarına, işçilere ve köylülere geçti. Fakat köylüler, kendi başına yönetebilecek bir sınıf değildir. Köylüler, onlara ne pahasına olursa olsun barışı derhal sağlamaya ve toprağa duydukları açlığı hemen gidermeye söz veren Proletarya Partisinin önderliğini gönüllü olarak kabul ettiler. Proleter yığınları kendilerine ekmek ve barış vaad eden aynı Partide saf tuttular.

Böylece Bolşevik Partisi, iktidarı ele geçirmesini sağlayan gücü kazandı. Bu, Sosyalizmin kurulması için Marx ve Engels’in koymuş oldukları ön şartın gerçekleşmesi, yani proletaryanın iktidarı ele geçirmesi anlamına gelmiyor muydu? Gerçekte ekonomik teori Sos­yalist üretimin Rusya’daki sosyal koşullarda hemen gerçekleştirilebi­leceği fikrini reddediyordu ve bu teorinin pratikte doğrulanması, yani yeni rejimin proletaryanın tek başına yönetimi değil de, her iki ta ra­fı da kendi alanında istediği gibi hareket etmeye serbest bırakan, bir proleter ve köylü unsurlar koalisyonu yönetimi olması da, bu fikrin karşısındaydı. Proletarya toprak konusunda köylülerin önüne hiçbir engel koymadı ve köylüler de fabrikalar konusunda proletar­yanın önüne hiçbir engel koymadı. Yine de dünya tarihinde ilk ola­rak b ir Sosyalist Parti büyük bir Devletin yöneticisi olmuştu. Bu da, savaşan proletarya için muazzam ve muhteşem bir zaferdi.

Fakat bir Sosyalist Parti, iktidarını Sosyalizmi kurmaktan baş­ka ne için kullanabilir? Derhal bunu yapmaya başlamalı ve karşı­sına çıkan bütün engelleri hiç düşünmeden temizlemelidir. Eğer de­mokrasi, çok çabuk elde ettiği büyük halk desteğine rağmen İmpara­torluktaki oy çoğunluğunu elde edemiyen yeni rejimle çelişirse, o zaman, demokrasi için durum kötüdür. O zaman demokrasinin yerine diktatörlük geçmelidir. Bu, halk özgürlüğü Rusya’da yeni birşey olduğu için ve halk kitleleri arasında derin kökler salmadığı için, çok kolay gerçekleştirilebilir. Şimdi Sosyalizmi kurmak, diktatörlü­ğün göreviydi. Bu ders, kendi ülkesinde hâlâ direnen unsurları eğit­mekle yetinmemeli, aynı zamanda, başka kapitalist ülkelerde prole­taryayı bunu taklide zorlamalı ve onları Devrim yapmaya tahrik etmelidir.

Bu, her proleter ve her Sosyalist için çok cüretkâr ve çok cazip bir düşünce dizişiydi. Yarım yüzyıldan beri uğrunda mücadele ver­diğimiz, sık sık yakınlaştığımızı düşündüğümüz ve her defasında bizden kaçan şey, nihayet gerçekleşecektir. Bütün ülkeler proleter­

563

lerinin Bolşevizmi coşkuyla karşılamalarında şaşılacak birşcy yok­tur. Proletarya yönetimi gerçeği, teorik düşüncelerden daha ağır ba­sar. Ve zafer inancı, komşu ülkenin durumu hakkında karşılıklı bii- gisizlik yüzünden daha da güçlenmektedir. Sadece bir azınlık ya­bancı ülkelerin koşullarını tetkik edebilir; Çoğunluk ise yabancı ül­kelerin özünde bizimle aynı durumda olduğuna inanmaktadır ve bu­na inanılmadığı zaman, yabancılar hakkında çok garip düşünceler beslenmektedir.

Dolayısıyla, her yerde aynı Emperyalizmin hâkim olduğu kanısı­na ve Rus Sosyalistlerinin siyasal devrimin Rusya’da olduğu gibi Batı Avrupa halklarına da yakın olduğu kanısına ve öte yandan Sosyalizm için gerekli koşulların Batı Avrupa’da olduğu gibi Rus­ya’da da varolduğu inancına kolayca varırız.

Bir kere ordu dağıtıldıktan ve Meclis yasaklandıktan sonra olanlar, atılmış olan adımın sadece bir sonucuydu.

Bütün bunlar, cesaret verici olmasa bile, anlaşılabilir şeylerdir. Ama öte yanda. Bolşevik arkadaşlarımızın neden aldıkları tedbirleri Rusya’ya özgü durumla açıklamaya ve düşüncelerine göre dikta­törlük veya iktidardan vazgeçmek dışında bir tercih bırakmayan, özel koşulların baskısının ışığında bunların haklılığını ispat etmeye çalışmadıkları pek anlaşılır bir şey değildir. Aldıkları tedbirleri da­yandırdıkları ve evrensel olarak geçerliliğini iddia ettikleri pek yeni bir teori ortaya atarak, bunun çok ötesine gittiler.

Bizim için, bunun açıklaması onların yakınlık duymamız gere­ken b ir niteliğinde, yani teoriye olan büyük ilgilerinde bulunmalı­dır.

Bolşevikler. M arxisttirler ve etkileri altına aldıkları proleter saflarda Marxizme büyük bir ilgi uyandırmışlardır. Ancak, onların diktatörlüğü, şu Marxist öğretiyle çelişmektedir: hiç b ir halk, geliş­menin birbirini izleyen aşamalarının önüne çıkardığı engelleri bir sıçrayışla ya da bir kararnameyle aşamaz. Nasıl oluyor da yap­tıkları şeylere Marxizmde bir temel buluyorlar?

Mant’m 1875’te yazılan bir mektupta kullandığı «proletarya diktatörlüğü» ifâdesini tam zamanında hatırladılar. Gerçekte Marx bu ifâdeyle bir yönetim biçimini değil, siyasal bir durumu anlatmak istemişti. Şimdi bu ifâde, özellikle Sovyetlerin yönetiminde görül­düğü gibi, alelacele, bir yönetim biçimi anlamında kullanılmakta­dır.

Eğer Marx bir yerde bazı şartlarda proletarya diktatörlüğüne gelinebileceğini söylediyse, bunu Sosyalizme geçiş için kaçınılmaz bir durum olarak anlatmıştır. Gerçekte, İngiltere ve Amerika gibi ülkelerde Sosyalizme barış içinde geçişin ki bu ancak diktatörlük

564

değil demokrasi temeli üzerinde olabilir, Marx diktatörlük deyi­miyle demokrasinin mümkün olduğunu söylerken yıkılmasını kas­tetmediğini göstermiştir. Fakat bu, diktatörlüğün savunucularına hiç aykırı gelmemektedir. Marx’in bir zamanlar proletarya diktatör­lüğünün kaçınılmaz olabileceğini söylemiş olmasına dayanarak, Sov­yet Anayasasının ve ona karşı gelenlerin oj'dan yoksun bırakılma­sının, Marx tarafından proletaryanın yapısına uygun ve onun yöne­timine sıkı sıkıya bağlı bir yönetim biçimi olarak tanındığını ilân etmektedirler. Onlara göre proletarya diktatörlüğü, proletarya yöne­timi sona erene kadar, sosyalizmin genel olarak gerçekleştirilme­sine ve sınıf farklarının ortadan kaldırılmasına kadar devam ede­cektir.

Bu anlamda diktatörlük, ortalık durulduktan sonra yerini de­mokrasiye bırakacak bir geçici âcil tedbir olarak değil de, kendimi­zi alıştırmamız gereken uzun süreli bir durum olarak görünmekte­dir.

Bu yorum, Toplumsal Devrime ilişkin dokuzuncu ve onuncu tez­ler tarafından doğrulanmaktadır. Bu tezlere göre:

«(9) Bugüne kadar, Proletarya Diktatörlüğünün gerekliliği, ala­cağı biçim araştırılmadan öğretilmiştir. Rus Sosyalist Devrimi bu bi­çimi bulmuştur. Bu biçim, Proletaryanın ve (Rusya’da) köylülerin yok­sul sınıflarının sürekli olarak Diktatörlüğü Sovyet Cumhuriyetidir. Do­layısıyla, şu hususu belirtmek gerekir: Bizim sözünü ettiğimiz kelime­nin dar anlamında geçici bir olay değil, bütün tarihi dönemi kapsayan belirli bir Devlet biçimidir. Şimdi yapılması gereken, Devletin yeni bir biçimini örgütlemektir. Bu, orta sınıfa karşı alınacak özel tedbirlerle karıştırılmamalıdır, çünkü bunlar ancak muazzam görevlere ve

mücadeleye uygun özel bir devlet örgütünün görevleri olabilir.«■(10) Proletarya diktatörlüğü, orta-sınıfa karşı verilen sürekli

bir savaşı içerir. Komünistlerin şiddetine karşı gelenlerin, diktatör­lüğün gerçekte ne olduğunu tamamen unuttukları açıktır. Devrimin kendisi, bir çıplak kuvvet eylemidir. Diktatörlük kelimesi bütün dil­lerde en azından kuvvete dayanan bir yönetim anlamına gelir. Bu­rada kuvvetin sınıfsal anlamı önemlidir, çünkü bu devrimci kuv­vet kullanmanın tarihî açıklamasını sağlar. Devrimin durumu ne kadar zorlaşırsa, diktatörlüğün de o kadar ağırlaşacağı da açıktır.»

Yukarıdaki sözlerden, bir yönetim biçimi olarak Diktatörlüğün sürekli olmakla kalmayıp bütün ülkelerde ortaya çıkacağı da anlaş’i- maktadır. Yani eğer Rusya’da yeni elde edilmiş genel özgürlük ha­vasına tekrar son verilirse, halk özgürlüğünün derin kökler saldığı, yarım yüzyıl ve hattâ daha uzun bir süreden beri varolduğu ve halkın bu özgürlüğü kanlı devrimlerle kazanıp yaşattığı ülkelerde

565

de, proletaryanın zafer kazanmasından sonra aynı şeyin mutlaka ya­pılması gerekir. Yeni teori bunu büyük bir içtenlikle iddia etmekte­dir. Ve daha da garip olanı, bu teori sadece hâlâ Çarlığın boyunduru­ğunu hatırlayan ve ilk kez olarak ipleri ellerinde tutm aktan tıpkı Kalfa oldukları zaman ve diğer yamaklara daha önce kendilerinin yemeğe alıştıkları dayağı çeken yam aklar gibi büyük bir sevinç du­yan Rus işçileri arasında değil, İsviçre gibi eski demokrasilerde bile destek bulabilmektedir.

Gerçi bundan daha da garip ve anlaşılmaz bir şey daha var.Tam bir demokrasi hiç bir yerde bulunamaz ve her yerde deği­

şikliklere ve düzeltmelere ihtiyaç vardır. İsviçre’de bile, halkın yasa­ma gücünün yaygınlaştırılması, nisbi temsil ve kadınlara oy hak­kının tanınması için mücadele verilmektedir. Amerika'da, en yüksek yargıçların seçilme tarzlarının ve yetkilerinin ciddî bir şekilde kısıtlanması gerekmektedir. Demokrasinin çıkan için, bü­yük bürokratik ve m ilitarist Devletlerde ileri süreceğimiz talep­ler çok daha fazladır. Bu mücadelenin ortasında, en aşırı savaş­çılar başlarını kaldırıp rakiplerine şöyle diyorlar: Azınlıkların, m u­halefetin korunması talebini muhalefette ve azınlıkta kaldığımız sürece öne süreriz. Çoğunluk olup, iktidarı ele geçirir geçirmez, daha önce kendimiz için bütün istediklerimizi, yani oy hakkını, Ba­sın ve örgütlenme özgürlüğünü, vb. yok edeceğiz.

Sosyalist Devrime ilişkin tezler bu konuda tartışmaya izin ver­meyecek kadar açıktır:

(17) «Demokratik bir cumhuriyet ve genel özgürlük (yani orta sınıflar için özgürlük) talepleri, şimdi geride kalmış olan dönemde, hazırlanma ve kuvvet toplama döneminde geçerliydi. Orta-sınıf ba­sını kendisi için nefret verici bir şeydi ve işçinin basın özgürlüğüne ihtiyacı vardı, fakat bu sırada orta-sınıf Basının bastırılması için bir talep ileri süremezdi. Dolayısıyla, pi'oletarya genel özgürlük hattâ gerici meclisler, sarı işçi örgütleri için bile özgürlük talebinde bu­lundu.

(18) «Şimdi, sermayeye doğrudan saldın, haydut emperyalist devletin doğrudan doğruya devrilmesi ve parçalanması ve orta-sım- fm doğrudan doğruya ezilmesi dönemi gelmiştir. Şu halde, içinde bulunduğumuz genel dönemde, (yani karşı-devrimci orta sınıf için de) özgürlüğü savunmak ilkesi gereksiz olmasının yamsıra tehlikeli olduğu da apaçıktır.

(19) «Bu, sosyal hainlerin basını ve başta gelen örgütleri için de geçerlidir. Bu örgütlerin maskeleri düşmüş, karşı-devrimin faal unsurları oldukları ortaya çıkmıştır. Bunları kullanarak proleter yö­netimine silâhlı saldırılar bile düzenlemektedirler. Devrilen malî seT-

566

mayenin eski subayları ve para babalan tarafından desteklenerek, çeşitli tertipler düzenleyen örgütlerin en hareketlileri olarak sah­neye çıkmaktadırlar. Proletarya diktatörlüğü onların amansız düş­manıdır. Dolayısıyla, bunlara uygun bir biçimde davranılacaktır.

(20) «İşçi sınıfı ve yoksul köylülere gelince, bunlar tam özgür­lüğe sahiptirler.»

Gerçekten tam özgürlüğe sahip midirler?«Sosyal Hainler»de proleterler ve Sosyalistlerdir, fakat muhale­

fet ettikleri için orta-sınıfların muhalefeti gibi haklanndan yoksun bırakılıyorlar. Bir orta-sınıf yönetiminin muhalefete karşı aynı baskı tedbirlerini kullanmaya çalıştığı her hangi bir durumda, biz öfke­lenip bütün gücümüzle buna karşı mücadele etmez miydik?

Tabiî ki böyle yapmamız gerekirdi, ama eğer orta sınıf hükü­meti yukarıda yazılı olan Sosyalist ilkelere benzer ilkelere ve onlara uygun pratiğe başvursaydı bizim çabalarımızın sonucu sadece gü­lünç olabilirdi.

Liberalleri iktidarda oldukları zaman muhalefette oldukları gibi davranmadıkları ve bütün demokratik iddialarını bir kenara bırak­tıkları için ne kadar çok kınadık. Şimdi Liberaller en azından de­mokratik taleplerini resmen terketm ekten sakınacak kadar ihtiyatlı davranıyorlar. Bir şeyi yapmak fakat sözünü etmemek ilkesine uy­gun olarak hareket ediyorlar.

Bu tezlerin yazarlarının Liberallerden daha akıllı oldukları şüphe götürür ama daha dürüst oldukları yadsınamaz. Şüphesiz da­ha saygın kimselerdir. Eğer, bugün elde etmek için mücadele ver­dikleri demokrasinin zafer kazanır kazanılmaz terkedileceğini açık­ça ilân etseler, Alman Sosyal Demokratlarının akıllılığı hakkında ne düşünülebilir: Demokratik ilkeleri zıtlarına dönüştürdükleri veya hiçbir demokratik ilkeleri olmadığı, demokrasinin onlar için sadece iktidarı ele geçirmek için kullandıkları ve başa geçer geçmez fır­latıp atacakları bir merdiven olduğu, yani tek kelimeyle, devrimci oportünistler oldukları.

Rus devrimcileri için bile, tehlikeye düşmüş demokrasiyi kurtar­mak için değil iktidara geçmek için ve demokrasiye karşı iktidarları­nı korumak için diktatörlük yöntemini kullanmak, uzak görüşlülük­ten yoksun bir politikadır. Bu, açıktır.

Öte yandan, henüz iktidarda olmayan ve zayıf bir muhalefeti temsil eden bazı Alman Sosyal Demokratlarının da bu teoriyi kabul etmesinin nedeni pek açık değildir.

Bunlar, diktatörlük yöntemini ve, ancak Rusya’daki olağanüstü şartların bir ürünü olarak savunulabilecek olan, balkın geniş kesim­lerinin oy hakkından yoksun bırakılmasını mahkûm edecek yerde, bu

567

yöntemi Alman Sosyal Demokrasisinin de uğrunda mücadele etmesi gereken bir şey olarak görmektedirler.

Bu iddia, tamamıyla hatalı olmakla kalmayıp, ayrıca son derece­de yıkıcıdır. Eğer genel olarak kabul edilecek olursa, partimizin propaganda gücünü son derece kısıtlar, çünkü bir avuç sekter fanatik dışında, tüm Alman ve dünya proletaryası, genel demokrasi ilkesine bağlıdır. Proletarya, yönetimini, yeni bir ayrıcalıklı sınıf ve yeni bir oy hakkından yoksun sınıfla başlatma fikrini öfkeyle reddeder. Bütün halka genel haklar tanınması talebini içten pazarlıklı bir talep kılması ve sadece kendi ayrıcalıkları uğruna mücadele etmesi yolunda her türlü teklifi reddeder. Ve aynı şekilde, şimdi, demok­rasi talebinin bir aldatmacadan ibaret olduğunu ciddiyetle ilân et­mesi yolundaki gülünç imayı da aynı şiddetle reddeder.

Rusya’da bir yönetim biçimi olarak diktatörlük, Bakunin’in anarşizmi kadar anlaşılır bir şeydir. Fakat bunu anlamamız, bunu lanımamız demek değildir; her ikisini de aynı kesinlikle reddet­meliyiz. Diktatörlük Sosyalist Partinin halk çoğunluğunun muhale- fot'ne rağmen elde edilmiş bir egemenlik sağlamak için b ir aracı değildir. Ancak gücünün ötesinde çözümleri yorucu ve yıpratıcı olan bir takım görevlerle başa çıkabilmesi için bir vasıtadır. Dik­tatörlük sosyalizmin fikirlerini kolaylıkla uzlaştırır ve gelişmesine yardım edeceğine onu engeller.

Ne mutlu ki, diktatörlüğün başarısızlığı Devrimin yıkılması ile öıdeş değildir. Eğer Bolşevik diktatörlüğü bir orta-sınıf diktatörlü­ğünün başlangıcı olsaydı, bu böyle olurdu. Diktatörlüğün yerine demokrasi geçerse Devrimin temel kazançları kurtarılabilir.

Çeviren: AHMET EVP.TM

B İ B L İ Y O G R A F Y A

K autsky'nin Başlıca Yapıtları(1880) D er E ia / tu.ıs der Volksm ehrım g a tıf tleıı Fortslırilt der Gesellschaft(1887) K arl M arx. Ökonom ische Lehren, yem ei n verstand !i ch dargestellt. A lm an­

ca 1930’a kadar '25 baskı; İngilizcesi ; The Econom ic D octrines of K .M . (London. 1925)

(1888) Thom as M ore und seine U topie; İngilizcesi; I M . and Ins U topia (NY. 1959)

(1889) Die K lassengegensätze von 1 7Sb(1890) D er A rbeiterschutz(1892) Das E rfurter Program m in seinem grundsät liehen Teil erläu tert

İngilizcesi: The Claus Struggle (Erfurt Program ) (Chicago, 1910) T ürkçesi: çev. Sabiba Zekeriya [Sertel], Sınıf K avgası (Erftıry Programj (İstanbul; Dün ve Yarın Tercüme Kül., 1934)

(1893) D er Parlîumcntarismus, d ie d o lksgesetzgebııııg and die Sozialdem okratie2. bas.: Parliam cııtarism ııs und D em okratie (1911)

(1895) Friedrich Engels: İngilizcesi (Chicago, 1899)(1895) D ie V orläufer des neueren Sozialismus. 4 eilt(1899) Bernstein und das Sozialdem okratische Programm : eine Antikritik(1899) D ie Agrarfrage(1902) Die Soziale R evolution ; İngilizcesi : The Social Revolution aiul On tlw M or­

row of tlie Social R evolu tion ; (London. 1903) bu kitaptan «Proleter faali­yetin son asa m ası olarak Toplum sal Devrim» bölümii. su kaynakta Türk- çeye aktarılmıştır. J.S. Schapiro (çev. M. Koksal ve M. Harmancı), Çağ­daş Dii>iincede Toplum sal Tepki (İstanbul : Köprü Yay.. 1966). s. 179-82

(1906) Ethik und materialische Geschichtsauffassung: İngilizcesi: Ethics and thc M aterialist C oııception of Hisiorv (Chicago. 1907)

(1908) Der Ursprııııg des C hristentum s(1909) D er Weg zu M acht; İngilizcesi : The Roud to P on er (Chicago. 1909)(1910) Verm ehrung and Entwicklung in K a tar und Gesellschaft(1911) Taktische Strömungen in der deutschen Sozialdem okratie(1914) Der Politische M assenstreik(1915) Die tnlerniilionalitgt an d der Krieg(1918) D ie D iktatur des P roletaria ts/V olksherrschaft oder Gewaltherrschaft? D er

neue Staat - D em okratie oder D ikta tur?: İngilizcesi . The D ictatorship of the Proletariat (M anchester. 1919)

(1919) D ie Sozialisierung der Landwirtschaft(1 9 ,9 ' T errorism us und Kom m unism us; İngilizcesi: Terrorista and C om m ıın isn ı:

A C ontri bullón to the Natural H islon of Revolution (London. 1920)

56b

(1919) Die deutschen D okum ente zum K riegs ausbruch; İngilizcesi: (der.)M. M ontgelas - W. Schücking, Outbreak o f th e W ar (New York, 1924)

(1919) Wie der W eltkrieg entstand(1921) Von der D em okratie zur Staats - Sklaverei. Eine Auseinandersetzung m it

Trotzki(1921) R. Luxem burg, K . Liebknecht und L. Jogichcs. Ihre Bedeutung für die

deutsche Sozialdem okratie(1921) Georgien. Eine sozialdem okratische Bauenrepublik(1922) Mein Verhältnis zur USP(1922) Die proletarische R evolution und ihr Programm; İngilizcesi: Labour R evo­

lution (London, 1925)(19251 Die Internationale und Sowjetrussland(1927) D ie m aterialische Geschichtsauffassung. 2 eilt(1928) W ehrfrage und Sozialdem okratie(1930) Der Bolshewism us in d ir Sackgasse, İngilizcesi: Bolshevistn at a Dcadlock

(London, 1931)(1932) K rieg und D em okratie(1935) Aus der Friihseit des M arxism u s: Engels' Briefwechsel m it K autsky (1937) Sozialisten und K rieg(der.) D . Shub ve J. Shaplen. Social D etnocracy versus Com m unism (New York,

1946)[Kautsky’nin 1932-37 yıllarında yazdığı yazılardan seçmeler] Erinnerungen und Erörterungen (Amsterdam, 1960)Kautsky Üstüne Kaynaklar T ürkçe:

V .l. Lenin (çev. A rif Gelen), P roletarya ih tilâ li ve Dönek Kautsky (Ankara : Bilim ve Sosyalizm Yay., 1969)

A. Rosenberg (çev. Aydın Emeç). BoLşevizm Tarihi (İstanbul; E Yay.. 1969) YabancıDillerde

W. Abendroth. A ufstieg und Krise der deutschen Sozialdem okratie (Frankfurt/M., 1964)

W. Blumenberg. K arl K atskys literarisches Werk (LuH aye. 1960)K. Brandis, D ie deutsche Sozialdem okratie bis zum Fall des Sozialistengesetzes (Le­

ipzig. 1931)N .l. Bukharin. K. Kautsky und Sowjeirussiund (Wien. 1925)1. Fetcher. D er M arxismus, 3 eilt (München. 1962-65)K arl K autsky : Der D enker und K äm pfer (Wien, 1924) D er Kum pf dergisinin özel

sayısı.O. lenssen (der.). D er lebendige M arxismus. Festgabe zum 70. Geburtstage K , K a-

ulskys (Berlin. 1924) D ie Gesellschaft dergisinin özel sayısı..1. Marschak. F. Adler, R. Abramowitsch. L. Kautsky et. al.. Ein Leben für den.

Sozialismus. Erinnerungen an K . K autsky (Hanover, 1954)E. Matthias, «Kautsky und der Kautskvanismus,» (der.) I. Fetscher, M arxismusstudi-

cn (Tübingen, 1957), eilt 2. s. 151-97S. Miller. Dax Problem der Freiheit im Sozialism us (Franfürt/ M.. 1964)R. W. Reichard. K . K autsky and llie Germ an Social D em ocratic Party'. 1863-1914

(Cambridge, Mass., 1951) k . Renner, K . K autsky (Berlin. 1929)L. Trotsky, Terrorism and Com m unism . A . Reply ln K Kautsky (Michigan :

Ann Arbor. 1961)

LENİN(1870- 1924)

V L A D İ M İ R İ L Y İ Ç ( U L Y A N O V ) LENİN

Ünlü M arx is t kuram cı, Sovyetier B irliği’nin ve Kom intern'in kurucusu Lenin, 10 Nisan 1870'te Volga boyunda Sim birsk'te doğmuş, 21 Ocak 1924'te M oskova yakınlarında G orki'de ölm üştür. Babası, Devlet D anış­manı rütbesine erişerek kalıtsal soyluluk kazanmış b ir eğitim m üfettişiy­di. Lenin’den dört yaş büyük olan ağabeyi A leksander. 1S87'de Car lll'üncü A leksander’e karşı bir suikast teşebbüsüne katıldığı için asılm ış­tır. O yıl hukuk öğrenim i yapm ak için Kazan Üniversitesine yazılan Lenin, ağabeyi gibi buradaki populist öğrenci hareketlerine katılm ıştır; bu yüzden polis takibatına uğrayarak üniversiteden atılm ışsa da, hiç v?|kit kaybetm e­den, dışarıdan sınav verm e yoluyla St. Petersburg Üniversitesini b itirm iş­tir. Bu sıra larda M arxizm i daha iyi tanım ış, Kazan ve S am ara 'daki ilk M arxist çevrelere gıirmiştir. 1893’te St. Petersburg's gidip, b ir yandan ku­ramsal çalışm alar yapm aya, bir yandan da devrimci eylem le ilgilenm eye başlam ıştır. 1895’te «işçi Sınıfının Kurtuluşu ¡cin M ücadele Birliği» adlı M arxçı derneğin önderlerinden olduğu için tutuklanm ış ve 14 ?,y hapis yattık tan sonra Sibirya'ya sürü'm üştür. Sürgünde Nadejda Konstantinova Krupskaya adlı devrim ci bir kızla evlenm iş ve R usya 'da K a p ita liz m in G e liş ­m e s i konusundaki ilk büyük kitabım yazm ıştır. (İlk kez bu yıllarda kullan­dığı «Lenin» adının, «Lens» nehrinden esinlendiği sanılm aktadır.) O sür­gündeyken, 1898 M artında M insk'te toplanan bir kongreyle Rus Sosyal D e­m okrat İşçi Partisi kurulmuştur. Lenin 1900 yılında sürgünden dönünce. Parti İşleriyle daheı yoğun o larak uğraşm ak için Avrupa'ya gitm iş, -birkaç kere kısa sürelerle Rusya'ya dönmes* bir yana bırakılacak olursa- onyedi yıl boyunca İngiltere, Fransa, İsviçre, Avusturya ve Finlandiya gibi ü lke­lerde yaşam ıştır. O ralarda, M artov, Potresov, P lekhancv, Akselrod ve Za- suliç’le b irlikte, «Yurt Dışındaki Rus Devrim ci Sosyal Demokratı?,- Birli­ğ in in ileri gelen ;yönet:cilerinden biri olmuştur. 1903'te Londra'da topla­nan Partinin ikinci kongresinde. Çoğunluk (Bolşevik) diye adlandırılan kanadın başkam olarak ortaya çıkm ış ve aşağıdan yukarıya dem okratik ö r­gütlenm e taraftarı olan Azınlık (M enşevik) kanat üyelerine karşı, sıkı di­siplinli bir gizli parti kavram ım savunmuştur. 1905 İlkbaharında yine Lond­ra ’da toplanan üçüncü kongrede de köylü sınıfının devrim ci ortaklığım sağlam ak için toprak sorununu ele alm ıştır. Fakat. 1905’te Partinin Bolşe- viklerin çoğunlukta bulunduğu M erkez Kom itesinden, çalışm aları bozucu h areketlerde bulunduğu gerekçesiyle ihraç edilm iş; bunun üzerine, Bog- rîanov, Lunaçarski, Litvinov ve Rikov'dan bir grup kurarak M erkez Komi­tesini kendisini tanım aya zorlam ıştır. 1805 Ekim inde Rusya'ya giden Lenin. devrim in son aşam alarında Bolşevik eylem leri yönetm iştir. Umulan be­karının sağlanam am ası karşısında yeniden yurtdışına dönmüş ve Birine

573

Dünya Savaşı yıllarında, savaş-aleyhtarı ve Rusya'nın yenilm esini isteyen bir tu îum takınm ıştır. Bu am açla, U luslararası Sol Sosyalistlerin 1915 Ey­lülündeki Zim nervvald ve 1916 N isanındaki K ienthal Kongrelerine katılm ış­tır,

1917 Şubat Devrim inin sonucunda Çarlık otokrasisi yıkılınca, Rusya’ya dönen Lenin, m em leketin birçok yerlerinde kurulan İşçi, Asker ve Köylü Kuruiiarında (Sovyetler) Bolşeviklerin üstünlük kazanm alarına çalışm ış­tır. Bir türlü savaşa son verem eyen geçici hüküm ete karşı, Be/rış ve T op­rak sloganlarıyla halk kütlelerini kendilerine çeken Bolşevikler, Ekim son- iarında (yeni takvim le 7 Kasım günü) Petrograd İşç i ve Er Delegeleri Kurulunun Askeri Devrim Komitesi aracılığıyla iktidarı e le geçirm işler­dir. Lenin, hemen toplanan Halk Komiserleri (Bakanlar) Kurulunun başkanı oim uş ve ölüm üne değin bu görevde kalmıştır. Bundan sonra, toprağı m il­lileştiren, devlet güvenlik örgütünü kuran, sosyalist olm ayan partileri kap a­tan ve Alm anya ile barış antlaşm ası yapan Lenin, İç Savaş dönem inde büyük bir devlet adamı olduğunu gösterm iştir. Bir yandan beyaz karşı-dev- rim cilerle dış yardakçıların ı yenerken, b ir yandan da uzun savaş yıllarının büsbütün keskinleştirdiği iç sorunları çözm eye koyulmuştur. Lenin’in baş­langıçta uyguladığı «Savaş Komünizmi» gibi, 1921'de yürürlüğe koydu­ğu «Yeni Ekonomi Politikası» (NEP) da, bu güç işlerin üstesinden gelm ek için başvurduğu pragm atik yollardır,

Lenin, M arx 'la Engels’in öğretisini çok iyi bildiği gibi, ekonom i, to p ­lum bilimleri ve felsefe alanlarında geniş ölçüde okum uş ve yeni gelişm e­lerin ışığında M arxizm e önemli katkılarda bulunm uştur. Lenin’in getirdiği yenilikler, başlıca üç noktada toplanabilir: B o lşevik-M enşevik ayrımını ortaya koyan 1903 Londra Kongresinden önce yazdığı N e Y apm alı? ki­tabında açıklanan devrim ci parti kavram ı, Birinci Dünya Savaşının baş­larında yazdığı E m pe rya lizm k itabında incelenen kapitalizm in söm ürge­cilik aşam ası ve 1917 Şubat - Ekim Devrim leri arasında ¡yazdığı D e v le t ve D e vrim kitabında geliştirilen proletarya diktatörlüğü kuramı.

Lenin sıkı bir gizli parti anlayışını savunm uştur. Ona göre, yeraltı ko ­şullarında çalışm ak zorunda olan Sosyal Dem okrat Parti, serkeş am atör­ler yerine, disiplinli profesyonel devrim cilerden m eydana gelmeli ve bütün yetk iler bu partinin m erkez örgütünde toplanm alıd ır (dem okratik m erkezi­yetçilik). Rusya’da sosyalizmin kurulm asına, kuşkusuz işçi sınıfı önayak olacaktır; fakat bu sınıf, henüz «kendiliğinden» davranışları aşıp sosya­list bilince ulaşam adığı için, parti ona rehberlik ve öncülük etm elidir. Le­n in ’in bu tutum una karşı, M enşevik hizipteki M artov ve arkadaşları, g ev­şek bir parti anlayışından yana çıkm ışlar, parti içinde dem okratik adem-i m erkeziyetçilik ilkeierinin egem en olmasını istem işlerdir. Bu bölünmenin gerisinde, besbelli, Rus toplum unun o zam an hangi gelişim evresinde ol­duğunun değerlendirilm esi ve devrim in gerçekleştirilm esi için izlenecek ta k ­tik sorunları vardır.

ikinci o larak, Lenin’in Em peryalizm üstüne incelem esi, kapitalist dü­zenin M srx'ın bütün ayrıntılarıyla öngörem ediği bir gelişm e çizgisini o rta ­ya çıkarm akla, ileri kapitalist ülkelerde iç devrim ler yerine, neden bunların biribirilerinin g ırtlağına sarıldıklarını aydınlatm ıştır. Aslındş Lenln ’in bu ko­nuda yaptığı teorik açıklam a, başka bir takım M arxistlerin de bir süre­dir üstünde durdukları bir şeydir; faka,t onun öğretiye özgün katkısı, bu gelişm eden alınan derslere dayanarak kurduğu yeni strateji olmuştur.

574

Buna gore. sınıf savaşı artık uluslararası boyutlarda, bir yandan em per­yalistler, öte yandan da ileri ülkelerin devrim ci proletaryasıyla işbirliği yapan, söm ürge ulusları arasında geçecektir.

Son olarak, Lenin devlet kuramı konusunda, D e v le t ve D e vrim kitabıy­la. hem devletin hemen kaldırılm asını isteyen anarşistlere, hem de dev­letin işçilere özgürlük sağlayabileceğine inanan ıslahatçı sosyal dem ok­ratlara karşı M arxcı orta yolu savunmuştur. Ona göre, (anarşistlerin de­diği gibi) devlet durdukça özgürlük o lm ayacak, özgürlük sağlanınca da devlet kalkmış o lacaktır. Ancak, herkesten yeteneklerine göre alınıp her­kese gereksinm elerine göre verileceği «komünist» aşam ada devletin or­tadan 'kalkmasına değin, «sosyalist» bir aşama gereklidir. Proletaryanın devrimci diktatörlüğünün egem en olacağı bu geçici aşam a, toplumdaki sm .flararası çelişkileri, daha doğrusu proletaryadan başka sınıfları o rta ­dan kaldırarak komünizm i hazırlayacaktır. Fakat, her devlet b ir sınıf d ik­tatörlüğü olduğu için açıkça «diktatörlük» diye anılan proletarya egem en­liği, aslında bütün burjuva dem okrasilerinden daha dem okratik olacağı gibi, öteki sınıfların ortadan kaldırılması da, gönüllü dem okratik m erkezi­yetçilik yoluyla, şiddet kullanm adan gerçekleştirilecektir. Ş iddet yalnızca, kapitalizm den sosyalizm e, yani burjuva diktatörlüğünden proleter d ik ta ­törlüğüne geçişte, sömürücü sınıfın siyasal erkinin devrilm esi için gerekIP dir. .

PROLETARYA DEVRİMİ VE DÖNEK KAUTSKY’DEN*

1. GİRÎŞ

Kautsky’nin yakınlarda (1918) Viyana’da yayınlanan (Ignaz Brand, 63 sayfa) Proletarya Diktatörlüğü başlıklı broşürü, uzun zamandır bütün ülkelerdeki dürüst sosyalistlerin üzerinde konuş­tuğu İkinci Enternasyonalin kesin ve kepazece iflâsının en belir­gin bir örneğidir. Proleter devrimi artık birçok ülkelerde uygula­ma konusu haline gelmekte olduğundan, Kautsky’nin. dönekçe saç­malıklarını ve Marxizmi tamamen terkedişini incelemek önemlidir.

Ancak lıer şeyden önce şunu belirtmek gerekir ki, bu broşürün yazarı, Kautsky’nin Marxizmle ilgisini kestiğini savaşın başından beri birçok kez söylemiştir. 1914-1916 arasında yayınlanan birçok yazım bu konudadır. Bu yazılar sonradan biraraya getirilerek ya-

• (Ankara; Bilim ve Sosyalizm Yay., 1974). 2. bas., s. 79-116

575

ymlanmıştır. 1915’te Cenevre’de yayınlanan, aynı anda Almancaya ve Fransızcaya çevrilen bir broşürde, Kautskycilik konusunda şöyle yazdım:

İkinci Enternasyonal’in önde gelen otoritesi Kautsky. yanlış bir Marxizm anlayışının, uygulamada onu nasıl Struvism ’e ya da 'Brentanoism’e dönüşmeye götürdüğünün en tipik ve dikkate değer örneğidir (Brentanoism, proletaryanın devrimci olmayan “sınıf” mücadelesini tanıyari burjuva-liberal bir teoridir; Rus yazarı Stru­ve ve Alman Ekonomisti Brentano tarafından en açık biçimde ortaya konmuştur). Marxizm, belli bir safsatacılık yoluyla canlı devrimci ruhundan uzaklaştırılır; mücadelenin devrimci yöntemleri, bu yön­temlerin propagandası ve hazırlanması, yığınların bu yönde eğitimi dışında, Marxizmin her şeyi kabul edilir. Kautsky, sola verdiği dip­lomatik bir sözde ödünle -savaş kredileri için oy kullanmaması, söz­de muhalefette olduğunu ileri sürmesi vb.- sosyal şovenizmin temel fikrini, bugünkü savaşta vatan savunmasının kabulünü görülmedik bir yoldan yutturm aya kalkıyor. 1909’da, yaklaşmakta olan devrim­ler çağı ve savaşla devrimin ilişkisi üzerine bir kitap yazan Kautsky. beklenen bir savaşın devrim yönünden önemini ele alan Basel Mani- festosu’nu 1912’de imzalamış olan Kautsky, şimdi sosyal şovenizmi haklı gören ve güzelleştiren biri olarak ortaya çıkıyor; Plekhanov gibi, devrim fikirlerijde, hemen girişilecek bir devrimci mücadele yönündeki adımlarla alay eden burjuvaziye katılıyor.

“Gevşekliğe, yüreksizliğe, oportünizm uşaklığına ve Marxizm teorilerinin tahrif edilmesine karşı sert bir mücadele açmadıkça, işçi sınıfı devrimci rolünü oynayamaz. Kautskycilik rastgele bir şey değildir; İkinci Enternasyonal içindeki çelişmelerin sosyal ürünü ve sözde Marxizme bağlılığın, gerçekte oportünizme teslim olmanın bir karışımıdır” (G. Zinoviev ve N. Lenin, Sosyalizm ve Savaş, Ce­nevre, 1915, s. 13, 14).

1916’da yazılan ve 1917’de Petrograd’da yayınlanan Kapitalizmin En Son Aşaması Emperyalizm adlı kitabımda da, Kautsky’nin em­peryalizmle ilgili bütün iddialarının teorik sakatlığını enine boyu­na inceledim. Kautsky’nin emperyalizm tanımlamasını ele aldım: “Emperyalizm, çok gelişmiş sanayi kapitalizminin bir ürünüdür. Üzerinde hangi uluslar bulunursa bulunsun, bütün büyük tarımsal bölgeleri denetim altına alma ya da elegeçirme yolunda her sana­yileşmiş kapitalist ülkenin gösterdiği çabadan meydana gelir.” Bu tanımlamanın ne büyük bir hata olduğunu, emperyalizmin en sivri çelişmelerini cilalamak ve sonra da oportünizmle barıştırm ak için nasıl “uydurulduğunu” gösterdim. Kendi emperyalizm tanımımı da verdim: "Emperyalizm, tekellerin ve malî sermayenin üstünlüğünün

576

kurulduğu; sermaye ihracatının büyük önem kazandığı; dünyanın uluslararası tröstler arasında böl üzülmesinin başladığı; dünyanın bütün bölgelerinin en büyük kapitalist devletler arasında bölüşül- mesinin tamamlandığı gelişme aşamasındaki kapitalizmdir.” Kaut­sky’nin emperyalizm eleştirisinin, burjuvazinin sakat eleştirisinin bile altına düştüğünü gösterdim.

Son olarak, 1917 yılı Ağustos ve Eylül aylarında, yani Rusya’­da proleter devrimden önce (25 Ekim ‘7 Kasım’ 1917), Devlet ve Devrim başlıklı bir broşür yazdım (1918 yılı başında Petrograd’da yayınlandı): Marxizrnin, Devlet ve Proletaryanın Devrimdeki Gö­revleri Üzerinde Doktrini. Bu kitabın altıncı bölümünde (Oportü­nistler tarafından Marxizmin Değerden Düşürülmesi başlığı altın­da) Kautsky’ye ayrı bir yer verdim: onun, M arx’m görüşlerini oportünizme uydurmaya çalışarak tamamen değiştirdiğini ve devri­mi sözde kabul ederken gerçekte reddettiğini gösterdim.

Aslında Kautsky’nin. proletarya diktatörlüğü ile ilgili broşü­ründe yaptığı teorik yanlışlık, Manc’ın devlet üzerine görüşlerinin oportünist biçimde bir tahrifidir. Onun bu tahriflerini Devlet ve Devrim adlı broşürümde genişliğine ortaya koydum.

Başlangıçta bu noktalara değinmek gerekliydi; çünkü bunlar, Bolşeviklerin iktidara geçmelerinden ve bu konuda onun tarafın­dan yerilmelerinden çok önce, Kautsky’nin bir dönek olduğu suçla­masını açıkça yaptığımı göstermektedir.

2. K A U T SK Y . MARX'l NASIL BtR KÖTÜ LİBERAL Y A P T I?

Kautsky’nin broşüründe sözkonusu ettiği temel sorun, proleter devrimin asıl özü, yani proletarya diktatörlüğüdür. Bu özellikle içinde bulunduğumuz zamanda bütün ülkeler için, özellikle geliş­miş ülkeler, özellikle savaşa katılan ülkeler için, büyük önem taşır. Hiçbir biçimde abartma yapma konusuna kapılmadan söylenebilir ki, b ir tüm olarak proleter sınıf mücadelesinin anahtar sorunu bu- dur. Öyleyse, bu soruna özel yer vermek gereklidir.

Kautsky, sorunu şöyle formüle ediyor: “İki sosyalist eğilim” (yani Bolşevikler ile Bolşevik olmayanlar) “arasındaki karşıtlık, iki değişik radikal yöntem arasındaki karşıtlıktır: diktatörce ve de­mokratik yöntemler” (s. 3).

Burada şunu belirtelim ki, Kautsky, Rusya'da Bolşevik olma­yanları, yaııi Menşevikleri ve Sosyalist Devrimcileri sosyalist ola­rak adlandırırken, onların adlarından hareket ediyordu. Oysa bu, onların proletarya ile burjuvazi arasındaki mücadelede aldıkları

577

yeri göstermeyen, yalnızca birer sözden ibaretti. Marxizmin ne gü­zel bir anlayış ve uygulaması! İlerde bundan gene sözedeceğiz.

Şimdilik ana nokta üzerinde, yani Kautsky’nin büyük buluşu olan “demokratik ve diktatörce yöntemler” arasındaki ’’temel kar­şıtlık” üzerinde durmamız gerekiyor. Kautsky’nin broşürünün özü bu. Konunun asıl ağırlık merkezi burası. Bu öylesine çirkin bir teo­rik şaşkınlık ve Marxizmin öylesine tam bir terkedilişidir ki, Kaut- sky bununla, itiraf etmelidir ki, Bem stein’i çok aşmıştır.

Proletarya diktatörlüğü sorunu, proletarya devletinin burjuva devletle, proletarya demokrasisinin burjuva demokrasisiyle ilişkisi sorunudur. Bunun apaçık bir şey olduğunu herkes düşünebilir. Ama Kautsky, yavan bir öğretmen gibi, tarihle ilgili hep aynı eski kitap­lardan aktarmalar yapacak kadar, inatla sırtını yirminci yüzyıla çeviriyor, yüzünü de onsekizinci yüzyıla dönüyor ve birçok parag rafta yüzüncü kez burjuva demokrasisinin mutlakiyet ve ortaçağ zihniyeti ile olan ilişkisi üzerinde hep aynı sakızı çiğniyor.

Tıpkı düşünde paçavra çiğneyen biri gibi!Bu demektir ki o, neyin ne olduğunu anlamayı kesinlikle başa

ramıyor. “Demokrasinin küçük görülmesini” vaazeden insanların bulunduğunu anlatmak için Kautsky’nin gösterdiği çabaya insan gülümsemeden edemiyor. Konuyu bulandırmak ve karıştırmak için böyleşine boş lâflar ediyor. Burjuva demokrasisinden değil, liberal­ler gibi genel olarak demokrasiden sözediyor. Hattâ bu açık sınıl terimini kullanmaktan kaçmıyor, onun yerine “sosyalizm öncesi” demokrasi sözünü kullanmaya çalışıyor. Bu gevezelik, nerdeyse bro­şürünün üçte birini, altmışüç sayfanın yirmisini dolduruyor: hep burjuvazinin kabul edebileceği şeyler söylüyor. Çünkü bunlar, bur­juva demokrasisini süslemek ve proletarya devrimi sorununu bula- nıklaştırmaktan başka bir şey değildir.

Ama her şeye karşın, Kautsky’nin broşürünün başlığı, Proletar­ya Diktatörlüğü’dür. M arx’ın doktrininin asıl özünün bu olduğunu herkes bilir. Kautsky, birsürü ters ve boş lâftan sonra, proletarya diktatörlüğü konusunda Marx’ın söylediklerini de aktarmak zorunda kalıyor.

Bakınız bunu nasıl bir yoldan yapıyor:“Bu görüş” (Kautsky buna ’’demokrasiden nefret” adını takıyor)

”Karl Marx’m bir tek sözüne dayanır.” Kautsky'nin 20. sayfada söyledikleri aynen böyle. 60. sayfada aynı şeyi şu biçimde tekrarlı­yor: ’’Onlar (Bolşevikler) M arx’m 1875 yılında bir mektubunda bir kez kullandığı proletarya diktatörlüğü üzerine küçük bir sözü fırsat buldukça anımsadılar”

İşte Marx’m bu ’’küçük sözü” :

578

’’Kapitalist ve komünist toplum arasında, birinden ötekine ge­çişin devrimci dönüşüm dönemi vardır. Buna uygun olarak da bir siyasal geçiş dönemi vardır ki, bu dönemde devlet, proletaryanın devrimci diktatörlüğünden başka türlü olamaz.”*

Her şeyden önce, Marx’in bütün devrimci öğretisini özetleyen bu klâsik yargıya ”bir tek söz” hattâ ’’küçük bir söz“ demek, Marx- izmi aşağılama ve ondan tamamen caymadır. Şurasını unutmamak gerekir ki, Kautsky, Marx’i nerdeyse ezbere bilir; onun bütün yaz­dıklarım yorumlayabilir; Marx tarafından yazılanlardan en kıyıda- köşede kalanlar bile onun masasında ve kafasındadır; onun yazdık­ları her zaman elinin altındadır. Kautsky, Marx ve Engels’in mek­tuplarında olsun, basılmış eserlerinde olsun, Paris Komünü’nden önce ve özellikle sonra, proletarya diktatörlüğünden ikide-bir söz ettiklerini bilmek zorundadır. Kautsky, ' ’proletarya diktatörlüğü” formülünün, burjuva devlet makinesinin ’’ezilmesi” yolunda prole­taryanın görevinin, tarihî bakımdan apaçık, bilimsel bakımdan ke­sin b ir ifadesi olduğunu bilmek zorundadır. Bu devlet makinesi üzerinde Marx ve Engels. 1848 devrimi deyeniyim, daha sonrakileri ve 1871 deneyini özetliyerek. 1852 ve 1891 arasında kırk yıl konuş­tular.

Marxizmin, M arxist bilgiç taslağı Kautsky tarafından böylesine gaddarca tahrifi nasıl açıklanabilir? Bu fenomenin felsefi kökleriy­le ilgili olarak, eklektisizmin kullanılışına ve diyalektik yolunda safsatacılığa dek gidilebilir. Kautsky bu tü r şeylerin eski bir usta­sıdır. Pratik politika açısından bakılırsa, oportünistlere teslim olma­ya dek gider ki, bu da burjuvaziye teslim olma demektir. Kautsky, savaşın başından beri bu tür b ir sözde Marxist ve gerçekte burju­vaziye uşak olmada hızla gelişmeler göstermiş, sonunda da bu ko­nuda tam bir usta olmuştur.

Kautsky’nin, Maxx’m proletarya diktatörlüğü üzerindeki “kü­çük sözünü” “yorumlama”daki dikkate değer yolunu inceleyince, bunu kolayca anlamak mümkündür. Şu sözlere bakın:

“Yazık ki Marx, bu diktatörlüğü nasıl anladığını bütün ayrıntı­larıyla bize göstermeyi ihmal etti...” [Bu, bir dönemin apaçık yala­nından başka b ir şey değildir. Çünkü Marx ve Engels, bu konuda bize birçok noktalan çok ayrıntılı olarak vermişlerdir. Marxist bil­giç taslağı Kautsky, bunu bile bile görmezlikten geliyor.] ’’Sözcük” olarak alınınca, diktatörlük sözü, demokrasinin kaldırılması demek-

’ Marx, G otha Programının Eleştirisi (Marx ve E ngels^ Seçme Eserleri, CiltII. M oskova, 1962. s. 32-33). '

Bu yapıt, derlememizin birinci cildine alınm ıştır

579

tir. Ama kuşkusuz, gene sözcük olarak bu söz, bir tek kişinin hiçbir yasa tarafından sınırlanmamış bölünmez iktidarı anlamına da gelir. Bu bir otokrasidir; yalnız sürekli bir devlet kuruluşu anlamına gel­mediği için despotizmden farklıdır, geçici bir olağanüstü tedbir ni­teliğindedir.

“Bundan dolayı 'proletarya diktatörlüğü’ terimi, bir tek kişi­nin değil, bir sınıfın diktatörlüğüdür; ve aslında, M arx'in bununla ilgili olarak terimin sözcük anlamında bir diktatörlük düşündüğü olasılığını ortadan kaldırır.

“Marx burada bir hükümet biçiminden değil, proletaryam a si­yasal güç kazandığı yerde ortaya çıkması zorunlu olan bir durum­dan sözeder. Böylece, M arx’m kafasında bir hükümet biçimi tasar­lamadığını, İngiltere ve Amerika'da geçişin barışçı yoldan, yani demokratik biçimde olacağı görüşünün ileri sürmesi de kanıtlıyor” (s. 20).

"Teorisyen” Kautsky'nin kullandığı yöntemleri okuyucunun açıkça görebilmesi için bu iddiayı özellikle böyle tam olarak aktar­dık.

Kautsky, konuya yaklaşmak için diktatörlük ”sözcüğü”nün bir tanımlamasıyla işe başlamak yolunu seçmiştir.

Pekâlâ; kuşkusuz her insanın bir soruna yaklaşma yolunu iste­diği gibi seçebilmesi kutsal bir haktır. Ama insan, ciddi ve dürüst bir yaklaşımı dürüst olmayandan ayırdetmek zorundadır. Soruna bu yoldan yaklaşmada ciddi olmak isteyen insan, ’’sözcük” için ken­di tanımını vermek zorundadır. O zaman konu güzelce ve genişli­ğine ortaya konabilir. Ama Kautsky bunu yapmıyor. "Sözcük ola­rak, diktatörlük sözü demokrasinin ortadan kaldırılması anlamına gelir” diye yazıyor.

Her şeyden önce, bu bir tanımlama değildir. Kautsky, dikta­törlük kavramının bir tanımını yapmaktan kaçınmak istediyse, so­runa neden bu türlü bir yaklaşımı seçti?

İkincisi, bunun yanlış olduğu açıktır. Bir liberal için, ’’demok­rasiden” genel olarak sözetmek doğaldır. Ama bir Marxist şunu sormayı hiçbir zaman unutmaz: ’’hangi sınıf için?” Herkes bilir ki (“tarihçi” Kautsky de bilir ki) eski çağlardan çıkan köle ayaklan­maları, eski çağ devletinin köle sahiplerinin bir diktatörlüğü oldu­ğunu ortaya koyuyordu. Bu diktatörlük köle sahipleri arasındaki ve onlar için olan demokrasiyi ortadan kaldırdı mı? Kaldıramadığı­nı herkes biliyor.

“Marxist” Kautsky, sınıf mücadelesini unuttuğu için bu bü­yük saçmalıkta ve yanlış bildirimde bulunmuştur.

Kautsky’nin liberal ve yanlış iddiasını doğru bir Marxist iddia

580

haline çevirmek için., şöyle söylemek gerekir: diktatörlük, bunu öteki sınıflar üzerinde uygulayan sınıf için, demokrasinin ortadan kalk­ması anlamını mutlaka gerektirmez; ama dikta uygulamasına hedef olan sınıf için, demokrasinin kalkması (ya da çok sınırlandırılması ki, bu da onu kaldırmanın bir türüdür) anlamına gelir.

Ancak, bu iddia ne derece doğru olsa da, diktatörlüğün bir ta­nımlamasını vermiyor.

Kautsky nin bundan sonraki cümlesini inceliyelim:”... Ama kuşkusuz, gene sözcük olarak, bu söz, bir tek kişinin

hiçbir yasa tarafından sınırlanmamış bölünmez iktidarı anlamına da gelir...” ,

Kautsky, bir bu yönde, bir öteki yönde havayı rastgele kokla­yan kör bir köpek yavrusu gibi, kazara doğru bir düşüncenin üze­rine (yani diktatörlüğün yasalarla sınırlanmamış iktidar olduğu dü­şüncesine) varıyor. Bununla birlikte, gene de diktatörlüğün tanım ­lamasını vermiyor, üstelik bir de diktatörlüğün tek bir kişinin ikti­darı anlamına geldiğini ileri sürerek açık bir tarihi yanılgıya düşü­yor. Bu, gramer yönünden bile yanlıştır; çünkü diktatörlük biravuç insan, bir oligarşi, ya da bir sınıf vb. tarafından da uygulanabilir.

Daha sonra Kautsky, diktatörlük ile despotizm arasındaki ayrı­mı belirtiyor. Ama söylediklerinin yanlışlığı açık olmakla birlikte, bizi ilgilendiren sorunla hiç ilgisi olmadığından üzerinde durmaya cağız. Kautsky’nin yirminci yüzyıldan onsekizinci yüzyıla, onseki- zinci yüzyıldan eski çağlara dönmeye eğilimli olduğunu herkes bilir. Umarız ki, Alman proletaryası diktatörlüğe eriştikten sonra, onun bu eğilimini unutmayacak ve onu belki de bir liseye eski çağ tarihi öğretmeni olarak atayacaktır. Despotizm üzerinde felsefe yaparak proletarya diktatörlüğü tanımlamasından kaçınmaya çalışmak ya ahmaklığın daniskası ya da pek ahmakça bir hilekârlıktır.

Bunun sonucu, diktatörlüğü tartışm aya giriştiğimizde, Kautsky- nin epeyce yalan söylediğini görüyoruz. Ama bir tanım vermiyor. Zihin gücüne güveneceği yerde, tüm belleğini Marx’ın diktatörlüğe ilişkin verdiği bütün örnekleri ’’raflarından” çıkarmak için kullana­bilirdi. Böyle yapsaydı, mutlaka ya şu tanıma ya da özde buna uyan başka bir tanıma varacaktı:

Diktatörlük doğrudan doğruya zora dayanan, hiçbir yasanın sınırlamadığı bir yönetimdir.

Proletaryanın devrimci diktatörlüğü burjuvaziye karşı proletar­ya tarafından zor kullanılarak kazanılmış, zor kullanılarak sürdü­rülen ve hiçbir yasanın sınırlamadığı bir yönetimdir.

Bu basit gerçek, sınıf bilincine varmış (kapitalistler tarafından rüşvetle kandırılmış, bütün ülkelerin sosyal emperyalistlerine ben-

5fil

zeyen kiiçük-burjuva takımının üst tabakasını değil, halkı temsil eden) her işçi için apaçık olan bu gerçek, kurtuluş yolunda savaşan sömürülmüş sınıfların her temsilcisi için ortada olan bu gerçek ve her Marxist için tartışm a götürmez bu gerçek, bilgiç Kautsky’ye «zorla itiraf ettirilmelidir.» Bu nasıl açıklanabilir? Burjuvazinin hizmetinde alçak birer dalkavuk haline gelen İkinci Enternasyonal liderlerinin beslendiği köle ruhuyla...

Kautsky, diktatörlük sözcülüğünün, sözcük anlamında, tek bir kişinin diktatörlüğü anlamına geldiği biçimindeki apaçık saçmalığı ortaya koyarak, önce bir el çabukluğu yapmış, sonra bundan aldığı güçle, M arxin’in sınıf diktatörlüğüne ilişkin sözlerinin «bu yüzden» söz­lük anlamında kullanılmadığını (yalnız bir sözünde diktatörlüğün kullanıldığını, onun da devrimci zor kullanma anlamına değil, burju­va demokrasisi altında çoğunluğu «barışçı» yoldan kazanma anla­mına geldiğini) söylemiştir.

Bağışlansın ama, bir insan bir «durum» ile bir hükümet biçi­mi» arasındaki ayrımı görebilmelidir. Hem de ne büyük bir iş yap mış olur değil mi! Bu, saçma düşünen bir adamın aptallık «durumu» ile onun aptallığının «biçimi» arasında bir ayırım çizgisi çekmeye- benzer.

Kautsky, diktatörlüğü bir «egemenlik durumu» (onun kullandı­ğı deyim harfiyen böyledir, olarak yorumlamayı gerekli görüyor; çünkü o zaman devrimci zor kullanma ve zora dayanan devrim or­tadan kalkıyor. «Egemenlik durumu» her çoğunluğun «demokrasi» altında bulunduğu bir durumdur. Bu hile sayesinde şükür devrim ortadan, kalkıyor.

Ama bu hile çok kabadır ve Kautsky’yi kurtaramayacaktır. Dik­tatörlüğün, döneklerin kabul edemeyeceği, bir sınıfın öteki sınıfa karşı devrimci zor kullanma «durumunu» koşullandırdığı ve zorla­dığı gerçeğini kiç kimse gizleyemez Bir «durum» ile bir «hükü­met biçimi» arasına bir ayrım çizgisi çekmek tamamen saçmadır. Bununla ilgili olarak, hükümet biçimlerinden sözetmek daha da saçmadır, çünkü her okul çocuğu monarşi ile cumhuriyetin değişik hükümet biçimleri olduğunu bilir. Kapitalizmdeki bütün geçici «hü­kümet biçimleri» gibi, bu iki biçimin de burjuva devletin yalnız çe­şitlemeleri olduğunu, burjuva devletin de bir burjuva diktatörlüğü olduğunu bay Kautsky’ye anlatmak gerekiyor.

Sonuç olarak, hükümet biçimlerinden sözetmek, bir ahmaklık olmakla kalmaz, hükümet biçimleri bir yana, yalnız şu ya da bu devlet biçiminden açıkça sözeden M arx’m çok kabaca tahrifi olur.

Burjuva devlet makinesini zorla tahrip etmeden ve onun ye­rine Engels’in sözleriyle, «sözcüğün olağan anlamında artık bir dev­

let olmayan»* yenisini koymadan, proletarya diktatörlüğü mümkün değildir.

Ama Kautsky, bir dönek olduğundan bütün bunları bulandıra­cak ve yalanlayacaktır.

Bakın ne kötü yalanlar kullanıyor!Birinci yalan: «İngiltere ve Amerika'da geçişin barışçı yoldan,

yani demokratik biçimde olabileceği görüşünü savunması, Marx’in bu konuda bir hükümet biçimi düşünmediğini kanıtlar.»

Hükümet biçiminin bununla hiçbir ilişkisi yoktur, çünkü burjuva devlet için tipik olmayan monarşiler vardır. Örneğin, monarşilerde askerî bir kliğin bulunmaması söz konusudur. Ama bu konuda çok tipik olan cumhuriyetler vardır. Örneğin, bir askerî kliğin ve bir bürokrasinin bunlarla birarada bulunması mümkündür. Bu, her­kesçe bilinen tarihî ve siyasal bir gerçektir, Kautsky bunu inkâr edemez.

Kautsky ciddi ve dürüst bir davranışla iddiada bulunmak iste­seydi, kendikendine şöyle sorardı: Hiç istisna tanımayan, devrimle ilgili tarihî yasalar var mıdır? Sonra bunu şöyle yanıtlayacaktı: Ha­yır, böyle yasalar yoktur. Böyle yasalar, ancak Marx’in vaktiyle «ideal» diye belirttiği, tipik, ortalama, normal kapitalizm için geçer- lidir.

Sonra, [1800] yetmişlerde İngiltere ve Amerika’yı Şimdi yaptı­ğımız tartışma konusunda istisna yapan b ir şey var mıydı? Bu soru için ileri sürülmesi gereken tarihî sorunlarla ilgili olarak, bilimin gereklerine yabancı kalmamış herkes için böyle bir nokta apaçıktır. Bunu yapamayanlar, elbette bilimi tahrif ederler ve safsataya ka­çarlar. Kuşkusuz yukarıdaki soruya verilecek yanıt şu olabilir: pro­letaryanın devrimci diktatörlüğü burjuvaziye karşı 201- kullanmak­tadır.. Btiyle bir zorun gerekliliği, Marx ve Engels’in tekrar tekrar ayrıntılarıyla açıkladıkları gibi (özellikle Fransa’da tç savaş adlı kitapta ve bunun önsözünde), militarizm ve bürokrasinin varoluşun­dan dolayı önemlidir. Ama yetmiş yıllarında M arx’m gözlemleri­ni yaptığı İngiltere ve Amerika’da bu kurum lar kesinlikle yoktu (şimdi İngiltere ve Amerika'da bunlar vardır).

Kautsky, dönekliğini örtmek için, her adımda bir sözcük hile­kârlığına başvurmak zorunda kalıyor.

«Barışçı, yani demokratik bir yoldan» diye yazarken, nasıl iste­meyerek ihanet etmiştir!

* Engels'in Bebel’e mektubu. 18-28 Mart 1875. Lenin bunu başka sayfalarda da söz konusu ediyor.

583

Kautsky, diktatörlüğü tanımlarken, bu anlayışın temel olayını, yani devrimci zor kullanmayı okuyucudan gizlemek için elinden geleni yapıyordu. Ama şimdi gerçek ortada; bu, barışçı ve zora da­yanan devrimler arasındaki çelişme konusudur.

Sorunun özü şudur ki, Kautsky bütün bu yalanlara, safsataya ve tahriflere, sırf kendisini zora dayanan devrimden bağışlamak ve ondan caydığını, liberal işçi politikası tarafına, yani burjuvaya sığın­dığını gizlemek için başvurmak zorunda kalıyor. Sorunun özü bura­dadır.

«Tarihçi» Kautsky, tarihi öye utanmazca tahrif ediyor ki, temel gerçeği, yetmiş yıllarında zirveye erişen tekel öncesi kapitalizmin İngiltere ve Amerika’da ana ekonomik özellikleri bakımından en ti­pik ifadesini bulan, yumuşak bir deyişle, barış ve özgürlüğe en düş­kün olma biçimi ile ortaya çıktığım unutuyor. Öteyandan, emper­yalizm, yani ancak yirminci yüzyılda olgunlaşan tekelci kapitalizm, ana özellikleri bakımından barış ve özgürlüğe en az. militarizmin ev­rensel ve olabildiğince gelişmesine en fazla düşkün olmasıyla beli­rir. Barışçı ya da zora dayanan bir devrimin hangi ölçüde tipik ve muhtemel olduğunu tartışırken, bunu «ayırdedememek» burjuvazi­nin en bayağı uşağı düzeyinde kalmak demektir.

İkinci yalan: Paris Komünü bir proletarya diktatörlüğüydü; ama genel oyla, yani burjuvaziyi ayrıcalıklarından yoksun bırakmadan, yani «demokratik olarak» seçilmişti. Kautsky, böbürlenerek diyor ki: «...Proleterya diktatörlüğü, Marx için» (ya da M arx’a göre), «pro­letaryanın çoğunluk meydana getirmesi halinde, saf demokrasiyi zo­runlu olarak izleyen bir durumdur» (s. 21).

Kautsky’nin bu iddiası öylesine eğlendirici ki, insan gerçekten bir bolluğun sıkıntısını (buna yapılabilecek itirazların çokluğundan gelen sıkıntıyı) çekiyor, nereden başlayacağını bilemiyor. Bir kere, seçkinlerin, burjuvazinin yukarı katlarının Paris’ten Versailles’a kaçtığmı herkes çok iyi bilir. Versailles’da «sosyalist» Louis Blanc vardı. Bu, sosyalizmin «bütün akımlarının» Paris Komünü’ne katıl­dığını söyleyen Kautsky’nin iddiasının yanlışlığını ispat eder. Pa­ris halkını, biri «genel oya» sahip «saf demokrasi» olarak, öteki bur­juvazinin tamamen militan ve politik alanda nüfuzlu bölümünü kap­sayan iki kavgacı kampa bölünmüş halde göstermek gülünç değil midir?

İkincisi, Paris Komünü, burjuva hükümete karşı Fransa’nın işçi hükümeti olarak Versailles’la savaştı. Fransa’nın alınyasını Paris saptarsa, «saf demokrasinin» ve «genel oyun» bununla ne ilgisi olur? Marx, tüm Fransa’nın olan bankayı ele geçirmemekle Paris Ko-

5X4

m ünü’nün bir hata işlediği görüşünü ileri sürerken,* «saf demokra­sinin» ilkelerinden ve uygulamasından hareket etmedi mi?

Apaçık olan şu ki, Kautsky, polisin insanların kalabalık ara­sında gülmesini yasakladığı bir ülkede yazıyor. Yoksa alay edilmek­ten canı çıkardı.

Üçüncüsü, Marx ve Engels’ten tamamen uzak olan Kautsky’ye, Engels’in, Paris Komünü için «saf demokrasi» açısından söylediği şu övgüyü saygıyla anımsatmak isterim:

«Acaba bu baylar» (otorite aleyhtarları) «hiç devrim gördüler mi? Elbette ki devrim en otoriter şeydir; halkın bir kısmının tüfek ve toplarla, hepsi de çok otoriter olan bu araçlarla, öteki kısmı üze­rinde iradesini kabul ettirm ek için yaptığı bir eylemdir. Zafere ula­şan taraf, silâhlarım gericilerin esinlettiği terör yoluyla iktidarını sürdürür. Paris Komünü, burjuvaziye karşı silâhlı insanların otori­tesini kullanmasaydı, bir günden fazla dayanır mıydı? Tersine biz, otoritesiin çok az kullanmış olmasından dolayı onu suçlayamaz mıyız?»**

İşte size «saf demokrasi»! Engels, kaba küçük - burjuvazi ile, sınıflara ayrılmış bir toplumda «saf demokrasi»den konuşmak için onu başına geçirmiş olan «sosyal demokratlarla» [ 18001 kırklar­da Fransa anlamında ve 1914 - 18’de genel olarak Avrupa anlamın­da) kimbilir nasıl alay ederdi!

Bu kadarı yeter. Ortaya attığı her söz dipsiz bir döneklik çukuru olduğu için, Kautsky’nin bütün saçmalıklarını saymak mümkün de­ğil.

Marx ve Engels, Paris Komünü’nü çok ayrıntılı olarak çözüm­lemiş, onun üstünlüğünün «mevcut devlet mekanizmasını» parçala­ma ve kırma çabasından geldiğini göstermiştir. Marx ve EngeLs bu sonucu öylesine önemli görmüşlerdir ki. 1872’de Komünist Manifes- to’nun kısmen «modası geçmiş» programına tek değişiklik olarak bu­nu koymuşlardır.**’ Onlar, Paris Komününü'n orduyu, bürokrasiyi, parlamentarizmi ortadan kaldırdığım, «parazit bir ura benzeyen dev­leti» yıktığını göstermişlerdir. Ama ağırbaşlı Kautsky. takkesini giyerek, liberal profesörlerin bin kez anlattığı «saf dem okrasiyle ilgili peri masalım tekrarlayıp duruyor.

Rosa Luxemburg’un 4 Ağustos 1914’te, Alman sosyal demokra­sisinin kokmuş bir ceset olduğunu söylemesine şaşmamalı.

* Bu fikir Engels tarafından. M arx’in Fraıısa da İç Savaş adlı eserine yazdığı önsözde ortaya atılmıştır.

*' M arx ve Engels. Seçm e Eserleri, cilt 1. M oskova. 1962. s. 639.* * • Marx ve Engels. Seçm e Eserleri, cilt 1. M oskova, 1962, s. 22. 382.

Üçüncü yalan : «Diktatörlükten bir hükümet biçimi olarak sö- zederken, bir sınıfın diktatörlüğünden sözedemeyiz. Çünkü daha ön­ce belirttiğimiz gibi, bir sınıf hükümet edemez, ancak egemen olabi­lir...» hükümet edenler «örgütler» ya da «partiler»dir.

Bu b ir şaşkınlık, tiksindirici bir şaşkınlıktır, bay «Şaşkın Ka­falı Akıldane!» Diktatörlük bir «hükümet biçimi» değildir. Bu gü­lünç bir saçmalıktır. Marx «hükümet biçimi»nden değil, devlet bi­çiminden ya da tipinden sözeder. Bu başka bir şeydir, tamamen başka bir şeydir. Bir sınıfın hükümet edemeyeceğini söylemek de tamamen yanlıştır. Böyle bir saçmalık, burjuva parlamentoların­dan başka şey görmeyen ve «iktidar partilerinden» başka şey gör­meyen «parlamento ahmağı»ndan başka bir kimsenin söyleyemeye­ceği şeydir. Her Avrupa ülkesi, Kautsky’ye bir egemen sınıf hükü­metiyle ilgili örnekler verebilir. Örneğin, yetersiz örgütüne karşın, Ortaçağda toprak sahiplerinin hükümeti böyle bir şeydir.

Özetlersek: Kautsky, proletarya diktatörlüğü kavramını eşsiz bi­çimde tahrif etmiş ve M arx’i bayağı bir liberal haline sokmuştur. Ya­ni kendisi, burjuva demokrasinin sınıf özünün süsleyip parlatarak, her şeyden önce de ezilen sınıfın devrimci zor kullanmasından çeki­nerek, «saf demokrasi» üzerinde kaba lâflar döktüren bir liberal dü­zeyine düşmüştür. «Proletaryanın devrimci diktatörlüğü» kavramı­nı, ezilen sınıfın kendisini ezenlere karşı devrimci zora başvurma­sını ortadan kaldıracak biçimde «yorumlamakla» Marx'i liberal tah­rif yolunda dünya rekoru kırmıştır. Dönek Bernstein, dönek Ka­utsky ile karşılaştırılınca yalnızca b ir züppe olarak kalıyor.

3. BURJUVA VE PROLETER DEMOKRASİ

Kautsky’nin utanmazca yüzüne bulaştırdığı sorunun aslı şöyle:Sağduyuyu ve tarihi küçük görmüyorsak, değişik sınıflar va­

rolduğu sürece, «saf demokrasi»den sözedemeyeceğimiz açıktır. An­cak sınıf demokrasisinden söz edebiliriz. («Saf demokrasi»nin hem sı­nıf mücadelesini, hem de devletin niteliğini kavrama eksikliği gös­teren bilisizce bir deyim olmakla kalmadığım, aynı zamanda tam a­men boş bir söz olduğunu, çünkü komünist toplumda demokrasi­nin, değişme ve bir alışkanlık haline gelme süreci içinde eriyeceği­ni, ama hiçbir zaman «saf» demokrasi olmayacağını burada söyleme­liyiz.)

«Saf demokrasi» deyimi, işçileri kandırmak isteyen bir liberalin yalanıdır. Tarih, feodalizmin yerini alan burjuva demokrasiyi, bur­juva demokrasinin yerini alan proleter demokrasiyi biliyor.

586

Kautsky, ortaçağa bakınca burjuva demokrasinin ilerici olduğu­nu, proletaryanın burjuva sınıfına karşı mücadelesinde bundan m ut­laka yararlanması gerektiği gerçeğini «kanıtlamak» için düzineler­le sayfa ayırırken, aslında işçileri, kandırmak amacıyla liberalce boş lâflar ediyor. Bu, hem eğitilmiş Almanya, hem de eğitilmemiş Rus­ya için bilinen bir şeydir. Kautsky, modern, yani kapitalist demok­rasinin burjuva özü üzerine söz söylemekten kaçınmak için, Weit­ling ve Paraguay Cizvitlerinclen ve daha başka şeylerden azamet­li bir edayla konuşarak, işçilerin gözlerine «okumuşluk» tozu fır latm aktan başka bir şey yapmıyor.

Kautsky, Marxizmden, liberallerin, burjuvazinin kabul edebilece­ği şeyleri (ortaçağın eleştirilmesi, genellikle kapitalizmin ve özellikle kapitalist demokrasinin oynadığı ilerici tarihi rolü) alıyor; ama Marxizmdeki burjuvazinin kabul edemeyeceği ne varsa (burjuvazi­nin yıkılması için ona karşı proletaryanın devrimci zor kullanma­sını) biryana bırakıyor, sessizce geçiştiriyor ve gizliyor, İşte bu yüz­den, sübjektif inançları ııe olursa olsun, objektif tutum u dolayı­sıyla, burjuvazinin bir uşağı olduğunu kesinlikle kanıtlıyor.

Burjuva demokrasi, ortaçağla karşılaştırılınca büyük bir tarihi gelişrheyse de, daima sınırlı, güdük, sahte ve ikiyüzlü, zengin için cennet, yoksul ve sömürülen için bir tuzak ve aldatmacadır; demok­rasi kapitalizmde böyle olmak zorundadır. M arx’in öğretisinin en önemli kısımlarından birini meydana getiren bu gerçek, «Marxist» Kautsky’nin anlayamadığı şeydir. Kautsky, bu önemli konu üzerin­de her burjuva demokrasisini bir zenginler demokrasisi yapan ko­şulların bilimsel eleştirisi yerine, burjuvazi için «tatlı şeyler» su­nuyor.

Önce bu çok bilmiş Kautsky’ye (burjuvaziyi hoşnut etmek için), büyük bir aşağılıkla «unuttuğu» Marx ve Engels’in teorik önermele­rini hatırlatalım, sonra konuyu elden geldiğince herkesin anlayacağı gibi açıklayalım.

Yalnız eski çağ devleti ve feodal devlet değil, «modem devlet de, sermaye yoluyla gündelikçi işçiyi sömürmenin bir aletidir» (En­gels’in devlet üzerine olan eseri).* «Bundan dolayı, devlet, müca­delede ve devrimde, düşmanların zor yoluyla teslim alınması için kullanılan geçici bir kurum olduğuna göre, «özgür halk devleti»nden sözetmek tam bir saçmalıktır. Proletarya, devlete ihtiyaç duyduğu sürece, bunu özgürlük çıkarları için değil, düşmanlarım teslim al­mak için kullanacaktır. Özgürlükten sözetmek mümkün olur olmaz, devlet bu haliyle artık varolmayacaktır» (Engels’in BebeTe m ektu­

* Engels. Ailenin, Ö zel M ülkiyelin ve D evletin Kökeni.

587

bu, 28 M art 1875). «Ama gerçekte, devlet, bir sınıfın başka b ir sınıf tarafından e2ilmesi için bir makineden başka bir şey değildir ve mo­narşide olduğu kadar demokratik cumhuriyette de aynı şeydir» (En­gels, Marx’m Fransa'da İç Savaş adlı eserine önsöz.)* Genel oy, «işçi sınıfının olgunluğunun ölçütüdür. Bugünün devletinde başka bir şey olamaz ve olmayacaktır» (Engels’in devleti üzerine söyledikleri.* Kautsky, bu önermenin, burjuvazi tarafından kabul edilebilecek ilk kısmındaki nokta üzerinde geviş getiriyor. Ama dönek K a­utsky, burjuvazinin kabul edemiyeceği italik dizili ikinci kısmı ses­sizce geçiştiriveriyor). «Komün, bir parlamento olarak değil, bir kurum olarak, hem bir yasa koyucu, hem de yürütme organı olarak çalışacaktı... Parlamentoda halkı egemen sınıfın hangi üyesinin tem ­sil edeceğini ve ezeceğini üç ya da altı yılda bir kararlaştırması yeri­ne genel oy komünlerde gerçekleşecek ve halka hizmet edecekti. Nasıl ki bireysel oy, işçi, ustabaşı ve işi için muhasebeci arayan iş­verenlere hizmet ediyorsa...» Marx, Paris Komünü ile ilgili Fran­sa’da tg Savaş adlı eseri).*

Bilgiç Kautsky’nin çok iyi bildiği bu önermelerin herbiri, onun yüzüne indirilen birer şamardır ve onun dönekliğini ortaya koyar. Broşürünün hiçbir yerinde bu gerçekleri azıcık olsun anladığını gös­termez. Onun broşürü, Marxizmin tümüyle bir karikatürüdür

Modern devletin temel yasalarını, yönetimini, toplanma özgür­lüğünü, basın özgürlüğünü ya da «yasa önünde herkesin eşit oldu­ğu» ilkesini alın; her dürüst ve sınıf bilincine varmış işçinin yakın­dan tanıdığı burjuva demokrasisinin ikiyüzlülüğünün kanıtını her adımda göreceksiniz. Demokratik olsa bile, anayasasında burjuvaya, işçilere karşı asker yollama, olağanüstü durum ilân etme, «düzeni bozucu» bir olay karşısında ya da sömürülen sınıfın kölelik duru­munu değiştirmeye, köle değilmiş gibi davranmaya çaba gösterme durum u karşısında benzeri tedbirler alma gibi şeyleri güvence altı­na almayan, bu konuda en ufak bir açık veren devlet yoktur. Ka­utsky, burjuva demokrasisini utanmadan süslüyor; örneğin, Ameri­ka’da ve İsviçre’de en demokratik ve cumhuriyetçi burjuvazinin grev yapan işçilere nasıl davrandığını söylemeyi unutuyor.

Bilgiç ve akıllı Kautsky, bu konularda susuyor. Bu usta politi­kacı, bu konular üzerinde susmanın bir küçüklük olduğunu düşün­müyor. İşçilere, demokrasinin «azınlığı koruma» anlamına geldiği­ne benzer çocuk masallarını anlatmayı yeğ tutuyor. İnanılmayacak

* Karl Marx, Fransa'da İç Savaş* Engels. Ailenin. Ö zel M ülkiyetin ve D evletin Kökeni.’ Marx ve Engels. Seçm e Eserleri, cilt 1. M oskova. 1962, s, 519, 520-21.

58S

Ş6y’ ıT ?3 bÖyle! Dünyamn bütün «demokrasilerinde* uluslara-ve T S03yallZme HİÇakça İhanet etme™§- RenaudelH m İ l T Scheıdemann ve Kautsky, Henderson ve Webb gibi

mselerın yaptığını yapmamış) emperyalist dünya tarafından bo-

m u z 1 9 1 ? ^ VH ? ,UİdU&UnUn b6Şİncİ yıhnda- İS1“ * bulunduğu­muz 1918 yılında, b.lgıg Kautsky tatlı tatlı «azınlıkların korunma-s * turkusunu soyluyor Bununla ilgilenenler Kautsky'nin broşürü­nün 15. sayfasını okuyabilirler. Üstelik bu bilgiç adam, broşürünün lb. sayfasında, onsekizinci yüzyıl İngiltere’sinin Whig’lerinden ve io ry lennden sözediyor.

Ne yaman bir bilgiçlik! Ne güzel bir burjuva uşaklığı! Kapi­talistler onunde nasıl da uyarca bir arzı endam ve çanak yalayıcı- ligi. Bir Krupp, Scheidemann, Clemenceau ya da Renaudel olsay­dım, Kautsky e milyonlar öder, öpücükler yollar, işçiler karşısında onu över gibi «onurlu» insanlarla kurulacak bir «sosyalist birlik» is­terdim. Proletarya diktatörlüğüne karşı broşürler yazmak, onseki- zmc. yüzyıl İngiltere’sindeki Whig’ler ve Tory’ler üzerinde konuş­mak, demokrasinin «azınlığı koruma» anlamına geldiğini iddia et­mek ve «demokratik» Amerika cumhuriyetinde enternasyonalistlere karşı girişilen katliamlar için susmak, burjuvaziye uşaklık etmek degıl mıdır?

Bilgiç Kautsky, «önemsiz bir noktayı», yani bir burjuva demok­rasisinde iktidar partisi için azınlığın korunmasının ancak başka bir burjuva partisi için sözkonusu olduğunu, buna karşılık proletarya­nın payına butun ciddi, önemli ve temel konularda, «azınlığın korun- masi» yerine olağanüstü durum ilânı ve katliam lar düştüğünü unut­muş belki de kazara unutmuş. Bir demokrasi ne kadar çok gelişmiş­se burjuvazi ıçm tehlikeli büyük bir siyasal anlaşmazlıkla ilgili ola­rak, katliam ve iç savaş o kadar yakındır. Bilgiç Kautsky, cumhuri­yetçi Fransa da Dreyfus olayı-’, demokratik Amerika cunvhuriyetin- de zencıienn ve en te rn asy o n a lis in n linç edilmesi, demokratik İn­giltere de İrlanda ve Ulster olayı'* demokratik Rus cumhuriyetinde

* D reyfus o layı — 1894’te, Fransız gerici militaristlerinin. Yahudi bir kurmay şu av o an D ıe y fu sa karşı, casusluk ve vatana ihanet suçlaması olarak düzenledik­ler ik o m p lo _ davası. Dreyfus müebbet hapse mahkûm edildi. D avanın yeniden görül­mesi ıçm güçlü bir halk hareketi meydana gelince, cumhuriyetçilerle kralcılar ara­sında sert bir anlaşmazlık çıktı. Dreyfus 1906’da beraat etti. Lenin, Dreyfus dava­sını, gerici bir militarist takımın binlerce yalancılık ve düzenbazlıklarından biri” ola­rak niteliyordu.

*♦ 1916 paskalya yortusunda İrlanda’da meydana gelen isyanın İngiliz burjuva­zisi tarafından hunharca bastırılmasına değiniliyor. Lenin şöyle yazıyordu : “Avrupa-da.„ İrlanda'da bir ayaklanma vardı ve ^özgürlüğü seven Ingilizler'... bunu idamlarla bastırdılar'’.

589

1917 Nisanında Bolşeviklere yapılan işkence ve katliam ile ilgili ola­rak burjuva demokrasisinin bu «yasasını» inceleyebilirdi. Burada, yalnız, savaş zamanında değil, barış zamanında geçmiş örnekler de seçtim. Ama tatlı yalanlar söyleyen Kautsky, yirminci yüzyılın bu gerçeklerine karşı gözlerini kapamayı yeğ tutuyor. Bunun yerine iş çilere, onsekizinci yüzyılın Whig’leri ve Tory leri üzerinde çok ye­ni, çok ilginç, şaşılacak kadar temiz ve sonsuz derecede önemli şey­ler anlatıyor.

Burjuva parlamentoyu ele alalım. Bilgiç Kautsky’nin, demokra­si ne kadar ileri giderse, burjuva parlamentoların, borsaların ve ban­kerlerin çabalarına o kadar hedef olduğunu duymamış olması müm­kün m üdür’ Bu, bizim burjuva parlamentoyu kullanmayacağımız anlamına gelmez (Bolşevikler onu belki dünyadaki bütün partiler­den daha iyi kullandılar, çünkü 1912 - 14’te, Dördüncü Duma’da, işçi grupunun tümünü biz kazandık). Bunun anlamı, Kautsky nin yaptığı gibi, burjuva parlamento sisteminin tarihî sınırlamalarını ve klasik niteliğini ancak bir liberalin unutabilmesidir. En demokra­tik bir burjuva devletinde bile, ezilen insanlar, kapitalistlerin «de­mokrasisi» tarafından ilân edilmiş biçimsel eşitlik ile proletarya­yı gündelik köleleri yapan binlerce belirgin sınırlama ve kaçamak arasındaki apaçık çelişmeyi her adımda karşısında görür. Kapita­lizmin çürümüşlüğüne, yalancılığına ve ikiyüzlülüğüne karşı insan larm gözlerini açan asıl bu çelişmedir. Sosyalizm teşvikçilerinin ve propagandacılarının halkı devrime hazırlamak için durmadan göz­ler önüne serdikleri bu çelişmedir. Şimdi, devrim dönemi başlayınca, Kautsky ona sırtını dönüyor ve cançekişen burjuva demokrasisi­nin güzelliklerini övmeye başlıyor.

Sovyet hükümeti bir proleter demokrasi biçimidir. Bu demokra­si, halkın büyük çoğunluğu için, çalışan ve sömürülen insanlar için, demokrasinin dünyada eşi görülmedik biçimde gelişmesini ve yayıl­masını sağlamıştır. Kautsky’nin yaptığı gibi demokrasi üzerine koca bir broşür yazmak ve bunda diktatörlüğe iki sayfa, «saf demokıa- si»ye düzinelerce sayfa ayırmak, bu gerçeği görememek, konuyu tamamen liberal usulde tahrif etmek demektir.

Dış politikayı ele alalım .Burjuva devlette, en demokratik ola­nında bile, bu açıkça yürütülmez. Halk her yerde kandırılır. Bu, de­mokratik Fransa’da, İsviçre’de, Amerika’da ve İngiltere’de, başka ülkelerde olduğundan çok daha geniş bir alanda ve çok daha usta­lıkla yapılır. Sovyet hükümeti, devrimci bir davranışla dış politika

Ulster. İrlanda'nın, daha çok. İngiliz nüfusun bulunduğu kuzeydoğu kısmıdır. UlsteT birlikleri, İrlanda ayaklanmasını bastırırken İngiliz birliklerine katıldılar.

üzerindeki bu sır perdesini kaldırmıştır. Kautsky bunu görmemiştir. Bu konuda susmaktadır. Oysa bu, yağma savaşları döneminde «dün­yayı nufuz bölgelerine bölmek» İçin gizli anlaşmaların yapıldığı bir donemde (kapitalist haydutlar için dünyanın bölüşülmesi amacıyla) büyük önem taşır. ,

Devletin yapısını ele alalım. Kautsky, önemsiz noktaları gözö- nüne-getirerek, Sovyet anayasasında seçimlerin «dolaylı» olduğu iddia­sını ilen sürüyor; ama asıl sorunu gözden kaçırıyor. Devlet ciha­zının, devlet makinesinin sınıf yapısını göremiyor. Burjuva demok­rasisinde, kapitalistler, türlü oyunlarla —«saf dem okrasinin geliş­tiği ölçüde daha ustalıklı ve etkili o y u n la rla - halkı, yönetimin, ba­sın özgürlüğünün, toplanma özgürlüğünün vb. dışında" tutarlar. Sov­yet hükümeti, halkı, özellikle sömürülen halkı, dünyada yönetim işi­ne katan ilk devlettir (dar ölçüde alınca İkincidir, çünkü Paris Ko­m ünü aym şeyi yapmaya başlamıştı). Çalışan insanların burjuva parlamentolarına katılması (burjuva demokrasisinde, borsalann ve bankaların kararlaştırdığı önemli sorunlar üzerinde onlar karar ve remezler) binlerce engelle kösteklenir, işçiler, burjuva parlamento­su n kendilerine yabancı kuruluşlar, burjuvazinin işçileri ezmesi­

ne yarayan âletleri, düşman bir sınıfın, sömürücü bir azınlığın ku­rum lan olduğunu bilir, sezer, görür ve kavrarlar.

Sovyetler, çalışan ve sömürülen insanların kendi örgütüdür, bu orgut onlara kendi devletlerini kurmaları ve yönetmeleri için her bakımdan yardım eder. Çalışan ve sömürülen insanlar, kent prole­taryası, bu örgütte ileri karakolunu kurar; büyük girişimler yoluy­la en iyi biçimde biıleşmeyi sağlar. Bununla, seçmek ve seçilenler üzerinde denetim kurmak her şeyden daha kolaydır. Sovyet biçimi örgüt, bütün çalışan ve sömürülen insanların, ileri karakol çevresin­de, proletarya çevresinde birleşmesine otomatik olarak yardım eder. Eski burjuva cihazı —bürokrasi, zenginlik, burjuva eğitimi, sosyal ilişki ayırıcalıkları vb. (burjuva demokrasisi ne kadar gelişirse, bu gerçek ayrıcalıklar da öylesine çeşitlenir)— Sovyet biçimi örgütte tamamen yokolur. Basın özgürlüğü ikiyüzlülüğe son verir, çüııkü ba- srmevleri ve kâğıt stoklan burjuvazinin elinden alınır. Aynı şev en iyi binalar, saraylar, villâlar ve malikaneler için de sözkonusudur. Sovyet devleti binlerce güzel binayı bir anda sömürücülerin elinden aldı; boylece demokrasi için kaçınılmaz olan toplanma hakkını, halk için binlerce ve milyonlarca kez daha demokratik hale getirdi. Ye­rel olmayan Sovyetler için yapılan dolaylı seçimler, Sovyet kongre­lerinin yapılmasını kolaylaştırır, cihazını tüm ünü daha az masraflı, daha hareketli, işçiler ve köylüler için daha yakın hale getirir.

Proletarya demokrasisi, herhangi bir burjuva demokrasiden

591

milyon kere daha demokratiktir. Sovyet devleti, en demokratik bur­juva demokrasisinden milyon kere daha demokratiktir.

Bunu görmeyen insan, ya bilerek burjuvaziye hizmet etmekte­dir ya da burjuva kitaplarının tozlu sayfaları arasında gerçek yaşamı göremeyecek kadar politik bakımdan ölmüş, burjuva demokrasisinin önyargılarıyla iyice dolmuş ve bu yüzden kendini tamamen burjuvauşaklığına vermiştir.

Bunu göremeyen insan, sorunu ezilen sınıflar açısından ortayakoymada yetersizdir.

’ Dünyada, ortalama işçilerin, tarım işçilerinin, ya da ortalama yan-proleter tabakanın (yani ezilenlerin, nüfusun büyük çoğunluğu­nu meydana getirenlerin), en güzel binalarda toplantı yapma öz gürlüğüne, görüşlerini ortaya koymak ve çıkarlarını savunmak için en büyük basımevlerinden ve en büyük kâğıt stoklarından yarar­lanma özgürlüğüne, kendi sınıfının erkeklerini ve kadınlarım dev­letin yönetimine ve biçimlenmesine katılmaya teşvik özgürlüğüne eriştiği bir tek ülke, en demokratik burjuva ülkeleri dahil, bir tekülke var mıdır? .

Kautsky'nin, bir ülkede, buna kuşkulardan uzak cevap verebi­lecek, bir tek kişiyi, her şeyi anlamış bin tane işçi ya da çiftçi ara­sında bulabileceğini sanmak gülünçtür. Burjuva basınında gerçeğe değinen bazı kısımlardan anlaşılıyor ki, bütün dünyadaki işçilerin Sovyet Cumhuriyetine sevgisi vardır; bunun da nedeni onların bu­nu bir proleter demokrasisi, yoksulun demokrasisi olarak görmesi; burjuva demokrasisi, hatta bunların en iyisi olan zenginleı demokıasisi yerine koymamasıdır.

Bizi, burjuva bürokratları, parlamentonun burjuva üyeleri, burjuva yargıçlar yönetir. En demokratik olanlarıyla birlikte ülke­lerinde bütün ezilen sınıflardan yüzmilyonlarca insan bu basit, açık ve şaşmaz gerçeği kendi yaşantısından bilir, günlük yaşamda sezer

ve duyar.Ama Rusya’da bürokratik mekanizma tamamen parçalanmış,

yerlebir edilmiştir. Eski yargıçların hepsi uzaklaştırılmış, burjuva parlamento dağıtılmış, işçi ve köylülere daha kolay temsil hakkı verilmiştir. Onların Sovyetleri. bürokratların yerini almış, ya da Sovyetler bürokratları denetim altına almış ve yargıç seçme hakkı Sovyetlere verilmiştir. Yalnız bu olay bile, Sovyet iktidarının, yanı proletaryanın bu türden diktatörlüğünün, en demokratik biı buıju va cumhuriyetinden milyon kez daha demokratik olduğunun bütün ezilen sınıflar için anlaşılmasına yetebilir.

Her işçi için böylesine açık ve belirgin olan bu gerçeği Kautsky anlamıyor; çünkü o, şu soruyu ortaya koymayı «unutmuştur:» han­

592

gi sınıf için demokrasi? Çünkü o , «saf» (sınıfsız mı? yoksa sınıf- larüstü mü?) demokrasi açısından iddiada bulunuyor. Shylock* gibi iddia ediyor: Vrarsa da yoksa da «benim canım.» Bütün yurttaşlar için eşitlik yoksa, demokrasi de yoktur.

Bilgiç, «Marxist», «sosyalist» Kautsky’ye sormamız gerek:Sömürülenle sömürenler arasında eşitlik olabilir mi?İkinci Enternasyonal in ideolojik lideri tarafından yazılmış bir

kitabı tartışırken böyle bir sorunun ortaya atılması zorunluğu kor­kunçtur ve inanılmayacak bir şeydir. Ama «elini sabana koydun- sa, aı Kâna bakma» derler ya, ben de Kautsky üzerine yazmaya girişince, sömürenle sömürülen arasında neden eşitlik olamayacağını bu çok bilmiş adama anlatmak zorundayım.

4. SÖMÜRENLE SÖMÜRÜLEN ARASIND A EŞİTLİK OLABİLİRM İ?

Kautsky’nin iddiası şu:1) «Sömürenler her zaman nüfusun küçük bir azınlığını mey­

dana getirmişlerdir» (Kautsky’nin broşürü, s. 14).Bu, her bakımdan doğru. Bunu hareket noktası alınca, nasıl bir

iddia ortaya çıkar? Birisi, Marxist, sosyalist bir yoldan iddiada bulu­nabilir. O zaman sömürülenle sömürenler arasındaki ilişkiden ha­reket edilir, k a da başka birisi, liberal, burjuva-demokratik bir yol­dan iddiada bulunabilir. Bu durumda da, çoğunluk ile azınlık ara­sındaki ilişkiden hareket edilir.

M arxist yoldan iddiada bulunursak, şöyle dememiz gerekir: sö­mürücüler, kaçınılmaz olarak, devleti (şimdi demokrasiden, yani devlet biçimlerinin birinden sözediyoruz) kendi sınıflarının bir ara­cı, sömürülenler üzerinde bir egemenlik aracı haline sokarlar. Bun­dan dolayı, çoğunluğa yani sömürülenlere egemen olan sömürücü­ler varolduğu sürece, demokratik devlet, sömürücüler için bir de­mokrasi olmak zorundadır. Sömürülenlerin devleti, böyle b ir dev­letten temelden farklı olmalıdır. Bu devlet, sömürülen için b ir de­mokrasi, sömürenleri ezmek için bir araç olmalıdır. Bir sınıfın bas­kı altında olması, o sınıf için eşitsizlik, onun «demokrasi» dışı bı­rakılması demektir.

Liberal bir yoldan iddia edersek, şöyle demek zorundayız: ço­ğunluk karar verir, azınlık kabul eder. Uymayanlar cezalandırılır. Hepsi bu kadar. Genellikle devletin, özellikle «saf demokrasinin» sı-

' Slıylock, Shakespeare’in V enedikli Tüccar adlı oyununda bir kişidir

5<U

nıf karakteri üzerine bir şey söylemeye ihtiyaç yoktur, çünkü konu­ya aykırı düşer. Çünkü çoğunluk çoğunluktur, azınlık azınlıktır. Bir kilo et bir kilo ettir, olup olacağı budur

İşte Kautsky’nin iddiası aynen böyledir.2) ’’Neden proletarya iktidarını, demokrasi ile uyuşmayacak

bir biçim olarak kabul etmek gerekir?” (s. 21) diyor. Bunun ardın­dan Marx’m bir sözüne ve Paris Komünü’yle ilgili seçim rakamla­rına dayanan, proletaryanın çoğunlukta olduğunu gösteren çok ay­rıntılı ve gereksiz bir açıklama geliyor. Sonuç şu: "Böylesine hal­kın içine kökleşmiş bir rejimin demokrasiye saldırmasının ortada en ufak bir nedeni yoktur. Demokrasiyi ezmek için zorun kullanıl­dığı hallerde zor kullanmaktan vazgeçmenin de her zaman olana­ğı yoktur. Zor karşısına ancak zor çıkabilir. Ama halk tarafından desteklendiğini bilen bir rejim zora ancak demokrasiyi korumak ve onu yıkmamak için başvurur. En güvenilecek temeli, yani ge­nel oyu, bu geniş manevî otorite kaynağını terketmeye yeltenirse, bunun intihardan farkı yoktur.” (s. 22).

Gördüğünüz gibi, Kautsky’nin iddiasında sömürenle sömürü­lenler arasındaki ilişki kaybolmuştur. Geriye kalan, genel olarak çoğunluk ve genel olarak azınlık; demokrasi, daha önce tanıdığı­mız ”saf demokrasi ”dir.

Bütün bunlar, Paris Komünü dolayısıyla söyleniyor. Konuyu daha iyi belirlemek için, Marx ve Engels’in, Paris Komünü dolayı­sıyla, diktatörlük üzerine neler söylediğini göstermek amacıyla onlardan aktarm alar yapacağım:

Marx: ”... İşçiler burjuvazinin direnişini kırm ak için... burju­vazinin diktatörlüğü yerine kendi devrimci diktatörlüklerini koyar­larsa... devlete devrimci ve geçici bir biçim vermiş olurlar...”*

Engels: ”... Ve zaferi kazanan taraf” (bir devrimde) ’’silâhları­nı gericilerin esinlettiği bir terör yoluyla iktidarım sürdürür. P a­ris Komünü, burjuvaziye karşı silâhlı insanların otoritesini kullan- masaydı, b ir günden fazla daj^amr mıydı? Tersine, biz otoritesini çok az kullanmış olmasından dolayı onu suçlayamaz mıyız?”**

Engels: ’’Bundan dolayı, devlet, mücadelede ve devrimde düş­manların zorla teslim alınması için kullanılan geçici b ir kurum oldu­ğuna göre, 'özgür halkın devletimden sözetmek tam bir saçmalıktır. Proletarya devlete ihtiyaç duyduğu sürece, bunu özgürlük çıkarları için değil, düşmanlarını teslim almak için kullanacaktır Özgürlük­

* M arx. Siyasal K ayıtsızlık .** Marx ve Engels. Seçme Eserleri, cilt I. M oskova. 1962, s. 639.

594

ten sözetmek mümkün olur olmaz, devlet bu haliyle artık varolma­yacaktır...”*

Kautsky, liberal devrimin bir proleter devrimden, gökyüzünün dünyadan uzak olduğu kadar, Marx ve Engels’ten uzaklaşmıştır. Saf demokrasi ve yalın 'demokrasi”, Kautsky’nin sözünü ettiği “özgür halkın devleti”yle ilgili bir yakıştırmadır, yani tam bir saçmalıktır. Kautsky, bilgiç geçinen bir avanağın çok bilmişliği, ya da on yaşın­daki bir kız öğrencinin saflığıyla soruyor: Çoğunluk bizdeyse dikta­törlüğe neden ihtiyacımız olsun? Marx ve Engels açıklıyorlar:

— burjuvazinin direnmesini kırmak için;— gericilere korku vermek için;— silâhlı insanların burjuvaziye karşı otoritesini kurmak için;— proletaryanın, düşmanlarını zorla teslim alması için.Kautsky bu açıklamaları anlamıyor. Demokrasinin "saflığı” ile

aklı çelinmiş, onun burjuva karakterinden başka yanını görmez ol­muş bir halde, durmadan şunu ileri sürüyor: çoğunluk, çoğunluk ol­duğundan, azınlığın "direnişini kırm ak” ve "onu zorla teslim al­mak ihtiyacını duymaz, demokrasiyi çiğneme hallerinin önüne geç­mek yeterlidir. Demokrasinin ’’saflığı” ile aklı çelinen Kautsky, bur­juva demokratların işlediği küçük hatayı istemeyerek işliyor; yani gerçek eşitliği değil, biçimsel eşitliği (kapitalizmde bir hile ve iki­yüzlülükten başka bir şey olmayan eşitliği) ele alıyor.

Sömürenle sömürülen eşit olamaz.Bu gerçek, Kautsky ye ne kadar çirkin görünürse görünsün, sos­

yalizm hiçbir zaman sömürenle sömürülenin eşitliğini kabul edemez.Başka bir gerçek: bir sınıfın öteki sınıfı sömürmesinin bütün

olasılıkları yokedılinceye dek gerçek eşitlik olamaz.Sömürücüler, ortada başarılı bir ayaklanma ya da başkaldırma

olması halinde bir çırpıda yenilgiye uğratılabilirler. Ama çok sey- ıck \e özel haller dışında, sömürücüler bir çırpıda yokedilemez. Bü­yük bir ülkenin bütün toprak sahiplerine ve kapitalistlerine bir çır­pıda el koymanın olanağı yoktur. Ayrıca, yasal ve siyasal bir eylem olarak, yalnız elkoyma da uzun vadede konuya çözüm getirmez; çünkü toprak sahiplerini ve kapitalistleri gerçekten güçsüz düşür­mek, fabrikaların ve çiftliklerin yönetimini tamamen değiştirmek, bunların başına işçileri gerçekten getirmek gereklidir. Eğitim, zen­gin bir yaşamın koşulları ve alışkanlıklar sayesinde birçok kuşağı i ahata kavuşmuş sömürücülerle, en ileri ve en demokratik burjuva cumhuriyetlerde bile, çoğunluğu ezilmiş, geıi kalmış, ihmal edilmiş, yılmış ve parçalanmış olan sömürülenler arasında eşitlik olamaz.

* Marx ve Engels. Seçm e M ektuplar, M oskova, 1965, s.294.

595

Sömürücüler bir devrimden sonra da, uzun zaman, mutlaka birçok pratik üstünlüklere sahip olma durumlarını sürdüreceklerdir. Para­la n olacaktır (çünkü parayı birdenbire ortadan kaldırmanın olana­ğı yoktur); çoğu zaman, bazı taşınabilir malları, bol sayıda buluna­caktır. Çeşitli ilişkileri, örgütleme ve yönetme alışkanlıkları olacak­tır. Onlar bütün yönetim ”sınırlan”nı (görenekleri, yöntemleri, araçları ve olanakları) bilecektir. Eğitimde üstünlük onlarda olacak­tır. Yüksek teknik personel (burjuvazi gibi yasayan ve düşünenler) ile sıkı ilişkiler, savaş sanatının en büyük deneyi (bu nokta çok önemlidir) vb., vb. hep onlarda bulunacaktır.

Sömürücüler yalnız bir tek ülkede yenilgiye uğratılabilirse -kuş­kusuz bu tipiktir, çünkü birçok ülkede bir anda kendiliğinden bir devrim olması çok az görülebilecek bir durumdur- sömürücülerin uluslararası ilişkileri geniş olduğundan, onlar sömürülenlerden da­ha güçlü olacaklardır. En geri kalmış ortahalii köylü, zanaatçı ve benzeri nüfus gruplarından bir bölüğünün sömürücülerin ardından gittiğini, Komün dahil (Versailles birlikleri arasında proleterler de vardı, bilgiç Kautsky bunları unutmuş) bütün devrimler kanıtlamış­tır.

Bu durum karşısında, tam anlamıyla derin ve ciddî bir devrim­de, sonucu çoğunluk ile azınlık arasındaki ilişkinin belirleyeceğini sanmak aptallığın zirvesi, bayağı b ir liberalin en ahmakça önyargı­sı, insanları yerleşmiş bir tarihî gerçekten uzaklaştırarak aldatma çabasıdır. Bu tarihî gerçek, her derin devrimde, sömürülenler üze­rinde yıllardır önemli pratik üstünlükler elde eden sömürücülerin uzun, inatçı ve umutsuz direnişinin kural olduğunu gösterir. Ahmak Kautsky’nin duygusal hayalleri dışında, sömürücüler, son umutsuz savaşta ya da bir dizi savaşta üstünlüklerini kullanmaya girişmek- sizin, sömürülen çoğunluğun kararına hiçbir zaman kendilerini tes­lim etmeyeceklerdir.

Kapitalizmden komünizme geçiş, bir tarihi dönemin tümünü kapsar. Bu dönem sona erinceye dek, sömürücüler eskiyi getirme umudunu terketmezler ve bu umut eskiyi getirme çabalarına dönü­şür. İlk ciddî yenilgilerinden sonra, yenilişi hiç düşünmemiş olan, bunun olacağına hiç inanmamış, bunu akimdan geçirmemiş olan ye­nik sömürücüler, on kat artan bir güçle, yüz kat büyüyen büyük bir hırs ve kinle, tatlı ve rahat biryaşam süren, şimdi de ’’aşağılık bir sürü” tarafından mahvolmaya ve yoksulluğa (ya da ’’bayağı” işe...) mahkûm edilen aileleri adına yitirdikleri ’’cenneti” yeniden kur­mak için savaşa atılırlar. Kapitalist sömürücülerin treninde kiiçük- burjuvazinin geniş bölükleri arkadan gelirler. Bütün ülkelerde ka­zanılan tarihî dereyim gösterir ki. küçük-burjuvazi önce ne yapaca­

596

ğını bilemez, kararsız kalır, ama günün birinde proletaryanıtı arka­sından yürür, ertesi gün gene devrimin güçlüklerinden korkmaya başlar, işçilerin ilk yenilgilerinde ya da yarı-yenilgilerinde paniğe kapılır, iyice sinirlenir, şaşkın halde ortalıkta dolaşır, sümüklerini çeker, bizim Menşevikler ve Sosyalist Devrimciler gibi, bir kamp­tan ötekine koşuşur.

Bu koşullar içinde, savaşın iyice kızıştığı bir dönemde, çok eski, bin yıl eski tarihî ayrıcalıkların varolup olmaması sorununu ortaya çıkardığı bir zamanda, çoğunluk ve azınlıktan, saf demokrasiden söz etmek, diktatörlükten, sömürenle sömürülen arasında eşitlik oldu­ğundan dem vurmak, böyle b ir yola sapmak için, iyice ahmak ve alabildiğine bön olmak gerekir.

Ama 1871 ve 1914 arasındaki oldukça ’’barışçı” kapitalizm dö­neminde, oportünizme kendilerini adamış sosyalist partilerde saflı­ğın kirleri, ahmaklığı ve dönekliği birikegelmiştir...

Okuyucu herhalde farkına varm ıştır ki, broşüründen yukarıya aktarılan bölümde Kautsky, genel oya elkoyma çabasından sözediyor (genel oyu manevî otoritenin derin kaynağı olarak niteliyor; buna karşılık Engels, aynı Paris Komünü ve aynı diktatörlük sorunuyla ilgili olarak, silâhlı insanların burjuvaziye karşı otoritesinden söz- ediyordu. Burjuva görüşle devrimci görüş arasında ’’otorite” konu­sunda çok karakteristik bir ayrım...).

Kabul etmek gerekir ki, sömürücüleri ayrıcalıklarından yoksun bırakma konusu, yalnızca bir Rus sorunudur ve genel olarak prole­tarya diktatörlüğünün b ir sorunu değildir. Kautsky ikiyüzlülüğü bir yana bırakarak, broşürünü Bolşeviklere Karşı diye adlandırsaydı, bu başlık broşürün içindekilere uygun düşerdi. Kendisi de o zaman ayrıcalıklardan açıkça söz etmekte haklı olurdu. Ama Kautsky ön­ce b ir ’’teorisyen” olarak ortaya çıkmak istemiştir. Broşürüne Genel Olarak Proletarya Diktatörlüğü adım vermiştir. Kendisi broşürünün altıncı paragrafla başlayan ikinci bölümünde özellikle Sovyetlerden ve Rusya’dan sözeder. Birinci kısımda (ben de buradan aktarma yaptım) genel olarak demokrasi ve diktatörlük konusu işleniyoi’. Kautsky, ayrıcalıklardan sözederken, teoriye metelik değer vermeyen Bolşeviklerin b ir muhalifi olarak, kendi kendine ihanet etmiştir. Çünkü teori, yani demokrasinin ve diktatörlüğün sınıf temellerinin genel olarak (özel olarak bir ulus için değil) usavurulması, ayrıca­lıklar gibi özel bir konunun değil, genel bir sorunun işlenmesi yo­luyla yapılmalıdır. Yani sömürücülerin alaşağı edildiği ve onların

597

devletinin yei'ini sömürülenlerin devletinin aldığı tarihî dönemde, zenginler için, sömürenler için demokrasinin korunup korunmaya- cağı sorunu üzerinde durulmalıdır.

Bir teorisyen sorunu ancak bu yoldan sunabilir.Paris Komünü örneğini biliyoruz. Marxizmin kurucularının bu­

nunla ilgili olarak bütün söylediklerini biliyoruz. Bu malzemeye dayanarak, örneğin ben broşürümde demokrasi ve diktatörlük soru­nunu inceledim. '’'Devlet ve İhtilâl” Ekim Devriminden önce yazılmış­tır, ayrıcalıkların sınırlanması konusunda hiçbir şey söylemedim. Şimdi söylemek gerekir ki, ayrıcalıkların sınırlanması, diktatörlüğün genel bir sorunu değil, tamamen ulusal bir sorundur. Ayrıcalıkların sınırlanması sorununa, Rus devriminin özel koşulları ve devrimin gelişmesinin özel yolu incelenerek yaklaşmak gerekir. Bu daha son­ra bu broşürde yapılacaktır. Ama ileride Avrupa’da çıkacak proleter devrimlerinin hepsinin ya da çoğunluğunun mutlaka burjuvazinin ayrıcalıklarını sınırlandırmayı gerektireceğini şimdiden kesin diye görmek bir yanlışlık olur. Belki de sınırlandırma olabilir. Belki de savaştan sonra ve Rus devrimi deneyiminin ardından böyle olacaktır. Ama bu, diktatörlüğün uygulanması için mutlaka gerekli değildir; ’’diktatörlük” kavramının kaçınılmaz bir özelliği değildir, tarihî ve sınıfsal ’’diktatörlük” kavramında mut'aka bulunması gereken bir koşul değildir.

Diktatörlüğün zorunlu özelliği, gerekli koşulu bir sınıf olarak sömürücülerin zorla baskı altına alınması, bunun sonucu olarak ”saf demokrasi”nin, yani bu sınıfla ilgili olarak, eşitlik ve özgürlü­ğün bozulmasıdır.

Teorik olarak sorun ancak bu yoldan ortaya konulabilir. Kautsky, sorunu bu yoldan ortaya koymayı başaramayıp, Bolşeviklere yalnız bir teorisyen olarak değil, aynı zamanda oportünistlerin ve burjuva­zinin bir dalkavuğu olarak karşı olduğunu göstermiştir.

Kapitalizmin ulusal özellikleri ne olursa olsun, sömürücülerin demokrasisinin şu ya da bu biçimde sınırlandığı (tamamen ya da kısmen) ortadan kaldırıldığı ülkelerde bu sorun, şu ya da bu kapi­talizmin, şu ya da bu devrimin ulusal özellikleri sorunudur. Teorik sorun değişiktir: sömürücü sınıfa ilişkin demokrasiyi ortadan kaldır­madan proletaryanın diktatörlüğü mümkün miidiir?

Kautsky’nin kaçındığı asıl soru, teorik bakımdan önemli ve en önde gelen soru budur. Kautsky, yukarıya aldığım ve bu soruya cevap olan kısımlar dışında, Marx ve Engels’ten her tür bölümleri aktarmıştır.

Kautsky. hoşa giden her şeyden, liberallerin ve burjuva demok­ratların kabul edebileceği, onların düşüncelerinin çevresi dışına çık­

mayan her şeyden söz eder. Ama asıl şey üzerinde, yani burjuvazi­nin direnişini kırmadan, düşmanları zorla teslim almadan proletar­yanın zafere ulaşamayacağı, nerede ’’zora dayanan baskı” varsa ora­da ’’özgürlüğün”, demokrasinin bulunamayacağı gerçeği üzerinde konuşmuyor.

Kautsky bunu anlamamıştır.

Şimdi Rus devrimi deneyimini, temsilci Sovyetler ile Kurucu Meclis* arasında başgösteren, Kurucu Meclisin dağılmasına ve bur­juvaziden ayrıcalıklarının geri alınmasına götüren anlaşmazlığı in- celiyeceğiz.

5. SO VYETLER DEVLET ÖRGÜTÜ OLMAYÜREKLİLİĞİNİ GÖSTERİYORLAR

Sovyetler, proletarya diktatörlüğünün Rus biçimidir. Proletarya diktatörlüğü üzerinde bir eser yazan Marxist bir teorisyen, konuyu gerçekten incelemişse (Menşevik ağzında türkü söyleyen Kautsky - nin yaptığı gibi diktatörlüğe karşı küçük-burjuva ağıdını tekrarla­maktan başka bir şey yapmışsa), önce diktatörlüğün genel bir ta ­nımlamasını yapmalı, sonra da bunun özel biçimini, ulusal olanım, Sovyetleri incelemelidir. Proletarya diktatörlüğü biçimlerinden biri olarak bunlar üzerinde eleştirisini ortaya koymalıdır.

Marx’in diktatörlük üzerine olan öğretisini liberal b ir "yorum­lamadan” geçirdiğine göre, Kautsky’den ciddî bir şey beklenemiye- ceği açıkça anlaşılıyor. Ama onun, Sovyetlerin ne olduğu, bu konu­yu nasıl ele aldıkları sorusuna yaklaşma biçimi çok karakteristiktir.

* Kurucu M eclis, S Ocak 1918’de Sovyet Hükümeti tarafından toplandı. Bölge­lerin çoğunda seçimler, iktidarın M ensevikler, Sosyalist Devrim ciler ve Kade'ler elinde bulunduğu sıralarda, Ekim D ev ıim i’nden v e M eclisin geçmiş bir dönemi tem ­silinden önce yapılmıştı. M eclisin yapısı, halkın büyük çoğunluğunun duygularına ve iradesine yüzdeyüz ters düşüyordu. Çoğunluk, Sovyet İktidarının örgütünde, ye­ni Sovyet hükümetinin politikasında iradesini ortaya koymuştu. Sosyalist Devrim ci­lerden, Menşeviklerden ve K ade’Ierden meydana gelen M eclis çoğunluğu, burjuvazi­nin ve kulakların sesiydi. Çalışan ve Sömürülen Halkın Haklan üzerine Bolşevik Bildiriyi tartışmayı. Sovyetlerin İkinci Kongresinin barış, toprak ve iktidarın Sov- yetlere devredilmesi ile ilgili kararnamelerini onaylamayı reddetti.

Bolşevik üyeler, tutumlarını açıkladıktan sonra, emekçi halkın çıkarlarına karşı düşmanlığını saklamayan Meclisi terkettiler. Kurucu M eclis 7 Ocak 1918’de. Tüm Rusya Merkez Yürütme Kom itesinin kararıyla dağıtıldı.

599

Kautsky, Sovyetlerin 1905'te ortaya çıkışlarına değinerek diyor ki: Sovyetler ’’proleter örgütlenmenin en kapsamlı biçimini meyda­na getirmişlerdir, çünkü bu örgüt bütün gündelikçi işçileri içine alır” (s. 31). 1905'te Sovyetler bölgesel kuruluşlardır. 1917’de ulusal bir örgüt haline geldiler.

Kautsky sözünü şöyle sürdürüyor: ’’Sovyet biçimi örgüt, ardın da büyük ve parlak bir tarih bırakmıştır, önünde de daha büyük bir gelecek vardır. Yalnız Rusya’da değil, her yerde. Proletaryanın ekonomik ve politik mücadelesinin eski yöntemlerinin her yerde ye­tersiz. (Almanca ’’yetersiz” anlamına gelen versagen sözcüğü bazan ’’yetersiz,, anlamından daha güçlü; bazan da ’’güçsüz” anlamından daha zayıftır) kaldığı ortaya çıkıyor. Malî sermayenin emrindeki büyük ekonomik ve politik güçlerin üstesinden gelinemiyor. Bu es­ki yöntemler biryana atılamaz; bunlar normal zamanlar için m ut­laka gereklidir. Ama zaman zaman bunların uygun düşmediği gö­revler ortaya çıkıyor. Bu görevler, ancak işçi sınıfının bütün politik ve ekonomik araçların biraraya getirilmesi sonucu, başarıyla çözüm­lenir” (s. 32).

Bunun ardından genel grev ve ’’sendika bürokrasisi” üzerine bir uslamlama: ’’zamanımızın b ir özelliği haline gelmekte olan büyük toplu mücadeleleri yönetme bakımından yararsız” olacağı için sen­dikalar kadar gereksiz bir şey...

Kautsky sözünü şöyle bağlıyor: ’’Böylece, Sovyet biçimi örgüt, zamanımızın en önemli görüntüsüdür. Sermaye ile işçi arasında yö­neldiğimiz büyük mücadelelerde asıl önemini kazanacağı anlaşılıyor.

” Ama Sovyetlerden daha çok şey isteyebilir miyiz? Bolşevikler, 1917 Kasım Devriminden [bizim usulümüze göre Ekim Devrimi] sonra, Sol Sosyalist Devrimcilerle bağıntılı olarak Rus İşçi Temsil­cileri Sovyetlerinde çoğunluk sağladılar ve Kurucu Meclisin dağıl­masından sonra bunları bir sınıfın mücadele örgütünden bugün al­dıkları biçime, yani bir devlet örgütü durumuna sokmaya başladılar. Rus halkının Mart [yeni usule, bizim usulümüze göre Şubat] Dev- riminde kazandığı demokrasiyi yıktılar. Buna paralel olarak Bolşe­vikler artık kendilerine sosyal demokrat demekten vazgeçtiler. Şim­di kendilerine komünist diyorlar” (s. 33).

Rus Menşevik edebiyatını tanıyanlar, Kautsky’nin Martov, Axelrod, Stein ve ortaklarını nasıl kölece taklit ettiğini hemen anla­yacaklardır. Evet, "kölece”; çünkü Kautsky, Menşeviklerin önyargı­larının çığırtkanlığını yapmak için gerçekleri gülünç biçimde tahrif ediyor. Örneğin, kendisine bilgi verenlere (Berlin’den Stein, Stock­holm’den Axelrod). Bolşeviklerin adının ne zaman komüniste dön­düğünü ve Sovyetlerin devlet örgütleri olarak öneminin önce ne za­

600

man ortaya çıktığını sormak zahmetine katlanmamıştır. Kautsky bu basit soruşturmayı yapmış olsaydı, bu gülünç satırları kal eme al­mazdı; çünkü bu sorular Bolşevikler tarafından 1917 yılı Nisanında, örneğin benim 4 Nisan 1917'deki ’’tezlerimde”, yani Ekim 1917 Dev- riminden çok önce (kuşkusuz 5 Ocak 1910’de Kurucu Meclisin da ğılmasmdan çok önce) ortaya atılmıştı.

Ama yukarıjra aynen aktardığım Kautsky’nin iddiası, Sovyetler sorununun bütün özünü ortaya koyuyor. Sorunun özü şu: Sovyet­ler devlet örgütleri olmak istememeli (1917 Nisanında Bolşevikler şu sloganı ortaya attılar: "Bütün iktidar Sovyetlere!" Aynı ay içinde yapılan Bolşevik Partisi toplantısında*, burjuva parîemanter cum­huriyetle yetinmediklerini, Paris Komünü ve Sovyet tipi bir işçi ve köylü cumhuriyeti istediklerini açıkladılar) ya da Sovyetler bu yolda çaba göstermemeli, iktidarı kendi ellerine almaktan, devlet ör­gütleri olmaktan kaçınmalı ve bir "sınıfın mücadele örgütleri ola­rak kalmalı mıydılar” (M artov’un belirttiği gibi. Menşevik liderliği altında Sovyetlerin işçilerin burjuvaziye teslim olması konusunda bir âlet olduğu gerçeğini bu masum istekle süsleyerek) ?

Kautsky, Martov’un sözlerini bir köle gibi tekrarlıyor, Bolşevik- lerle Menşevikler arasındaki teorik zıtlaşma kısımlarını topluyor, bunları eleştirmeden, genel olarak teori ve genel olarak Avrupa ala­nına anlamsızca aktarıyor. Sonuç olarak, durum öylesine karmaka­rışıktır ki. Kautsky’nin bu iddialarım okuyan sınıf bilincine ermiş her Rus işçisi kahkahalarla gülmekten kendini alamaz.

Hangi sorunun söz konusu olduğunu açıklamak, Avrupa’da her işçi (biravuç süreğen sosyal emperyalist biryana) Kautsky’yi aynı kahkahalarla karşılayacaktır.

Kautsky, Martov’un yanlışını apaçık bir saçmalığa büründüre­rek ona bayağı bir hizmette bulunmuştur. Kautsky’nin iddiasının gerçekte nereye kadar vardığını görelim:

Sovyetler bütün gündelikçi işçileri içine alıyor. Proletaryanın ekonomik ve siyasal mücadelesinin eski yöntemleri malî sermayeye karşı yetersizdir. Sovyetlerin, gelecekte Rusya’nın dışında da oyna­yacağı büyük rolleri vardır. Bunlar, Avrupa’da sermaye ile işçi ara­sındaki büyük mücadelelerde başrolü oynayacaklardır. İşte K aut­sky’nin söyledikleri.

Çok güzel. Ama ’’sermaye ile işçi arasındaki büyük mücadeleler” iki sınıftan hangisinin iktidarı alacağını saptamayacak mı?

* Bu. 7-12 Mayıs 1917’de (eski usul 24-29 Nisan) Petrograd'da toplanan Rus Sosyal Demokrat tşei Partisinin (Bolşevikler) Biitün Rusya Yedinci (Nisan) Kongre­siyle ilgilidir.

601

Böyle bir şey olmayacak! Allah, saklasın!Bütün gündelikçi işçileri içine alan Sovyetler. ’’büyük” müca­

delelerde devlet örgütleri olmasın!Peki devlet nedir?Devlet, bir sınıfın başka bir sınıf tarafından ezilmesi için bir

araçtan başka bir şey değildir.O halde, ezilen sınıf, modern toplumda bütün çalışan ve sö­

mürülen insanların öncüsü olan insanlar, ’’sermaye ile işçi arasın­daki büyük mücadelelere” doğru çaba göstermeliler, ama sermaye­nin ezmesine araç olan makineye dokunmamalıdırlar! Bu makineyi bozmamalıdırlar! Sömürücüleri ezmek için geniş örgütünü kullan­mamalıdırlar!

” ’Biz’ sınıf mücadelesini bütün liberallerin baktığı açıdan, yani burjuvazinin devrilmesini istemeden kabul ediyoruz...” İşte buna diyecek yok bay Kautsky!

İşte burada Kautsky’nin Mai'xizm ve sosyalizmle ilişkisini ta ­mamen kestiği açıkça belli oluyor. Gerçekte bu, ezilen sınıfın ör­gütlerinin devlet örgütlerine dönüşmesi dışında her şeyi kabul etme­ye hazır burjuvazinin kampına girmektir. Kautsky yalnızca deyim­lerle lıer şeyi uyuşturma ve derin çelişmelerden kurtulma çabası uğ­rundaki davranışını uzun süre koruyamıyor.

Kautsky, ya iktidarın işçi sınıfının tüm ü tarafından devralınma- sını reddediyor ya da işçi sınıfının eski burjuva devlet mekanizma­sını devralmasını kabul ediyor. Ama bu mekanizmanın ortadan kal­dırılmasını ve yerine yeni bir proleter mekanizmanın konmasını as­la kabul etmek istemiyor. Kautsky’nin iddiaları hangi yoldan ’’yo­rumlanırsa yorumlansın” ya da ’’nasıl açıklanırsa açıklansın”, onun Marxizmden koptuğu ve burjuvaziye yanaştığı açıktır.

Marx zafere ulaşan işçi sınıfının nasıl bir devlete ihtiyacı oldu­ğunu anlatırken, Komünist Manifesto’da şöyle yazıyordu: devlet,yani proletarya egemen sınıf gibi örgütlenir.* Şimdi karşımızda. M arxist olduğunu iddia eden, ama iyice örgütlenmiş ve sermayeye karşı ’’büyük mücadeleye” girişmiş proletaryanın sınıf örgütünü bir devlet örgütü haline getirmemesini ileri süren biri var. Bu kişinin Engels’in 1891 tarihinde yazdığı gibi, Almanya’da ’’burjuvazinin, hattâ birçok işçinin, genel düşünce alanına sokulmus hurafe devlet inancına sarılarak** yaptığı ihanet burada toplanıyor. İşçiler, sava­şın! -bizim eski kafalı bunu ’’kabul ediyor” (her burjuva gibi ’’kabul

* M arx ve Engels, Seçnıc Eserleri, cilt I. M oskova. 1962. s. 53.** Lenin burada. Marx*ın Fremse?da t r Savaş adlı eserine Engels'in yazdığı ön­

söze değiniyor.

ediyor çünkü işçiler hep aynı kavgayı yapıyorlar, kılıcın ucunu körletmek için yapılacak tek şey de bu?- savaşın, ama kazanmayı amaçlamayın! Burjuvazinin devlet makinesini yıkmayın, burjuva devlet örgütü”niin yerine proleter ’’devlet örgütü“nü kovmayın!

Devletin bir sınıfın başka bir sınıf tarafından ezilmesi için bir araçtan başka şey olmadığı yolundaki Marxist görüşe içtenlikle ka­tılan hiç değilse bu gerçek üzerinde düşünmüş olan herkes, mali sermayeyi yenebilecek güçte proleter örgütlerin, kendilerini devlet örgütleri haline dönüştürmesinin gerekmediği yolunda saçma bir so­nuca asla varılamayacağını bilir. Küçük-burjuvazi, ’’bütiin söylenen­lere ve yapılanlara karşın” devletin sınıflar-dışı, ya da sımflar-üstü bir şey olduğuna inanarak bu noktada ihanet etmiştir. Evet, ”tek bir sınıf” olan proletaryanın, sermayeye karşı; yalnız proletaryaya de­ğil, bütün halka, bütün küçük- burjuvaziye, bütün köylülere egemen olan sermayeye karşı sürekli bir savaş yapmasına ”bu tek sınıfın” örgütünü bir devlet örgütü haline sokmasına neden izin verilmez? Küçük-burjuvazi sınıf mücadelesinden korkar ve onu mantıkî sonu­cuna, temel hedefine götürmez de ondan...

Kautsky, her şeyi kai'makarışık yapmış ve kendisini tamamen salıvermiş. Dikkat ediniz. Avrupa’nın sermaye ile işçi arasındaki büyük mücadelelere doğru gittiğini ve proletaryanın eski ekonomik ve politik mücadele yöntemlerinin yetersiz olduğunu kabul ediyor. Ama bu eski yöntemler burjuva demokrasisinin yararlanması içindi. O halde arkasından ne gelecek?..

îşte Kautsky. bunu düşünmekten korkuyor.İste bu yüzdendir ki, ancak bir gericinin, bir işçi sınıfı düşma­

nının, bir burjuvazi uşağının yaptığım yapıyor, işe yaramayan geç­mişe yüzünü çeviriyor, burjuva demokrasisinin çekiciliklerini allayıp pulluyor ve saf demokrasi gevezeliği yapıyor. Ortaçağla karşılaştırı­lınca burjuva demokrasisi ileriydi ve ondan yararlanılırdı. Ama artık bu demokı-asi işçi sınıfı için yetersizdir. A rtık geriye değil, ileriye doğru, burjuva demokrasisinin yerini proleter demokrasisinin alma­sına yönelmek zorundayız. Burjuva-demokratik devlet içinde proleter devriminin hazırlık çalışması, proleter ordunun meydana getirilme­si ve yetiştirilmesi mümkün (ve gerekli) olduğuna göre, şimdi ’’bü­yük savaşlar” dönemine eriştiğimiz bir sırada proletaryayı bu dev­let çerçevesi içinde hapsetmek, ona ihanet etmek, döneklik etmek demektir.

Kautsky, Martov’un iddiasını tekrar ederek kendisini daha gü­lünç bir duruma sokmuş, Martov’un iddiasının başka bir soruna dayandığını görmemiştir. Martov (Kautsky onu aynen tekrarlıyor), ■Rusya’nın sosyalizm için henüz olgunlaşmadığını söylüyordu. Bunun

mantıki sonucu, Sovyetlerı mücadele organlarından devlet organla­rı haline getirmek için henüz vaktin çok erken olduğudur (yaniMenşevik liderlerin yardımıyla Sovyetleri, işçilerin emperyalist bur­juvaziye teslim olması için birer araç durumuna sokmanın zamanı­dır). Ama Kautsky, Avrupa’nın sosyalizm için olgunlaşmadığınıaçıkça söyleyemiyor. 1909’da, kendisi henüz bir dönek değilken,mevsimsiz bir devrimden korkmak için ortada bir neden bulunma­dığını, yenilme korkusundan dolayı devrimi kabul etmeyenin bir hain olacağını yazıyordu Kautsky bunu açıkça reddetmeye cesaret edemiyor. Böylece. tam bir küçük-burjuva ahmaklığını ve korkak­lığını ortaya koyan saçmalıkla karşı karşıyayız: bir yanda, Avrupa sosyalizm için olgun değildir ve sermaye ile işçi arasındaki büyük mücadelelere doğru gitmektedir; öte yanda, mücadele örgütü (yani mücadelede ortaya çıkan, gelişen ve güçlenen örgüt), proletaryanın örgütü, ileri karakol ve örgütleyici, ezilmişlerin lideri, bir devlet örgütüne dönüşmemelidir.

Çeviren : Arif GELEN

604

BİBLİYOGRAFYA

Lenin’in Başlıca Yapıtları

lx n in ’in Bütün Yapıtlarının, 1960'larda M oskova'da M arxizm-Leninizm Ensti­tüsü tarafından yayımlanan Rusça toplu-basımı 55 cilt tutmakta. Batı dillerindeyayım lanan toplu-basımlar ise 40 cildi aşmaktadır.«Halkın D o s tla n » N edir (ve Sosyal Demokratlara Karşı N asıl Savaşıyorlar?) 11894).

Çev. f . A taöv, Siyasal Hilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt X X V (Mart 1970), sayı 1, s. 135 - 52.

Rus Sosyal Dem okratlarının Ödevleri (1898)Rusya'da K apita lizm in G elişm esi (1899). Çev. Şerif Hulusi (İstanbul: Payel Yay..

1971) ilk üçte biri.N e Yapm alı? Zam anım ızın En  cil M eselesi (1902). Çev. M. Kabagil (Ankara :

Sol Yay., 1968)Bir A dını İleri, İki A dım G eri — Partimizdeki Buhran (1904). Çev. Yurdakul

Fincancı (Ankara: Sol Yay., 1969)Demokratik Devrim de Sosyal Dem okratların İki Takıik'ı (1905). Çev. M. E. (An­

kara Sol Yay., 1967)M ateryalizm ye A m piriokritisizm (1909). Çev, Sevim Belli (Ankara: Sol Yay., 1976) Ulusların K aderlerin i Tayin H akkı (1914). Çev. M. Ardos (Ankara; Sol Y ay.. 1968),

s. 52-130.Avrupa Birleşik Devletleri Sloganı (1915)F elsefe N o t D efterleri (1914-15). Ölümünden sonra, yapıtlarının toplu basımında

yayımlanmıştır. Çev. Attilâ Tokatlı (Ankara: Sosyal Yay.. 1976)E m p erya lizm : K apitalizm in En Yiiksek A şam ası U 916). Çev. Erdoğan Başar (A n­

kara: Sol Yay., 1965)Proleter Devrimin Savaş Programı (1917)Bu Devrim de Proletaryanın Ödevleri —Nisan Tezleri [1917,] ve Ekim Devrim i.

Çev. M. Ardos (Ankara: Sol Yay.. 1969)Yaklaşan Felâket (Kıtlık) ve Onunla Nasıl Savaşmak Gerektiği (1917)D evlet ve İhtilâl — Marksizmin, Devlet ve Proletaryanın İhtilâldeki Görevleri ü z e ­

rine Doktrini (1917). Çev. Gaybiköylü (Ankara: B ilim ve Sosyalizm Yay..1969)

Sovyet Hükümetinin 1-lemen Yapılması Gereken İşleri (1918)Proletarya İhtilâli ve Dönek K antsky — Oportünizm ve İkinci Enternasyonalin

Çöküşü (1918). Çev. A rif Gelen (Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yay., 1969) D evle t (1919). (İstanbul: Prol. D ev. Aydınlık Yay., 1970)«Sol Kanat» Komünizm. (M arksist Eylem in) Bir Çocukluk Hastalığı (1920) ve D ev ­

rim Stratejisi. Çev. Osman Saidoğlu (İstanbul; Gün Yay.. (1968).Aynî Yergi — Yeni Politikanın Anlam ve Koşulları (1921). Çev. Şahin Alpay.

605

Toprak M eseleleri <Aiik.au; Sol Yay., <1969). s. 140-85. (Bu kitapta Lcnin'in dokuz makalesi daha yayımlanmıştır.) ,

K ooperatifleşm e Üstüne (1925).Ayrıca. Lenin’in Tlirkeeye çevrilen daha başka bazı kitapları ve kitaplaştrılm ış

birçok yazısı vardır:Çev. H ikm et K ıvılcım , K . M arksın H ayatı, Fclsefcsi, Sosyolojisi (İstanbul: Marksizm

Bibliyoteği, 1935)Çev. Hikmet K ıvılcım , K. M arksın Ekonom i Politiği, Sosyalizm i, Taktiği (İstanbu l:

Marksizm Bibliyoteği, 1935)Çev. A ttilâ Tokatlı. Seçm e Yazılur (İstanbul: Gerçek Yay., 1966)(Der.) CAV. M ills (çev. T. Haşan), M arksistler - 1 (İstanbul : Ağaoğlu Yay., 1966),

s. 199 - 223.Çev. Osman Saidoğlıı M arkaizmin Kaynağı. K . M arx - F. Engel s (İstanbul: Gün

Yay.. 1967)Çev. Şerif Hulusi. K öylii M eseleleri ve Sosyalizm (İstanbul: Habora Yay., 1967) Çev. Güneş Şa'niner, Sosyalizm (İstanbu l: Habora Yay,, 1969)Çev. A li Ö2er. K ültür ve K ü ltiir İh tilâli Ü zerine (Ankara; Ser Yay.. 1969)Çev. M. Kabagil. işç i ve K öylii İrtifakı (Ankara: Sol Yay.. 1969)(Der.) Jean Frevilie (çev. Şerif Hulusi). Sanat ve E debiyat (İstanbul: Payel Yay..

1968)Çev. Murat Devrim, M ektuplar (Ankara: Toplum Y ay., 1969)Çev. Türkkaya Ataöv. «Devrimden Dersler - Uzaktan Mektuplar - D aha A z Daha

İyi, A m a D aha İyi,» (der.) M. Tuncay. B atı’da Siyasal Düşünceler Tarihi 3 (Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay.. 1969). s. 212-38.

Çev. Tektaş Ağaoğlu, D oğuda Ulusal Kurtuluş H areketleri (İstanbul: Ant Yay., 1970) Çev. Şerif Hulusi, B iz H angi Fikir M irasını R eddediyoruz (İstanbu l: Payel Yay..

1970); «XIX. Y üzyıl Sonunda Rusya’da Toprak M eselesi» adh yazısını da kapsamaktadır.

Çev. Şerif Hulusi, H alkçılığın İktisadî M uhtevası (İstanbul: Paye! Yay., 1970); ikinci baskı: H alkçı ik tisa t (İstanbul; Birlik Y ay., 1974)

Çev. N. Solukçu, Sosyalizm re Barış (A nkara: Sol Yay., 1970)Çev. N. Solukçu, Sosyalizm ve Savaş (Ankara: Sol Yay.. 1970)Çev. S. Fırat. M arks ve Engels (İstanbul: Köz Yay., 1970)Çev. Cengiz Haksever. K itle İçinde Parti Çalışm ası (Ankara: Ser Yay.. 1971)Çev. Kemal Yusuf. K ır Yoksullarına (A n kara: Odak Yay.. 1974)Çev. Tamer özsu , M arksizm Üzerine (Ankara: Aşam a Yay.. 1974)Çev. M uzaffer Cengıl. M arksizm D evle t Ü zerine (İstanbu l: Öncü Yay.. 1975)Çev. Seçkin Ctlızoğlu. Son Yazılar. Son M ektuplar (Ankara; Ser Yay.. 1975)Çev. G rev (İstanbul: Kitle Yay.. 1975)Çev. G revler Üzerine (İstanbul: A ydınlık Yay.. 1975)Çev. F. Çalışır. Proletarya Partisi Üzerine (Ankara: Teori Yay., 1975)Çev. Erdal Şakıyan. G ençlik Ü zerine (İstanbul: Hasat Yay.. 1975)Çev. Ersen Olgaç. Nereden Başlamalı? B ir Yoldaşa M ektup. D evrim ci M aceracılık

(Ankara: Odak Yay.. 1975)Çev. Alâattin Bilgi. M ektuplar (İstanbu l: May Yay.. 1976)Çev. Nadiye R. Çobanoğlu. P roleter Kültürü (İstanbul ; Yar Yay., 1976)Çev. Ertıığrul Ülgen. Plckhaııov’a M ektuplar (İstanbul: Y ol Y ay.. 1976)Çev. Seçkin Cılızoğlu. Sağ ve Sol Sapm alar (Ankara; Ser Yay.. 1976)

006

Lenin Üstüne KaynaklarT iirkçe :

V. Aleksondrov, K ani t Pazardan Ekim İh /Hâline (İstanbul: Habora Vay., 1970)F. - X. Coquln, R us ih tilâ li (.İstanbul : Akşam Kitap K.. 1966)I. Deutseher (çev. Seçkin Çağan). B itm em iş D evrim - Sovyet R usya 1917-67 (İstan­

bul: Habora Y ay., 1969)A. Fadeyev, E. Çerminski, G. G olikof (çev. Şerif Hulusi), S ovyetler Birliğinde

Sosyalizm in Kuruluşu (İstanbul: Payel Y ay., 1966)M. Gorki (çev. Selim Kent), Lenln 1924 (İstanbu l: Gün Yay., 1965)(der.) Tarık Kakınç, Lenin K im dir, Leninizm N edir? (İstanbul: Akşam Kitap K

1969)

Mehmet Karaahmetli. Lenin’in Ulusal Sorun Teorisi ve Sovyet R usya'daki U y­gulam ası (Ankara; Toplum Yay., 1976)

N. Krupskaya (çev. M .Ş.). Lenin’den Anılar. 3 cilt (Ankara: Odak Yay., 1973-74)H. Lefebvre (çev. Rasîh Nuri İleri). V . I. Tenin. 2 c ilt (Ankara- Anadolu Yay.,

1968 - 70)H. M arcuse (çev. Seçkin Çağan). S ovyet M arksizm i (İstanbul: M ay Tay., t.y.)M. Liesm an çev. Samih Tiryakioğlu), Rus ih tilâ li (İstanbul: Varlık Yay., 1968)G. D . Obiçkin (çev. Aykut Baykal), L en in : H ayatı ı e M ücadelesi (Ankara : Ekim

Yay., 1969)J. Reed (çev. Rasih Giiran). D ünyayı Sarsan On Gün (İstanbul: Ağaoğlu Yay.,

1967)A. Rosenberg (çev. Aydın Emeç). B olşevizm Tarihi (İstanbul; E Yay., 1969)K. Somer. 100 Soruda Ekim İhtilâli (İstanbul: Gerçek Yay.. 1970)L. Troçki (çev. Orhan Suda), Tenin İstanbul: Suda Yay., 1975)E. W ilson (çev. Can. Yücel), Leııiıı P etrogırad'da (İstanbu l: Ağaoğlu Yay.. 1967) Ö. D. W olfe (çev. Ü nsal Oskay). D evrim Yapan Üc A dam (Ankara: T SİD Yay..

1969)

YABANCI DİLLERDE :A. Avtorkhanov. T fır C om m unist P arty A pparatus (Chicago, 1966)A. Balabanoff, Leniıt. Psycltologische Betrachtungen ıtnd Beobachtungen (H anno­

ver. 1961)I. M. Bochenski. H andbook on Com m unism (New York. 1962)B. Brutzkus, D ie L eh ten d es M arxism us im Lichte der russischen R evolution (Ber­

lin, 1928)N. I. Bukharin, Lenin as a M arxist (London. 1925)J. Bünyan ve H. H . Fisher. The Bolshevik R evolution 1917-18. D ocum ents and

M aterials (Stanford. 1934)J. Bunyan. Intervention, C ivil 1Par and Com m unism in R ussia ; April-D ccem hcr

1918 (Baltimore, 1936)E. H . Carr. Studies in R evolution (New York. 1950), s. 134-51.E. H. Carr, A . H istorv o f Soviet Russia. Cilt 1-3 : The Bolshevik Revolution (Lon­

don, 1950-53)W. H. Chamberlain, The Russian R evolution, 1917-21 (New York) 1935)V. Chernov. The Great Russian R evolution (N ew Haven. 1936)G .D .H . Cole. A H istory o f Socialist Thought, Cilt IV : Com m unism and Social

D em ocracy 1919-31, P . I. (London; M acm illan. 1958). Bl. 6.£ . Drahn, Vladim ir Hie U l'janow. Eine Bio Bibliographic (Berlin. 1924)

607

M. Kastman. M arx and L en in : The Science o f R evolution iNcv. York. 1927i M. Eastman. Since Lenin D ied (London. 1925)W. Ebenstein, G reat Political Thinkers (— Rinehart, 1951), s. 661-65. 687-704 E. Fischer ve F. Marek. 1Vns Lenin w irklich sagte (Wien. 1969) i Fischer. The Life of Lenin (New York. 1964)L. A . Fotieva, Pages from Lenin's Life (M oscow, 1960)R. Fültop-M iller. U lyanov (1927)L. H H aim son. The Russian M arxists and the Origins o f Bolshevism (Cambridge.

Mass.. 1955)J. F. Hecker, M oscow D ialogues: Discussions on Red Philosophy (London. 19331 C Hill, Lenin and the Russian Revolution (London, 1947)M. Hillquit. From M arx to Lenin (N ew York. 1921)C . Hollis, Lenin (London, 1938)R. N.. C. Hunt, Theory and Practice of C om m unism (New York, 1950)Z A. Jordan. The E volution of D ialectical M aterialism (London, 1967)H . K e ls e n . The Political Theory o f B olsh evism : A Critical A nalysis (Berkeley,

1949)N. Krupskaya. M em oirs o f Lenin. 2 cilt (London. 1942)(Der.) O. Kuusinen, Fundam entals of M arxism-Leninism (London. 1961)\y . Z. Laquer. The Fate o f the R evolu tion (London, 1967)T. von Laue, W hy Lenin? W hy Stalin? (London, 1964)N. Lcites, A Study o f Bolshevism (G lencoe, IT1. 1953)I. D. Levine, The Man Lenin (N ew York. 1924)V Marcu, Ijrniti. 30 Jahre R ussland (Leipzig, 1927)1. Marabilti, Lenin. Organisator der russischen R evolution (Wiesbaden, 19 6 j|I. Maxton, Lenin (London 1932)A. G. Meyer, Leninism (Cambridge, Mass.. 1957)D. S. M irsky, Lenin (London. 1931)J. Monnerot. Sociologie du Com m unism (Paris, 1949)R. Nürnberger, Lenins R evolutionstheorie (Tübingen. 1954)S. V. Page, Lenin and W orld R evolution (New York, 1959)A. Pannekoek, Lenin as Philosopher: a C ritical Exam ination of the Philosophical

Basis o f Leninism (New York, 1948)R. Pipes (der.), R evolutionary Russia (Cambridge. Mass., 1968)J. Plamenatz. G erm an M arxism and Russian Com m unism (Ixmdon. 1954)P. N . Pospelov. et. al.. V. I. Lenin - A Biography (M oscow. 1965)K. Radek, Lenin (Berlin. 1924)L. Schapiro, The Origin o f C om m unist A utocracy (London, 1955)L Schapiro. The C om m unist Party o f the Soviet Union (London. 1960)1 . B. Schapiro ve P. Reddaway (der.). L en in : The M an. the Theorist, the Leader D. Shub. Leniit - A Biography (New' York. 1948)(Der.) R. Stephane, Q uestions du C om m unism e (Paris. 1947)N . N . Sukhanov. The Russian Revolution 1917. a Personal R ecord (London. 1955)A. U. Thiescn. Lenins politische Ethik nach den Prinzipien seiner politischen D o k t­

rin (M ünchen. 1965)D. W. Treadgold, Lenin and His R iva ls: The Struggle fo r Russia's Future I898-M 06

(London. 1955)D. w. Treadgold. 20th Century Russia (Chicago. 1959)I.. Trotsky, Lenin (London, 1925)A B. U lam . The U nfinished R evolution (New York. 1960)

608

Ci Vernadsky, ¡ru in R a l D ictator (I.ondon. 1931)O. Waller, Lénine (I’aris, 1950)A . Gustav Welter, D er D ialektische M aterialism us. Seine Gescliilite sein Systems in

tier Sowjetunion (Freiburg, 1952)K. W ledenfeld, Lenin und sein W erk (M ünchen, 1923)C. Zetkin, Erinnerungen an Lettin (Wien, 1929)W. Ziegenfuss. Lenin. Soziologie und revolu tionäre Aktion in politischen Geschehen

(Berlin, 1948)(London. 1967)

G. Zinov'ev. Leninism (London, 1925)

<509

M ARTO V(1873. 1923)

Y U L İ OSÎPOVİÇ ( Z E D E R B A U M ) M A R T O V

Rus Sosyal Dem okrat işçi Partisinin M enşevik kanadının önemli ö n ­derlerinden M artov, Rus Yahudisi b ir ailenin çocuğu olarak, 24 Aralık 1873' te İstanbul'da dünyaya gelmiş, 4 Nisan 1923'te A lm anya'da Baden'de öl­müştür. M artov, St. Petersburg Üniversitesinde okurken devrim ci eylem e gjrmiş ve 1892'de Sosyal D em okrat olm uştur. 1893 - 95 yılları arasında Vilna’ya sürülm üş ve orada Yahudi işçi hareketini örgütlem eye çalışm ış­tır. M artov, 1895'te St. Petersburg'da Lenin'le b irlikte «İşçi S ınıfının Kur­tuluşu için M ücadele B irliğ im i kurmuş ve bu yüzden yeniden S ib irya’ya sürülm üştür. «Bund» adı verilen Yahudi M arxist Kütle Partisinin kurulu­şuna yardım etm iş ve bu grupla birlikte. 1898’de kurulan Rus Sosyai D e­m okrat İşçi Partisine girm iştir. Sürgünden sonra, yurt dışına kaçarak, Le­nin, Petresov ve P lekhanov’la işbirliği yapan M artov, 1903’teki bozuşm ala­rına kadar Lenin’le b irlikte Isk ra (K ıv ılc ım ) gazetesini yönetm iştir. Lenin­in Bolşeviklerinin sıkı disiplinli bir yeraltı partisi anlayışlarına karşılık, M ar- tov'un da aralarında bulunduğu M enşevlkler, Alman m odeline uygun, d e­m okratik örgütlü bir pro leter partisi halinde çalışm ayı savunmuşlardır. M a r­tov, 1905 Devrim inde St. P etersburg ’ta çıkan sosyalist gazete lerde başya­zarlık yapm ış, 1906-7'de toplanan Birinci ve ikinci Dum a'da da Sosyal D e­m okrat tem silcisi o larak bulunm uştur. Bu devrim in başarısızlığa uğram a­sından sonra, M artov M enşevik çoğunluğun partiyi (yeraltı örgütlerinden) «tasfiye» etm e isteklerine de, Bolşeviklerin «anarşist-terörist» saydığı eğ i­lim lerine de karşı koymuştur. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Avrupa’daki çoğunluk sosyalist partilerinin sayaşı desteklem e politikalarına karşı «en- ternasyonalist» bir tutum takınm ış, Z in m e rw a ld ve Kienthal Uluslararası Kongrelerinde «zafersiz barış» tezini savunm uştur. 1917 Şubat Devrim in- den sonra M ayıs ayında Rusya'ya dönen M artov, M enşevik çoğunluğu­nun «devrimci savunm acılık» görüşüyle savaşa devam edilm esi isteklerini yanlış sayarak, Enternasyonalist M enşevik azınlığın başında, burjuva p arti­leriyle b irleşm ek yerine. Bolşeviklerin de g irecekleri bir Sosyalist Partiler Koalisyonu fikrini yaym aya çalışm ıştır. Fakat Ekim Devrim inin gerçekleş­mesinden sonra, Lenin ve Trocki, M artov'un bu fikrine yanaşm am ışlard ır Bunun üzeıine. o da Bolşeviklerin diktatörlük ve terör yöntem lerine m uha­lefet etm ekle birlikte, h içbir zamaın silâhlı d irenm eye razı olm amış, B eyaz­lara ve yabancı m üdahalelerine karşı Bolşevik hüküm eti desteklem iştir. 1920 Kasımında, M artov bir M enşevik delegasyonunun başında yurt dışınp çıkarak Berlin ’e yerleşm iş ve ölüm üne değin, orada çıkardığı S o ts ia lis tic e s - k i V e s tn ik (Sosyalist Haberci) adlı dergideki yazılarıyla Rusya'daki Bolşevik diktatörlüğüne karşı m ücadele etm iştir. Bu arada, 1921-23 yıllarında faa li­yet gösteren Viyana Enternasyonalin in de İleri gelen önderlerinden b'ri olmuştur.

Troçki, M artov'un «yetenekli bir yazar, zeki bir siyasetçi, sorunlara nü­fuz etm esini bilen bir düşünür» olduğunu söylemiş ve şöyle demiştir: «Ta­lih onu bir devrim dönem inde siyasetçi yapm ış, am a ona bunun için ge­rekli irade gücünü verm emiştir.» (*) G erçekten , yazılarının bütün parlaklığ ı­na rağmen, eylem de başarısız kalan M artov, 1917 Ekim Devrim inin kü- çük-burjuva ve anti-feodal bir nitelik taşım aktan ileri gitm ediğinde ısrar etm iş ve o dönemin objektif koşullannm rejim in dem okratlaşm asını gerek­tirdiğine inanm ıştır. Ona göre, Bolşevik «profesyonel devrim cilersin d ik­tatörlüğü, işçi sınıfının diktatörlüğü kavram ıyla karıştırılm am alıdır - zaten, Rusya gibi bir ülkede bunun uygulanması o lanaksızdır. M artov, özellikle savaş komünizmi dönem inde belbağlanan dünya devrim i program ının, çok geçm eden bir Rus «ulusal sosyalizm im e dönüşeceğini öne sürm üş ve sos­yalist devrim in, Jakoben bir azın lık d iktatörlüğünce, değil, ancak ekonom i­leri yeterince olgunlaşmış ülkelerde çoğunluğu m eydana getiren işçilerin kendileri tarafından gerçekleştirileb ileceğini savunm uştur.

DEVLET VE SOSYALİST DEVRİMDEN*

1. AZINLIK DİKTATÖRLÜĞÜ

Geçirdiğimiz tarihi dönemde popüler devrimlerin mekanizması şu özellikleri taşıyordu.

Bu dönüşümde aktif unsur rolünü, devrimin yararına geliştiği toplumsal sınıfların azınlıkları oynuyordu. Bu azınlıklar, devrimci smıf içindeki dağınık ve toplumsal bakımdan tutarsız unsurlar ara­sında ortaya çıkan bilinçsiz hoşnutsuzluktan ve gelip geçici öfke pat­lamalarından yararlanıyorlardı. Onlar, bu huzursuzlukları, eski top­lumsal biçimleri yıkmaya yöneltiyorlardı. Bazı hallerde, aktif önder azınlıklar, devrimci amaçlar içinde kullanmaya çalıştıkları unsurların ataletini bozmak için, yoğunlaştırılmış enerjilerinin gücünü kullan­

(*) M y Life (New York. 1960), s. 165 ve 246.* J. Martov, The Suite uıui tlıe Socialist Revolution (New Y ork: international

Review, 1938), s. 16-22, 22-29 ve 56-64,Bu kitaptan seçtiğim iz «Azınlık Diktatörlüğü» ve Proletarya Üzerinde Diktatör­

lük» başlıklı yazılar, ilk kez. 1919 başlarında Harkov'da çıkan M ys 1 dergisinde •Sovyetizm İdeolojisi» adlı bir seride: «Marx ve Proletarya Diktatörlüğü» başlıklı vaz.ı ise. 1918'de M oskova’da Martov'un yönetiminde çıkatı tşc i Enternasyonali'Dile yayımlanmıştır

ı

614

mak zorunda kalıyorlardı. Bundan ötürü, bu aktif önder azınlıklar, araç olarak kullanılan unsurlar devrimin genişletilmesine ve derinleş­tirilmesine yönelmeyi reddettiklerinde, bazan bu sonuncuların pasif direnişini bastırmak için çabalar -çoğunlukla başarılı olan çabalar- gösteriyorlardı. Aktif bir devrimci azınlığın terörist olmak eğilimini gösteren diktatörlüğü, eski toplumsal düzenin şimdi devrimciler ta ­rafından kaderlerini kendi ellerine almaya çağrılan halk kitlesini hapsetmiş olduğu durumun normal sonucuydu.

Aktif devrimci azınlığın böyle bir diktatörlüğü örgütleyemediği veya onu bir zaman için sürdüremediği yerlerde, örneğin 1848’de Al­manya’da, Fransa’da, devrim sürecinin çocuk düşürdüğünü, dev­rimin çöktüğünü gördük.

Engels, geçmiş tarihî dönemin devrimleriııin. bilinçsiz çoğun­lukların kendiliğinden gelme isyanını kullanan bilinçli azınlıkların eseri olduğunu söylemiştir.

Burada «bilinçli» kelimesinin nisbı bir anlamda alınması gerekti­ği açıktır. Bu, gayet belirgin fakat aynı zamanda çelişmeli ve ütopik olan siyasal ve toplumsal amaçların güdülmesi sorunuydu. 1793-1794 Jakobenlerinin ideolojisi tamamen ütopikti. Bu ideolojinin, tarihî ev­rim sürecinin objektif bir kavranışının ürünü olduğu düşünülemez. Ama adlarına hareket ederek eski rejimi yıktıkları köylüler, küçük üreticiler ve işçiler kitlesine göre, Jakobenler yıkıcı görevleri yapıcı meselelere tâbi olan bilinçli bir öncüyü temsil ediyorlardı.

19’uncu yüzyılın son on yılında, Engels bilinçsiz kitleleri yöne­ten bilinçli azınlıkların başardığı devrimler çağının ilelebet kapandı­ğı sonucuna vardı. Bundan böyle, diyordu, devrim uzun yıllar sürdü­rülen siyasal propaganda, örgütlenme ve eğitimle hazırlanacak ve devrimde yararı olan kitleler tarafından doğrudan doğruya ve bilinç­li bir şekilde gerçekleştirilecektir.

Bu fikir, öyle geniş ölçüde çağdaş sosyalistlerin büyük çoğunlu­ğunun kavrayışı olmuştur ki. «Bütün iktidar sovyetlere!» sloganı ilk başta, devrim döneminde sosyal yaratıcılık görevine kitlelerin aktif ve bilinçli katılmasının ve inisiyatifinin sağlanması ihtiyacına bir cevap olarak ortaya atılmıştır.

Lenin’in 1917’de yazdığı makalelerini ve nutuklarını yeni baştan okursanız, göreceksiniz ki bunların ana fikri olan «bütün iktidar sov­yetlere», şunu ifade ediyordu: 1. kitlelerin üretimin ve kamu işlerinin idaresine doğrudan ve aktif bir biçimde katılması; 2. yönetenler ve yönetilenler arasında bütün boşlukların tasfiyesi, yâni her çeşit top­lumsal hiyerarşinin ortadan kaldırılması; 3. yasama ve yürütm e hak- ve görevlerinin, üretim aygıtının ve yönetim aygıtının. Devlet m e­kanizmasının ve mahallî yönetim mekanizmasının mümkün olan

615

en geniş ölçüde kaynaştırılması; 4. kitlenin azamî faaliyeti ve onun seçilmiş delegelerinin asgari özgürlüğü; 5. bütün bürokrasinin bas­tırılması.

Yalnız iki düşman sınıfın siyasal işbirliği yaptığı ve «banşcil» mücadeleler verdiği alan olarak değil, fakat aynı zamanda bir kamu yönetimi mekanizması olarak parlamentarizm. reddedildi. Ve bu red- din başlıca saiki, bu mekanizma ile yönetime ve üretime doğrudan doğruya katılan kitlenin sınırsız devrimci faaliyeti arasında ortaya çıkan antagonizmaydı.

Ağustos 1917’de Lenin şöyle yazıyordu:«Siyasal iktidarı ele geçirdikten sonra, işçiler eski bürokratik

avgıtı parçalayacaklardır; onu temellerinden, taş taş üstünde kalma* maçasına yıkacaklardır: ve onun yerine aynı işçi ve ücretlilerden kurulu yeni bir mekanizma kuracaklardır—bu işçi ve ücretlilerin bürokratlar haline dönüşmesine karşı, Marx ve Engels tarafından ay­rıntılı olarak belirtilen şu tedbirler alınacaktır: 1. yalnız seçim de­ğil, aynı zamanda derhal geri çağrılabilmek: 2. ortamala işçininkin- den daha fazla olmayan gelir: 3. derhal herkesin denetim ve göze­tim görevlerini yerine getirdiği, böylelikle herkesin ‘bir süre için bü* rokrat olduğu ve bunun için hiç kimsenin bürokrat olamıyacağı’ bir düzene geçiş.» (Devlet ve Devrim, eski Rus baskısı, s. 103.)

Lenin, «ülke çapında bir halk milis gücünün polisin yerini alma­şlından, «bütün görevlilerin ve komuta saflarının seçilebilirliğinden ve heran geri çağrılabilirliğinden», ilkel anlamıyla işçi denetimi, mahkemelere doğrudan, yalnız b ir jüri şeklinde değil fakat aynı za­manda uzman savcı ve savunma avukatlarının ortadan kaldırılması ve mevcut bulunan herkesin suç olup olmadığı konusunda oylanma­sıyla katılm asından söz ediyordu. Eski burjuva demokrasinin yerini sovyet rejiminin alması teoride -ve bazan pratikte- işte böyle yo­rumlanıyordu.

V. Troutovsky’nin inisiyatifiyle üçüncü Sovyet Kongresinde ka­bul edilen ilk Anayasa’da sunulan «bütün iktidar sovyetlere» anlayışı buydu. «Volost»un sınırları içinde komünal sovvetin, «ouyezd»in sı­nırları içinde bölge sovyetinin, «gubernia» sınırları içinde eyalet sovyetinin tam iktidarı tanınıyor, daha yüksek sovyet organlarının herbirinin birleştirici işlevleri ise, ona bağlı alt-organların arasında ortaya çıkan ayrılıkların giderilmesinde anlatımını buluyordu.

Bu kadar aşırı federalizmin ulusal birliği zedeleyebileceği yolun­daki itirazları öngören Lenin, aynı broşürde şöyle yazıyordu:

«Ancak Devlet’e karşı küçük burjuva TDâtıl inancı’yla dolu olan­lar, burjuva Devletinin tahribini merkeziyetçiliğin tahribiyle karış­tırabilirler. Ama eğer proletarya ve en yoksul köylüler Devlet ikti­

r>!6

darını kendi ellerine alırlar, kendilerini serbestçe komünler halinde örgütlerler ve sermayeye darbeler indirmekte, kapitalistlerin diren­cini ezmekte, demiryolları, fabrikalar, vb. nin özel mülkiyetini bü­tün ulusa, bütün topluma aktarmada bütün komünlerin eylemini bir­leştirirlerse, bu merkeziyetçilik olmaz mı?» (Eski Rus baskısı, s. 50.)

Gerçek, bütün bu hayalleri zalimce parçalamıştır. «Sovyet Dev­leti» hiçbir halde kamu görevlilerinin ve yönetim kadrosunun seçi­lebilirliğini ve geri çağrılabilirliğini yerleştirmemiştir. Profesyonel polisi yoketmemiştir. Mahkemeler üzerinde kitlelerin doğrudan de­netimini kurmamıştır. Üretimde toplumsal hiyerarşiyi kaldırmamış­tır. Mahalli toplulukların Devlet iktidarının tam boyunduruğu altın­da olmasını hafifletmemiştir. Aksine, gelişimine bağlı olarak Sovyet Devleti ters yönde bir eğilim göstermektedir. Devletin merkeziyetçi­liğinin yoğunlaşmasına doğru, hiyerarşi ve zorlama ilkelerinin güç­lendirilmesine doğru bir eğilim göstermektedir. Öncekinden daha uzmanlaşmış bir baskı mekanizmasının geliştirilmesi eğilimini gös­termektedir. Normal olarak seçimle gelinen görevlerin bağımsızlığı­nın artması ve bu görevlerin seçmen yığınları tarafından deneti­minin tasfiye edilmesi eğilimini göstermektedir. Yürütme organiz­m alarının seçmenlerin vesayetinden tam olarak sıyrılmasına doğru bir eğilim göstermektedir. Gerçeğin potasında, «sovyetlerin iktidarı», «sovyet iktidarı»; başlangıçta sovyetlerden çıkmış olan ama devamlı olarak sovyetlerden bağımsızlaşan bir iktidar olmuştur.

Sovyet sisteminin Rus ideologlarının Devletçil olmayan bir top­lumsal sistem anlayışlarını, devrimin hedefini henüz tamamen inkâr etmediklerine inanmak zorundayız. Ama onların bugünkü görüş­lerine göre, bu Devletçi-olmayan toplumsal düzene giden yol, artık '1917’de gördüklerini söyledikleri gibi, burjuva Devletinin yarattığı işlev ve kuram ların gitgide dumura uğramasından geçmemektedir. Şimdi öyle gözüküyor ki. onların Devletten kurtulmuş olan bir toplumsal düzene giden yolu, bu işlevlerin büsbütün gelişmesi ve burjuva dönemini niteleyen Devlet kuram larının çoğunun değişik bir görünüm altında yeniden canlandırılmasıdır. Kurnaz insanlar demokratik parlamentarizmi inkâr etmeye devam ediyorlar. Ama ar­tık, burjuva toplumu içinde paıiamentarizmin dengede tuttuğu Dev­let iktidarı araçlarını: bürokrasiyi, polisi, komuta kadroları askerler­den bağımsız olan devamlı orduyu, topluluğun kontrolünün üstünde olan mahkemeleri, vb. reddetmiyorlar.

Burjuva Devletinin tersine, devrimci geçiş döneminin Devleti «azınlığın çoğunluk tarafından baskı altında tutulması» için bir ay­gıt olmalıdır. Teorik olarak, çoğunluğun elinde bulunan bir hükümet

aygıtı olmalıdır. Gerçekte, Sovyet Devleti, geçmişin Devleti gibi, bir azınlığın (tabiî başka bir azınlığın.) elinde bulunan bir hükümet ay­gıtı olmaya devam etmektedir.

Yavaş yavaş, «sovyetler iktidarı»nın yerini belli bir partinin iktidarı almaktadır. Yavaş yavaş, parti temel Devlet kurumu, bütün «sovyet cumhuriyetleri» sisteminin çerçevesi ve mihveri olmakta­dır.

Rusya’da «Sovyet Devleti» fikrinin geçirdiği evrim, devTim sü­recinin henüz ilk aşamada olduğu ülkelerde bu fikrin psikolojik te­melini anlamamıza yardım etmelidir.

«Sovyet rejimi», çoğunluğun, bu çıkarların kendi çıkarları oldu- 'ğunu kavramadığı, bu çıkarları bütün enerjisi ve azmiyle savunacak ölçüde bu çıkarlara bağlanmadığı hallerde, çoğunluğun çıkarlarını savunduğunu iddia eden bir devrimci azınlığın iktidara gelme ve iktidarda kalma aracı olmaktadır.

Bir çok ülkede -bu Rusya’da da olmuştur- «bütün iktidar sovyet- lere» sloganının, devrimin ilk belirtileri sırasında yaratılmış olan mevcut sovyetlere karşı ortaya atılması, bunu kanıtlamaktadır. Bu slogan, herşeyden önce işçi sınıfının çoğunluğuna, devrimin başlan­gıcında kitlelere hâkim olan siyasal eğilimlere karşı yöneltilmek­tedir. «Bütün iktidar sovyetlere» sloganı azınlık diktatörlüğünün takma adı olmaktadır. Öyle ki, 3 Temmuz 1917’nin başarısızlığı sov- yetlerin Bolşevik baskısına karşı inatçı direnişini su yüzüne çıkardı­ğında, Lenin Sloganlar Üzerine adlı broşüründe maskeyi çıkararak «Bütün İktidar Sovyetlere!» çağrısının bundan böyle eskimiş olduğu­nu ve yerini «Bütün İktidar Bolşevik Partisine!» sloganının alması gerektiğini ilân etmiştir.

Ama sembolün bu «somutlaştırılması», gerçek özünün bu açık­lanması «nihayet keşfedilen» ve «proleter devriminin toplumsal özü­nü ortaya koyma yeteneği»ne sahip tek ve kusursuz politik biçimin gelişmesinde yalnızca bir andan ibaretti.

Siyasal iktidarın bir sınıfın (veya sınıfların) azınlığının, bir parti olarak örgütlenmiş olan ve iktidarını sınıfın (veya sınıfların) yararına kullanan bir azınlığın elinde kalması, kapitalizmin son aşamasına özgü zıtlaşmalardan doğan bir gerçektir. Böylece eski devrimlerle yenisi arasında bir fark ortaya çıkmaktadır. Beri yan­dan, bir azınlık diktatörlüğü olması, yeni devrimle geçmiş tarihî dö •nemin devrimleri arasında bir kan bağıdır. Eğer İncelenmekte olan hiikûmet mekanizmasının temel ilkesi buysa, belli tarihi şartların zorlamasının bu ilkenin sovyetler somut biçimine bürünmesine yol açması önemli sayılmamalıdır.

Fransa’da 1792-1794 olayları, bir parti olarak kurulan bir azın­

lık diktatörlüğüyle başarılan bir devrim örneğini vermektedir: Ja ­koben diktatörlüğü. Jakoben partisi, küçük burjuvazinin, proletar­yanın ve sim f sızlaşmışlarm en aktif, en «solcu» unsurlarını kapsı­yordu. Diktatörlüğünü çeşitli kurumlardan örülme bir ağ yoluyla uy­guluyordu: komünler, kesimler, kulüpler, devrimci komiteler. Bu ağ içinde, bizim işçi sovyetlerimiz cinsinden üretici örgütlenmeleri hiç ama hiç yoktu. Bunun dışında, çarpıcı bir benzerlik ve Jakoben- ler tarafından kullanılan kurumlarla bugünkü diktatörlüğe hizmet edenler arasında çok sayıda kusursuz paralellikler vardır. Günü­müzün parti hücrelerinin Jakoben kulüplerinden hiçbir farkı yok­tur. 1794 ve 1919’un devrimci komiteleri tamamen benzeşmektedir. Günümüzün yoksul köylü komiteleri, Jakoben diktatörlüğünün köy­lerde dayandığı, özellikle yoksul unsurlardan kurulu komite ve ku­lüplerle karşılaştırılabilir. Bugün, işçi sovyetleri, fabrika komiteleri, sendika merkezleri devrime damgalarını vurmakta ve ona özgül nite­liğini vermektedirler. Proletaryanın, günümüzün büyük endüstrile­rindeki etkisini, kendini burada hissettirmektedir. Ama buna rağ­men, modern sanayi ortamından çıkan bu gibi özellikle sınıfî orga­nizmaların, özellikle proleter kuruluşların, tıpkı, bu sonuncuların toplumsal kökenleri tamamen farklı olduğu halde, 1792-1794 Jako­ben diktatörlüğünün araçları gibi, bir azınlık partisi diktatörlüğü­nün mekanik araçları durumuna düşürüldüğünü görüyoruz.

Çağdaş Rusya’nın somut koşulları içine yerleştirildiğinde, Bolşe­vik partisi diktatörlüğü herşeyden önce nüfusun proleter unsurları­nın çıkar ve özlemlerini yansıtmaktadır. Gelişmiş sanayi ülkelerin­de ortaya çıkabilecek olan sovyetler için, bu daha da geçerli olacak­tır. Ama burada tâyin edici faktör sovyetlerin bünyesi, üretici ör­gütlenmelerine adapte olabilmeleri değildir. 3 Temmuz 1917’den son­ra Lenin’in, Bolşevik partisinin sovyetler dışında, doğrudan dikta­törlüğüne yöneldiğini gördük. Şimdi bazı yerlerde böyle bir dikta­törlüğün devrimci komiteler ve parti hücreleri yoluyla tam olarak gerçekleştirildiğini görüyoruz. Bütün bunlar, doğrudan veya dolaylı parti diktatörlüğünün sınıf politikasında proletarya ile göbek-bağı- nı koruması ve herşeyden önce emekçi şehir nüfusunun çıkarlarını ve özlemlerini yansıtması durumunu ortadan kaldırmamaktadır.

Beri yandan sovyetler, örgütsel kadrolar olarak kendilerini fark­lı bir sınıf kökenine sahip unsurlarla dolu bulabilirler. İşçi Sovyet­lerinin yanısıra, asker ve köylü sovyetleri yükselmektedir. Öyle ki, iktisadi bakımdan Rusya’dan bile geri olan ülkelerde, sovyetler iktidarı proleter bir azınlıktan başka bir şeyi temsil edebilir. Ora­larda bir kövlii azınlığı, veya nüfusun herhangi bir proteler olma­yan kesimini temsil edebilir.

6 /9

«Sovyet rejiminin» esrarı böylece çözülmüş oluyor. Şimdi, kapi­talizmin en yüksek gelişmesine tekâbül eden bir işçi hareketinin somut özelliklerinin yarattığı düşünülen bir organizmanın, aynı ba- manda ne büyük kapitalist üretim, ne güçlü b ir burjuvazi, ne de sınıf mücadelesi tecrübesinde oluşmuş bir proletaryaya sahip olan ülkelerin ihtiyaçlarına da uygun olduğunun ortaya çıktığını görü­yoruz.

Başka bir deyişle, gelişmiş ülkelerde proletarya, toplumsal dev­rim için duyduğu heyecan, iktidarını bir azınlık (bizzat proletarya içinde bir azınlık) diktatörlüğünden başka bir yolla gerçekleştir­menin imkânsızlığına çarpar çarpmaz, sovyet biçimi diktatörlüğe başvurur deniliyor.

«Nihayet keşfedilmiş biçim» tezi; kapitalizmin emperyalist aşa masının özel şartlarına ait olup, proletaryanın toplumsal kurtuluşunu gerçekleştirebilecek tek biçim olan siyasal biçim tezi, proletaryanın devrimci kesiminin ülke nüfusunun çoğunluğunu peşinden sürükle­me kabiliyetine olan inancını inkâr ve Jakobenlerin azınlık dikta­törlüğü fikrini tıpkı 18’inci yüzyıl burjuva devriminin kullandığı türden bir canlandırma çabası için tarihî bakımdan gerekli olan al­datmacadır. Burada işçi sınıfının, kendini küçük-burjuva devrimci­liği mirasından arındırdığı ölçüde, bu devrimci yöntemi reddettiğini hatırlatmalı mıyız?

«Sovyet rejimi» sloganı, Jakoben ve Blanquist. azınlık diktatörlü­ğü fikrinin proletarya saflarında yeniden doğmasının takma adı ola­rak işlemeye başlar başlamaz, sovyet rejimi evrensel kabul gör­mekte ve her çeşit devrim olayına uygulanabilir olduğu söylen­mektedir. Bu yeni anlamda «sovyet biçimi», onu kapitalist gelişme­nin belli bir aşamasına bağlayan somut özden zorunlu olarak yok­sundur. Şimdi bu, halk kitlelerinin birleşmiş olmadığı, ama eski re­jim in temellerinin tarihî evrim süreci içinde yenm iş olduğu, bir si­yasal karışıklık ortamında gerçekleştirilen her devrime uygun oldu­ğu iddia edilen evrensel bir biçim olmaktadır.

2. PROLETARYA ÜZERİNDE DİKTATÖRLÜK

Nüfusun devrimci kesimleri, sosyalizm yolunda ülkenin çoğun­luğunu sürükleyebileceklerine inanmıyorlar. «Sovyet fikri»nin Avru­pa proletaryasının bulanık bilincinde yayılmasının sırrı buradadır.

Sosyalizme karşı olan veya sosyalizme karşı olan partileri destek­leyen çoğunluk, çok sayıda işçi unsurları da kapsayabilir. Bu gerçek­leştiği ölçüde, «sovyet hâkimiyeti» ilkesi yalnız ülke çapında de­

mokrasinin reddini değil, aynı zamanda işçi sınıfı içinde de demok­rasinin reddini ifade eder.

Teoride, sovyet hâkimiyeti demokrasiyi ortadan kaldırmaz. Te­oride, sovyet hâkimiyeti yalnızca demokrasiyi işçiler ve «en yoksul köylüler»le sınırlı tutar. Ama demokrasinin özüne yalnızca ve ne de ilkede, matematiksel dlarak genel oy hakkıyla ifade edilemez. Rus Devriminden önce en gelişmiş ülkelerin ulaştığı «genel oy hak kı», kadınlan, orduyu ve bazen 25 yaşma kadar olan gençleri hariç tutuyordu. Halkın egemenliğini ifade etmeye çağrılan çoğunluğun içinde, toplumun kapitalist temelinin korunmasıyla tutarlı bir de­mokrasi derecesi kaldığı sürece, bu istisnalar bu ülkelerin demokra­tik niteliğini ortadan kaldırmıyordu.

Bu nedenle, burjuvaziye ve rantiyelere (akar sahiplerine), hat­tâ serbest meslek sahiplerine oy hakkı tanınması -Plekhanov ta ra­fından proletarya diktatörlüğü dönemi için öngörülen bir ihtimal- tek başına «sovyet» rejimini tamamen gayri- demokratik bir şey yapan neden değildir. Hattâ böyle bir tedbirin, demokrasinin diğer vasıflarının gelişmesiyle ve oy hafckmm sınırlanmasına rağmen, re ­jimi gerçeklen burjuvazinin toplumsal hâkimiyetine dayanan her­hangi bir önceki biçimden «daha kusursuz bir demokrasi» haline getirmesiyle tamamen tutarlı olduğunu bile farzedebiliriz.

Burjuva azınlığın Devlet iktidarına katılmaktan mahrum bıra­kılmasının, çoğunluğun iktidarının sağlamlaştırılmasına yardımcı olması zorunlu değildir. Hattâ bu, seçim mücadelesinde ifadesini bulan halk iradesinin toplumsal değerini azaltarak bu amaca set b i­le çekebilir. Ama bu, sovyet sistemini gayri-demokratik yapmaya yetmez.

Sovyet sistemine bu karakteri veren, demokrasinin Devlet ikti­darına sahip olmaya çağrılan ayrıcalıklı vatandaşlar arasındaki iliş­kilerde de ortadan kaldırılmasıdır.

içinde geçerli olduğu vatandaşlar çevresi ne kadar dar olursa olsun, şunlar demokratik bir rejimin vazgeçilmez nitelikleridir:

1. Yürütme aygıtının tamamının halkın temsiline tam olarak tâbi olması (sovyetlerde halkın temsili bütün vatandaşları kapsama­dığı halde).

2. Yönetim, hâkimlerin, polisin seçilebilir ve geri çağrılabilir olması. Ordunun demokratik bir biçimde örgütlenmesi.

3. Bütün yürütm e faaliyetlerinin kontrolü ve açık olması.4. Siyasal koalisyon özgürlüğü (bu. terim in sözü edilen anla­

mıyla yalnızca «ayrıcalıklılarsın özgürlüğü anlamına gelebileceği halde).

621

5. Vatandaşların ferdi ve kollektif haklarının dokunulmazlığı ve Devlet görevlilerinin herhangi bir istismarından korunmaları.

6. Vatandaşların bütün Devlet sorunlarını tartışma özgürlüğü. Vatandaşların hükümet mekanizması üzerinde serbestçe baskı ya­pabilme hak ve iktidarı. Ve ilh...

Tarihte köleliği kabul eden demokratik cumhuriyetler buluyo­ruz (örneğin Atina). Sovyetizm teorisyenleri yukarda sayılan de­mokratik ilkeleri hiçbir zaman inkâr etmemişlerdir. Tersine, sov- yetlerin daraltılmış seçim temeli üzerinde, bu ilkelerin kapitalist demokrasisinin daha geniş temeli üzerinde hiçbir zaman gerçekleş­meyen bir ölçüde gelişeceğini iddia etmişlerdir. Lenin’in bütün iş­çilerin Devlet yönetimine, bütün askerlerin subayların seçimine doğrudan doğruya katılacakları ve polisin ve bürokrasinin tasfiye edileceği sözünü verdiğini unutmayalım.

Sovyet sistemi içinde demokrasinin yokluğu, rejimi inşa eden proleter (devrimci) unsurların şu şartların varlığını kabul ettikle­rini varsaymaktadır:

1. İşçi sınıfı düşman bir nüfus içinde bir azınlık teşkil etmek­tedir.

2 Veya bizzat kendisi, aralarında iktidar mücadelesi yapmakta olan fraksiyonlara bölünmüştür.

3. Ya da bu iki olgu aynı anda mevcuttur.Anılan bütün örneklerde, «sovyet fikri»nin tutulmasının ger­

çek nedeni, proletarya grupları da dahil olmak üzere, nüfusun bütün başka gruplarının iradesini bastırmak ve kararlı bir devrimci azın­lığın zaferini sağlamak arzusunda yatmaktadır.

Tanınmış İsviçreli militan Charles Naine şöyle yazıyor:«1918’in başlarında, panik içindeydik. Kaybedecek zaman yoktu.

İsviçre’de derhal işçi, asker ve köylü sovyetleri kurulması ve bir kızıl muhafızlık teşkil edilmesi gerekiyordu. Bilinçli azınlık, irade­sini, zorla bile olsa çoğunluğa kabul ettirm ek durumundaydı. Büyük kitle, işçiler, iktisadi kölelik içindedirler. Kendi kurtuluşlarını ger- çekleştiremezler. Kafaları, efendileri tarafından biçimlendirilmiştir; kendi gerçek çıkarlarını anlayacak durumda değildirler. Kitleyi bu­günkü efendilerinin elinden kurtarm ak görevi, bilinçli azınlığa düş­mektedir. Ancak bu yapıldıktan sonra kitle anlayacaktır. Bilimsel sosyalizmdir gerçek olan. Bilimsel sosyalizm gerçeğini bilen azınlı­ğın, onu kitleye kabul ettirm e hakkı vardır. Parlamento, yalnızca bir engeldir. Bir gericilik aracıdır. Burjuva basın, halkın kafalarını zehirler. Burjuva basın ezilmelidir. Daha sonra, yani toplumsal dü­zen sosyalist diktatörlükçe tamamen değiştirildikten sonra, özgürlük ve demokrasi tekrar kurulacaktır. O zaman vatandaşlar gerçek bir

622

demokrasi kurmak durumunda olacaklar; bugün onları ezen ve ger­çek iradelerim ifade etmelerine engel olan ekonomik rejimden kur­tulmuş bulunacaklardır.» (Charles Naine. Dictature du prolétariat ou démocratie, s. 7.)

Charles Naine in burada, alışılmış söze! süslerinden arınmış bir şekilde Bolşevizm ideolojisini sunmuş olduğunu, ancak körler ve iki­yüzlüler görmezlikten gelebilirler. Bolşevizm Rusya’da, Almanya’da, Macaristan’da ve her göründüğü yerde, kitleler tarafından bu şe­kilde özümlenmiştir.

Sözel süslemeler, özü her zaman gizleyememektedir. Örnek ola­rak P. Orlovsky’nin* «Komünist Enternasyonali ve Dünya Sovyet Cumhuriyeti» başlığını taşıyan önemli bir yazısı vardır. Yazar, sov­yet sistemi sorununun «özünü» ele alacağını söylüyor.

Orlovsky, «Sovyet sistemi», diyor, «yalnızca halk kitlelerinin Devlet yönetimine katılmalarını içerir: ama onların Devlet yöneti­mine hâkim olmalarını, hattâ hâkim bir etkileri olmasını güvence- lem ez.»

Eğer «sovyet sistemi» yerine «parlemanter demokrasi» kelime­lerini koyarsak, Orlovsky’nin ifade ettiği kadar temel bir «gerçek» elde ederiz. Gerçekten, gelişmiş demokratik parlemantarizm, kitle- leıe Devlet yönetimine katılmak fırsatını sağlar. Ama onların siya­sal hâkimiyetini güvencelemez.

Orlovsky’nin vardığı sonuç şöyledir:«Ancak sovyet sistemi fiili Devlet iktidarını Komünistlerin, ya­

ni işçi sınıfı partisinin eline verdiği zaman, işçiler ve diğer sömürü­len unsurlar hem Devlet iktidarını, hem de Devleti'yeni bir temel üzerinde, ihtiyaçlarına uygun olarak yeniden inşa etmek olanağını elde etmektedirler, vb.»

Başka bir deyişle, sovyet sistemi, ancak Komünistlerin elinde bulunduğu sürece iyidir. Çünkü «burjuvazi sovyetleri (Rusya’da Kerenski döneminde ve şimdi 1919’da Almanya’da olduğu gibi) ele geçirir geçirmez, onları, tıpkı Çarların halktan gelen askerleri halkı ezmek için kullandığı gibi, devrimci işçi ve köylülere karşı kullanır. Dolayısıyla, sovyetler ancak Komünistlerin elinde bulunduğu za­man, devrimci bir rol oynayabilir ve emekçi kitleleri kurtarabilir. Ve aynı nedenle, diğer ülkelerde sovyet örgütlerinin gelişmesi, an­cak bu gelişme komünizmin zaferi ile yanyana yürüdüğü zaman, proleter anlamıyla -yalnızca küçük burjuva anlamıyla değil- devrim­ci b ir olgudur.»

* Sonradan R om a’da Sovyet temsilcisi olan vc M ayıs 1V23'te Lausanne'da ö l­dürülen V. Vorovsky. , ı w

Daha açık bir ifade olamaz. «Sovyet sistemi» Devlet iktidarının Komünistlerin eline geçmesine imkân veren bir araçtır. Tarihî fonk­siyonu yerine getirir getirmez bu araç bir kenara bırakılır. Tabiî, bu hiç söylenmiyor.

«Komünist Partisi, yani işçi sınıfı partisi...» îlke hep bu sözler­le ifade ediliyor. Hiç, partilerden biri, hattâ «en ileri parti», veya «proleter sınıfının menfaatlerini en iyi temsil eden parti» denmiyor. Hayır, sadece «tek gerçek işçi partisi».

Orlovsky’nin fikri. Kaşin’deki Komünist konferansının, 1919'un3. sayılı Pravda’sında yayınlanan kararlarında çok güzel dile geti­rilmektedir:

«Sovyetlerin yönetiminde hâkim rolün proletarya partisinde kalması kaydiyle, partiye üye olmayan orta köylü bile, sovyet plat­formunu kabul ettiği takdirde iktidara ortak edilebilir. Sovyetleri, tamamen parti-dışı orta köylülerin elinde bırakmaya kesinlikle izin verilemez. Bu, uluslararası gericiliğe karşı son ve tayin edici mu­harebenin cereyan etmekte olduğu bir anda, proletarya devriminin bütün kazançlarını temelden yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya bı­rakır.»

Kaşin’de Komünistler, «diktatörlüğün» ancak köylüler açısın­dan gerçek anlamını ortaya koymakla yetindiler. Ama herkes, aynı çözümün «orta» işçi için de geçerli olduğunu biliyor. Burada yalnız bir «işçi» iktidarı değil, bir «işçi ve köylü» iktidarı söz konusudur.

Başlangıçta «sovyet fikri»ni sosyalistler için o denli çekici kı­lan şey, hiç şüphesiz, işçi sınıfının kollektif zekâsına olan sınırsız güvenleri; işçilerin, «proletarya diktatörlüğü» yoluyla bir azınlığın himayesi altında olmasının gölgesini bile yokeden, tam kendi ken­dini yönetme durumuna gelme yeteneklerine olan güvenleriydi. Sovyet sistemi için ilk hayranlık dalgası, hiyerarşik olarak örgüt­lenmiş bir Devlet çevresinden kurtulm ak arzusunda ileri gelen bir heyecandı.

Ernest Daeumig (Sol Bağımsız), 16-21 Aralık 1918’de toplanan ilk Bütün-Almanya Sovyetler Kongresine verdiği veciz raporda şöyle diyordu:

«Bugünkü Alman devriminin ayırdediei niteliği, kendi güçleri­ne güveninin çok az olmasıdır Hâlâ, geçmiş yüzyılların bize m ira­sı olan askerî uşaklık ve pasif itaat ruhu altında eziliyoruz. Bu ruh, yalnız seçim mücadeleleriyle, her iki veya üç yılda bir kitleler ara­sında gezdirilen seçim beyannameleriyle öldürülemez. Ancak Al­man halkını sürekli siyasal faaliyet içinde tutma yolundaki samimi ve güçlü bir çabayla yokedi lebi lir. Bu ise, sovyet sistemi dışında gerçekleştirilemez. İlk ve son defa olmak üzere, bütün eski Reich’m,

624

bağımsız (Alman) Devletleri'nin ve belediyelerin yönetim mekaniz­masını ortadan kaldırmalıyız. Yukardan yönetim yerine kendi ken­dim yönetimi geçirmek, gitgide Alman halkının hedefi olmalıdır.»

Ve aynı kongrede. Spartakist Heckert şöyle diyordu:«Sosyalist bir çoğunluk teşekkül etse bile, Kurucu Meclis (Par­

lamento) gerici bir kurum olacaktır. Bunun nedeni, Alman halkının tamamen siyasete karşı ilgisiz (apolitik) olmasıdır. Alman halkı yö­netilmek istiyor. Henüz kendi kaderinin efendisi olmayı arzuladığı­nın delili sayılabilecek en ufak bir kıpırdanış göstermiş değildir. Almanyada halk, önderlerin ona özgürlük getirmesini bekliyor. Öz­gürlük, tabanda yaratılmıyor.»

Ve devamla:«Sovjet sistemi, toplumsal yapıyı kurma görevini doğrudan

doğruya kitlelere bırakan bir örgüttür. Beri yandan Kurucu Meclis (Parlamento), ise bu görevi önderlere bırakmaktadır.»

Burada çok ilginç bir şeyle karşılaşıyoruz. Sovyetleri, işçi sını­fının kendi kendini yönetmesinin garantisi olarak yücelten aynı raporda, Daeumig 1918’deki kongrelerinde somutlanan gerçek Alman sovyetleri hakkında oldukça karanlık bir tablo çiziyordu:

«Tarihte hiçbir devrimci parlamento, burada toplanan devrim­ci parlamentodan daha ürkek, daha adi, daha dar görüşlü olmamış­tır.

Fransız Milli Meclisi’ne hâkim olan, onu harekete geçiren bü­yük idealizm rüzgârı nerede? Nerede 1848 M artının taptaze heye­canı? Burada ikisinin de izi yok.»

Alman «sovyetleri»ni ürkek, sınırlı ve cimri bulduğu halde, Dae­umig toplumsal devrimin ortaya çıkardığı bütün problemlerin çözü­münü, «bütün iktidarın sovyetlere» verilmesinde arıyor. Genel oy hakkı gibi kolay bir formülün ötesine cesurca geçmenin aracı ola­rak, bütün iktidar ürkeklere! Garip bir çelişki mi? Hayır, değil! Bu paradoks, hâlâ Daeumig’in «bilinç altında» olsa bile, P. Orlovsky’nin formülünde bilinçli ifadesine ulaşan çok kesin bir anlam saklamak­tadır: «Sovyet sisteminin yardımıyla , Devlet iktidarı Komünist'lerin eline geçer.» Başka bir deyişle — sovyetler aracılığıyla, devrimci azınlık «ürkek çoğunluk» üzerinde egemenlik kurar.

Daeumig’in gözlemi, gerçeklere tamamen uygundu. İlk Bütün- Almanya Sovyetler Kongresi’nde, Scheidemann’ın partizanları ve askeıler ezici bir çoğunluğa sahiptiler. Kongre, ürkeklik ve görüş darlığı kokuyordu. Dört buçuk yıl süren «sınıf işbirliği» ve «siper kardeşliği», gerek tulum içindeki ve gerekse üniforma içindeki işçi üzerinde izler bırakmıştır.

Ve 1917 Haziranında Bolşevikler. başında Tseretelli gibi kitleyi

625

günlük düzeyin üstüne çıkarabilme kabiliyetine olağanüstü derece­de sahip bir politikacı olduğu halele, ilk Bütün-Rusya Sovyetler Kongresi’ne hâkim olan ümitsiz dar görüşlülüğe karşı isyaıı ettik­lerinde, Daeumig kadar haklıydılar. Bu Kongrede küçük bir azın­lık olmak mutluluğunu tadan biz Enternasyonalistler de, muazzam dünya olayları ve en ağır politik ve sosyal sorunlar karşısında Men­şevik ve Sosyalist-Devrimci çoğunluğun «bataklığım» gösterdiği korkunç ürkeklik ve anlayışsızlıktan bezginliğe düştük. Kongreye hâkim olan ruha o kadar öfkelenen Bolşeviklerin, niçin «Bütün ik­tidar sovyetlere!» çağrısında ısrar ettiklerini anlayamıyorduk. Hattâ, mevcut duruma bakarak; bu nitelikteki bir meclisi Devlet iktidarı­nı tam olarak ele geçirmeye zorlamak amacıyla bir gösteri tertip ­ledikleri zaman bile, onları anlamayı reddettik.

Daha önce, «ürkek» çoğunluğu muzaffer kılma korkusunun, Le- nin’i, 3 Temmuz 1917’den sonra, «Bütün iktidar sovyetlere!» sloga nım eskimiş olarak reddetmeye ittiğini söylemiştim. Spaıtakistlerin İkinci (Nisan) Bütün-Almanya Sovyetler Kongresi seçimlerini boy­kot etme kararında, bunun Alman paralelini görüyoruz.

Rus devriminin sonraki gelişmesi, Lenin’in geçici «inanç eksik­liğini» giderdi. Sovyetler, kendilerinden beklenen rolü oynadılar. Yükselen burjuva devriminin heyecan dalgası, işçi ve köylü kitle­lerini harekete geçirdi, onları «dar görüşlülükten» arındırdı. Dalga tarafından yükseltilen Bolşevikler, hükümet aygıtını ele geçirdiler. Böylece âsi unsurun rolü sona erdi. Arap, görevini başarmıştı. «Sov- yetlerin iktidarı» yardımıyla ortaya çıkan Devlet, «Sovyet iktidarı» oldu. Bu Devlette örgütlenen Komünist azınlık, «dar görüşlülük» ruhunun muhtemel bir gerı-dönüşüne karşı kendini sağlama aldı. Bilinç altında ağır ağır doğan fikir. P Orlovsky’nin teorisinde ve Kaşin Komünistlerinin pratiğinde tam gelişmesine ulaştı.

Halkı, halkın gerici dar görüşlülüğüne karşı korumak için dik­tatörlük — kapitalizmin ilân ettiği özgürlüğün yalanlarım ve iki­yüzlülüğünü görmeye başlayan işçi sınıfını temsil ettiğini ileri sü­ren (19. yüzyıl) devrimci komünizmin tarihi çıkış noktası işte bu- dur.

1796 Babeuf tertibinin teorisyeni Buoııarotti, komünistler Dev­let gücünü ele geçirir geçirmez, kitleleri kötü etkilerden sakınmak için, Fransa’yı diğer ülkelerden aşılması imkânsız bir engelle ayır­manın gerekeceği sonucuna vardı. Komünist hükümetin izni olma­dan hiçbir yayının Fransa’ya giremeyeceğini söyledi.

1840 da Weitling şöyle yazıyordu: «Fourierciler dışında bütün sosyalistler, demokrasinin, ilkeleri bu anda şekillendirilmekte olan

6 26

toplumsal örgütlenmeye uymadığı, hattâ zararlı olduğu fikrinde bi rîeşmişlerdir.»

Etienne Cabet, sosyalist toplumun her şehirde bir tek gazete çıkmasına izin verebileceğini, bu gazetenin de tabiî hükümet tara­fından yayınlanacağını yazıyordu. Halk, gerçeği fikirlerin çatışma­sında arama arzusuna karşı korunacaktı.

1839 da, Blanqui ve Barbes’in önderliğindeki ayaklanmanın si­yasal duruşmasında, sanıkların üstünde bulunan komünist öğreti kitabı üzerinde çok durulmuştu. Bu kitap başka şeylerle birlikte diktatörlük sorununa da değiniyordu:

«Fikirlerimiz uğruna yapılan bir devrimden sonra, görevi dev­rim hareketini yönetmek olan bir diktatörlük iktidarı kurulacağı tartışma götürmez. Temelini zorunlu olarak silâhlı halkın onayına dayandıracak olan bu diktatörlük iktidarı, genel çıkarlar için çalı­şacak, tabiî ki ulusun büyük çoğunluğunun bilinçli iradesini temsil edecektir.

Güçlü olmak, çabuk harekete geçmek için, diktatörlük iktidarı mümkün olduğu kadar az sayıdaki kişilerde toplanacaktır... Eski toplumu çökertmek, temelden yıkmak. Cumhuriyetin dıştaki ve iç­teki düşmanlarım devirmek, toplumsal örgütlenmenin yeni temel­lerini hazırlamak, ve son olarak halkı devrimci hükümetten düzenli bir cumhuriyet hükümetine götürmek — diktatörlük iktidarının görevleri ve süresinin sınırlan işte bunlardır.»(Bourguin, Le socialisme français de 1789 a 1848, Paris, 1912)

P. Orlovsky ve Kaşin Komünistlerinin tutum una uygun olarak «iktidar sovyetlere» fikrini savunanların doktrininin, 1839 Parisli komünistlerin doktrininden pek farklı olup olmadığı sorulabilir.

3. M ARX VE PROLETARYA DİKTATÖRLÜĞÜ

Eduard Bernstein’a karşı polemiğinde Rosa Luxemburg gayet haklı olarak «proletaryanın siyasal iktidarı ele geçirmesinin zorun­luluğu konusunda Marx ve Engels’in hiçbir şüphesi olmadığını» be­lirtti. Ne var ki, Marx ve Engels’in, bu ele geçirmenin hangi şartlar altında gerçekleştirileceği üzerine görüşleri, hayatlarının değişik dönemlerinde hep aym değildi.

Kautsky, Demokrasi veya Diktatörlük adlı eserinde, «Faaliyet­lerinin başlangıcında» diyor, «Marx ve Engels Blanquicilige karşı hemen eleştirici bir tavır takınmalarına rağmen, büyük ölçüde onun etkisi altındaydılar. İlk yazılarında yöneldikleri proletarya dikta­törlüğü, hâlâ bazı Blanquici unsurlar taşıyordu.»

Bu iddia, tam doğru değildir. Marx’m, Blanquici ideoloji ve po­litikaya bulaşan küçük burjuva devrimciliğini bir yana bırakarak 1848 Blanquicilerini devrimci Fransız proletaryasını temsil eden biı parti olarak tanıdığı ne kadar doğruysa, Marx ve Engelsin eserle­rinde kendilerinin o sıralarda Blanqui’nin ve taraftarlarının etkisi altında olduğunu gösteren hiçbir şey olmadığı da o kadar doğru­dur. Kautsky, Marx ve Engels’in Blanquicilere karşı daima baştan aşağı eleştirici bir tavır takındıklarına işaret etmekte haklıdır. İlk proletarya diktatörlüğü kavrayışlarının, bizzat Blanquicilerin de içine işleyen, 1793 Jakoben geleneğinin etkisiyle doğduğu doğrudur. Terör sırasında Paris nüfusunun aşağı sınıflarının uyguladığı siya­sal diktatörlüğün büyük tarihî örneği, proletaryanın gelecekte ikti­darı ele geçirmesi konusundaki düşüncelerinde Marx ve Engels için bir çıkış noktası teşkil etti. 1895’te (Fransahda S ım f Mücadeleleri’ne önsözünde) Engels, arkadaşının ve kendisinin 1848 ve 1871 devrim- leriııde edindiği tecrübeyi şöyle toparlıyordu: «Bilinçsiz kitlelerin başındaki küçük bilinçli azınlıkların iktidarı aniden ele geçirmesiy­le başarılan devrimlerin devri geçmiştir.» Engels bunu söylerken, ilk faaliyet dönemlerinde kendisi ve Marx için sorunun tamamen bu «bilinçsiz kitlelerin başındaki bilinçli bir azınlığın» siyasal ikti­darı ele geçirmesi sorunu olmuş olduğunu kabul ediyordu. Başka bir deyişle, karşı karşıya bulundukları problem. Jakoben diktatör­lüğü tecrübesinin, Jakobenlerin ve Cordelier’lerin rolünün genel nüfusun karışık toplumsal mayalanmasından beslenen proleter un­surlar tarafından oynanmasıyla, 19’uncu yüzyılda tekrar!anmasıydı.

Öncünün bilimsel sosyalizmin teori ve pratiğine vâkıf olduğu için iktidarın ele geçirilmesinden sonra da sürdüreceği ustaca siya­set sonucu, geniş proleter kitleler devrimden sonra ortaya çıkan problemlerle temasa geçirilecekler ve böylece tarihî eylemin bilinçli yapıcıları düzeyine yükseltileceklerdir. Ancak böyle bir proletarya diktatörlüğü anlayışı, Marx ve Engels’in, az çok sürekli bir sükunet devresinden sonra —feodal toplumla burjuvazi arasındaki son mü­cadele olarak ve burjuva toplumunun çeşitli katlan arasındaki ay­nı iç çatışmalar tarafından itilerek başlayan- 1848 devriminin prole­taryanın burjuvazi üzerinde tarihî zaferiyle sona ereceğine inan­malarına izin verirdi.

1895’te Engels bu anlayışın tutarsızlığını kabul etti. «Durum toplumsal düzenin baştan aşağı değiştirilmesini gerektirir gerektir­mez, kitleler bu işe doğrudan doğruya katılmalı, neye oynandığını ve neyin kazanılması gerektiğini bilmelidirler. Soıı-yarım-yüzyıl ta ­rihinin bize öğrettiği budur.»

Ama bu. Marx ve Engels’in 1848'de sosyalist devrimin gerekli

tarihî ön-şartlanmn ne olduğunu hiç bilmedikleri anlamına gelmez. Yalnız sosyalist dönüşümün ancak çok yüksek bir kapitalizm düze­yinde gerçekleşebileceğini bilmekle kalmıyorlar, aynı zamanda bu zorunlu şartın baştan mevcut olmadığı hallerde siyasal iktidarın proletaryanın elinde kalması ihtimalini reddediyorlardı.

1846’da M. Hess’e mektubunda, W. Weitling, M arx’tan kopuşu­nu şu sözlerle anlatıyordu: «Almanya’da şimdi komünizmi gerçek­leştirme meselesinin olamıyacağı, ilk önce burjuvazinin iktidara gelmesi gerektiği sonucuna vardık.» Burada «biz», Marx ve Engels'- tir, çünkü Weitling daha ileride şöyle diyor: «Bu konuda Marx ve Engels’le benim aramda çok sert bir tartışm a geçti.» 1847 Ekim-Ka- sım’ında Marx, «Ahlâkçı Eleştiri» başlıklı yazısında açık-seçik bir kesinlikle şöyle yazıyordu:

«Burjuvazinin ’mülkiyet ilişkilerinin haksızlığını’ (Heinzer’in deyişi) siyaset yoluyla, yani Devlet’in yardımıyla ’sürdürdüğü’ ne kadar doğruysa, bu ilişkileri yaratmadığı da o kadar doğrudur. Mül­kiyet ilişkilerinin haksızlığı... hiçbir şekilde burjuva sınıflarının si­yasal hâkimiyetinden doğmamaktadır; tam tersine, burjuvazinin hâ­kimiyeti mevcut üretim ilişkilerinden doğar... Bu nedenle, eğer pro­letarya burjuvazinin siyasal hâkimiyetini yıkarsa, bu zafer ancak bizzat burjuva devrimi süreci içÂnde bir ân olacak ve daha fazla gelişmesine yardımcı olarak, bu sonuncunun dâvasına hizmet ede­cektir.

«Bu 1794’te oldu ve tarihin yürüyüşü, ’hareketi’, burjuva üretim metotlarına ve dolayısıyla burjuvazinin siyasal hâkimiyetine son verme zorunluluğunu yaratacak olan maddî unsurları belirginleş- tiı-medikçe yine olacaktır. (Literary Heritage, cilt II, s. 512-513. Altım biz çizdik.)

Şu halde M arx’in, tarihî gelişmenin sosyalist devrim için ge­rekli ön-şartlarm henüz olgunlaşmadığı bir noktasında proletarya­nın burjuvazi üzerinde bir zafer kazanabileceği ihtimalini kabul e t­tiği ortaya çıkmaktadır. Ama o, böyle bir zaferin geçici olacağını önemle belirtiyor ve bir dâhinin öngörüsü ile, proletaryanın siyasal iktidarı tarihî açıdan erken ele geçirmesinin «bizzat burjuva devri­mi süreci içinde sadece bir an» olduğunu öne sürüyordu.

Sonuç olarak belirtelim ki, iktidarın özellikle «erken» ele geçi­rilmesi durumunda Marx, proletaryanın bilinçli unsurlarının, böy­le bir ele geçirmenin objektif olarak «bizzat burjuva devrimi süreci içinde bir an»ı temsil ettiği ve «onun daha da gelişmesine yardımcı olarak bu devrime hizmet edeceği» gerçeğini dikkate alan bir politi­ka izlemelerini zorunlu sayıyordu Marx, proletaryayı, devrimci me­selelerin konumunu ve çözümünü iradî olarak sınırlamaya yönelten

62V

bir politika beklerdi. Çünkü proletarya, ancak «tarihin yürüyüşü burjuva üretim metotlarına son verme zorunluluğunu (sadece ob­jektif imkânını değil! -Martov) yaratacak olan maddî unsurları be- lirginleştirdiği zaman», burjuvaziye karşı -burjuvazi için değil- za­feri kazanabilir. ,

M arx'in aşağıdaki sözleri, proletaryanın geçici bir zaferinin han­gi anlamda burjuva devrim sürecinden bir an haline gelebileceğini açıklamaktadır:

«Terör’ün Hükümranlığı Fransa’nın yüzeyini balyoz darbeleriy­le, mucizevî bir şekilde feodal kalıntılardan temizledi. Ürkek ihti- yatlılığı ile burjuvazi, yirmi-otuz yılda bu görevin altından kalka m azdı. Dolayısıyla halkın kanlı eylemleri, sadece burjuvazinin önün­deki yolu temizledi.»

Fransa’da Terörün Hükümranlığı, demokrat küçük burjuvazi ile proletaryanın, gerçek burjuvazi de dahil bütün mülk sahibi sı­nıflar üzerindeki geçici hâkimiyetiydi. IVIarx, böyle anlık bir hâki­miyetin önce sosyalist dönüşümü vazgeçilmez hale getiren maddi unsurlar halledilmeden sosyalist dönüşümün başlangıç noktası ola- mıyacağım çok açık bir şekilde belirtir.

M arx’in bunu özellikle, iktidarın demokrat küçük burjuvazi ve proletarya tarafından bir tesadüf sonucu ele geçirilmesini, toplumun sosyalist devrim için gerekli olgunluğa ulaştığının kanıtı sayanlar için yazdığı söylenebilir. Ama aynı şekilde. Marx’in bunu, hedefle­rinde burjuva olan b ir devrimin akışı içinde siyasal iktidarın bur­juvazinin elinden kaçıp demokratik kitlelere geçmesi ihtimalinin asla ortaya çıkamayacağına inanan sosyalistler için yazdığı da söy­lenebilir. Marx’in bunu ayrıca, böyle bir iktidar değişikliği fikrini bir ütopya sayan ve bu olgunun «bizzat burjuva devrimi süreci için­de bir an» olduğunu; bunun belirli şartlarda, bu burjuva devrimi- nin önüne çıkan engellerin en eksiksiz ve köklü bir şekilde yıkılma­sını sağlayan bir unsur olduğunu anlamayan sosyalistler için de yaz­dığı söylenebilir.

Avrupa'da 1848 devrimi, proletaryanın iktidarı ele geçirmesine yol açmadı. Haziran günlerinden hemen sonra Marx ve Engels, böyle bir iktidar alımı için tarihî şartların henüz olgunlaşmış olma­dığım görmeye başladılar. Ancak, tarihi gelişmenin temposu konu­sunda aşırı iyimser tahminlerde bulunmaya devam ettiler ve bildi­ğimiz gibi, hemen, daha 1848 fırtınasının son dalgası durulmadan, yeni bir devrimci taarruz beklediler. Yalnız proletaryanın «çılgın yıl» içinde kazandığı tecrübelerde değil, aynı zamanda, önüne geçil­mez bir şekilde proletarya ile sağlam bir birliğe itiliyor gibi görü­nen küçük burjuvazinin, geçirdiği evrimde, siyasal iktidarın prole­

630

taryanın eline geçmesi ihtimalini kuvvetlendirir görünen unsurlar buldular.

Marx, Fransa’da S ınıf Mücadeleleri’nde ve daha sonra 18. Brü- mer’de demokratik şehir küçük burjuvazisinin hareketini 1848’de tam biçimini alan hareketi kaydetmiştir. Sözü edilen eserlerin İkin­cisinde, III. Napoleon diktatörlüğünün başlıca yaratıcıları ve en güçlü destekleyicileri olan ve bu diktatörlük tarafından o ana ka­dar aldatılan küçük köylülerin de benzeri bir harekete girişmesi ihtimalini belirtmiştir.

«Köylülerin çıkarları» diyordu, «artık I. Napoleon döneminde olduğu gibi burjuvazinin ve sermayenin çıkarları ile karıştırılmıyor. Tersine, bu çıkarlar biribirine zıttır. Bunun içindir ki köylüler şim­di, kaderi burjuva düzenini yıkmak olan şehir proletaryasını doğal bir m üttefik ve rehber olai’ak görmektedirler.» (18. Brümer, Alman­ca bas., s. 102.)

Böylece, anlaşılan artık siyasal iktidarı ele geçirmek için prole­taryanın mutlak çoğunluk haline gelmeyi beklemesi gerekmiyordu. Kapitalizmin gelişmesinin bir sonucu olarak büyümüştü ve bunun yanısıra, güçleşen yaşam koşullarının burjuvaziden uzaklaştırdığı şehir ve taşra küçük mülk sahiplerinin desteğinden yararlanıyordu.

Yirmi yıllık bir aradan sonra devrimci süreç tekrar canlanıp Paris Komünü’yle son bulduğunda, Marx son ayaklanmanın etkili ve sağlam bir proletarya diktatörlüğü tarafından çözümüne elveren bir fırsatı, bu yeni olguda gördüğünü düşündü.

Marx, Fransa'da İç Savaş’ta şöyle yazıyordu:«İşte işçi sınıfının, yalnız zengin kapitalistler hariç olmak üze­

re Paris orta sınıfının büyük çoğunluğu -esnaf, zanaatkârlar, tüc­carlar- tarafından bile toplumsal inisiyatife sahip tek sınıf olarak tanındığı ilk devrim buydu... Üçüncü Tabakaya mensup olan bu kit­le 1848’de işçilerin ayaklanmasının bastırılmasına yardımcı olmuş ve kısa bir süre, sonra zamanın Kurucu Meclis’i tarafından hiç me­rasimsiz alacaklılarına kurban edilmişti... Bu kitle şimdi Komün ile İmparatorluk arasında seçim yapması gerektiğini hissediyordu... Bo- napartçı nedim ve kapitalistlerin günahkâr-çetesi Paris’ten kaçtık­tan sonra, gerçek Üçüncü Tabaka Düzen Partisi, «Cumhuriyetçi Bir­lik» şekline girerek Komün’ün bayrağı altında yerini aldı ve Ko- mün’ü Thiers’in lanetlerine karşı savundu.» (Fransa’da İç Savaş, Rus. bas., Boureviestnik, s. 36-37.)

Daha 1845’te, sosyalizm yolunu henüz el yordamıyla araştırdığı bir sırada, Marx Hegel’in Hııkuk Felsefesinin Eleştirisine Giriş’inde devrimci bir sınıfın toplumda hâkim duruma gelmesini mümkün kılan zorunlu şartları belirtmişti. Bunun 'olabilmesi için, bu sınıf

mevcut rejim altında ezilen bütün yığınlar tarafından «tek kurtarı­cı sınıf» olarak kabul edilmelidir. Bu durum, ancak mücadelenin he­defi olan sınıfın bütün kitlelerin gözünde «baş sömürücü sınıf» ol­ması halinde gerçekleşir. 1848’de bu durum hiç şüphesiz mevcut de­ğildi. Küçük mülkiyetin çözülmesi henüz yeterince gelişmemişti.

1871’de durum çok farklı gözüküyordu. O sırada Marx ve Engels hiç şüphesiz Jakoben geleneğinin etkisinden ve dolayısıyla, bilinçsiz (anlayışsız) kitlelerin (yani, salt isyan halinde olan kitlelerin) ba­şındaki «bilinçli bir azınlık» şeklindeki proletarya diktatörlüğü an­layışından kendilerini kurtarmışlardı. Bilimsel sosyalizmin iki bü­yük teoricisi, onların isteklerine aykırı olarak başlayan Paris ayak­lanmasının sonucu konusundaki tahminlerini tam da, bu, yıkılmış küçük mülk sahiplerinin bilinçli bir şekilde sosyalist proletarya et­rafında toplanmaları gerçeğine dayandırıyorlardı. Şehir (hiç olmaz­sa, Paris) küçük burjuvazisi konusunda haklı çıktılar. Haziran gün­lerinden sonra olanın tam tersine. 1871 Mayıs’ında Komüncülerin katliâmı, bütün burjuva toplumuııun değil, yalnız büyük kapitalist­lerin eseriydi. Küçük burjuvazi ne Komün’ün bastırılmasına ne de onu izleyen gerici şahlanışa katıldı. Ama Marx ve Engels, köylüler konusunda çok daha az haklı çıktılar, tç Savaş'ta Marx ancak Pa­ris’in tecrit edilmesinin ve Komün’ün kısa hayat süresinin, köylüle­rin proleter devrimine katılmasını engellediği görüşünü ileri sürdü. 18. Brümer ile başlayan mantık çizgisini izleyerek, şöyle dedi:

«Köylü Bonapartçıydı, çünkü kendisine sağladığı olanca yarar­larla büyük Devrim, onun gözünde Napoleon tarafından temsil edi­liyordu. İkinci İmparatorluk döneminde bu hayal hemen tamamen yıkılmıştı. Geçmişin kini, köylülerin canlı çıkarlarına, âcil ihtiyaç­larına hitap eden Komün’ün çekiciliğine karşı duramazdı. Saygıde­ğer Taşra Beyleri, Komün Paris’inin illerle serbestçe haberleşilmesi halinde, üç ay içinde genel bir köylü ayaklanmasının olacağını çok iyi1 biliyorlardı...» (s. 38.)

Üçüncü Cumhuriyet’in tarihi, Marx’in bu noktada yanılmış ol­duğunu kanıtlamıştır. 1870’Ierde köylüler (ve lıattâ taşradaki şehir kiiçük burjuvazisinin önemli bir kısmı) henüz sermaye ve burjuva­zi ile bozuşmaktan uzaktılar. Henüz burjuvaziyi «sömürücü sınıf», proletaryayı da «kurtarıcı sınıf» olarak görmekten ve «hareketleri­nin yönetimini» ona teslim etmekten uzaktılar. 1895’te Sınıf Müca deleleri’ne önsözünde, Engels «1848-1851 olaylarından yirmi vıl son­ra, işçi sınıfı iktidarının m üm kün olmadığı tekrar gösterildi» çünkü «Fransa Paris’i desteklemedi» demek zorunda kaldı. (Engels aynı zamanda yenilginin bir nedeni olarak, bizzat ayaklanan proletarya­nın saflarındaki, devrimci olgunluk eksikliğinin kanıtı olup, onu

632

«Blanquiciler ve Proudhoııcular arasında kısır bir mücadeleyle» kuvvetini tüketmeye götüren, birlik eksikliğini gösterdi.)

Ama değerlendirmesindeki hatâ ne olursa olsun, Marx proletar­ya diktatörlüğünün meselelerinin anahtarlarını çok açık bir şekilde çizmeyi başarmıştır. «Komün» demiştir, «Fransız toplumunun bü­tün sıhhatli unsurlarının gerçek temsilcisi ve dolayısıyla gerçek milli hükümetti.» (İç Savaş, s. 38, altını çizen Martov.)

Marx’a göre, proletarya diktatörlüğü toplumdaki bütün prole­ter olmayan sınıfların proletarya tarafından ezilmesi değildir. Tanı tersine, M arx’a göre proletarya diktatörlüğü, toplumun bütün sıh­hatli unsurlarının» —«zengin kapitalistler» hariç, proletaryanın ta ­rihî mücadelesinin hedef aldığı sınıf hariç, herkesin— proletarya ta- ıafmdan kaynaştırılması demektir. Gerek bileşiminde vc gerekse eğilimlerinde, Komün hükümeti bir emekçi hükümetiydi. Ama bu hükümet proleter-olmayan bir çoğunluğa zorla kabul ettirildiği için proletarya diktatörlüğünün bir ifadesi olmuş değildi. Ortaya çıkışı öyle olmamıştı. Tersine, Komün hükümeti, o işçilere ve «işçi sınıfı­nın herkesçe kabul edilen temsilcilerine» iktidar bizzat çoğunlukça teslim edildiği için bir proletarya diktatörlüğü idi. Marx önemle şu gerçek üzerinde duruyordu: «Komün şehrin çeşitli semtlerinde genel cy yoluyla seçilen belediye meclisi üyelerinden meydana gelmişti... Eski hükümet kuvvetinin yalnız halkı ezmeye yarıyan organlarını bastırarak Komün, toplumun üzerinde olduğumu iddia eden bir oto­ritenin yasal işlevlerini yoketti ve bu işlevleri halkın sorumlu hiz­metkârlarının eline verdi... (Paris dışında) Komünler halinde ör­gütlenen halk, tıpkı herhangi bir işverenin işindeki işçileri, yönetici­leri. muhasebecileri seçme hakkını kullanması gibi, genel oy hakkı­nı kullanmaya çağırıldı.»

Paris Komiinü’nün genel oy hakkına, her mevki sahibinin sırf seçmenlerinin kararıyla derhal geri çağırtabilmesine, halka karşı olan bürokrasinin ve siâhlı kuvvetlerin ezilmesine, bütün görevlere seçimle gelinmesine dayanan tamamen demokratik bünyesi — Marx’a göre, proletarya diktatörlüğünün özünü meydana getiren budur. O. böyle bir diktatörlüğü demokrasiyle karşılaştırmayı hiç aklından ge­çirmez. Daha 1847’de, Komünist Manifesto'’nun ilk taslağında, Engels şöyle yazıyordu: (proletarya devrimi) herşeyden önce Devlet’in de­mokratik yönetimini yerleştirecek ve böylece, doğrudan veya dolay­lı olarak, proletaryanın siyasal hâkimiyetini kuracaktır. Doğrudan olarak — proletaryanın nüfusun çoğunluğunu meydana getirdiği tn giltere’de. Dolaylı olarak — nüfusun çoğunluğunun yalnız proleter­lerden değil, fakat aynı zamanda ancak şimdi proletaryaya katılma­ya başlayan ve siyasal çıkarları gitgide daha fazla proletaryanın etki -

(tSj

si altma giren, küçük köylülerden ve küçük burjuvalardan oluştuğu Fransa ve Almanya’da.» (Komünizmin İlkeleri, Zinovyev’in yönetimi altındaki Rusça çeviri, s. 22.) İşçi sınıfının devrimdeki ilk adımı, diyor Manifesto, «proletaryayı bir hâkim sınıf durumuna yükseltmek, demokrasi savaşını kazanmaktır.»

Proletaryanın bir hâkim sınıf durumuna yükseltilmesiyle demok­rasinin kazanılması arasına, Marx ve Engels bir eşitlik işareti, koyu­yorlardı. Bu siyasal iktidarın proletarya tarafından uygulanmasını, ancak mutlak bir demokrasi biçiminde anlıyorlardı.

Marx ve Engels, sosyalist devrimin ancak nüfusun sosyalizmin olumlu programını bilerek kabullenen çoğunluğunun desteğiyle başarılabileceğine inandıkları ölçüde, sınıf diktatörlüğü anlayışla­rı Jakoben özünden kurtuldu. Ama bir kere bu yolda değiştirildi­ği zaman, diktatörlük kavramının olumlu özü nedir? Bu, tamı ta­mına Partimizin (Rus Sosyal Demokrat îşçi Partisi’nin) progra­mında, «Bernsteincılık»ın yarattığı teorik tartışma, Marxistleri günlük siyasal mücadele içinde kullanıla kullanıla tam anlamlarını kaybettikleri açık olan bazı ifadeleri cilalamaya ve dikkatle tanım ­lamaya yönelttiği bir sırada yazılmış olan bir programda, büyük bir dikkatle formüle edilmiş olan özdür.

Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin programı, proletaryanın siyasal iktidarı alması fikrini bir «sınıf diktatörlüğü» çerçevesinde tanımlamış olan tek resmî İşçi Partisi programıdır. Bernstein, Ja- ures ve Marxizmin diğer eleştiricileri «proletarya diktatörlüğü» ifadesine, örgütlü bir azınlık tarafından tutulan ve bu azınlığın ço­ğunluk üzerinde zor kullanımına dayanan iktidar olarak Blanquici tanımın» vermekte İsrar etmişlerdir. Bu nedenle, Rus programını kaleme alanlar bu siyasal fikrin sınırlarım mümkün olduğu kadar dar tutm aya mecburdular. Bunu, proletarya diktatörlüğünün, sö­mürücü sınıfın sosyalist ve devrimci dönüşümün gerçekleştirilme­sine karşı yaratabileceği bütün direnişini ezmek için proletaryanın kullandığı iktidar olduğunu ilân ederek başardılar. Bu kadar basit­tir.

Devlette yoğunlaşmış ve böylece İktisadî bakımdan güçlü bir azınlığın direnmesine rağmen çoğunluğun bilinçli iradesini gerçek­leştirebilecek olan etkili bir güç — işte proletarya diktatörlüğü. Marx’m öğretileri ışığında bu, bundan başka birşey olamaz. Böy­le bir diktatörlük yalnız kendini demokratik bir rejime uydurm ak­la kalmaz, fakat ancak demokrasi çerçevesinde, yani ancak bütün vatandaşların m utlak siyasal eşitliğe sahip oldukları koşullarda var­olabilir. Böyle bir diktatörlük, ancak proletaryanın milletin bütün «sıhhatli unsurlarını», yani proletaryanın programında içerilen dev­

(>34

rimci döniişümd# çıkarı olan herkesi etkili bir şekilde etrafında topladığı koşullarda doğabilir. Ancak, tarihî gelişme bütün sıhhatli unsurlara bu dönüşümün kendilerine faydasını kabul ettirdiği zaman kurulabilir. Böyle bir «diktatörlüğü» somutlaştıran hükümet, keli­menin tam anlamıyla «millî bir hükümet» olacaktır.

Çeviren: ALİ KORUCU

6J5

BİBLİYOGRAFYA

M artov'un Başlıca } a pırlan

1892'yc kadar büyük endüstrinin ve işçi hareketinin gelişmesi» ve «1893’ten 1903 e kadar endüstrinin ve işçi hareketinin gelişmesi»* Ondokuzııncıı Yüzyılda Rusya Tarihi. 9 cilt (St. Petersburg. 1907-11). cilt VI, s. 114-62 ve cilt V1D, s. 67-156.

ıP Maslov vc A. Potrcsov’la birlikte der.) Rusya’da Yirminci Yüzyılın BaşındaSosyal Hareket, 4 cilt (St. Petersburg. 1909-14)

Rus Sosyal Demokrasisinin Tarihi (Moskova, 19232)A lm ancası: : Geschichte iler russischen Sozialdemokratie (Berlin. 1926)

Dünya Bolşevizmi (Berlin. 1923)Rusya'da 1870-1905’te Toplum sal ve Düşünsel Akım lar (Leningrad, 1924)th e S tu f and i İti Socialist Revolution (New York: International Review. 1938)

M artov Üstüne K aynaklar

R. Abramo-vitsch. «Julius M arlow und die russiche Proletariat.» K am pf (Vien).cilt XVI (1923), s. 180-8S.

I. Getzler, M artov (Melbourne U niv. P.. 1967)I.. H. Haimson, 7 he Russian Marxists and the Orients o f Bolshevism (Cambridge.

Mass., 1955)L. Schapiro. The C om m unist Party o f the Soviel Union (London, 1960) Sotsialistiçcski Vestnik, cilt III (1923). 10 Nisan tarihli Ozel Sayı ve Sayı 8-9

eilt TV (1924), Sayı 7-8.

o Martov’un, adları beyaz harflerle Türkçe olarak yazılan yapıtlarının aslıKuşçadır.

L U X E M B U R G(1871 - 1919)

. . •

.w.* .

/• :ö:

■

.. . . .

■ ■ m'-V. "

- : . . . : ' ■

•' . -

• ; .

ROSA L U X E M B U R G

Leh, Alman ve Rus sol hareketlerinde büyük etk iler yaratm ış olan devrim ci kadın düşünür Luxem burg, 5 M art 1871'de Güneydoğu Polon­ya daki (1815 ten beri Rus Lehistam ’nın bir parçası olan) Lublin ilinin Za- mosc kentinde doğmuş, 15 Ocak 1Q19’da Berlin 'de gerici Alman subay­ları tarafından öldürülm üştür. Rosa Luxem burg, aydınlanm ış b ir Yahudi ailesinin beş çocuğundan en küçüğüdür. Ö ğrenim yıllarında parlak bir başarı gösterm iş ve 16 yaşında devrim ci olm uştur, ilkin «Proletarya» adını taşıyan etkin bir Polonya sosyalist partisinde çalışmış, 188S yılının son­larında İsv içre ’ye giderek Zürich Üniversitesinin Felsefe ve Hukuk Fakül­telerinde okum uştur; b ir yandan da doğa bilimleri (özellikle zooloji ve bo­tanik), m atem aîik ve iktisatla ilgilenm iş, Polonya tarihinin sosyo-eko- nom ik gelişimi üstüne verdiği bir tezle doktor olm uştur. Akadem ik çalış­m alarının yanısıra siyasetle uğraşm aktan da geri durm ayan Luxem burg, bu yıllarda adını uluslararası sosyalist çevrelerde duyurm aya başlam ış­tır. 1893’te ikinci E n ternasyonalin Zürich Kongresine «Proletarya» Par­tisinin tem silcisi o larak gönderilm iştir. (Bu Parti, 1394'te «Polonya -1899' dan itibaren, ve Litvanya- Krallığı Sosyal Dem okrat Partisi» adını alacak, 1918 yılında da Polonya Sosyalist Partisinin Sol-Kanadıyla birleşerek Polonya Kom ünist Partisini m eydana getirecektir.) Kongrede, Polonya'nın ulusal bağım sızlığa kavuşm asına ön sırada, yer veren Polonya Sosyalist Partisi tem silcilerinin m uhalefetleriyle karşılaşan Luxem burg, İsviçre'de kaldığı sürece Leh solunun sorunlarıyla uğraşm aya devam etm iş, A lm an­y a ’ya g ittikten sonra da bu hareketle ilgisini kesrnemiştir. Alman uyruk­luğuna alınabilm ek için bir işçiyle şeklen evlenen Luxem burg, 1898'den sonra Kautsky'nin D ie N e u e Z e it dergisine yazm aya başlam ış, Sakson­ya'daki A rb e ite rz e itu n g 'u n başyazarı olmuş, L e ip z ig e r V o /k z e itu n g 'ta da sürekli o larak yazıları çıkm ıştır. Bu dönem de, Bem steln 'in Alman SosyaJ Dem okrat Partisi içinde yarattığ ı Revizyonizm e karşı M arxist Ortodoks­luğun savunmasını yapm ış ve bu konuda «Sosyal Reform mu. Sosyal Devrim mi» kitabını yazm ıştır. Luxem burg, 1903-4 yıllarında, ulusal so­run ve Parti yapısı üstüne Lenin'e karşı ilk polem iklerini yapm ıştır. 1904'te Kayser’e hakaretten ötürü bir süre hapis yatm ış, Rusya’da 1905 Devri- minin çıkması üzerine Rus Lehistam 'na dönerek devrim ci eylem e katılm ıştır. Bu arada Parvus ile Troçki'nin geliştirdikleri «sürekli devrim» tezine yakın bir görüşü tutm uş ve bu kurama «köylüye dayanan devrim ci pro le tar­ya diktatörlüğü» sloganıyla anlatım kazandırm ıştır. (Stalin, sonraları, «sü­rekli devrimsi Parvus ile Luxem burg'un düşündüklerini, Troçki'nin ya l­nızca çığ ırtkanlık yaptığını söyleyecektir.) 1906'da V arşova’da tutuklanan Rosa Luxemburg, Alman uyrukluğunda olduğu için serbest bırakılmış, fa ­

639

kat Alm anya'ya dönünce de bir süre hapis iyatmıştır. 1907'de ikinci En­ternasyon alin S tu ttgart Kongresine katılm ıştır. Luxem burg'un sosyaliz­min iktidarı için, işçi sınıfının «kendiliğinden» patlak veren ekonom ik ve s i­yasal nedenli devrim ci kitle grevlerine beibağlam ası bu dönem e rastlar. Bu görüşleri yüzünden, ötedenberi ayrı durduğu Bernsteincl sağdan son­ra, Luxem burg ’un Kautskyci m erkezle de arası acıim ış ve SPD içinde küçük bir soi kanat m eydana gelm iştir. Luxem burg 1914 Şubatında, aske­ri itaats izliğe teşvik suçundan B erlin ’de bir yıl hapse m ahkûm olm uş, ceza ­evinde!-. çıkınca Karl L iebknecht, Franz M ehring ve Klara Z e tk in ’le b irlik­te bir grup kurm uştur; bu grup, 1916 başlarında (L iebknecht’in yazıla­rında kullandığı takm a adı benim seyerek) S p a rta k u s b u n d diye tanınm ış, 1918 in son günlerinde ise Alman Kom ünist Partisine dönüşm üştür. 1916 Tem m uzunda yeniden hapse atılan Luxemburg, ancak 8 Kasım 1918’deki Alman Davrim inde özgürlüğüne kavuşabllm iştir. Taraftarların ın önayak oldukları bu devrim i denetim i altına alam adığı halde, olayların akışıyla sürüklenm ek zorunda kalm ıştır. 15 Ocak 1919’d3, bir kaç gün önce B erlin '­de çıkan bir sokak m uharebesini kışkırttıkları gerekçesiyle. L iebknecht’le birlikte tutuklanm ış, cezaevine nakledilirken -hüküm etin göz yumması so­nucu- saldıran askerler tarafından öldürülm üştür.

Rosa Luxem burg, M arxizm in ekonom ik çözüm lem esine olduğu kadar siyasal uygulam asına da özgün görüşler getirm iş, önemli katkılar yap ­mıştır. Ayrıca, her iki ülkenin durumunu yakından tanıdığı için, A lm an­ya'ya Rus devrim cilerinin dinam izm ini ve Rusya'ya Alman sosyalistleri­nin dem okratik anlayışlarını aşılam aya çalışm ıştır. Bunda başarıya u la­şam am ası ve inançları uğruna can verm esi, onun değerini asla küçült­mez. Lenin, 1922 Şubatında yazdığı (16 Nisan 1924 tarihli P ra vd a 'da ç ı­kar.) bir m akalede, bir Rus masalını anarak şöyle dem ektedir: «Kartal bazan tavuktan daha alçaklarda üçer, am a tavuk hiçbir zam an kartalın uçtuğu yükseklik lere erişem ez. Rosa Luxem burg, Polonya'nın bağım sızlığı sorununda yanılm ıştı 1903'te M cnşevikleri değerlend irm e­sinde yanılm ıştı, serm ayenin birikim i teorisinde yanılm ıştı; 1914 T em ­muzunda, Plekhanov, Vandervelde. Kautsky ve başkalarıyla birlikte, Bol- şeviklerin M enşeviklerle birleşm esini istediği zam an yanılm ıştı. .(Ç ıktıktan sonra, 1918’in sonunda ve 1819’un başında, yanlışların ı geniş ölçüde dü­zeltm iş olm akla birlikte) 1918’de hapishanede yazdık larında yanılm ıştı. Fakat bu yanlışlarına rağm en, o bir kartaldı, hâlâ da bir kartaldır; bütün dünya Komünistlerinin anısında aziz o lm akla kalm ayacak, yapıtları birçok Komünist kuşaklarının eğitim i ioin çok fatydalı bir ders olacaktır.»

Lenin’in bu yargısının, Luxem burg'un teorik düşüncelerinde m uhte­melen onun dediği kader da yanılm am ış olduğu yolunda bir düzeltm e ile herzam an geçerli kalacağından kuşkulam tam az.

Luxem burg, aşağıda tüm ünün çevirisi sunulan «Rus Devrimi» adlı kitapçığını, son m ahkûm luğu sırasında, 1918 Eylül ve Ekim inde Breslau cezaevinde yazm ıştır, Ekim Devrim ini uluslararası sosyalizmin şerefini kurtaran b ir zafer diye öven Luxem burg, aynı zam anda, bu devrim in ilk -d ım ların , M arxist bir yöntem le, ob jektif koşullar ve sübjektif tutum lar acıs.ndan eleştirm ektedir.

640

R U S D E V R İ M İ *

BİRİNCİ BÖLÜM

RUS DEVRİMİNİN TEMEL ANLAM I!

Rus Devrimi, Dünya Savaşının en güçlü olayıdır. Patlak verişi, eşsiz köktenciliği, kalıcı sonuçları, resmi Sosyal Demokrasinin Alman emperyalizminin fetih seferine savaşın başında büyük gayretle, ideolojik bir kılıf olarak sağladığı yalan lâfların en açık şekilde mah­kûm edilişidir. Rus çarlığını devirecek ve ezilen halkları kurtaracak .Alman süngülerinin görevlerine ilişkin lâflardan söz ediyorum.

Rusya'daki devrimin güçlü kapsamı, bütün sınıf ilişkilerini değiş­tiren eşsiz sonuçları, toplumsal ve ekonomik sorunların hepsini or­taya çıkartmış ve onların kendi iç mantıklarının zorunluğuyla ke­sintisiz bir biçimde burjuva cumhuriyetinin ilk aşamasından da­ha da ileriki aşamalara gelişmiş ve sonunda çarlığın yıkılışını, olay­ların içinde yalnızca küçük bir ayrıntı durumuna indirgemiştir — bütün bunlar, Rusya’nın kurtuluşunun, savaşın ve Çarlığın askerî yenilgisinin bir başarısı. Kautsky’nın yönetimindeki Neue Zeit’in bir zamanlar başyazısında vaadettiği gibi, «Alman pençelerindeki Alman süngülerinin» bir hizmeti olmadığını gün kadar açık olarak göstermektedir. Bunlar, tam tersine, Rusya’nın kurtuluşunun kendi ülkesinin toprağının derinliklerinde kökleri bulunduğunu ve bütü nüyle içeride oluştuğunu göstermektedir. Alman emperyalizminin Alman Sosyal Demokrasisinin ideolojik kutsamasının altındaki as­keri macerası Rusya’ya devrim getirmemiş, yalnızca devrimin ön­ce sekteye uğramasına, 1911-1913 yıllarındaki ilk fırtınalı yükseli­şinden bir süre sonra sallantıda kalmasına yol açmış ve sonra da patlak vermesinin ardından, devrim bakımından en güç ve anormal koşulları yaratmıştır.

Buna ek olarak, her aklı başında gözlemci için, bu gelişmeler,

(*) «The Russian Revolution» and Leninism or Marxism? (Univ. of MichiganPress. 1961). Ann Arbor Paperbacks fo r the Study of Communism and M ar­xism. s. 25-80.

Bertram D. W olfe'un giriş yazısında belirtildiğine güre, bu kitapçık, Rosa Luxemburg öldürüldükten sonra notları arasında bir el yazması olarak bulunmuş­tur, Bu nedenle, metinde bazan tam olmayan cümlelere rast Isınmaktadır. Bunlar, yeri geldikçe 15. D VVolfe tarafından açıklanmıştır. — D er

641

Kautsky’nin Hükümet Sosyal Demokratları" ile paylaştığı, ekonomik bakımdan geri ve başlıca bir tarım ülkesi olan Rusya’yı bir top­lumsal devrim ve proletarya diktatörlüğü için olgun saymayan dokt­rinci teorinin kesinlikle yadsınmasıdır. Rusya da yalnızca bir bur­juva devrimini mümkün gören teori, Rus işçi hareketinin Menşe vik adı verilen, Akselrod ve Dan’m tecrübeli önderliğindeki opor­tünist kanadının da teorisidir. Bu anlayıştan, Rusya’da sosyalistle­rin burjuva liberalizmi ile koalisyon taktikleri çıkmaktadır. Taktik sorunlarındaki ayrıntılı tutum ları da, Rus devrimi hakkındaki bu te ­mel anlayışlarının otomatik bir sonucu olan Rus ve Alman oportü­nistleri kendilerini Alman Hükümet Sosyalistleri ile anlaşma lıa ünde bulmaktadırlar. Her üçünün düşüncesine göre, Rus Devrimi. Alman Sosyal Demokrasisinin mitolojisince Alman emperyaliz­minin savaşı yürütmede kendisine soylu bir görev olarak sap­tadığı aşamada son bulmalıdır, yani Çarlığı devirmekle kal­malıdır. Bu görüş açısından, devrim o noktanın ötesine geçer ve proletarya diktatörlüğünü kendisine hedef olarak saptarsa, bu yal­nızca Rus işçi hareketinin köktenci kanadının, Bolşeviklerin, bir hatâsıdır. Ve devrimin ileriki yolunda katlanacağı bütün güçlükler ve karşılanacağı bütün karışıklıklar, yalnızca bu onulmaz hatânın bir sonucu imiş gibi gösterilmektedir.

Teorik olarak, (Stampfer’in Vorwaerts’inin de Kautsky’nin de bir ağızdan «Marxist düşüncenin» meyvası olarak öğütledikleri) bu doktrin sosyalist devrimi her çağdaş ülkenin kendi başına üstesin­den geleceği ulusal b ir sorun, bir başka deyişle, bir iç sorun sayan özgün «Marxist» buluştan çıkmaktadır. Doğal olarak, soyut formül­lerin alaca karanlığında bir Kautsky, bütün çağdaş ülkeleri tek bir kaynaşmış organizma haline getiren sermayenin dünya çapındaki ekonomik bağlantılarının nasıl izleneceğini çok iyi bilir. Üstelik uluslararası gelişmeler artı tarım sorunun bir ürünü olduğundan, Rus devriminin sorunlarının burjuva toplumunun sınırları içinde çözülmesi olanaksızdır.

Pratikte, bu aynı doktrin Rus devriminin geleceği bakımından, uluslararası proletaryanın ve özellikle Alman proletaryasının sorum­

* Savaş sırasında Alm an Sosyal Demokrasisi üç hizbe bölünmüştü; impara­torluk hükümetini açıkça destekleyen ve ona katılan çoğunluk, yöneticileri; Sava­şın yürütülmesinin sorumluluğundan kaçan, fakat yine dc bu sorumluluğu kabuledenlere bir çok teorik tez sağlıyan Kautsky kesimi; savaşa açıkça karşı çıkanve bunun karşısına uluslararası dayanışmayı ve proletarya devrimini koyan RosaLuxemburg ve Kar] Liebknecht'in önderliğindeki kesim.

642

luluğu söz konusu olduğu ölçüde sorumluluktan kurtulmak ve bu devrimin uluslararası bağlantılarını yadsımak yolunda bir çabayı temsil etmektedir. Savaş ve Rus Devrimi olaylarında kanıtlanan, Rusya’nın olgun olmadığı değil, Alman proletaryasının kendi tarihî görevlerini yerine getirmek bakımından olgun olmadığıdır. Rus Devriminin eleştirici bir incelemesinin ilk görevi ise bunu tam an­lamıyla açığa çıkartmaktır.

Rusya'daki devrimin kaderi bütünüyle uluslararası olaylara da­yanıyordu. Bolşeviklerin kendi politikalarını bütünüyle dünya prole­tarya devrimine bağlamış olmaları, siyasal ileri görüşlülüklerinin, ilkeye bağlılıklarının ve politikalarındaki cüretli genişliğin açık bir kanıtıdır. Bunun içinde, kapitalist gelişmenin son on yıl içinde sağladığı güçlü ilerleme görülmektedir. 1905 07 devrimi Avrupa’da yalnızca hafif bir yankı uyandırmıştı. Bu nedenle de, yalnızca bir giriş bölümü olarak kalmak zorundaydı. Devamı ve sonucu, Avru­pa’nın daha ileriki gelişmelerine bağlıydı.

Açıktır ki, deney ve derslerin hâzinesini eleştirici olmayan öv­güler değil, yalnızca sorunun özüne inen ve akıllıca yapılmış eleştiri­ler ortaya çıkartabilir. Bugün, dünya tarihindeki proletarya dikta­törlüğünün (düşünülebilecek en güç koşullar altında, emperyalistle­rin yaptıkları kütle katliamının evrensel ateş ve kargaşasının orta­sında oluşan, Avrupa’daki en gerici askerî iktidarın ağlarına takıl­mış bulunan, uluslararası işçi sınıfı bakımından da tam bir başa­rısızlığın eşlik ettiği) ilk denemesini değerlendirirken, böylesine anormal koşullar altındaki bir proletarya diktatörlüğü denemesin­de yapılmış veya yapılamadan bırakılmış herhangi bir şeyin m ü­kemmelliğin doğruluğunu temsil ettiğini düşünmek çılgınlık olurdu. Tersine, sosyalist politikanın temel kavramları ve bunların tarihsel ön gerekleri hakkında özlü bir bilgi, bizi, böylesine zorunlu koşullar altında, en dev idealizmin ve en zor sınavlardan geçmiş devrimci enerjinin bile, demokrasi ve sosyalizmi gerçekleştirmede yetersiz oldu­ğunu ve ancak herbirine yönelmiş çarpık bir girişime varabilece­ğini anlamağa zorluyor.

Bunu bütün temel görünümleri ve sonuçlarıyla açıkça ortaya çıkartmak, bütün ülkelerin sosyalistlerinin başlıca görevidir; çünkü biz ancak bu acı bilgiye dayanarak, uluslararası proletaryanın, Rus Devriminin kaderine karşı taşıdığı sorumluluğun korkunç büyük­lüğünü ölçebiliriz. Kaldı ki, proletarya devriminin kararlı ulusla­rarası eyleminin belirleyici önemi de, ancak buna dayanarak et­kili olabilir. Bu eylemin zorunlu desteği olmaksızın, tek b ir ülke proletaryasının en büyük enerji ve en büyük fedakârlıkları bile, ka­çınılmaz olarak, çelişki ve falsoların çıkmazına yuvarlanır gider.

643

Rus Devrimine yön veren zeki kafaların, yani Lenin ve Troç- ki’nin de, her çeşit tuzaklarla dolu dikenli yollarında attıkları bir çok önemli adıma, ancak en büyük iç duraksamalar geçirdikten ve en sert iç muhalefetle uğraştıktan sonra karar verdiklerine kuşku yoktur. Olayların kükreyen girdabının ortasında, sert baskı ve zo­runluluk koşullan altında yaptıkları ya da yapamadan bıraktıkları bütün şeylerin, Enternasyonal tarafından, yalnızca eleştirısiz hay­ranlığın ve gayretkeş taklitçiliğin yöneltilebileceği bir sosyalist politikasının parlak örneği olarak görülmesi gerektiği inancı kadar onların düşüncelerinden uzak b ir şey olamaz.

Rus Devrimînce şimdiye kadar tutulan yolun eleştirici bir ince­lemesinin, Alman kütlelerinin öldürücü durağanlığım giderebilecek tek şey olan Rus Devrimi örneğine duyulan saygıyı ve onun çekici gücünü zayıflatmaya yolaçacağı korkusu da bundan daha az yan­lış değildir. Hiçbir şey gerçeğe bundan daha uzak değildir. Alman­ya'daki işçi sınıfının devrimci enerjisi, bir daha hiçbir zaman, mer­hum Alman Sosyal Demokrasisinin vasilik metotları havasıyla uyan- dınlamaz. Böyle bir uyanış, bizim «yüksek komitelerimiz» olsun ve­ya «Rus örneği»ndekiler gibi olsun, herhangi bir kusursuz otorite ta ­rafından bir daha hiçbir zaman gerçekleştirilemez. Alman prole­taryasında tarihsel bir eylem için gerekli yeteneği yaratabilecek olan, devrimci bir «haydah» atılımı değil, tam tersine, ancak, du­rum un korkutucu ciddiliğinin, üstlenilen görevlerin karmaşıklığı­nın kavranması, kütlelerin -Sosyal Demokrasinin onyıliardır her vesilesiyle sistemli bir biçimde yok ettiği- eleştirici yargı ye­teneği, siyasal olgunluğu ve ruhsal bağımsızlığıdır. Bir dev­rimci hayda-havası yaratılarak değil, fakat oldukça tersine: yalnızca söz konusu görevlerin bütün korkulu ciddiyetini, ka­rışıklığını kavrayışla; yalnızca siyasal olgunluğun ve ruhun ba­ğımsızlığının bir sonucu olarak; jmlnızca kitleler bakımından eleş­tirici bir yargılama için yıllardır Sosyal Demokrasi tarafından sis­temli olarak çeşitli vesilelerle öldürülen yeterliliğin bir sonucu ola­rak. Alman proletaryasında tarihî eylem için özgün nitelikler yalnız­ca böyle doğabilir. Rus Devriminin bütün tarihsel bağlantıları için­de eleştirici b ir çözümlemesine girişilmesi, Alman işçi sınıfı kadar uluslararası işçi sınıfının da şimdiki durumun bir uzantısı olarak karşısına çıkan görevleri için en iyi eğitimdir.

M arttaki başlangıcından Ekim Devrimine kadar, Rus Devrimi­nin birinci dönemi, genel çizgileriyle Büyük İngiliz Devriminin de Büyük Fransız Devriminin de gelişme sürecine tastamam uymak­tadır. Bu, burjuva toplumunun rahminde oluşan devrimci güçlerin her ilk genel ayaklanmasının tipik sürecidir.

644

Gelişimi, genel olarak yükselen bir çizgi boyunca, ılımlı başlan­gıçlardan amaçların daha köktencileşmesine ve buna paralel olarak sınıflar ve partilerin koalisyonundan köktenci tek parti yönetimine doğru ilerlemektedir.

Mart 1917’deki patlak verişinde, devrimin başında «Kadetler», yanı liberal burjuvazi bulunuyordu.* Devrim dalgasının ilk genel yükselişi, herkesi ve herşeyi kendisiyle birlikte sürüklemişti. Aşı­rı gerici dört sınıfın oy hakkının aşırı gerici ürünü olan ve dar­beden doğan Dördüncü Duma bir anda devrimin bir organı olma durumuna dönüşmüştü. Bütün burjuva partileri, milliyetçi sağdan olanlar, bile bir anda mutlakivetçiliğe karşı sık bir saf meydana ge­tirdiler. Mutlakiyetçilik ilk hücumda ölmüş ve düşmesi için yalnız­ca dokunmanın yeteceği bir organ gibi, neredeyse mücadelesiz yıkı- lıvermişti. Liberal burjuvazinin de hiç olmazsa tahtı ve hanedanı kurtarm ak için giriştiği kısa çaba bir kaç saat içinde çöktü. Eski­den Fransa’da aşılması on yıllar süren mesafeleri, olayların yıkıcı ilerleyişi günler ve saatler içinde aştı. Bunun böyle olmasıyla, Rusya’nın Avrupa’nın yüzyıllık gelişiminin sonucunu gerçekleştirdi­ği ve hepsinden önemlisi, 1917 devriminin Alman «kurtarıcın ın bir armağanı değil, 1905-07’nin doğrudan doğruya devamı olduğu açıkça ortaya çıktı. M art 1917 hareketi, kendisini doğrudan doğruya on yıl önce çalışmasının kesildiği noktaya başlamıştı. Demokratik cum­huriyet, devrimin en baştaki çıkışının kendi içinde olgunlaşmış, tam ürünüydü.

Şimdi, oysa, ikinci ve daha güç görev başladı. İlk andan beri, devrimin itici gücü şehirli proletarya kütlesiydi. Oysa, bunun istek­leri kendini siyasal demokrasinin gerçekleşmesi ile sınırlamıyordu; tersine, uluslararası politikanın en can alıcı sorunuyla - âcil barış ile - ilgileniyordu. Ayın zamanda devrim, âcil barış için aynı isteği ortaya atan ordu kütlesini ve toprak sorununu, 1905’ten bu yana devrimin gerçek ekseni olan toprak sorununu ön plâna iten köy­lü kütlesini de kavrıyordu. Âcil barış ve toprak — bu iki amacı kaçınılmaz olarak devrimci cephedeki iç bölünme izledi. Âcil barış isteği, Milyukov’un sözcülüğünü yaptığı liberal burjuvazinin emper­yalist eğilimleri ile en uzlaşmaz bir çatışma halindeydi. Öte yan­dan, toprak sorunu, burjuvazinin öteki kanadı olan kırsal mülk sahip­leri için korkunç bir umacıydı. Bunun yanı sıra da, genel olarak

■ K adetler, kendisini Anayasacı Demokratlar olarak adlandıran partinin Rusça baş harflerinin m eydana getirdiği bir kısaltmadır.

645

kutsal özel mülkiyet ilkesine, bütün mülk sahibi sınıf için hassas bir noktaya karşı bir saldırıyı temsil ediyordu.

Böylece, devrimin ilk başarılarının hemen ertesi günü, iki can alıcı sorunda -barış ve toprak sorunlarında- bir iç mücadele baş­ladı. Liberal burjuvazi, dikkati bu sorunlardan başka yerlere çekme taktiğine girişti. Emekçi kütleleri, ordu, köylüler gitgide daha şid­detle bastırdılar. Cumhuriyetin siyasal demokrasisinin kaderinin ba­rış ve toprak sorunlarına bağlı olduğu hiç kuşku götürmezdi. Dev­rim in ilk fırtınalı dalgasıyla sürüklenen burjuva sınıfları, kendileri­nin cumhuriyet hükümeti noktasına kadar getirilmelerine izin ver­mişlerdi. Şimdi ise, geride bir destek üssü aramağa ve sessizce bir karşı - devrim düzenlemeğe başlarlardı. Petersburg’a karşı Ka­ledin Kazak seferi bu eğilimin açık bir anlatımıdır. Saldırı başarılı olsaydı, yalnızca barış ve toprak sorunlarının kaderi değil, aynı za­manda cumhuriyetin kaderi de belirlenecekti. Askerî diktatörlük, proletaryaya karşı terör dalgası, sonra da monarşiye dönüş kaçı­nılmaz sonuçlar olacaktı.

Bundan biz, Rus Kautskycilerinin veya Menşeviklerinin kendi­lerini yönetmesine izin verdikleri taktiklerin, hayâıci ve esas itiba­rıyla gerici niteliğini çıkartabiliriz. Bunlar, Rus Devriminin burju­va niteliği efsanesine bir tu tku gibi alışmış olduklarından -görü­yorsunuz ya, Rusya şimdilik bir toplumsal devrim için olgun sayıl­mıyor!- burjuva liberalleri ile bir koalisyona çaresizlik içinde sarıl­mışlardı. Fakat bu, devrimin doğal iç gelişimi ile bölünmüş ve biri- biriyle en keskin iç çatışmaya girişmiş unsurların birliği anlamına gelmektedir. Akselrod’lar ve Dan’lar. devrime ve onun ilk meyvası olan demokrasiye en büyük tehlike tehdidinin geldiği bu smıf ve partilerle, her ne pahasına olursa olsun, işbirliği yapmak istiyorlar­dı.

Bu gayretli adamın (Kautsky), Dünya Savaşının dört yılı boyun­ca yorulmak bilmeyen barışçı ve metotlu yazılarıyla, sosyalizmin dokusunda nasıl biribiri ardından delikler açtığını gözlemlemek, özellikle çarpıcıdır. Bu, tek b ir bütün parçanın kalmadığı, sosya­lizmin delik deşik edilip eleğe döndürüldüğü bir çabadır, izleyici­lerinin. resmî kuramcılarının hummalı çalışmasına bakıp, onun her yeni buluşunu gözlerini bile kırpmadan yuttukları eleştiri siz ilgi­sizliğin eşine, ancak Scheidemann ve ortaklarının sosyalizmin uy­gulamasında bir çok delik açmasını izleyenlerin ilgisizliğinde rast­lanabilir. Gerçekten, bu ikisinin çabaları biribirlerini bütünüyle tamamlamaktadır. Savaşın patlak verişinden bu yana Kautsky, Mar- xizm tapınağının resmî koruyucusu olarak, aslında yalnızca, Schei- demaıın’ların uygulamada yaptıklarının aynısını teoride yapmıştır.

6 46

Yani (1) Enternasyonal bir barış aracıdır; (2) silâhsızlanma, Millet­ler Cemiyeti ve milliyetçilik; son olarak da (3) sosyalizm değil de­mokrasi.*

Bu durumda, Bolşeviklerin eğilimi, ancak o sayede demokrasiyi kurtaracak ve devrimi ileriye götürecek taktikleri en başından beri benimsemiş ve onları demir gibi bir tutarlılıkla izlemiş olmanın, ta­rihsel görevini yerine getirmektedir. Bütün iktidar yalnızca işçi ve köylü kitlelerinin eline, sovyetlerin eline! - bu, gerçekten, devrimi içine düştüğü güçlükten kurtaracak tek yoldu; Bolşeviklerin kördü­ğümü çözdükleri, devrimi dar bir çıkmaz yoldan kurtardıkları ve ona serbest ve açık alanlara giden engelsiz bir yolu açtıkları kılıç darbesiydi.

Böylece Lenin’in partisi Rusya’da ilk dönemde devrimin gerçek çıkarını kavrayan tek kuruluştu. Bu, devrimi ileriye götüren ve sosyalist politikayı sürdüren tek partiydi.

Yine bu, devrimin başlangıcında, haklarında kovuşturma ya­pılan, iftira yağdırılan, takip edilen ve her yandan saldırıya uğra­yan bir azınlık olmalarına rağmen, en kısa zamanda devrimin ba­şına geçenlerin ve bütün demokrasinin devrimci unsurlarını, Sosya­list Devrimcilerin sol kanadını olduğu kadar, bütün asıl halk kütlele­

* Bu parça e l yazmasının başka bir çok yerinde olduğu gibi, Rosa Luxemburg- un daha sonra genişletilmek ve tamamlamak istediği kaba kavramlar biçimindedir. Sosyal Demokrat koalisyon hükümetinin askerî ajanları tarafından öldürülmesi, onun eserini tamamlayıp, gözden geçirmesini engellemiştir. «.Barış aracı olarak. Enternas­yona li deyimi. Kautsky'nin Enternasyonalin savaştaki iflâsı için sağladığı mazeret­lere («bir barış aracı savaş zamanlarına uymaz») değinmektedir. Aynı zamanda, muhtemelen. Enternasyonal’in barışçı olm ası nedeniyle, devrimci m ücadelenin aracı olm adığı teorisine de değinmektedir. Kautsky savaşa karşı devrimci bir mücade­le yerine, (savaşın nedenlerini ve köklerini yok etmeksizin!) hayalci bir silâhsızlanma lâfını koymuştu. Dünyadan savaşı kaldıracağı umulan M illetler Cemiyeti'ne savu­nular sağlamıştır. Her ülkenin sosyalistleri, tıluslararasıcılığı terkettiklerinde, kendi hükümetlerini \ e egemen sınıflarını desteklediklerinde ve teoride ve pratikte ulus- lararasıcı değil de ulusçu durumuna geldiklerinde, Kautsky onları haklı göster­mişti. Ciddi olarak sosyalizm için mücadele bağladığı zaman. Scheidemann’lar u y ­gulamada kapitalizmi sosyalizme karşı savunurken. Kautsky de teoride, kapitalist «demokrasi» soyut olarak demokrasiymişçesine ve onlar «demokrasinyi savunu- yormuşçasına hareket ederek aynı şeyi yapmıştı. Dolayısıyla üçüncü nokta, sosya­lizm e karşı demokrasiyi yüceltm e anlamına gelmektedir.

Bu parça, biraz daha genişletilmiş biçimi ile şöyle o lab ilird i:«(1) Y alnızca barış zamanı için ve barışın korunması için bir araç olarak

Enternasyonal; (2> uluslararasıcılığa karşı silâhsızlanma doktrini avukatlığı, M il­letler Cemiyeti ve ulusçuluk savunuculuğu; (3) ve sosyalizm e karşı ‘dem okrasi’ avukatlığı.»

rini; şehir proletaryasını, orduyu, kendi bayrakları altında topla- yabilenlerin. niye Bolşevikler olduğunu da açıklamaktadır.“

Rus Devriminın kendini içinde bulduğu gerçek durum, bir kaç ay içinde iki şıkka inmişti: ya karşı-devrimin zaferi ya da proletar­ya diktatörlüğü - ya Kaledin ya da Lenin. Her devrimde ilk sarhoş­luk geçtikten sonra hemen ortaya çıktığı gibi, objektif durum böyley- di ve kendisini, Rusya’da burjuva devrimci çerçevesi içinde hiç bir çözümü olmayan, somut ve can alıcı barış ve toprak sorunlarının bir sonucu olarak ortaya koymuştu.

Rus Devrimi, her büyük devrimin temel dersini, varlık yasası­nı doğrulamaktan başka bir şey yapmamıştır: ya devrim hızlı, fır­tınalı ve kararlı bir tempoda ilerler, bütün engelleri demir gibi bir elle yıkar ve hedeflerini daha da ileriye koyar ya da kısa zamanda za­yıf çıkış noktasının gerisine atılır ve karşıdevrim tarafından bastırı­lır. Devrimde, hareketsiz durmak, zamanı bir noktada geçirmek, ulaş­mayı başardığı ilk hedefle yetinmek hiç bir zaman mümkün değildir. Kurbağalarla fareler arasındaki parlamenter çatışmalardan alman yarım - akıllı dersleri, devrimci* taktik alanına uygulamaya çalışan bir kimse, böyle yapmakla, olsa olsa, devrimin psikolojisinin ve var­lık yasalarının kendisine yabancı olduğunu ve bütün tarihî deney­lerin kendisi için yedi mühürle kapanmış bir kitap gibi durduğunu göstermiş olur.

1642’deki patlak verişinden itibaren, İngiliz Devrimınin çizgi­sini alm. Orada eşyanın mantığı, önderleri, I. Charles ile belirleyi­ci bir savaştan ve onu yenmekten özellikle kaçman Presbiteryen- lerin ilk zayıf duraksamaları, kaçınılmaz olarak, yerlerini, onları, par­lamentodan atan ve iktidarı ele geçiren Bağımsızların almasını zo­runlu kıldı. Aynı biçimde, Bağımsızların ordusu içinde de, askerlerin aşağı küçük burjuva kütlesi, Lilbumecu «Leveller»ler bütün Bağım­sız hareketinin itici gücünü meydana getirdiler, tıpkı, sonunda as­ker kütlesinin içindeki proleter unsurların, toplumsal devrim tu tku­sunda en ileri giden ve anlatımlarını «Digger» hareketinde bulan

* Sosyalist Devrimciler, geniş olçiidc küçük burjuvalar, sınıfından kopmuş ay­dınlar ve köylülerden oluşan bir partiydi. Marxist bir parti değildi. Program Rus­ya'da bir demokratik devrimin savunulmasını içeriyordu. Rosa Luxemburg burada (»demokratik devrimci ıınsurlar»dan söz ederken, banş. toprağa el konulması ve iktidarın sovyctlcre gerilm esi mücadelesinde Bolşeviklere katılan. Sosyalist Devrim ­ci Partinin sol kanadına değinmektedir. Bunlar da daha sonra, esas olarak Brest-Li- tovsk Antlaşmasının imzalanması konusunda Bolşevlklerle bozuştular.

64X

unsurların da, demokratik «Leveller»ler partisinin mayasını mey­dana getirdikleri gibi.*

Devrimci proleter unsurların bütün asker kütlesi üzerindeki manevi etkisi olmasaydı, askerlerin demokratik kütlesinin Bağımsız­lar partisinin burjuva üst katlarına baskısı olmasaydı, ne Uzun Par­lamento Presbiteryenlerden «temizlenebilir», ne I. Charles taraftar­ları ve İskoç ordusu ile yapılan savaş zaferle bitebilir, ne I. Charles yargılanıp idam edilebilir ve ne de Lordlar Kamarası lağvedilip. Cumhuriyet ilân edilebilirdi.

Ya Büyük Fransız Devriminden sonra ne oldu? Burada dört yıl­lık mücadeleden sonra iktidarın Jakobenler tarafından ele geçiril­mesinin, devrimin zaferlerini korumak. Cumhuriyeti geliştirmek, feo­dalizmi ezmek, iç olduğu kadar dış düşmanlara karşı da devrimci bir savunma hazırlamak, karşı-devrimin ihanetini bastırmak ve dev­rimci dalgayı Fransa’dan bütün Avrupa’ya yaymak için tek çıkar yol olduğu kanıtlanmıştır.

Rus Devriminin, ilk dönemin «burjuva niteliğini» koruduğunu görmek isteyen Kautsky ve Rus dindaşları. Büyük Fransız devri­minin iyi bilinen iki dönemini, ilk Jironden aşamanın «iyi» devri­mi ile Jakoben ayaklanmasını izleyen aşamanın «kötü» devrimini biribirinden ayıran geçen yüzyılın Alman ve İngiliz liberallerinin tam eşidirler. Bu tarih anlayışının Liberal sığlığı, kesin olarak, «ılımlı olmayan» Jakobenlerin ayaklanması olmaksızın, Jironden aşamasının ilk, alçak gönüllü ve isteksiz başarılarının bile kısa za­manda devrimin yıkıntıları altına gömüleceğini ve -1793’te tarih­sel gelişimin demirden çizgisinin ortaya koyduğu gibi Jakoben dik­tatörlüğüne alternatifin «ılımlı« demokrasi değil,... Bourbon’lann tekrar tahta geçmesi olduğunu anlamaya yana.şmamaktadırlar! «Al­tın orta» [ölçülülük] hiç b ir devrimde korunamaz. Doğanın yasası acele bir karar ister: ya lokomotif tam islimle tarihsel yükselişin en aşırı noktasına kadar gidecektir ya da kendi ağırlığıyla tekrar aşağıdaki başlangıç noktasına kadar vuvarlanacaktır: zayıf güçleri ile onu yarı yolda tutmak isteyecek olanlar da, çaresiz, onunla bir­likte uçuruma sürükleneceklerdir.

Şurası açıktır ki, her devrimde ancak devrimi ileriye götüre­cek uygun sloganları atabilecek ve durumdan bütün zorunlu sonuç­ları çıkartabilecek cesarete sahip olan parti, önderliği ve iktidarı ele geçirebilir. Yine bu, başlangıçta kütleler üzerinde muazzam et-

‘ tngiiiz Devrimindeki «komünist» Leveiler (d ü zley ic i= tesv iyeci) ve Digger (Kazıcı) akımları ile L ilbum c için. bak. G . Sabine, Siyasal Düşünceler Tarihi, cilt 2 Yeni Çağ ( Ankara : Türk Siyasi İlimler Derneği Yay.. 1969). Bi. XXIV. -Der.

6-/9

kisi olan, fakat uzayan kararsızlıklardan sonra iktidarı ve sorum­luluğu almak için elleri ve ayakları ile savaştıktan sonra sahneden aşağılık bir biçimde atılan Rus Menşeviklerinin, Dan’ların, Zeretel- li’lerin ve benzerlerinin sefil rolleri de açıklamaktadır.

Lenin’in partisi, gerçek bir devrimci partinin yükümlülüğünü ve görevini kavrayan ve «Bütün iktidar proletaryaya ve köylülere» sloganlarıyla devrimin sürekli gelişimini güvenceye bağlıyan tek parti olmuştur.

Boylece Bolşevikler, Alman Sosyal Demokratlarının üzerinde her zaman bir kâbus gibi ağırlığını hissettiren ünlü «halkın çoğun­luğunu kazanma» sorununu da çözmüşlerdir. Parlem anter avanaklı­ğın* kemiklerine kadar işlediği kişiler olarak, bu Alman Sosyal De­mokratları, parlemanter çocuk yuvasının -herhangi b ir şeyi ger­çekleştirmek için, ilk önce çoğunluğa sahip olacaksın- özdeyişini devrimlere uygulamağa kalkışmışlardır. Aynı şeyin devrim için de geçerli olduğunu söylüyorlar: önce bir «çoğunluk» olalım. Oysa, devrimin gerçek diyalektiği, parlem anter köstebeklerin bu kuralını başaşağı etmektedir: çoğunluktan devrimci taktiğe değil, devrimci taktikten çoğunluğa -— yolun gerçek yönü budur.

Fırtınalı zamanlarda, yalnızca, nasıl yönetileceğini, yani işlerin nasıl ilerletileceğini bilen bir parti destek kazanabilir. Lenin ve ar­kadaşlarının, tam belirleyici anda, işleri ilerletebilecek tek çözümü («Bütün iktidar proletaryaya ve köylülere») ortaya koyarken gös­terdikleri kararlılık, aşağı yukarı bir gecede, onları haklarında ko­vuşturma yapılan, iftira edilen, önderleri Marat gibi bodrumlarda saklanan yasa-dışı bir azınlık olmaktan, durumun mutlak hâkimi durumuna getirmiştir.

Ayrıca, Bolşevikler bu iktidarı ele geçirmenin hedefi olarak, hemen eksiksiz, uzun vadeli bir devrimci program kabul ettiler: burjuva demokrasisinin koruyuculuğu değil, sosyalizmi gerçekleştir­me amacıyla b ir proletarya diktatörlüğü. Böylece, ilk kez sonul amacı sosyalizm olan pratik bir siyaseti doğrudan programı olarak ilân etmenin kaybolmaz tarihî şanım kazandılar.

Tarihî bir anda, bir partinin ortaya koyabileceği yiğitliğin, dev­rimci uzak görüşün ve tutarlılığın en fazlasını, Lenin, Troçki ve başka arkadaşlar büyük ölçüde ortaya koymuşlardır. Bolşevikler, batı Sosyal Demokrasisinde eksik olan bütün devrimci şeref ve ye­terliği temsil etmektedirler. Onların Ekim ayaklanması, yalnızca

* Bıı terini (parliamentary cretinism ), ilk kez, bütün tarihi, parlemanter öneri­lerin. oylam aların ve usûl tartışmalarının belirlediğine inanan parlamentocular için M ars tarafından kullanılmıştır,

650

Rus Devriminin gerçek kurtuluşu değil, aynı zamanda uluslarara­sı sosyalizmin şerefinin de Kurtuluşu olmuştur.

İKİNCİ BÖLÜM

BOLŞEVİK TOPRAK POLİTİKASI

Bolşevikler İngiliz «Leveller»lerinin ve Fransız Jakobenleri- nin tarihî mirasçılarıdır, ta k a t iktidarın ele geçirilmesinden sonra karşılarına çıkan somut görev, tarihî seleflerinin görevleriyle karşı- laştırılamıyacak kadar güçtü. (Tarım sorununun önemi. 1905’de bi­le. Sonra, Üçüncü Duma’da, sağ-kanat köylüleri! Köylü sorunu ve savunma, ordu.*)

Doğal olarak, sorunun toprağa köylüler tarafından doğrudan doğruya hemen el konulması ve dağıtılmasıyla çözülüşü, şu iki fark­lı şeyi elde etmek için en kısa, en basit, en açık formüldü: büyük toprak sahipliğini yıkmak ve köylüleri hemen devrimci hükümete bağlamak. Proleter sosyalist hükümetini güçlendirmek için siyasal bir tedbir olarak, bu mükemmel bir taktik hareketiydi. Oysa, ne yazık ki. bu işin iki yanı vardır ve madalyonun tersi, toprağa doğ­rudan doğruya köylüler tarafından el konulmasının genel olarak sosyalist ekonomiyle hiç ilgisi olmamasıdır.

Tarımsal ilişkiler söz konusu olduğunda ekonomik ilişkilerin sosyalist bir dönüşümü iki şeyi öngörür:

Önce, teknik bakımdan tarımsal üretimin en ileri ve en yoğun araçları ve yöntemleri olarak yalnızca büyük topraklı mülklerin millileştirilmesi, toprakta sosyalist üretim biçimine bir başlangıç olarak hizmet edebilir. Besbelli, küçük köylünün elindeki toprak parçasını almak zorunlu değildir ve onun, rahat rahat, toplumsal üretimin üstün yararlarıyla gönüllü olarak kazanılmasını, önce koo­peratiflerde birliğin, sonra da bütünüyle toplumsallaştırılmış genel bir ekonomiye girmenin yararlarıyla ikna olmasını bekleyebiliriz, yine de. toprakta yapılacak her sosyalist ekonomik reform büyük

* El yazması, burada da, başka bir takım yerlerde olduğu gibi, Rosa Luxem- burg'un daha sonra genişletmeyi tasarladığı kaba notlardan ibarettir. Bu bölümlerin anlam lan, getıel olarak çok açık olduğundan, onları, yazarın bıraktığı gibi, kelime kelime çevirmeyi tercih ettim.

651

ve orta toprak sahipliği ile başlamalıdır. Burada mülkiyet hakkı önce bütünüyle ulusa veya (sosyalist hükümet kurulunca aynı şeye varan) devlete devredilmelidir; çünkü tarımsal üretimin, içten iliş­kili büyük ölçüde sosyalist üretimin gereklerine uygun olarak ör­gütlenmesi olanağını ancak bu sağlayabilir.

Bunun yanısıra, ikinci olarak, burjuva toplumunun çok özel bir yanı olan kırsal ekonomi ile endüstri arasındaki ayrılığın ikisinin karşılıklı olarak biribirine girmesini ve kaynaşmasını getirecek bir yoldan, tarımsal ve endüstriyel üretimin ortak bir bakış açısına gö­re planlanmasına yol açacak biçimde sona erdirilmesi de, yine bu dönüşümün ön koşullarından biridir.

Nasıl bir bağımsız biçim alırsa alsın, pratik ekonomik düzenle­meler -ister bazılarının önerdiği gibi şehir komünlerince, ister bir hükümet merkezinden yönetilsin- her olayda bir merkezden yürür­lüğe konulacak bir reformu izlemeli, bunun arkasından da toprağın millileştirilmesi gelmelidir. Büyük ve orta boy toprakların millileş­tirilmesi ve endüstriyel tarım ın birliği — bunlar herhangi b ir sosya­list ekonomik reformun iki temel gereğidir ve bunlar olmadan sos­yalizm olmaz.

Rusya’daki Sovyet Hükümeti bu güçlü reformları uygulama- rruştır diye, kim bunun için onları suçlayabilir! Kısa yönetim süre­si içinde, iç ve dış mücadelelerin sürükleyici girdabının merkezin­de, sayısız düşman ve muhalifle çevrili olan Lenin ve arkadaşların­dan bunu istemek veya beklemek, böyle koşullar altında en zorlu görevlerden birini, hatta rahatlıkla söyleyebileceğimiz gibi, toplu­mun sosyalist dönüşümünün en zorlu görevini çözmüş olmalarını veya hatta hakkından gelmelerini ummak - gerçekten yanlış bir dav­ranış olurdu! Batı’da ve en elverişli koşullar altında bile, biz de, bu dev görevin karışık güçlüklerinin binlercesinin en kötüsünden kur­tulmadan önce, bu çetin cevizde bir çok diş kıracağız!

Her durumda, iktidara gelen b ir sosyalist hükümet tek bir şey yapmalıdır: daha ilerdeki bir sosyalist tarım reformu için bu temel önkoşula yönelecek tedbirler almalıdır; hiç olmazsa bu tedbirleri engelleyecek herşeyden kaçınmalıdır.

Şimdi Bolşeviklerin ortaya attığı slogan, toprağa köylülerce he­men el konulması ve dağıtılması, zorunlu olarak ters yana yönel­mektedir. Bu yalnızca sosyalist olmayan bir tedbir değildir, bu ted­birlere giden yolu kesmekte, tarımsal ilişkilerin sosyalist dönüşü­münün önüne aşılmaz engeller yığmaktadır.

Lenin ve arkadaşlarının kısa ve özet sloganına göre - «gidin ve toprakları kendiniz alın»- topraklara köylüler tarafından el konul­ması. yalnızca büyük toprak sahipliğinin yerine, âni. karışık bir de-

652

gışimle köylü toprak sahipliğine geçilmesine yol açmıştır. Yaratılan bir toplumsal mülkiyet değil, özel mülkiyetin yeni bir biçimidir, yanı, buvük toprakların orta ve küçük topraklara veva göreli ola­rak ileri geniş üretim birimlerinin Firavunlar zamanından kalma teknik araçlarla işleyen ilkel küçük birimlere bölünmesidir.

Hepsi de bu değildir! Bu tedbirler ve uygulamaların karmaşık ve tamamıyla keyfi olması sonucunda, toprak mülkiyetindeki fark­lılık. yokolmak bir yana, daha da keskinleşmişim. Her ne kadar Bol- şevıkler, köylü kütlesini, soyluların topraklarına el konulmasının bir bakıma kollektif bir davranışa çevrilmesi için köylü komiteleri kurmaya çağırdılarsa da. gerçek uygulamada ve topraktaki gerçek iktidar ilişkilerinde bu genel öğüdün herhangi bir şeyi değiştiremi- yeceği açıktır. Komiteyle veya komitesiz. her Rus köyünde gerçek iktidarı elinde bulunduran köy burjuvazisini meydana getiren zen­gin köylüler ile tefecilerdir ve kuşkusuz tarım devriminin baş ya- rarlanıcıları bunlar olmuştur. Görmek için orada bulunmaksızın, herkes kendisi, toprağın dağıtımı sırasında köylüler arasındaki top­lumsal ve ekonomik eşitsizliğin yokolmayıp artacağım ve sınıf çe­lişkilerinin daha keskinleşeceğini düşünebilir. Fakat, bu iktidar de­ğişimi, proletarya ve sosyalizmin çıkarları aleyhine meydana gel­miştir. Daha önce, toprakta sosyalist reforma karşı çıkacak yalnız­ca küçük bir soylu ve kapitalist toprak sahipleri kastı ve küçük zen­gin köy burjuvazisi azınlığı vardı. Halkın devrimci bir kütle hare­keti ile buna el koyması ise, çocuk oyuncağıydı. Fakat şimdi, «el koyma»dan sonra, tarımsal üretimin toplumsallaştırılması için her­hangi bir girişimin düşmanı olarak, yeni kazandıkları mülklerini her sosyalist saldırıya karşı diş ve tırnakla savunacak, muazzam, yeni ortaya çıkmış ve güçlü bir mülk sahibi köylüler kitlesi vardır. Tarımsal ekonominin gelecekte toplumsallaştırılması sorunu -bu. Rusya’da genel olarak herhangi bir üretimin toplumsallaştırılması- dır- şimdi şehir proletaryası ve köylü kütlesi arasında bir muhale­fet ve mücadele sorunu haline gelmiştir. Bu çelişkinin daha şimdiden ne kadar keskin duruma girdiğini, tıpkı Prusya Junkerlerinin yap­tıkları gibi, aşırı kâr sağlamak amacıyla yaşam için zorunlu ihtiyaç maddelerini istiflemek üzere şehirlerde girişilen köylü boykotları göstermektedir.

Fransız küçük köylüsü, kendisine kaçakların el konulmuş top­raklarım veren Büyük Fransız devriminin en yürekli savunucusu olmuştur. Napoleon’un askeri olarak Fransa bayrağını zafere taşı­mış. bütün Avrupa’yı aşmış ve biribiri ardından her ülkede feoda­lizmi parçalayıp dağıtmıştır. Lenin ve arkadaşları da kendi tarım sloganlarından benzer bir sonuç ummuş olabilirlerdi. Fakat şimdi

Rus köylüsü kendi yumruğu ile toprağı ele geçirdikten sonra, top­rağını borçlu olduğu devrimi, Rusya’yı savunmayı hayâl bile etmi­yor. İnatla yeni mülküne gömülmüş ve devrimi düşmanlarına, dev­leti çürümeye, şehir nüfusunu açlığa terketmiştir.

(Lenin’in endüstrinin merkezileştirilmesinin, bankaların, ticare­tin ve endüstrinin millileştirilmesinin gerekliliği üzerine konuşması. Neden toprağın değil? Burada, tersine, merkeziyetçilikten uzaklaşma ve özel mülkiyet.

(Lenin’in kendisinin devrimden önceki tarım programı farklıy­dı. Slogan, çokça suçlanan Sosyalist-Devrimcilerden, hatta, kendili­ğinden gelişen köylü hareketlerinden devralınmış.

(Tarımsal ilişkilere sosyalist ilkeleri sokmak için, Sovyet hükü­meti şimdi genellikle şehirdeki işsiz proleterlerden tarım komünle­ri yaratm a peşinde. Bu çabaların sonuçlarının, tarımsal ilişkilerin tümüne göre ölçüldüğünde yokolacak kadar önemsiz kalacağım ön­ceden görmek kolaydır. Sosyalist ekonomi için en elverişli başlan­gıç noktalarından sonra, büyük topraklar küçük birimlere bölündük­ten sonra, şimdi önemsiz başlangıçlardan komünist üretim birimi modelleri kurmaya çalışıyorlar. Bu koşullar altında bu komünlerin genel bir toplumsal sosyal reform değil, yalnızca deney olarak ka­bul edildikleri ileri sürülebilir. Primli tahıl tekelleri. Şimdi fırsat kaçtıktan sonra (post-festum) sınıf savaşını köye sokmak istiyorlar!*)

Leninist tarım reformu, kırsal alanlarda dirençleri soylu büyük toprak sahiplerininkinden daha tehlikeli ve inatçı olacak yeni ve güçlü, yaygın bir sosyalizm düşmanları tabakası yaratmıştır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

M İLLİYETLER SORUNU

Bolşevikler, askerî yenilginin Rusya’nın çökmesine ve dağılma­sına dönüşmüş olmasından da bir ölçüde sorumludurlar. Ayrıca, Bolşeviklerin kendileri, politikalarının en başında yer verdikleri bir sloganla, bu durumun objektif güçlüklerini büyük ölçüde daha keskinleştirmişlerdir; sözde halkların kendi kaderlerini tayin hak­

* Burada da. parantez içindeki sözler, yazar tarafından broşür tamamlanırken genişletilecekti.

654

kı veya -bu sloganın gerçekten üstü kapalı olarak demeğe geldiği- Rusya’nın dağılması.

Rus imparatorluğunun çeşitli milliyetlerinin kendi kaderlerini «Rusya’dan, hükümet bakımından bile ayrılma hakkı noktasına ka­dar» bağımsızca tayin etmeleri hakkı formülü, Milyukovcu ve sonra Kerenskici emperyalizme* karşı muhalefetleri sırasında Lenin ve arkadaşları tarafından doktriner bir inatçılıkla özel bir savaş nara­sı olarak ortaya atılmıştı. Bu, onların Ekim Devriminden sonraki iç politikalarının da eksenini meydana getirdi. Ve Alman emper­yalizmi tarafından kuvvet kullanımına karşı çıkmaları gereken Bol- şeviklerin Brest-Litovsk’daki bütün plâtformlarını oluşturdu.**

Lenin ve arkadaşlarının bu slogana, kendi köklü merkeziyetçi­liklerine olduğu kadar başka demokratik ilkelere karşı takındıkları tavırla da keskin çelişkili olan bu slogana inat ve katı bir tu tarlı­lıkla bağlanmaları, insanı hemen çarpmaktadır. Kurucu Meclise, genel oya, basın ve toplanma özgürlüklerine, kısacası halkın bütü­nü alındığında Rusya içindeki «kendi kaderini tayin etme hakkı»nı meydana getiren temel demokratik özgürlüklerin bütün araçlarına oldukça soğuk bir saygısızlık gösterirken, halkların kendi kaderleri­ni tayin etme hakkına, uğrunda gerçek eleştirinin uygulamaya dö­nük bütün düşüncelerinin durdurulması gereken, demokratik politi­kanın bir mücevheri olarak davranmaktadırlar. Rusya’daki Kurucu Meclis için plebisitin, dünyadaki en demokratik oyvermeye dayalı, bir halk cumhuriyetinin tam özgürlüğü içinde uygulanmış bir ple­bisitin kendilerine biraz olsun kabul ettirilmesine izin vermezler­ken, sonuçlarının çok ayıkça değerlendirilmesine dayanarak bu ple­bisiti kolayca geçersiz ilân ederlerken, hâlâ Rusya’daki yabancı mil­liyetlerin hangi ülkeden olmak istedikleri sorununda, bütün özgür­lük ve demokrasinin gerçek güvencesi, halkların isteklerinin en saf timsali ve milletlerin siyasal gelecekleri meselesinde son başvurula­cak mahkeme gibi «halk oyu»nun savunuculuğunu yapmaktadırlar.

Göreceğimiz gibi, her ülkede siyasal yaşamın demokratik biçim­leri aslında sosyalist politikanın en değerli ve hatta en vazgeçilmez temellerini ilgilendirdiği halde, ünlü «milletlerin kaderlerini tayin hakkı» boş b ir küçük burjuva deyimi ve palavradan başka bir şey

* M ilyukov ve Kerensky hükümetleri. Bolşeviklerden once gelen. Çarın devril­mesinden sonra 1917'nin ilk aylarında kurulan iki rejimdi. Bu hükümetlerin ikisi de, savaşı eski Rus İmparatorluğunun emperyalist amaçları ile sürdürmeye kalkıştılar ve ulusal azınlıkların Rusya’dan ayrılma hakkım yadsıdılar.

** Brest-Litovsk, 1918 başında Sovyet Rusya delegelerinin Alman delegeleri ile barış görüşmeleri yaptıkları kasabadır.

olmadığı için, burada çok açık olan çelişkiyi anlamak daha da güç­tür.

Gerçekte, bu hakkın neyi ifâde etmesi gerekir? Sosyalizmin, bir milletin bir başkasına yaptığı da dahil olmak üzere, her çeşit bas­kıya karşı olduğu, sosyalist politikanın alfabesinde yer almaktadır.

Eğer bütün buna rağmen, Lenin ve Troçki ve arkadaşları gibi, genel olarak, silâhsızlanma, milletlerin birliği ve benzeri bütün üto- pist kelimelere yalnızca alaycı bir biçimde omuz silken öylesine ciddi ve eleştirici politikacılar, burada o kelimelerle tastamam aynı türden boş bir deyimi kendi özel merakları arasına aldılarsa, bu, bize öyle geliyor ki, duruma göre ısmarlanmış bir çeşit politikanın sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Lenin ve arkadaşları, Rus impa­ratorluğu içindeki bir çok yabancı halkı devrim dâvasına, sosyalist proletarya dâvasına bağlamak için, devrim ve sosyalizm adına on­lara kendi kaderlerini tayin etmek için en aşın ve en sınırsız hakkı sunmaktan daha güvenilir bir yol olmadığını açıkça görmüşlerdir. Bu, Bolşevikleriıı, toprağa açlıkları soyluların topraklarına doğru­dan doğruya el konulması sloganı ile giderilen ve böylece devrim bayrağına ve proleter hükümete bağlanacakları sanılan Rus köylü­süne karşı politikalarına da paraleldir. Ne yazık ki, her iki durum da da bu düşünce bütünüyle yanlıştır.

Lenin ve arkadaşları, açıkça, «ayrılık» derecesinde millî kurtu­luş savunucuları olarak, Finlandiya’yı. Ukrayna’yı, Polonya’yı, Lit- vanya’yı, Baltık ülkelerini, Kafkasları vb. Rus Devriminin sadık müttefiklerine dönüştürebileceklerini umarken, bir ters oyuna ta ­nık olduk. Biribiri ardına, bu «milletler» kendilerine yeni bağışla­nan özgürlüğü Rus Devriminin ölümcül düşmanı Alman emperya­lizmi ile ittifak yapmak ve Alman himayesi altında karşı-devrim bayrağını Rusya’nın içine taşımak için kullandılar. Olaylarda kesin bir dönüşe yol açan ve Bolşevikler için içeride ve dışarıda şimdi hüküm süren durumu doğuran, Brest görüşmelerinde Ukrayna ile oynanan küçük oyun bu konuda mükemmel bir örnektir. Finlandi­ya, Polonya, Litvanya. Baltık ülkelerinin ve Kafkas halklarının dav­ranışları bizim burada olağandışı bir durumla değil, sıradan bir oluşumla uğraştığımızı en inandırıcı bir biçimde göstermektedir.

Kuşkusuz, bütün bu durumlarda, bu gerici politikayı sürdüren aslında «halk» değil, yalnızca —kendi proleter kütlelerine karşı en keskin bir karşıtlıkla— «milletlerin kaderlerini tayin hakkı»m ken­di karşı-devrimci sınıf politikalarının bir aracı olma durumuna dön düren burjuva ve küçük-burjuva sınıflarıdır. Fakat —burada soru­nun tam en canlı alıcı noktasına geliyoruz— bu milliyetçimsi sloga­nın utopvacı. küçük-burjuva niteliği şuna dayanmaktadır: sınıf top-

656

.umunun kaba gerçeklerinin ortasında ve sınıf çelişkileri en keskin noktasına vardığında, bu burjuva sınıf yönetiminin bir aracına dön­dürülmektedir. Bolşevikler kendilerinin ve devrimin büyük ölçüde zarar görmesi pahasına şunu öğreneceklerdir ki, kapitalizmin ege­menliği altında halkların kendi kaderlerini tayin etmeleri söz konu­su olamaz, bir sınıf toplumunda ulusun her sınıfı «kendi kaderini» farklı bir biçimde «tayin edebilmek» için çabalar ve burjuva sınıf­ları için milli özgürlüğe bakış noktas! tam olarak o sınıf yönetimine bağlıdır. Ukrayna burjuvazisi gibi, Fin burjuvazisi de, Bolşevizme bağlı kalarak ulusal özgürlük sağlamaktansa. Almanya’nın vahşi yönetimini de oybirliğiyle tercih ediyordu.

Bu şimdiki sınıf ilişkilerini bir biçimde tam tersine çevirme ve devrimci kütlelere dayanarak Rus Devrimiyle birlik olmak için bir çoğunluk oyu sağlama umudu —eğer Lenin ve Troçki tarafından ciddi olarak düşünülüyorsa— anlaşılmaz ölçüde büyük bir iyimser­liği temsil etmektedir. Yok, eğer Alman kuvvet politikası ile düel­loda yalnızca bir gösterişli taktik jesti olarak düşünülmüşse, o za­man da bu tehlikeli bir biçimde ateşle oynamayı temsil eder. Alman askeri işgali olmaksızın bile, ünlü «halk plebisiti», sınır ülkelerinde o anlama geleceği düşünülse dahi, büyük bir olasılıkla Bolşeviklere pek az sevindirici bir sonuç verecektir, çünkü köylü kütlelerinin ve küçük-burjuvaziniıı büyük kesimlerinin psikolojilerini ve burjuva­zinin oyu etkiliyeceğı binlerce yolu göz önünde bulundurmalıyız. Gerçekten ulusal sorun üzerindeki bu plebisitler konusunda, ege­men sınıfın ya amaçlarına uymadığı yerlerde onları nasıl engelleye­ceğini bildiği, ya da her nasılsa yapılabilecekleri yerlerde bunların sonuçlarını sosyalizmin halkoyu ile yürürlüğe konulmasını olanak­sız kılan aym irili ufaklı her çeşit araçla etkileyeceğini bildiği şaş­maz bir kural olarak kabul edilebilir.

Ulusal amaçlar ve ayrılıkçı eğilimler sorununun devrimci mü­cadelenin ortasında bulunan herkese aşılanmış olması ve hatta ön plâna itilmesi ve Brest barışının sonucu olarak sosyalist ve devrim­ci politikanın ölçütü yapılması olgusu, tek başına, sosyalist saflara en büyük karışıklığı getirmeye hizmet etmiş ve gerçekte sınır ül­kelerindeki proletaryanın durumunu yıkmıştır.

Finlandiya’da, sosyalist proletarya, kapalı Rus devrimci örgütü­nün bir parçası olarak döğüştüğü sürece, ağır basan bir güç duru­mundaydı. Fin parlamentosunda. Fin ordusunda çoğunluğa sahipti; kendi burjuvazisini tam güçsüzlüğe indirmişti ve kendi sınırları içinde durumuna hâkimdi.

Veya Ukrayna'yı alın. Yüzyılın başında gümiiş rubleleri ve «Ge

657

nelgeleri»* ile «Ukrayna mi niyetçiliği* uyutmacasmdan ve Lenin’in «bağımsız Ukrayna» merakı çıkmazdan, önce, Ukrayna Rus devrimci hareketinin kalesiydi. Güney Rusya’yı (daha 1902 - 04’te) bir alev de­nizi gibi tutuşturan, böylece 1905 ayaklanmasını hazırlayan devri­min ilk lâvları oradan, Rostov’dan, Odessa’dan, Don bölgesinden ak­mıştı. Aynı şey, Güney Rusya proletaryasının proletarya örgütünün seçkin birliklerini doldurduğu, bugünkü devrimde de> tekrarlanmıştı. 1905’ten bu yana Polonya ve Baltık ülkeleri, devrimin en güçlü ve en güvenilir ocakları olmuş ve buralarda sosyalist proletarya önde gelen bir rol oynamıştı.

Bu ülkenin hepsinde nasıl oluyor da karşı-devrim aniden za­fer kazanıyor? Milliyetçi hareket yalnızca proletaryayı Rusya’dan ayırmakla onu kötürüm bırakmış ve sınır ülkelerin burjuvazisi­nin ellerine teslim etmiştir.

Başka sorunlarda gösterdikleri içten uluslararası sınıf politika­sı ruhuyla davranmak yerine, bütün imparatorluk alanı içindeki devrimci güçlerin en derli toplu birliği için çalışmak yerine, bir dev­rim alanı olarak Rus imparatorluğunun bütünlüğünü dişle, tırnak­la savunmak ve Rus Devrimi bölgesi içindeki bütün ülkelerin prole­taryalarının dayanışması ve bölünmezliği için ayrılıkçılığın her biçi­mine politikanın en yüce buyruğu olarak karşı çıkmak yerine, Bol- şevikler, «ayrılma noktasına kadar ulusların kaderlerini tayin hak­kına» ilişkin kendi milliyetçimsi safsatalarıyla, bunun tam tersini gerçekleştirmişler ve bütün sınır eyaletlerinde burjuvazinin eline en iyi, en istenen bahaneyi, tam karşı-devrimci çabaların bayrağını vermişlerdir. Sınır ülkelerindeki proletaryayı, her çeşit ayrılıkçılı­ğın burjuva tuzağı olduğu gerçeğine karşı uyaracak yerde, kendi slo­ganlarıyla bütün sınır ülkelerindeki kütlelerin kafasını karıştırmak­tan ve onları burjuva sınıf demagojilerine teslim etmekten başka bir şey yapmamışlardır. Bu milliyetçi istekleriyle, Rusya’ya dağıl­mayı getirmişler, Rus Devriminin kalbine sokacağı bıçağı düşmanın eline tutuşturmuşlardır.

Kesin olarak. Alman emperyalizminin yardımı olmaksızın, Ka- utsky’nin Neııe Zeit’mın dediği gibi, «Almanların elinde Alman tü ­fek dipçikleri» olmaksızın, Ukrayna’nın Lubinsky’leri ve öteki kü­çük alçakları, Finlandiya’nın Erich’leri, M annerheim’ları ve Baltık baronları kendi ülkelerinin işçilerinin sosyalist kütlelerine hiç bir

* El yazmasında, "gümüş ruble»nin Rusçasının Alm anlaştırılm ış biçimi oldu­ğunu sandığım K arbow entzen’den söz ediliyor. Bu m uhtem elen özel bir Ukrayna parasını anlatmaktadır. «Genelgeler» de Ukrayna Rada’sınm (ulusal meclisinin) çe­şitli bildiri ve açıklamalarına verilen addır.

6>ü

nmkini 2ay.flatW arbW)UVa2,nm d“ ™ '™ iç le n d ir ip praleUrya-

ulus olmadığı ve hükümeti kurulmadığı, Ş roçenko'm m geric““ cman- Jk şiirlerinin dışında ulusal bir kültürü de olmadığı için bunun

teW yîıyaÛ İalk ' 15 ^ ^ t,PU bir «<“ *ti „ l. t, , " Veni b,r Du!,' älc Alma" mille-tı ve hükümeti kurmak istemesi gibiydi! Birkaç üniversite profesö­rünün ve öğrencisinin bu gülünç tavrı, Lenin ve arkadaşlarının «Muşların ayrılma noktasına kadar kendi kaderlerini tayin hakkı»du Ba l" ¥ n T tahrilderi ^acılığ ıy la şişip bir siyasal güç ol-verdüer k ? 1? ! - 7 ^ 0yun olan bu W ° kadar önem, gulunç oyun can alıcı ciddilikte bir sorun haline geldi—önce de: sonra da hiç bir kökü olmadığından ciddi bir ulusal hareket olarak degıl karş,-devrimin bir yaftası ve ölürken canlanan bavra-

oIdldk- Brest te bu cılk yumurtadan Alman süngüleri çıktı.Sınıf mücadeleleri tarihinde bu deyimlerin çok gerçek anlam-

aı aşı ıgı zamanlar olmuştur. Bu Dünya Savaşında karşı-devrim- cı politikaya ideolojik örgütler sağlama görevinin ona verilmiş ol­ması sosyalizmin mutsuz talihidir. Savaşın başlangıcında Alman Sosyal Demokrasisi, hemen, Alman emperyalizminin yağma seferi­ni Rus Çarlığına karşı eski öğretmenlerimizin (Marx-Engels) cok özlemini çektiği türden bir kurtarm a seferi olarak ilân etmekle, onu korumaya kalkıştı. Marxizmin hurda deposundan bir ideolojik kal­kanla süslemekte acele etti. Ve, bizim hükûmetçi sosyalistlerimizin tam tersi olan Bolşevıklerın talihine de. halkların kaderlerini tayin hakkı hakkındakı sözleriyle, karşı-devrimin değirmenine buğday sağlamak duştu; boylece yalnız Rus Devriminin bastırılması için egı , fakat aynı zamanda Dünya Savaşından doğan bütün bunalımın

yatıştırılması plânlan için de bir ideoloji sağlamış oldular.

• Almanya'da Plattdeutsch adı verilen diyalektin konuşulduğu bölge

Bolşeviklerin politikalarını bu açıdan çok dikkatle incelemek için iyi nedenlerimiz vardır. «Halkların kaderlerini tayin hakkı», Başkan Wilson’un himmetiyle Milletler Cemiyeti ve silâhsızlanma ile eşleştiğinde, altında uluslararası sosyalizmin burjuvaziyle gele­cek hesaplaşmasının yapılacağı savaş narasını meydana getirecektir. Bugün uluslararası sosyalizm için en büyük tehlikeyi meydana ge­tiren kaderini tayin etmeye ilişkin sözlerin, bütün milliyetçi hare­ketin Rus Devriminden ve Brest görüşmelerinden olağanüstü güç­lenme sağladıkları açıktır. Bizim yeniden bu platforma iyice girme­miz gerekecektir. Dikenlerinin Bolşeviklerin kendilerini bile yakala­ması ve kanlı bir biçimde çizmesi mukadder olan bu sözlerin Rus Devrimindeki acıklı kaderi, uluslararası proletaryaya bir uyarı ve bir ders olmalıdır.

Ve bütün bunlar Brest anlaşması zamanında «ek anlaşma» zamanına kadar Almanya'nın diktatörlüğünü izlemişti. Moskova’da iki yüz kefaret kurbanı. Bu durumdan. Terör ve demokrasinin bat­ması doğmuştur.*

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KURUCU MECLİS

Gelin bu sorunu, bir kaç örnek alarak sınayalım.Kurucu Meclis’in Kasım 1917’deki iyi bilinen dağıtılması Bolşe­

v i k l e r i n politikasında önemli bir rol oynamıştır. Bu tedbir onların tak^ tiklerinde bir dönüm noktasını temsil ettiği ölçüde, daha sonraki du­rum ları için de belirleyici nitelikteydi.

Lenin ve arkadaşlarının, kendi Ekim zaferlerine kadar, bir K uru­cu Meclisin toplanmasını şiddetle istedikleri ve bu sorunun Kerenski hükümeti tarafından savsaklanması politikasının, hükümetin Bolşevik

* Bresl-Litovsk anlaşm asının imzalanmasından altı hafta sonra bir zeyl ya da ek imzalandı. »İki yüz kefaret kurbanı» ile Alm an büyükelçisini Kont von Mirbach'ın öldürülmesine adı karışmakla suçlanan kişilerin idamı kastediliyor olabilir. Von Mirbach, »rest antlaşmasının imzalanmasına kadar Bolşeviklerle işbirliği yapan vc sonra muhalefete geçerek anlaşmanın imzalanmasını engellem eye çalışan Sosyalist Devrimci Partinin teröristleri tarafından vurulmuştu. Bu tarihten sonra Rus hükü­meti tek parti hükümeti olmuştur.

66»

lerce suçlanmasının bir maddesini meydana getirdiği ve onların hükü­mete en sert saldırılarına temel teşkil ettiği bir gerçektir. Gerçekten, Troçki, Ekim ’den Brest-Litovsk’a adlı ilgi çekici broşüründe, Ekim Devrıminin bütünüyle devrimin olduğu kadar «Kurucu Meclisin de kurtuluşum u temsil ettiğini söylüyor. Şöyle devam ediyor, «Ve Kurucu Meclise girmenin, Zeretelli’nin önparlamentosundan geçilerek değil, yalnızca iktidara Sovyetlerce el konulması ile mümkün olabile­ceğini söylediğimizde biz tamamıyla haklıydık.»

Derken, bu bildirilerden sonra Lenin’in Ekim Devrimindeki son­raki ilk adımı... bu aynı Kurucu Meclisin, devrimin ona giriş sayıldı­ğı biı sırada, dağıtılmasıydı.' Bu kadar şaşırtıcı bir dönüşte han­gi nedenler etkili olmuştur? Troçki, yukarıda sözü edilen broşürde,sorunu genişliğine tartışmaktadır. Biz onun gerekçesini buraya alı­yoruz:

«Ekim Devriminden önceki aylar, kütleler bakımından bir sola yönelme, işçilerin, askerlerin, ve köylülerin Bolşeviklere doğru bir kayma dönemiydi. Sosyalist Devrimci Partinin içinde ise bu, süreç sol kanadın sağın aleyhine güçlenmesi biçiminde gösterdi.' Fakat Sosyalist Devrimcilerin parti adayları listesi içinde sağ kanadın es­ki adları hâlâ yerlerin dörtte üçünü işgal ediyorlardı...,

«Bir de, seçimlerin Ekim Devriminden sonraki ilk haftalar için­de yapılmış olması durumu vardı. Değişiklik bir merkezden çıkan çemberler halinde başkentten şehirlere, şehirlerden köylere yayılması oldukça yavaş olmuştu. Bir çok yerdeki köylü kütlelerinin Petrograd ve Moskova’da neler olduğu hakkında pek az fikri vardı. Toprak ve Özgürlüğe oy verdiler ve toprak komitelerine kendi temsilcileri ola­rak ‘Narodmk’** bayrağı altında toplananları seçtiler. Ne var ki, böylelikle, toprak komitelerini dağıtan ve üyelerini tutuklatan Ka- renski ve Avksentiev’e oy vermiş oldular... Olayların bu durumu Kurucu Meclisin siyasal mücadelenin ve parti gruplarının gelişme­sinin ne ölçüde gerisinde kaldığı hakkında açık bir fikir sağlar.»

Bunların hepsi iyi ve oldukça ikna edici. Fakat insan, Lenin ve Troçki gibi zeki insanların nasıl olup da, yukarıdaki gerçeklerden hemen çıkan bu sonuçlara varamadıklarına şaşıyor. Kurucu Mec­lis, belirleyici dönüm noktası olan Ekim Devriminden*** çok önce seçildiğine ve onun oluşumu olayların yeni durumunu değil,

K um cu Meclis 1918 Ocağındaki ilk toplamışında dağıtılmıştır,** «Halkçılar», bu tarihte parti olarak Kerensky'yi destekleyen ve Ekim Devri-

ıııine karşı çıkan Sosyalist Devrimci Parti için kullanılan addır.* - Rosa Lıı.\cmburg yanılıyor: Kurucu Meclis seçimleri biiyük ölçüde Ekim

Devriminden önce hazırlanmış, fakat lıem en bu olaydan sonra yapılmıştı.

6f) l

kaybolan geçmişin görünümünü yansıttığına göre, bundan oto­matik olarak çıkartılacak sonuç, duruma uymayan ve onun için de ölü-doğan Kurucu Meclisin iptal edilerek ve gecikmeksizin ye­ni Kurucu Meclis için yeni seçimlerin düzenlenmesi olmalıydı. On­lar devrimin kaderini, bocalama ve burjuvazi ile koalisyon dönemi olan dünün Kerenski Rusyasım yansıtan bir topluluğa emanet etmek istemediler, emanet etmemeliydiler de. Bundan dolayı, daha ilerle­miş olan yenilenmiş Rusya’yı ortaya koyacak bir meclisi toplan­tıya çağırmaktan başka yapılacak b ir şey yoktu.

Bunun yerine, Troçki, Ekim’de toplanan Kurucu Meclisin özel yetersizliğinden, devrim sırasında genel halk oyu ile yapılacak se­çimden çıkabilecek herhangi bir halk temsilinin yetersizliğine iliş­kin genel bir sonuç çıkarmaktadır.

«İktidar için giriştikleri açık ve doğrudan mücadele sayesin­de, emekçi kütleleri en kısa zamanda siyasal deney birikimi elde etliler ve kendi siyasal gelişmelerinde adım adım hızla ilerledi­ler,» diye yazıyor. «Ülke büyüdükçe ve teknik araç daha ilkel ol­dukça, demokratik kurumların hantal mekanizması bu gelişmeye daha az ayak uydurabilir.»

Burada, «demokratik kurum lar mekanizması»nın kendisinden Ikuşkulanıldığını görüyoruz. Buna hemen itiraz etmeliyiz, çüinkü temsil kuram larının böyle değerlendirilmesinin altında yatan, her devrimci dönemin tarihsel deneyimiyle kesinlikle çelişkili oldukça katı ve şematik b ir anlayıştır. Troçki’nin teorisine göre, her seçil­miş meclis, kesinlikle, yalnızca seçmenlerinin oy verme yerine git­tikleri anki zihin bileşimlerini, siyasal olgunluklarını ve ruh durum ­larını yansıtır. Buna göre, bir demokratik kuruluş seçim dönemi sonunda kütlelerin yansımasıdır. Bize, gök cisimlerinin, bizim on­ları gördüğümüz gibi değil de. hep uzayın ölçülmez uzaklıkların­dan dünyaya ışınlarını gönderdikleri anki gibi olduklarını göste­ren Herschel’in gökleri gibi. Böylelikle, hemen seçildikten sonra temsilciler ile seçmenler arasında yaşayan bir zihin bağlantısı, iki­si arasında sürekli bir karşılıklı etkileme olduğu yadsınmış olmakta­dır.

Yine bütün tarihsel deneyimle ne kadar çelişik! Deney bunun tam tersini gösteriyor: yani, canlı bir oynaklık halinde bulunan hal­kın ruh durumu sürekli olarak, temsilî kuruluşların yanlarından akar, içlerine sızar ve onlara yön verir. Her burjuva parlamento­sunda zaman zaman görüldüğü gibi —fabrikalarda, atelyelerde ve sokaklarda gümbürtü çıkınca— ânide yeni bir «ruh»dan esinlenen ve beklenmedik sesler çıkartan «halkın temsilci»lerinin eğlendirici yaramazlıklarına ya da en kurumuş mumyaların bazan gençler gibi

662

davranmalarına ve en değişik küçük Scheidemaennch’in* göğüsle­rinde aniden devrimci sesler bulmalarına tanık olunması başka nasıl olabilirdi ki?

Ve, devrimin tam ortasında kütlelerin ruh durum unu ve siyasal olgunluk derecesinin seçilmiş kurullar üzerinde hep canlı kalan et­kisini, parti amblem ve aday listesinin katı bir taslağı uğruna red mı edeceğiz? Tam tersine! Parlayan ısısıyla, halkın duygularının, halk yaşamının genel eğiliminin en mükemmel bir biçimde temsilî kuruluşlara etki yapabileceği, tatlı, canlı, duygulu siyasal atmosferi yaratan kesinlikle devrimdir. Her devrimin ilk aşamalarında şaş­maz bir biçimde ortaya çıkan, iyi bilinen canlı sahneler, eski rejim altındaki sınırlı seçme hakkıyla yapılan bir parlemanter seçimden gelme eski gericilerin veya aşırı ılımlıların, anide ayaklanmanın kah­raman ve heyecanlı sözcüsü oluverdikleri sahneler, kesinlikle bu gerçeğe dayanır. Klâsik örnek, İngiltere’de 1642’de seçilip toplanan ve tam yedi yıl görevde kalarak, halk durgularının siyasal olgun­luğun, sınıf farklılaşmasının, sofuca bir saygıyla yürütülen dizleri üstünde duran bir Meclis Başkanının yönetiminde başlangıçta Ta­ca karşı tartışmalardan, Lordlar Kamarasının dağıtılmasına, Char- les’in idamına ve cumhuriyetin ilânına ulaşan devrimin en yüksek noktasına kadarki gelişiminin bütün değişikliklerini ve yer değiş­tirmelerini kendi iç yaşamında yansıtan ünlü «Uzun Parlamento»dur.

Aynı harikalı dönüşüm, Fransız Etats Generau:r’sunda, Louis Phillippe’in sansüre-tâbi parlamentosunda ve hatta -bu sonuncu ve en çarpıcı örnek Troçki’ye çok yakındır- karşı-devrimin en katı yö­netimi altında 1909 Lütûf Yılında seçilen, anide hızlanan devrimin yakıcı sıcaklığını duyup, devrimin çıkış noktası haline gelen Dör­düncü Rus Duma’sında’* tekrarlanmamış mıydı?

Bütün bunlar «demokratik kurumların karışık mekanizması» nın güçlü bir düzenleyici öğeye, yani kütlelerin canlı hareketine, onların bitmeyen baskısına sahip olduğunu göstermektedir. Kurum­lar daha demokratik oldukça da, katı parti sloganlarına, geniş (se­çim adayları) listelerine vb. rağmen kitlelerin siyasal yaşamının nabzı daha canlı ve güçlü, etkileri daha doğrudan ve daha tam olmaktadır. Elbette, her demokratik kurum un sınırları ve yetersiz­likleri, kuşkusuz, bütün başka insan kurum lan ile de paylaştığı ortak yanlar vardır. Fakat Troçki ve Lenin’in buldukları, demokra­

«Küçük Scheidenıanlar,, savaş taraflısı hiikümetçi Sosyal Dem okrat Phillip Scheldemann'ın adı üzerinde oyun.

** 1917 Şubatında h a lk gösterilerindeıı sunra, tahttan feragatini istemek içiniki temsilcisini Çar'a gönderen bu Dördüncü D um a’ydı.

663

sinin ortadan kaldırılması gibi bir çare, iyileştireceği umulan has­talıktan daha kötüdür; çünkü, to-plumsal kurumlarm doğuştan sa­hip oldukları bütün yetersizliklerin düzeltilmesini sağlayabilecek tek canlı kaynağı da bu kapamaktadır. Bu kaynak, en geniş halk kütlelerinin hareketli, engellenmemiş, enerjik siyasal yaşamıdır.

BEŞİNCİ BÖLÜM

OY VERME SORUNU

Çarpıcı bir başka örnek alalım: Sovyet hükümetinin yürürlüğe koyduğu oy hakkı. Bu oy verme hakkına ne gibi bir pratik önem tanındığı hiç de açık değildir. Leniıı ve Troçki’nin demokratik ku­rum lan eleştirmelerinden, onların genel oya dayanan halk tem­silini ilke olarak reddettikleri ve kendilerini yalnızca sovyetlere dayamak istedikleri anlaşılmaktadır. O halde bir genel oy sistemi­nin niye yürürlüğe konulduğu gerçekten açık değildir. Bu oy ver­me hakkının herhangi bir yerde uygulanıp uygulanmadığı da tara­fımızdan bilinmemektedir: herhangi bir çeşit temsilî halk organı için, hakka dayanan bir seçim hakkında hiç bir şey duyulmamıştır. Gö­rünüşe göre, bu yalnızca, terim uygunsa, teorik bir diplomasi ürü­nüdür; fakat, bu haliyle Bolşevik diktatörlük teorisinin dikkate de­ğer bir ürününü meydana getirmektedir.

Genel olarak herhangi bir siyasal hak gibi, her oy hakkı, bir çeşit soyut «adalet» düşünüşü ya da diğer her hangi bir burjuva demokratik deyim ile ölçülmemek, içinde geçerli olacağı toplumsal ve ekonomik ilişkilerle ölçülmelidir. Sovyet hükümetince konulan oy hakkı burjuva- kapitalist toplum biçiminden sosyalist toplum bi­çimine geçiş dönemi için düzenlenmiştir, yani proletarya diktatörlü­ğü dönemi için düzenlenmiştir. Fakat, diktatörlüğün, Lenin ve Troç­ki’nin temsil ettiği bu yorumuna göre, oy verme hakkı yalnızca kendi emeği ile yaşıyanlara verilmekte, başka herkesten esirgenmek­tedir.

Böyle bir oy verme hakkının yalnızca, kendi emeğine dayanarak uygun bir uygar yaşam kurmak isteyen herkese böyle bir durum sağ­layan bir toplumda bir anlamı olacağı açıktır. Şimdi Rusya’daki durum bu mudur? Rusya’nın katlanmak zorunda olduğu aşırı güç­lükler altında, dünya pazarı ve en önemli ham madde kaynakları

b64

ile bağları kesilmiş bir durumda, toprak, endüstri ve ticaret alanla­rındaki mülkiyet ilişkilerinin değişmesinin bir sonucu olarak eko nomik yaşamda felâketli bir köksüzleşmeyi ve üretim ilişkilerinde sert bir dönüşü içeren koşullar altında - bu koşullar altında, sayı­sız varlığın ânide köksüzleştiği ve ekonomik mekanizma içinde ken di emek güçleri için nesnel olarak herhangi bir iş bulma olanağı bulmaksızın yoldan çıktıkları açıktır. Bu yalnızca kapitalist ve top­rak sahibi sınıflar için değil, aynı zamanda orta sınıfın geniş bir tabakası hatta işçi sınıfının kendisi için biie geçerlidir. Endüst­rinin daralması sonucunda, şehir proletaryasının kütle halinde kırsal ekonomide bir yer aramak için kırlık alanlara döndüğü, bilinen bir gerçektir. Bu koşullar altında, genel çalışma zorunluğu esasına da­yanan bir siyasal oy hakkı, oldukça anlaşılmaz bir tedbirdir. Te­mel eğilime göre, yalnızca sömürücülerin siyasal haklarından yok­sun kılınmaları gerekmektedir. Öte yandan da, aynı zamanda, üre­tici emek güçleri büyük ölçüde köksüzleştirilmekte. Sovyet hükü­meti sık sık, ulusal ekonomiyi eski sahiplerine devretmek, terim yerindeyse, kiralamak zorunda kalmaktadır. Aynı biçimde, Sovyet hükümeti burjuva tüketim kooperatifleri ile de uzlaşmaya zorlanmış­tır. Ayrıca burjuva uzmanların kullanılmasının da kaçınılmaz olduğu ortaya çıkmıştır. Aynı durumun bir diğer sonucu da, proletaryanın gitgide büyüyen kesimlerinin, devlet tarafından, Kızıl Muhafız vb. diye beslenmesidir. Aslında ekonomik mekanizmanın kendilerine çalışma zorunluluğunu yerine getirmek için hiç bir yol sağlama­dığı, küçük burjuvazinin ve proletaryanın geniş ve büyüyen kesim leri siyasal bakımdan her türlü haktan yoksun bırakılmıştır.

Oy hakkını, toplumsal gerçekle bağı kesik, ütopik bir hayal olarak saymanın bir anlamı yoktur. Bu nedenle, (çalışmayanları siyasal haklardan yoksun kılmak) proletarya diktatörlüğünün ciddi bir aracı değildir. Bu, proletarya diktatörlüğünün geniş dönemine değil, tamamlanmış bir sosyalist ekonomi temeline uygun bir yasal durumun zamanından önce uygulamaya konulmasıdır, zamansız bir iştir.

Ekim Devriminden sonra, bütün orta sınıf, burjuva ve küçük burjuva intelligentsia, Sovyet hükümetini aylarca boykot ettiğine ve demiryolu, posta ve telgraf, eğitim ve idare aygıtını, kötürüm bırak tığına ve bir bakıma, işçi hükümetine karşı çıktığına göre, doğal olarak, buna karşı bütün baskı tedbirleri yeterince uygulanmıştır. Direnişi demir bir yumrukla kırmak için alınan bu tedbirlerin ara­sında siyasal haklarının, varoluşlarını sağlayan ekonomik kaynak­ların vb. kaldırılması da vardı. Sosyalist diktatörlük, bütünün çıkar­larıyla ilgili belirli bazı tedbirleri güven altına almak ya da önlemek

665

için her hangi bir kuvvet kullanımından kaçınmadığı için kendini bütün bütüne bu yolla ortaya koydu. Siyasal bakımdan toplum çer­çevesinin dışında bıraktığı ve aynı zamanda onlara bu çerçeve için­de bir yer hazırlıyacak durumda olmadığı, toplumun geniş kesimle­rini genel seçme hakkından yoksun kılan bir oyverme yasası söz konusu olduğunda, bu yasanın, somut bir amaçla alınmış somut bir tedbir olarak, değil, etkisi uzun sürecek genel bir kural olarak hak­ları kaldırması söz konusu olduğunda, o zaman bu iş diktatörlüğün bir gereği değil, yaşamda gerçekleştirilebilme yeteneği olmayan bir aldatmacadır. Bu (yargım), temel olarak sovyetler içinde olduğu kadar, Kurucu Meclis ve genel oyverme yasası için de geçerlidir.

[Bolşevikler, çoğunluğu köylülerden (köylü ve asker delegeler) meydana geldiği için Sovyetleri, gerici diye nitelediler. Sovyetle: onların eline geçtikten sonra, bunlar halk düşüncesinin doğru tem ­silcileri oldular. Fakat bu ani değişiklik, yalnızca barış ve toprak sorunlarına bağlıydı.] *

Fakat, Kurucu Meclis ve oy verme yasası bu soruna son ver­medi. Biz sağlıklı bir kamu yaşamının ve emekçi kütlelerin siyasal eylemlerinin en önemli demokratik güvenceleri sayılmak gereken, ama Sovyet rejimine karşı olan herkese yasaklanan basm özgürlü­ğünden toplanma ve dernek kurma haklarından yukarıda hiç sözet- medik. (Demokratik haklara karşı) bu saldırıları haklı göstermek için, Troçki'nin yukarıda aktarılan, seçilmiş demokratik kurumla- rın karışık niteliği üzerine iddiaları doyurucu olmaktan uzaktır. Öte yandan, özgür ve baskı altında olmayan bir basm, sınırlanmamış bir toplanma ve dem ek kurma hakkı olmaksızın, halkın geniş küt­lelerinin yönetilmesinin bütünüyle düşünülmez olduğu da iyi bili­nen ve tartışmasız bir gerçektir.

* K öşeli parantez içindeki üç cüm le el yazmasının arasında numarasız a y n bir kağıt üzerinde bulunmuştur. Rosa Luutemburg'un bun t ın bir önceki cüm leyi (Bn. kuruluş olarak Sovyetler için olduğu kadar. Kurucu M eclis ve genel oy verme için de geçerlidir.) genişletmek için düşünmüş olm ası muhtemeldir. Asıl el yazmasında, bu cümlenin üstü çizilmiştir; herhalde, yazar bunu yeniden işlemek ya da bir başka biçimde geliştirmek istiyordu.

6 66

ALTINCI BÖLÜM

DİKTATÖRLÜK SORUNU

Lenin der ki: burjuva devleti, işçi sınıfına, sosyalist devlet ise burjuvaziye baskı yapmanın bir aracıdır. (Sosyalist devlet) bir nok­taya kadar, ^yalnızca başaşağı edilmiş kapitalist devlettir. Bu basit­leştirilmiş görüşle en temel şey gözden kaçırılmaktadır: burjuva sını­fı iktidarının hiç olmazsa bazı dar sınırların ötesinde, bütün halk küt­lesinin siyasal eğitim ve öğrenime gereksinmesi yoktur. Fakat pro­letarya, iktidarı için, bu bir can öğesi, onsuz varolamayacağı bir hava­dır.

Troçki, «iktidar için açık ve doğrudan mücadele sayesinde, emekçi kütleler en kısa zamanda oldukça önemli ölçüde siyasal de neyim edinmişler ve gelişmelerinde hızla bir aşamadan bir diğerine doğru ilerlemişlerdir» diye yazmaktadır.

Burada Troçki. kendisini ve arkadaşlarını yadsımaktadır. Bu böyle olduğu için de, toplumsal hayata baskı yaparak siyasal dene­yimin çeşmesini ve yükselen gelişmenin kaynağını tıkamışlardır: Aksi halde; bizim, bu deneyim ve gelişimin, iktidarın Bolşevikler- ce ele geçirilmesi için gerekli olduğunu ve kendi doruklarına ulaş­tıktan sonra da gereksiz hale geldiğini kabul etmemiz gerekecek­tir. (Lenin’in konuşması: Rusya sosyalizm için kazanılmıştır!!!)

Aslında, tersi doğrudur! Bolşeviklerin cesaret ve kararlılıkla üstlendikleri dev görevler, kütlelerin en yoğun siyasal eğitimini ve deneyim kazanmasını özellikle istemektedir.

Yalnızca hükümeti destekleyenlere, -sayıları ne kadar çok olur­sa olsun— yalnızca parti üyelerine tanınan özgürlük, hiç de öz­gürlük değildir. Özgürlük her zaman, başka türlü düşünen için özgürlüktür. Herhangi bir bağnaz «adalet» anlayışından ötürü de­ğil, siyasal özgürlükte eğitici, sağlıklı ve arıtıcı olan her şey bu temel niteliğe dayandığı içindir ki. «özgürlük» özel b ir ayrıcalık haline geldiğinde etkinliği de yok olur.

Bolşevikler. adım adım, şu ya da bu yoldan zemini yoklaya rak, ölçerek, deneyerek, sınayarak, kendi tedbirlerinin bir çoğu nun aklın paha biçilmez incilerini temsil etmediğini, ellerini vic­danlarına koyup, inkâr etmek istemiyeceklerdir. Aynı güç koşui lar her yerde hüküm sürmeyecek olsa bile, biz de aynı noktay ı vardığımızda hepimiz öyle olmalıyız ve olacağız.

Lenin - Troçki diktatörlük teorisinin altında yatan örtülü var­sayım şudur: sosyalist dönüşüm, devrimci partinin cebinde durur

6(57

ve yalnızca pratikte enerjik bir biçimde uygulanması yetecek, ha­zır formülleri olan bir şeydir. Ne yazık ki -belki de ne mutlu ki- durum bu değildir. Yalnızca uygulanması yetecek bir hazır reçete­ler toplamı olmak şöyle dursun, sosyalizmin bir ekonomi, toplum ve hukuk sistemi olarak pratikte gerçekleştirilmesi, bütünüyle gele­ceğin belirsizliklerinde gizlenmiş bir şeydir. Bizim programımız­da yer alan şeyler, yalnızca zorunlu tedbirlerin genel yönünü gös­teren bir kaç ana işaret levhasından başka bir şey değildir ve bu işaretler de esas olarak olumsuz niteliktedir. Biz, böylece, sosyalist ekonomi yolunu serbest bırakmak için başlangıçta neyi yok etmemiz gerektiğini az ya da çok biliriz. Fakat, sosyalist ilkeleri ekonomiye, hukuka ve bütün toplumsal ilişkilere yerleştirmek için gerekli binlerce irili, ufaklı somut, pratik tedbirin niteliğine gelin­ce, herhangi bir sosyalist partinin programında ya da kitabında bu konuda bir anahtar yoktur Bu. bir eksiklik değil, bilimsel sosyalizmi ütopyacı çeşitlemelere üstün kılan şeydir. Sosyalist toplum düzeni, yal­nız ve yalnız, onun kendi denemelerinin okulundan çıkmış, gerçekleş­tirme sürecinden doğmuş, son çözümlenmede, bir parçasının meydana getirdiği, her zaman her hangi bir gerçek toplumsal gereğe paralel ta t­mini, karşılaşılan işle aynı anda çözümü yaratmak gibi iyi bir alışkan­lığı olan, yaşayan tarihin organik doğasına uygun gelişmelerin bir sonucu, bir tarihsel ürünü olmalıdır ve olabilir. Eğer durum böyley- se, sosyalizmin, doğası gereği, ukase (Rus çarlık fermanı) ile buyu­rulup, yürürlüğe konulamıyacağı açıktır. Ön koşul olarak -mülki­yete, vb. karşı- bir dizi zorlama tedbiri vardır. Olumsuz şeyler, yık­ma buyurulabilir, ama kurma, olumlu şeyler buyurulamaz. Yeni top­rak. Bin tane sorun. Düzeltme ve yeni yollar açma olanağı yalnız­ca deneyimle olur. Yalnızca engellenmeyen, coşan yaşam bir yeni biçime bürünebilir, yeni çare düşünüp bulabilir, yaratıcı güce ışık getirebilir, her yanlış girişimi kendisi düzeltebilir. Sınırlı özgür­lüğe sahip ülkelerin toplumsal yaşamı, yalnızca, demokrasinin kapı dışarı edilmesi sonucu olarak, bütün ruh zenginliklerinin ve gelişi­min yaşayan kaynakları kesildiğinden öylesine yoksul, öylesine sefil, öylesine katı ve öylesine verimsizdir. (Kanıt: 1905 yılı ve 1917’nin Şubattan Ekime kadar olan ayları.) Burada nitelik bakımından si­yasaldı, ama aynı şey ekonomik ve toplumsal yaşam için de geçerli- dir. Bütün halk kütlesi buna katılmalıdır. Yoksa sosyalizm, masa­ların ardındaki bir düzine aydın tarafından buyurulacaktır.

Toplumsal denetim kaçınılmaz bir biçimde zorunludur. Aksi halde, deneyim alış verişi yalnızca yeni rejimin yetkililerinin kapa­lı çevresi içinde kalır. Yolsuzluk kaçınılmaz olur. (Lenin’in sözleri, 29 numaralı bülten). Yaşayan sosyalizm, burjuva sınıfının yüzyıllaı-

66d

ca süren yönetiminde horlanan kütlelerin tam bir ruhsal değişikliğini gerektirir. Bireyci güdülerin yerine toplumsal güdüler, bütün baskı görenleri etkisi altında bulunduran idealizm, durgunluk yerine kütle girişimi vb. Kimse bunu Lenin’den daha iyi bilemez, daha iyi kavrayıp tanımlayamaz, ve daha ısrarlı olarak tekrarlayamaz. Fakat, kullandığı yollar da, (Lenin) bütünüyle yanılmaktadır. Buyruk, fab­rika deıretmeninin diktatörce gücü, gaddarca cezalar, şiddete daya­nan yönetim — bütün bunlar yüzeysel tedbirlerden başka bir şey değildir. Yeniden doğuş için tek yol toplumsal yaşam okulunun kendisi, en sınırsız, en geniş demokrasi ve kamu oyudur. Çökertici olan ise şiddet yönetimidir.

Bütün bunlar yokedildiğinde, aslında geriye ne kalmaktadır? Genel halk oyu ile yaratılan temsilî kurumların yerine Lenin ve Troçki, sovyetlerin emekçi kütlelerin tek gerçek temsilcisi olduğunu söylemektedirler. Fakat ülkede siyasal yaşamın bütün olarak bas­kı altına alınmasıyla, sovyetlerdeki yaşam da giderek daha fazla aksak hale gelecektir. Genel seçimler olmaksızın, sınırsız basın ve toplanma özgürlüğü olmaksızın, özgür bir düşünce mücadelesi olmak­sızın, her halk kurumunda yaşam ölür, yalnızca bürokrasinin faal unsur olarak kaldığı yaşamın bir taklidi halini alır. Toplumsal ya­şam yavaş yavaş uykuya dalar, tükenmez enerjiye ve sınırsız dene­yime sahip bir kaç düzine parti önderi yön verir ve yönetir­ler. Bunların arasında yalnızca bir düzine önde gelen kafa yönete­cek ve işçi sınıfı seçkinleri, zaman zaman, önderlerin konuşmaları­nı alkışlıyacakları, önerilen kararları, oybirliği ile kabul edecekleri toplantılara çağrılacaklardır -o halde temelinde bu bir hizipleşme olayıdır- bu, bir diktatörlük, kesin olarak proletarya diktatörlüğü değil, bir avuç politikacının diktatörlüğü, bu burjuva anlamında, Ja kobenlerin iktidarı anlamında (Sovyet kongresinin üç aylık dönemler­den, altı aylık dönemlere kadar ertelenmesi!) bir diktatörlüktür. Evet, daha da ileri gidebiliriz; böyle koşullar, kaçınılmaz olarak toplumsal yaşamın insanlıktan çıkmasına sebep olmaktadır: Sui­kast girişimleri, rehinelerin vurulması, vb. (Lenin’in disiplin ve yoksulluk üzerine konuşması.)

YEDİNCİ BÖLÜM

YOLSUZLUĞA KARŞI MÜCADELE

Heı devrimde büyük bir önem taşıyan bir sorun, lumpenpro\e tarya' ile mücadeledir. Biz, her yerde olduğu gibi Almanya’da da bu sorunu hesaba katmalıyız. Lumpenproleter unsur burjuva toplu- munun derinliklerine gömülmüştür. Bu bir toplumsal düzenin duvar­ları yıkılırken, dehşetli büyüyen toplumsal israfın bir özel kesimi, bir biçimi değil, daha çok toplumsal bütünün kaynaşmış bir par­çasıdır. Almanya’daki -ve aşağı yukarı başka ülkelerdeki- olaylar burjuva toplumunun bütün kesimlerinin nasıl böyle kolayca yozlaş­maya tâbi olduğunu göstermiştir. Ticarî vurgunculuk, hayali alış ve­rişler, yiyeceklerin içine katışık konulması, aldatma, resmi irtikap, çalmak, hırsızlık ve soygun arasındaki kademeler öylesine biribiri- nin içine geçmiştir ki, şerefli yurttaşlık ile namussuzluk arasındaki sınır çizgisi yok olmuştur. Burada, burjuva önde gelenlerinin bir deniz aşırı sömürge ortamının yabancı toplumsal toprağına yerleş­tirildiklerinde uğradıkları hızlı ve düzenli yozlaşma sürecinin ay­nı tekrarlanır. Ahlâk ve hukuk alanında alışılagelmiş sınırlardan ve koruyuculardan arınmayla birlikte, burjuva toplumun kendisi doğ­rudan ve sınırsız yozlaşmanın (Verlumpung) kurbanı olur, çünkü onun en derindeki yaşam kuralı, yani insanın insan tarafından sö­mürülmesi ahlâksızlıkların en büyüğüdür. Proletarya devrimi, her durumda bu düşmanla, karşı-devrimin bu aracı ile mücadele ede­cektir.

Ve yine de, bu durumda bile, şiddet kör, olumsuz ve iki yanlı bir kılıçtır. Sıkı yönetimin en sert tedbirleri, lumpenproleterlik hastalığının patlak vermesine karşı güçsüz kalır. Aslında her inatçı

* Kabaca sefalet proletaryası olarak çevirebileceğim iz bu terim, bütün çağdaş ülkelerin büyük endüstri merkezlerinin nüfusunun önem li bir k e s im in i meydana getiren toplum dışı, yoz ve batmış unsurları kapsamaktadır. Buna dilenciler, fahişe­ler. haydutlar, şantajcılar, dolandırıcılar, kiiçük suçlular, serseriler, müzmin işsizler ve çalıştırılamayanlar. bozuk sağlıklı veya endüstri-dışı kaldığı yıllarda kötülemiş kişiler ve b ü tü n öteki sınıfından kopmuş, düşmüş ve yozlaşm ış unsurlar dahildir. Uzun bunalım dönemlerinde, toplumsal organizmaya üretici olarak girme olanağı bulamayan sayısız genç insan da bu toplum dışıların çökeltisi arasına k a tıla b ilir . Çeşitli türden demagoglar ve faşistler, mücadele ve toplumsal çöküş zamanında. lM m penproletarya'n\n saflarının dağıldığı, toplumun bütün katlarından gelen harap ve sınıfından kopmuş unsurlarla dolup taştığında, kendileri için gerekli kitle temelini burada bulmaktadırlar.

6y()

sıkı yönetim rejimi kaçınılmaz olarak, keyfiliğe yol açar ve keyfi­liğin her biçimi de toplumu bozulmağa götürür. Bu bakımdan da, pro­letarya devriminin elindeki yollar şunlardır: siyasal ve toplumsal nitelikte köklü tedbirler, kütlenin yaşamanın toplumsal güvenliğinde mümkün olan en hızlı değişim — belirli bir süre boyunca sınırsız siyasal özgürlük koşullan altında yalnızca kitlelerin kendilerinin yoğun faal hayatı aracılığıyla sürdürülebilecek olan devrimci ide­alizm.

Zaafa ve hastalık mikroplarına karşı en etkili temizleyici ve tedavi edici çarenin güneş ışınlarının özgür hareketi olması gibi, tek tedavi edici ve temizleyici güneş de, devrimin kendisidir ve onun kendini yenileyen ilkesi, kütlelerin onun tarafından harekete geçi­rilen ve en geniş siyasal özgürlük biçimi olan canlı yaşamı, eylemi ve üstünlüğüdür.*

Her yerde olduğu gibi bizimkinde de anarşi kaçınılmaz olacak­tır. Lumpenproletarya unsuru burjuva toplumunun derinine gömül­müştür ve ondan ayrılamaz.

Kanıtlar:1. Doğu Prusya, «Kazak» soygunları.2. Almanya’da genel soygun ve hırsızlığın başgöstermesi (vur­

gunculuk, posta ve demiryolu personeli, polis iyi düzenli toplum ve namussuzluk arasında sınırın tam olarak yok olması.)

3. Sendika önderlerinin hızla yozlaşması (Verlumpung)Buna karşı, gaddar şiddet tedbirleri güçsüzdür. Tersine, daha da

fazla yolsuzluk yaratırlar. Tek panzehir: kütlelerin idealizmi vetoplumsal hareketi, sınırsız siyasal özgürlüktür.

Bu, hiç bir partinin dışında tutulamıyacağı çok etkili nesnel bir yasadır.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

DEMOKRASİ VE DİKTATÖRLÜK

Lenin - Troçki teorisinin temel hatası, onların da tıpkı Kautsky gibi, diktatörlükle demokrasiyi karşı karşıya getirmeleridir. Sorun

* Lunıpeııproletarya üzerine yukarki bölüm, anlaşıldığına göre, aynı düşünce­leri daha şematik biçimde tekrarlayan ve orijinal el yazmasında ayn bir k â ğ ı t t a bu­lunan sonraki paragrafın geliştirilmişidir.

671

Bolşevikleı- ve Kautsky tarafından aynı biçimde "*ya diktatörlük ya demokrasi» olarak konulmaktadır. Bunlardan İkincisi, haliyle yal­nızca sosyalist devrim alternatifine karşı çıktığı için «demokrasi» yani burjuva demokrasisi lehine karar veriyor. Öte yandan Lenin ve Troçki ise, demokrasinin tersine, diktatörlüğün lehine ve böyle- ce bir avuç kişinin diktatörlüğünün lehine, yani burjuva modeline dayanan diktatörlüğün lehine karar veriyorlar. Bunların her ikisi de saf sosyalist politikadan uzaklaşmada benzeşen zıt kutuplardır. Proletarya, iktidarı ele geçirdiğinde, hiçbir zaman K autsky’nin «bir ülkenin uygun olmayışı» bahanesine dayanarak verilmiş iyi öğütle­rini, sosyalist devrimi yadsıyan ve kendini demokrasiye adayan öğütleri dinleyemez. Bu öğüdii, kendine, enternasyonale ve devTime ihanet etmeksizin yerine getiremez. Derhal en enerjik, boyun eğ­mez ve tereddütsüz bir biçimde sosyalist tedbirler almalı, bir baş­ka deyişle, bir diktatörlük, fakat bir parti veya hizip değil, -bir sımj diktatörlüğünü, halk kitlesinin en canlı, en sınırsız katılması, sınır­sız demokrasi temeline dayalı en geniş toplumsal biçimde sınıf dik­tatörlüğünü- uygulamalıdır.

Troçki «Marxist olarak, biz hiçbir zaman biçimsel demokrasi­nin körükörüne tapıcıları olmadık» diye yazmaktadır. Besbelli, biz de hiçbir zaman biçimsel demokrasinin körü körüne tapıcıları olma­dık. Biz sosyalizmin ya da Marxizmin de körükörüne tapıcıları ol­madık. Bundan, bizim için rahatsızlık verici bir hale gelirse, bizim de sosyalizmi Cunow, Lensch ve Parvus gibi bir çöp yığınına atabi­leceğimiz anlamı çıkar mı? Troçki ve Lenin, bu cevabın canlı yad­sınmalarıdır.

«Biz hiçbir zaman biçimsel demokrasinin körükörüne tapıcıları olmadık.» Bu aslında şu demektir: Biz daima toplumsal özü, burjuva demokrasisinin siyasal biçiminden ayırdık; biz daima biçimsel eşit­liğin ve özgürlüğün tatlı kabuğunun altında saklanan toplumsal eşitsizliğin ve özgürlük yokluğunun katı özünü -birincisini yadsı­mak, demokrasiyi bütünüyle yok etmek için değil, işçi sınıfının ka­bukla tatm in olmayıp, siyasal iktidarı kazanıp, burjuva demokrasi­sinin yerini alacak, bir sosyalist demokrasi yaratması için tahrik etmek amacıyla- ortaya koyduk.

Fakat sosyalist demokrasi, adanmış topraklar (arz-ı mev'ud) üzerinde sosyalist ekonominin temelleri yaratıldıktan sonra başla­yan bir şey değildir; bu, geçici bir süre boyunca bir avuç sosyalist diktatörü sadakatle desteklemiş değerli bir halk için bir çeşit Noel armağanı gibi gelmez. Sosyalist demokrasi, sınıf egemenliğinin yı­kılmasına ve sosyalizmin kurulmasına başlanılmasıyla birlikte baş­

lar. Tam. iktidarın sosyalist parti tarafından ele geçirildiği anda başlar. Proletarya diktatörlüğü ile aynı şeydir.

Evet, diktatörlük! Fakat bu diktatörlük, demokrasinin yok edil­mesi değil, onsuz bir sosyalist dönüşümün hiçbir zaman gerçekleş- tirilemiyeceği, burjuva toplumunun iyi mevzilendiği haklarına ve ekonomik ilişkilerine karşı enerjik ve kararlı saldırılarla uygulan­ması biçiminde varolur. Fakat bu diktatörlük sınıfın işi olm alıdır, sınıf adına küçük bir yönetici azınlığın değil - yani, adım adım küt­lelerin etkin katılmasıyla gerçekleşmeli; onların doğrudan etkisi al­tında olmalı, toplum eyleminin tam denetimi altında bulunmalı; lıalk kütlesinin gelişen siyasal eğitiminden çıkmalıdır.

Kuşkusuz, Bolşevikler de, içinde ne kadar iyi niyetler ve temiz ilkeler barındırırsa bannd irsin herhangi bir sosyalist politikayı sap­tıracak olan dünya savaşının, Alman istilâsının ve bunlara bağlı bü­tün anormal güçlüklerin korkutucu baskısı altında kalmamış olsalar­dı, aynı yolda ilerleyeceklerdi.

Bunun kaba bir kanıtı, şiddetin Sovyet hükümeti tarafından, bu kadar geniş ölçüde, özellikle yakın zamanlarda Alman emperya­lizminin çöküşünden az önce ve Alman büyük elçisine suikasttan hemen sonra kullanılmasıdır. Devrimlerin rahat çay partileri olma­dıkları yolundaki beylik görüş, kendi içinde, bütünüyle yetersizdir.

Rusya’da olan herşey anlaşılabilir niteliktedir ve (başlangıç ve bitiş noktaları Alman proletaryasının başarısızlığı ve Rusyanın Al­man emperyalizmi tarafından işgali olan) kaçınılmaz bir neden ve sonuç zincirini temsil etmektedir. Eğer biz bu koşullar altında, Le­nin ve yoldaşlarından en iyi demokrasiyi, proletaryanın en örnek diktatörlüğünü ve hızla gelişen bir sosyalist ekonomiyi ortaya çı­kartm alarını bekliyorsak, bu, onlardan insanüstü bir şey istemek olacaktır. Kararlı devrimci tutumlarıyla, eylemdeki örnek güçleriy­le, enternasyonal sosyalizme kopmaz sadakatleriyle, böylesine iblis­çe zor koşullar altında yapılabilecek herşeyi yapmışlardır. Tehlike yalnızca, zorunluluk altında yaptıklarını erdem diye göstermeye kalktıkları, bu tehlikeli koşulların onları zorladığı bütün taktikleri tam bir teorik sistem olarak dondurmak ve bunları uluslararası pro­letaryaya bir sosyalist taktik modeli olarak tavsiye etmek istedik­leri zaman başlamaktadır. Kendi deneyimlerinin ışığı altında bu yola girdikleri ve kendi eşsiz, tartışmasız tarihsel görevlerini, onla­ra zorunluluk tarafından kabul ettirilen yanlış girişimlerinin ardına sakladıkları zaman, uğrunda savaştıkları ve acı çektikleri uluslar­arası sosyalizme kötü bir hizmet yapmış olurlar; çünkü Rusya’da -son çözümlemede, yalnızca uluslararası proletaryanın bu dünya sa­vaşındaki iflâsının yan ürünleri olan- zorunluluk ve zorlama ile or­

673

taya çıkan bütün çarpıtmaları, uluslararası sosyalizmin ambarına yeni buluşlar olarak yerleştirmek istemektedirler.

Bırakın, Alman hükümet sosyalistleri Bolşeviklerin Rusya’daki yönetimlerinin proletarya diktatörlüğünün çarpık bir görünümü ol­duğunu haykırsınlar. Eğer öyle idiyse ya da öyleyse, bu yalnızca, kendisi sosyalist sınıf mücadelesinin çarpık bir görünümü olan Al­man proletaryasının tutum unun bir ürünüdür. Hepimiz, tarihin ya­salarına bağlıyız ve sosyalist toplum düzeni, ancak uluslararası plânda gerçekleştirilebilir. Bolşevikler, tarihî im kânların sınırları içinde gerçek bir devrimci partinin yapabileceği her bir şeye yete­nekli olduklarını göstermişlerdir. Mucize yaratmaları beklenmez. Çünkü, tecrit edilmiş, dünya savaşı ile tükenmiş, emperyalizm tara­fından boğulmuş, uluslararası proletaryanın ihanetine uğramış bir ülkede hatasız ve örnek bir proletarya devrimi mucize olurdu.

Yapılması gereken şey, Bolşeviklerin politikalarında esas olan­la olmayanı, öz ile rastlantısal farklılıkları ayırdedebilmektır. Şim­diki dönemde, bütün dünyada belirleyici sonul mücadelelerle karşı­laştığımız zaman, sosyalizmin en önemli sorunu çağımızın en can alıcı sorunu olmuştur ve olmaktadır. Bu. herhangi bir ikinci dere­ceden taktik meselesi değil, proletaryanın, eylem yeteneği, hareket gücü, genel olarak sosyalizmin iktidar iradesi meselesidir. Bunda. Lenin ile Troçki ve arkadaşları dünya proletaryasının onunde bir örnek olarak gitmede birinciydiler; hâlâ şimdiye kadar da, Hutten ile birlikte, «Ben cesaret ettim!» diye bağırabilecek yegâne kimselerolmuşlardır.

Bolşevik politikasında esas ve kalıcı olan budur. Bu anlamda, siyasal iktidarın ele geçirilmesi ile ve sosyalizmin gerçekleştirilme­si sorununun pratik çözümü için uluslararası proletaryanın başında yürümüş olmalarının ve bütün dünyada sermaye ile emek arasın­daki hesabın çözümünü güçlü bir biçimde ilerletmiş olmalarının ölümsüz tarihî hizmeti onlarmdır. Sorun, Rusya’da ancak ortaya konabilirdi. Rusya’da çözümlenemezdi. Ve bu anlamda, her yerde gelecek «Bolşevizm»indir.

Çeviren : NURÎ ÇOLAKOGLU

* Ulrich von Hutten . 1488-1523). Luther'in izleyicilerinden bir Alman hü­. . — Der.

inanıştı.

BİBLİYOGRAFYA

R om L u xem bu rg un Başlıca Yap a Um

D ır industrielle Entwicklung Polens <1X9X1. Zürich Üniversitesinde Toplum sal Bi­limler Doktorası ön-tezi.

Sozuılrefontı oder R evolution ( I 899)Rosa Luxemburg’un BLitün Yapıtlarının (G esam m elte W erke) 1920'lerde A l­manya’da 9 cilt faalinde yayımlanmasına girişilmiş, faknı yalnızca VI, LİI ve I V - iincii ciltler çıkmıştır.1951’dc Berlin'de Seçme Yapıtları lA nsgew ältlte Reden und Schriften) 2 cilt olarak basılmıştır.r iirkçesi; H. Selmaıı, Sosyal Reform xn dıı Devrim (İstanbul: M a-Va Yay.. 1975)

Laxsalle und die R evolution (1904)ık . kautsky ile birlikle. Rusça) Avrupa'da, kuzey Amerika'da. A .B .D .’nde ve Avus-

turalya'da işçi Sınıfının ve Devletin tarihine Giriş (St. Petersburg. 1905) M assenstreik, Partei und Gewerkschaften (1906)

l'iirkcesi: Ahmet Angın. Grevler, Sendikalar, Partiler (İstanbul: Habora Yav., 1969)

D ie A kkum ulation des K apitals. Ein Reitrap zur ökonom ischen E rklärung des Im ­perialism us (1913)

(Juiiius takma-adı altında) D ie K iisc d er Sozialdem okratie 119161 (Rusçadan çeviri) VV.G. Korolcnko, Die Geschichte m eines Zeitgenossen. 2 cilt

(1919-20)Rriefe aus dem G efängnis (1920)

Türkçesi; Herta n Onaran. Hapishane M ektuplun (İstanbul: Yankı Yay., 1970) D ie A kkum ulation des K apita ls oder was d ie Epigonen aus der M an sch en Theorie

gem acht habeti. E ine A ntikritik (1921)(der.) P. Levi, D ie Russische R evolution (1922)Briefe an K arl lind Luise K autsky, 1896-1918 (1923)(der.) P. Levi. Einführung in d ie N ationalökonom ie (1925)Rosa Luxemburg Üstüne Kaynaklar Titrk ee :Tony C liff (Çev. Yurdakul Fincancı). Rosa Luxemburg (Ankara: Anadolu Y a y .

1968)Ch. Palioix (çev. M ustafa İşçi), V. I. Lenin ve li Luxemburg da E m peryalizm So­

runu (tstn ab u l: M a-Ya Yay., 1974)

Y abana D illerde :

G. Badia, Le Sptirtakisme... 1914-19 (Paris. 1967)F.L. Carsten. (.Freedom and R evolution- R Luxemburg.« ıder.ı L. Labedz. Revist-

675

on isn ı: Essays on iltn hltstors' o f o f M arxist Ideas (New Y ork: Praeger, 1962), s. 55-66.

D. Desanti, L’O euvre el la vie de R. Luxemburg (Paris, 1970)P. Frölich, R. Luxemburg. H er L ife and W orks (London, 1940)M. H ochdorf, R . Luxemburg. D as Leben einer R evolutionärin (Berlin, 1930)K. Kautsky, R. Luxem burg, K . Liebknecht, L . Jogishes (Berlin, 1921)L. Kautsky, R . Luxem burg. Ein Genenkbuch (Berlin, 1929)A .F. Liebknecht, The M urder of K . Liebknecht and R. Luxem burg (1924)G. Lukács, H istoire et Conscience de Classe (Paris, 1960), s. 47-66 ve 309-32.R. Luxemburg in K am pf gegen den deutschen M ilitarism us. Prozessberichte und

M aterialen aus den Jahren 1913 bis 1915. (Berlin. 1960)J.P. Nettl, Rosu Luxem burg, 2 e ilt (London, 1966)B.D. W olfe, R osa L uxem burg and the Russian R evolution (New York, 1961)F. Oelssner, R . Luxem burg. Eine kritische biographische Skizze (Berlin, 1951)K. Radek, D ie deutsche Revolution (Leipzig, 1926)L. Trotsky, «Luxemburg and the Fourth International.» (der.) M .A. Waters, Rosu

L uxem burg Speaks (New York, 1970), s. 451-54.E. W aldman, The Sparlacist Uprising o f 1919 and the Crisis o f Germ an Socialist

M ovem en t (M ilwaukee, W is., 1958)A. Warski, R. Luxem burgs Stellung zu taktischen Problem en der Revolution (Ham­

burg, 1922)H. Wilde, R. Luxem burg. Ich war. ich bin. ich w erde sein (München. 1970)Z. A. B. Zeman — W .B. Scharlau, The M erchant o f R evolution (London, 1965)C. Zetkin, Um R. Luxem burg Stellung zu r russischen R evolution (Hamburg. 1922)G. Zinoviev, K . L iebknecht et R. Luxem burg (Paris, 1919)

676

STA LİN(.1879 - 1953)

Y O S İF V İ S A R Î O N O V Î Ç (C U G A ŞV İL İ) ST A LİN

Sovyetler Birliği'nde sosyalizmin kurucusu ve d iktatörü Stalin, 21 Aralık 1879'da G ürcistan ’da G ori'de doğmuş, 5 M art 1953’te M oskova'da Krem lin'de ölm üştür. Staiin'in babası Vlsarion, yoksul bir ayakkabıcıydı, oğlu 11 yaşına gelince ölm üştü; anası Ekaterina İse, b ir serfin kızı olup, cahil ve dindar bir çam aşırcı kadındı. T iflis 'te bir dinbilim sem inerinde okurken, Stalin «Üçüncü Grup» (M essa m e D a s i) adlı G ürcü yurtsever ve sosyalist örgütüne girm iş ve bu devrim ci ilişkilerinden ötürü okuldan atıl­mıştır. Stalin bu arada M arxizm den etk ilenm iş ve 1898'de Rus Sosyal De m okrat İşçi Partls i'ne girerek, beş yıl sonraki bölünm ede de Bolşevik ka­nada kakılmıştır. 1902 Nisanından ertesi yılın sonuna kadar hapis yatmış. 1906 Stockholm ve 1907 Londra Parti Kongrelerinde Lenln'e karşı, Bolşe- viklerin 1917'de benim sedikleri Tarım Devrimi politikasını savunm uştur. 5 M ayıs 1912'de P ravda (G erçek) gazetesinin ilk başyazarı olmuş, 1913’e kadar Transkafkasya'daki yeraltı ö rgütlerinde çalışm ıştır. Asıl soyadı Cu- gaşvili iken, bu sıralarda Parti içinde «Stalin» (Çelik Adam) adını ku llan­maya başlam ıştır. 1913'te Lenin'le Z inovyev tarafından Bolşevik M erkez Kom itesine alınan Stalin, 1917 Şubat Devrim ine kadar altı kere sürülmüş, beş kere sürgünden kaçm ıştır. Şubat Devrim i patladığı zam an, S ibirya'nın kuzey kutbuna en yakın noktalarından biri olan Turukhan ’da sürgünken, genel afla Rusya'ya dönmüş ve Pşrti içinde K am enev’le b irlikte, G eçici Hüküm ete karşı uzlaşıcı bir tav ır takınm ıştır. Fakat Lenin gelince, onun darbe fikrine katılan Stalin, Ekim Devrim i başarısından sonra 1917-23 y ıl­larında M illiyetler Komiseri, 1919-23 yıllarında da işçi ve Köylü Denetim Komiseri olm uştur. Başından beri Parti Politbürosunda üye olan Stalin, 1918’de Brest Litovsk barış antlaşm ası dolayısıyla ortaya çıkan Sol Kom ü­nist M u hale fete karşı Lenin’i tutm uştur. İç Savaş boyunca Kızıl O rdu'da yüksek rütbeli bir Siyasal Kom iser olm uş, 1922 N isanındaki ikinci Parti Kongresinde de (ömrünün sonuna kadar m uhafaza edeceği) Lenin, ö lüm ü­ne yakın günlerde, Stalin 'i kabalığı ve Partili yoldaşlarına yukarıdan alan davranışları yüzünden, Sekreterlik görevinden uzaklaştırm ak istem işse de, hastalığından ötürü bunu yapam am ıştır1.* Stalin, Lenin’in ölümünden son­

* Bak. L. Trotsky, The Suppressed T esletmen f of Lenin (N ew York, 1935>. Bundan başka. I.enin'in 4 Mart 1921'de P nnda'da çıkan «Daha Az Daha tyi, Am a Daha Jyi» baylıklt yazısı da. bürokrasiyi etkisizlik vc yiyicilikten arındırmak am a­cıyla kurulmuş bulunan İşçi ve Köylü Deneti Komiserliğinin, bu yolda çalışmak yerine. Komiser Stalin'in bütün hükümet mekanizmast üzerinde kişisel bir egemen­lik kurmasına hizmet etm eye başlaması yüzünden I.enin’in ona yönelttiği eleştiri-

<)Vİ

ra, beş a)tı yıl içinde çeşitli taktik lerle bütün rakiplerinin nüfuzunu kıra­rak, Sovyetler Birliği'ne ve Kom intern aracılığıyla da, dünya Komünist ha­reketine tek başına egem en olm uştur. Bunu başarm ak için, önce Zinov­yev ve Kamenev'i yanına alarak, Troçki'n in Solcu «Sürekli Devrim» kura­mına, «Tek Ü lkede Sosyalizm » teziyle saldırm ış; kendi görüşünü Partiye kabul ettirince, Z inovyev ve Kam enev İkilisinin «Yeni M u ha le fe t» lerini ve Troçki'y le birleşerek kurdukları «Birleşik M uhalefet» cephelerini Bukharin ve Rikov'un yardım larıyla çökertm iştir. Daha sonra, M olotov, Kaganoviç, Voroşilov, O rconik idze ve K irov’la elbirliği edip, Bukharin’le Rikov'un «Sağ M uhalefet»in i ezm iştir. Böylelikle, Lenin'den devraldığı Yeni Ekono­mi Politikasını önce değişiklik isteyenlere karşı savunm uş, sonra da (1928-29) Tarım ın K o lektifleştirilm esi ve Plânlı Endüstrileşm e dönem ini başlatarak kendi eliyle değiştirm iştir. 1935-38 yıllarında ise Staiin daha önce siyasal yaşam da güçsüzleştirdiği rakiplerini, gösterm elik m ahkem eler­le grup grup tem izlem iş, ö ldürtm üştür. Bu, devlet güvenlik örgütünün «ola­sı suçluluk» anayışıyla, büyük çapta terör yaptığı bir dönem olmuştur. 1918 ve 1923 yıllarında Sovyet Ayanasaların ın hazırlanm asında çalışmış olan Staiin, bu kere 1936'da hayli liberal bir yeni Anayasa yazdırm ıştır, ikin­ci Dünya Savaşı başlayınca Staiin Parti Ö nderliğinin yanısıra Hüküm et Başkanlığı ve Savunm a Komiserliği görevlerini de üstüne almış, Başkom u­tan ve M areşal olm uştu. Savaş boyunca Rus yurtseverliğilin i, u lusçuluğu­nu, gelenekçiliğini (hatta O rtodoks Kilisesini) canlandırm ış ve m ü tte fik le ­riyle hoş geçinm ek için Kom intern'i kapatm ıştır. Savaşın sonlarında, T ah ­ran, Yalta ve Potsdam görüşm eleriyle, gerek Sovyetler Birliği gerekse Do­ğu Avrupa ülkelerinde sosyalist yönetim ler kurulması için elverişli koşul­lar sağlayan Staiin, Parti içinde de kendisine çok saygı gösterilen bir d en ­ge a d a p ı olm akla birlikte, bilgi-düşm anı, yabancı-aleyhtarı (özellikle anti-sem itik) b ir takım olum suz davranışlar gösterm eye başlam ıştır. Ö liı m ünden üç yıl sonraki Yirm inci Parti Kongresinde Khruşçov'un başlattığı bir eleştiri kam panyasıyla, S talin ’in bu özellikleri ve haksız tasfiyeleri açıkça ortaya serilm iştir.

Staiin büyük bir kuram cı değil, daha çok bir eylem adam ıdır; yalnız, kuram sal konularda basit ve duru üslubu dikkati çeker. Rusların «Büyük V atandaşlık Harbi» dedikleri İkinci Dünya Savaşında. Soviyet halklarım kendi kişiliğinde yarattığ ı b ir «baba» görünüşünün çevresinde toplayarak, soğukkanlı b ir yıpratm a taktiğ iyle düşm anın yenilm esinde ve zafere u la­şılm asında onun büyük payı vardır. S talin 'in özellikle üstünde durulm ası ge reken iki yönünden biri, S ovyetler B irliği’nde «Plânlı Ekonom isnin uygula­yıcısı olm asıdır. G erçekten, 4 Şubat 1931'de bir endüstri yöneticileri to p ­lantısında «ilerlem iş ülkelerden 50 ya da 100 yıl geriyiz. Bu farkı 10 yılda kapatm alıyız. Ya bunu başarırız ya da bizi ezerler.» diyen Staiin, çok büyük toplum sa) acılara yol açm ak pahasına da olsa, üstelik savaş yıllarının sı­kıntılarına rağm en, yönetim i süresince Sovyet şehir nüfusunun 45 milyon artm asını ve tarım da 100.000 büyük kolkhoz kurulmasını sağlam ıştır. Bugün siâhanm ada ve uzay araştırm alarında A .B .D .’yle yarışacak boyutlara e ri­şen Sovyet endüstrisi, bu durum unu Stalin'in izlediği ekonomi politikasına

Icri dile getirmektedir; çev. Türkkaya Ataöv. (der.) M ete Tuncay, Baft’Ja Siyasal Düşünceler Tarihi, İÜ - Yakın Çağ (Ankara : SBF Yay., 1969). s. 225-38.

6M>

borçludur. Stalin 'in ikinci önemli yönü, kişisel diktatörlüğü ve geniş çaplı parti tem izliklerid ir. Kuram da, eski egem en sınıflara ve onların partilerine siyasal özgürlük tanım am ak anlam ına gelen Proletarya Diktatörlüğü. Sov­yet Dem okrasisine, yani işçi sınıfına ve onun partilerine bütün siyasial an ­latım özgürlüklerinin tanınm asına engel değildir, tersine bunu olanaklı kı­lan bir düzendir. Fakat, İç Savaş yıllarında, Bolşeviklerin dışındaki hemen bütün partiler, çeşitli derecelerde karşı-devrim saflarına geçtikleri için, tek - parti yönetim i bir zorunluluk olmuş, am a hiç değilse Lenin sağ olduğu sü­rece parti-iç idemokrfasi korunabilm iştir. Staiin ise bunun yerine, h içbir biçim ­de m azur görülem eyecek kişisel diktatörlüğünü getirm iş ve bütün rakip leri­ni kanlı yollardan tasfiye etm iştir. Yalnız ne var ki, bunlardan herhangi b iri­nin eline fırsat geçseydi, başka türlü hareket edeceği de çok kuşkuludur.

Aşağıda çevirileri sunulan parçalardan birincisi, S.B.K.P.'nin tarih in ­de Tarım ın Kollektfleştirilm esi Kongresi d iye anılan 15’inci Kongrede, 3 Aralık 1927 günün Stalin 'in okuduğu M erkez Kom itesinin siyasal raporun­dan alınm ıştır. Bundan bir a,y önce, M erkez Komitesiyle M erkez Denetlem e Komisyonunun birleşik toplantısında alınan Troçki'y le Zinovyev'i ve bütün taraftarların ı partiden çıkarm a kararı, bu Kongrede onaylanm ıştır. İkinci parça ise. 1929 yılının O cak sonlarıyla Şubat başlarında yapılan, 9.B .K .P.'n in M erkez Komitesi Politbürosu ile M erkez D enetlem e Komisyonu Presidyu- munun o rtak toplantısında, Stalin'in verdiği b ir söylevdir.

PARTİ VE MUHALEFET'

Sovyetler Birliği Komünist Partisi(B.)’nin 2-19 Aralık Tarihleri arasında M osko­va'da toplanan 15'ir»ci Kongresine sunulan «Merkez Komitesi'ntn Siyasal Raporum un Üçüncü Kesimi

1. PARTİ’NtN DURUMU

Yoldaşlar! P arti’mizin sayısal ve ideolojik gelişmesi üzerinde enine boyuna durmaya, rakam sıralamaya niyetim yok, çünkü, Ko- sior bu konuda sîzlere ayrıntılı bilgi verecektir.

Parti’mizin toplumsal bileşiminden ve buna ilişkin rakamlaı-

* J. Stalin. W orks (M oscow : Foregn Languages Poslishing House. 1954). Cilt X, s. 333-61.

dan da söz etmeyeceğim, çünkü Kosior’un raporunda bu konuyla ilgili geniş veriler yer almaktadır.

Burada, Parti’mizin gci'ek ekonomik alandaki gerekse siyasal 'alandaki önderlik çalışmalarının yüksek düzeyine, bu çalışmaların niteliğindeki gelişmelere değinmek istiyorum. Yoldaşlar! Bir za­manlar, bundan iki ya da üç yıl kadar önce, başlarını Troçki nin çektiği bir kısım yoldaşlarımız, sanırım (gülüşmeler, sesler: «San­mak mı?»), Parti örgütlerimizin ülkenin ekonomik işlerine müda­hale edecek yetenekte olmadıklarını, üstelik böyle bir haklarının da bulunmadığını iddia ederek Gubernia komitelerimizi, Bölge ko­mitelerimizi ve Merkez Komitemizi terslemişlerdi. Gerçekten, böy- lesine bir dönem yaşadık. Ne var ki. artık Parti örgütlerimizi bu şekilde suçlamaya cesaret edebilecek herhangi bir kimsenin kaldı­ğım sanmıyorum. Gubernia ve Bölge komitelerinin ekonomik ön­derlik sanatının üstesinden geldikleri, Parti örgütlerinin de, ekono­mik kuruluş çalışmalarımızın dümen suyunda yol almak yerine, bu çalışmalara önderlik ettikleri öylesine apaçık bir gerçektir ki, bun­ları inkâr etme cesaretini gösterebilmek için, insanın ya kör olmas. lâzımdır ya da ahmak. Ulusal ekonominin beş yıllık gelişme plân, konusunu bu kongrenin gündemine almaya karar verişimiz bile, ge­rek çevredeki gerekse merkezdeki ekonomik kuruluş çalışmalarımı­zın plânlı yönetimine ilişkin olarak, P arti’nin, dev gelişmeler kay­dettiğini gözler önüne sermektedir.

Bazı kişiler, bunun herhangi bir özellik taşımadığı kamsında- chrlar. Hayır, yoldaşlar. Bunun, üzerinde durulması gereken bir önem ve özelliği vardır. Zaman zaman Amerikan ve Alman ekono­mik kuruluşlarına değinilmekte ve bunların da, kendi ulusal ekono­milerinin, plânlı bir şekilde yönelttikleri iddia edilmektedir. Hayır, yoldaşlar. O ülkeler, bunu daha gerçekleştirememişlerdir ve oralar­da kapitalist sistem varoldukça da gerçekleştiremeyeceklerdir. Plân­lı bir şekilde önderlik edebilmek için, farklı bir sanayi sistemi, ka­pitalist değil, sosyalist bir sistem gereklidir; en azından millileşti­rilmiş topraklara, köylük bölgelerle sosyalist bağlara, ülkede işçi sı­nıfı iktidarına vb. ihtiyaç vardır.

Doğrudur, bu ülkelerde plânı andıran bazı şeyler vardır; fakat bunlar, tahmin plânlarıdır, hayal-gücüne dayanan plânlardır, hiç kimse üzerinde bağlayıcı değildirler, ülke ekonomisine yön verme­de olarak kullanılamazlar. Ülkemizdeyse, durum farklıdır. Bizim plânlarımız, tahmin plânlan değildir, hayalgücüne dayanan plânlar değildir; tersine, önder kuruluşlarımız üzerinde bağlayıcı olan ve gelecekteki ekonomik gelişmemizin eğilimini ülke çapında belirle­yen, yönlendirici plânlardır.

Gördüğünüz gibi, burada temel bir farklılık söz konusudur.Ru nedenledir ki, ulusal ekonominin beş yıllık gelişme plânı

konusunun kongre gündemine alınmasını bile, plancılık alanındaki önderliğimizin nitelik bakımından yüksek b ir düzeyde bulunduğu­na işaret sayıyorum.

P arti’mizdeki Parti-içi demokrasi uygulamasının gelişmesi ko­nusuna da fazla değinmeyeceğim. Parti-içi demokrasinin, gerçek bir Parti-içi demokrasinin, Parti üyeleri kütlesinin faaliyetlerindeki so­m ut bir artışın genişleyip dal budak saldığını görmemek için kör ol­mak lâzımdır. Demokrasiden söz edilmektedir. Gelgelelim, Parti içindeki demokrasi nedir? Kimin demokrasisidir? Demokrasi sözüy­le kasdedilen, devrimle bağlarını koparmış birkaç aydının sonu gel­meyen gevezeliklerle uğraşmak, kendi yayın organlarına sahip ol­mak vb. özgürlükleriyse, böyle bir «demokrasi»ye zerre kadar ihti­yacımız yoktur, çünkü, böyle bir demokrasi, büyük çoğunluğun ira­desini hiçe sayan ve etkisiz kılan önemsiz bir azınlığın demokrasi­sidir. Yok, demokrasi sözüyle kasdedilen bu değil de. Parti üyeleri kütlesinin kuruluş çalışmalarımıza ilişkin sorunları karara bağla­mak. Parti üyeleri kütlesinin faaliyetlerini attırmak, onları P arti’- nin önderlik çalışmalarına katmak, onlarda P arti’nin gerçek sahip­leri oldukları duygusunu yerleştirip kökleştirmek özgürlüğüyse, böyle bir demokrasiye sahip bulunuyoruz, böyle bir demokrasiye ihtiyaç duyuyoruz ve her ne pahasına olursa olsun, böyle bir demok­rasiyi sürekli olarak geliştirmeye azimliyiz (Alkışlar.)

Yoldaşlar! Parti’mizdeki kollektif önderliğin, Parti-içi demokra­siye paralel olarak, adım adım gelişmesi konusunda da ayrıntılı ola­rak eğilmek niyetinde değilim. Merkez Komitesi’ne ve Merkez De­netleme Konıisyonu’na bakın. Bunlar, ikisi birlikte, 200-250 yoldaş­tan oluşan, düzenli toplantılar yapan ve kuruluş çalışmalarımızla ilgili son derece önemli sorunları karara bağlayan bir önderlik m er­kezi meydana getirmektedirler. Bu merkez, P arti’mizin bugüne ka­dar sahip olduğu en demokratik ve en kollektif işleyen merkezlerden biri durumundadır. O halde, çalışmalarımızla ilgili en önemli sorun­ların tartışılıp karara bağlanması işinin, daha dar bir üst kurulun gitgide elinden çıkarak, kuruluş çalışmalarımızın bütün dallarıyla ve uçsuz bucaksız ülkemizin bütün bölgeleriyle çok daha daha sıkı ilişkileri bulunan bu geniş merkezin eline geçtiği, apaçık ortada de­ğil midir?

Parti kadrolarımızın genişlemesi konusu üzerinde de enine bo­yuna durmayacağım. Son birkaç yıl içinde, Parti’mizin eski kadro­ları arasına, çoğunluğunu işçilerin teşkil ettikleri yeni ve gelişen

öö3

kadroların katıldığı, tartışma görtürmez bir gerçektir. Eskiden, el­deki kadrolarımızı yüzlerle ve binlerle sayardık; şimdi onbinlerle sa­yıyoruz. Görüşüme göre, en alttaki örgütlerden, işyeri ve takım ör­gütlerinden başlayıp, yukarıya doğru, Birlik düzeyine çıktığımız­da, ezici çoğunluğunu işçilerin meydana getirdikleri Parti kadroları­mızın bugün 100.000’den az olmadıklarını göreceğiz. Bu durum, Par- ti’mızin alabildiğine büyüdüğünün bir işaretidir. Bu durum, kadro­larımızın alabildiğine genişlediğinin, ideolojik ve örgütsel tecrübe­lerinin arttığının, komünist kültürlerinin geliştiğinin b ir işaretidir.

Son olarak, ayrıntılı olarak ele alınması değil, ama biç değil­se, sözü edilmesi gereken bir başka sorun vardır. Bu da, ülkemiz­deki Partili-olmayan işçilerle emekçi halk kütleleri ve bütün dün­ya yüzündeki işçilerle ezilen sınıflar arasında, Parti’mizin itibarı­nın giderek artmasıdır. Dünyanın dört bir yanındaki emekçi halk kütlelerinin gözünde, Parti’mizin bir kurtuluş bayrağı durumuna geldiği ve Bolşevik adının işçi sınıfının en gözde üyeleri için bir şeref ünvanı halini aldığı konusunda, hiç kimsenin en ufak b ir kuş­kusu olamaz.

Yoldaşlar! Parti işleri alanındaki başarılarımızın genel manza­rası işte budur.

Ne var ki, yoldaşlar, bütün bunlar Parti’mizin aksayan yanla­rının bulunmadığı anlamına gelmez. Hayır, aksaklıklarımız vardır ve bunlar vahim aksaklıklardır. Bunlar hakkında birkaç kelime söy­lemem için izin verin.

Ekonomik ve öteki örgütlere Parti örgütlerimizin rehberliği ko­nusunu örnek olarak alabiliriz. Bu konuya ilişkin olarak herşey yo­lunda mıdır? Elbette, hayır. Yalnızca bölgelerde değil merkezde, sorunlarımızı, çoğu kere aile-içi toplantılara, deyim yerindeyse arka­daş toplantılarına özgü yöntemlerle çözmeye çalışıyoruz. Söz geli­şi, falanca örgütün en yüksek önderlik kademelerinden birinde bulu­nan îvan İvanoviç korkunç bir hata yaptı ve bütün işleri altüst e t­ti. Ama îvan Fyodoroviç onu eleştirmeye, yanlışlarını gözler önü­ne sermeye ve düzeltmeye yanaşmaz. Buııa yanaşmayışmın nede­ni. «düşman kazanmak» istememesidir. Biri bir yanlış yapmış, her- şeyi altüst etmiş - ne yani, kıyamet mi kopar? Hata yapmamış ola­nımız var mı? Bugün îvan Fyodoroviç’in yaptığına ben göz yuma­rım; yarın benim. îvan İvanoviç’in yaptığına da o göz yumar; gün gelip benim de hata yapmayacağıma kim garanti verebilir? Herşey iyidir, güzeldir yolundadır. Tam bir barış ve iyi niyet havası hüküm sürmektedir. Örtbas edilen, görmezlikten gelinen bir hata yüce dâvamızı güçten düşürürmüş? Boş ver! Nasıl olsa bir yolunu bu­lur. işin içinden sıyrılırız.

• 6ii4

İşte, yoldaşlar, sorumluluk ta ş ıy a n görevlilerimizden b ir kısmı, çoğu kere, böyle düşünüyor.

Bu nasıl iştir? Bütün dünyayı eleştiren. Marx’m deyimiyle, cennet kapılarına dayanan bizler sırf şu ya da bu yoldaşımızın keyfi kaçmasın diye özeleştiriden vazgeçersek, kendi yiice dâvamızı çökert­miş olmaz mıyız? Bundan daha açık ne olabilir? (Sesler: «Çok Doğ­ru!» Alkışlar)

Marx, proleter devrimini öteki bütün devrimlerden ayıran en önemli noktalardan birinin, proleter devriminin kendi kendisini eleştirmesi ve eleştirirken de güçlendirmesi olduğunu söylemiştir.* Bu, M arx’m son derece önemli görüşlerinden biridir. Proleter dev­riminin temsilcileri olarak, bizler, eksikliklerimize gözlerimizi ka- paı, sorunları aile-içi toplantılara özgü yollarla çözmeye kalkışır, biri birimizin yanlışlarını hasır-altı eder ve hastalığın Parti bünyesin­de daha da yayılmasını kolaylaştırırsak, bu yanlışları, bu eksiklikleri kim düzeltecektir?

Aramızda yer etmiş bulunan bu küçük-burjuva dar-kafalılığı- nı, kuruluş çalışmalarımızla ilgili son derece önemli sorunları aile- içi yöntemlerle çözme alışkanlığını söktip atamazsak, proleter dev­rimciler olmaktan çıkacağımızı, mutlaka yok olacağımızı anlamak bu kadar güç birşey midir?

Dürüst ve namuslu bir özeleştiriden kaçmakla, yanlışlarımızı tam bir dürüstlük ve açık yüreklilikle düzeltmeye yan çizmekle, iler­leme, çalışmalarımızı geliştirme ve yeni başarılar elde etme yolu­muzu kendi ellerimizle kapattığımızı anlamak bu kadar güç birşey midir?

Besbelli ki, gelişmemiz, düzgün ve düzenli bir yükseliş göster­memektedir. Hayır, yoldaşlar, sınıflarımız vardır, ülke içinde çe­lişmelerimiz vardır-, b ir geçmişimiz, bir günümüz ve bir geleceğimiz vardır, bunların arasında çelişmeler vardır. Bu yüzden, ilerleyişimiz, yaşam dalgalarına kapılıp tatlı tatlı yol almak şeklinde olamaz. İler­lememiz, bir mücadele süreci içinde, çelişmelerin olgunlaş­ması süreci içinde, bu çelişmelerin üstesinden gelinmesi süresi için­de, çelişmelerin gün ışığına çıkarılıp ortadan kaldırılması süreci içinde meydana gelmektedir.

Sınıflar varoldukça, şunu asla söyleyemeyiz: Eh, Allah'a şükür, işler yolunda, herşey güllük-gülistanlık. Bunu asla söyleyebilecek durumda değiliz, yoldaşlar.

Yaşamda, her an, birşey ölmektedir. Ne var ki, ölmekte olan,

* K arl Marx, Tlıe Eiglıteentlı Brum aire o f Louis Bonaparte, (Bak. Karl Marx and Friedrich Engels, SelecteJ W orks, cilt 1. M oscow, 1951, s. 228).

685

sessizce ölmeyi redcledeı; yaşamak için savaşır, can çekişen dâvası­nı sonuna kadar savunur.

Yaşamda, her arı, yeni birşey doğmaktadır. Ne var ki, doğmak­ta olan, dünyaya sessizce gelmez; viyaklayarak, bağırarak, varolma- hakkım savunarak gelir. (Sesler: «Çok Doğru!» Alkışlar).

Eskiyle yeni, ölenle doğan arasındaki mücadele —• işte, geliş­memizin gerçek temeli buclur. Çalışmalarımızdaki eksiklik ve yan­lışları. Bolşevik’lere yakışır bir şekilde, tam bir dürüstlük ve açık yüreklilikle görüp gün ışığına çıkarmaktan kaçındıkça, kendi iler­le yolumuzu kendi ellerimizle tıkamış oluyoruz. Fakat ileriye git­mek istiyoruz. Başka hiçbir sebepten değil, yalnızca ileriye gitmek istediğimiz için, dürüst ve devrimci özeleştiriyi en başta gelen ödev­lerimizden biri saymak zorundayız. Bu olmadıkça, ilerleme olmaz. Bu olmadıkça, gelişme de olmaz.

İşte, işlerimizin bir türlü yoluna giremediği noktalardan biri bu- dur. Bundan da öteye, aksaklıkları unutmak, işleri gevşetip kendi­mizi beğenir duruma gelmek için, ufak-tefek birkaç başarı kazan­mamız yetmektedir. İki ya da üç tane büyük başarı — pervasız o ld u k ,

gitti. İki ya da üç tane daha büyük başarı — kendimizi iyiden iyiye beğenmeye, elimizi sihirbazın değneği sanmaya başladık bile. Oysa, yanlışlar düzeltilmiş değildir, eksiklikler sürüp gitmektedir, içe atı­lan ülserler Parti’nin bünyesini kemirmeye başlamıştır, Parti has­talanmaktadır.

ikinci bir aksaklık. Parti içinde yönetsel bir takım usûllere baş­vurulması, Parti bakımından can alıcı önem taşıyan inandırma yön­teminin yerine yönetim yönteminin getirilmesine çalışılmasıdır. Bu aksaklığın yaratacağı tehlike, ilkinden hiç de daha az ciddi değildir. Neden? Çünkü, bu durumda, bağımsız faaliyet gösteren Parti örgüt­lerimizin, sıradan birer bürokratik kurum haline dönüşmeleri tehli­kesi doğmaktadır. Bürokrasiye karşı savaş veren ve sayıları da 60,000’in altına düşmeyen eıı eylemci görevlilerin çeşitli ekonomik ve kooperatif kuruluşlarla devlet kurum lan arasında dağılmış ol­duklarını gözöııiinde bulunduracak olursak, bu kurumlardaki bürok­rasiye karşı verilen savaş sırasında, bu görevlilerden bir kısmına bürokrasinin bulaşabileceğini ve mikropların da. bu yoldan. P ar­ti örgütüne yayılabileceğini kabul etmek durumundayız. Yoldaş­lar! Bu bizim suçumuz değil, talihsizliğimizdir; çünkü, bu süreç, devlet varolduğu sürece, ama az, ama çok. işlemeye devam edecek­tir. Bu sürecin günlük yaşayışımızda kökleri olduğu içindir ki, bu aksaklığa karşı mücadele için silâhlanmak, Parti üyeleri kütlesi­nin eylemlerini arttırmalı. Parti önderliğine ilişkin soruların ta rtı­şılıp karara bağlanması işine bu kütleleri kazanmalı, Parti-içi de­

686

mokrasiyi sistemli bir şekilde kökleştirmeli ve Parti pratiğinde inandırma yönteminin yerine yönetim yönteminin getirilmesini ön­lemeliyiz.

Üçüncü aksaklık, bazı yoldaşlarımızın akıntıyla beraber yüzme isteklerinden doğmakta, pürüzsüz ve sâkin. ileri görüşlü olmaya ih­tiyaç duyurmayan, geleceği düşündürmeyen, etrafta tam bir bay­ram ve şenlik havası estiren, hergün kutlama törenleri düzenleten, heryerde alkışlara volaçan ve sırasıyla herkesin binbir türlü pre- zidyuma şeref üyesi seçilmesini sağlayan bir şekilde yolalma özlem­lerini dile getirmektedir (Gülüşmeler, alkışlar).

Her yerde bayram havası estirme yönünde önü alınamayan is­tekler, şatafat ve gerekli-gereksiz bir yığın yıldönümü kutlama m e­rakı, bizi nereye sürüklediğine bile dikkat etmeden akıntıyla be­raber, yüzme çabaları (gülüşmeler, alkışlar) — Parti pratiğimizdeki üçüncü aksaklığın özü. Parti yaşayışımızdaki bozuklukların temeli, işte bunlardır.

Burunlarından ter damlaya damlaya, bütün güçleriyle ve hiç kaytarmadan kürek çeken, fakat, akıntının kendilerini nereye sü­rüklediğine dikkat etmeyen kayıkçılar gördünüz mü? Ben Yeni- şey’de böylelerme rastlamışımdır. Bunlar yorulmak bilmeyen, na­muslu kayıkçılardır. Fakat mesele, akıntının kendilerini felâketin beklediği kayalara sürükleyebileceğini görmemeleri, görmemekte direnmeleridir.

Bazı yoldaşlarımızın başına gelen de budur. Namuslu bir şekil­de, durmadan ve dinlenmeden kürek çekerler; kayıkları ırmağa ka­pılmıştır, sarsıntısız bir şekilde yol alır; ne var ki. ırmağın kendi­lerini nereye götürdüğünü bilmezler, bilmek bile istemezler, Belirli bir bakış açısından yoksun olarak çalışmak, yelkenden ve dümenden yoksun olarak yol almak — akıntıyla beraber yüzme istekleri zo­runlu ve kaçınılmaz olarak işte buna varır.

Sonuçlan mı? Bunun sonuçları besbellidir: önce tepeden tırnağa paslanıp kalıplaşırlar, sonra iyiden iyiye yeknesaklaşırlar, daha son­ra küçük burjuva dar-kafalılığının batağına gömülürler ve nihayet, kelimenin tam anlamıyla dört-dörtlük. dar-kafalı küçük burjuvalar haline gelirler. Gerçek anlamıyla yozlaşmanın yolu budur.

İşte, yoldaşlar, Parti pratiğimizde ve Parti yaşayışımızda gö­ze çarpan ve birkaç acı sözle dikkatinizi çekmek istediğim bazı ak­saklıklar bunlardır.

Şimdi, izin verirseniz, tartışmaya ve sözümona muhalefetimize ilişkin sorunları ele almak istiyorum.

6ö 7

2. T a r t ı şm a n ın S onu çlar ı

Parti tartışmalarının bir anlamı, bir önemi var mıdır.’Bazan diyorlar ki: Bu tartışm a da nereden çıktı, kime ne fay­

dası var, tartışmalı soruları kendi aramızda çözsek, kirli çamaşır­larımızı herkesin gözü önünde yıkamasak, daha iyi olmaz mıydı? Bu düşünce yanlıştır, yoldaşlar. Tartışma, bazı durumlarda m utla­ka gerekli ve hiç kuşkusuz yararlıdır. Bütün mesele, tartışmanın ne çeşit bir tartışma olacağıdır. Biz diyoruz ki, tartışm alar yoldaşça sınırlar. Parti sınırları içinde siirdürülüyorsa; bu tartışmaların amacı namuslu özeleştiri, yani Partim izdeki aksaklıkların bir eleş­tirisiyse: bunun bir sonucu olarak, çalışmalarımız geliştirilebiliyor ve işçi sınıfı da güçlendiriliyorsa. böylesine tartışm alar hem ge­rekli hem de yararlıdır.

Gelgelelim, bir başka tartışma fiirü vardır ki, onun amacı, or­tak çalışmalarımızı giderek geliştirmek değil, giderek kötüleştirmek­tir; onun amacı. Parti’yi güçlendirmek değil, tersine. Parti'yi par­çalamak ve gözden düşürmektir. Böylesine tartışmalar, genellikle, proletaryayı güçlendireceği yerde, proletaryayı güçten düşürür. Böy­lesine bir tartışmaya ihtiyacımız yoktur. (Sesler: «Çok Doğru!» A l­kışlar)

Muhalefet, kongreye üç ay kala, Merkez Komitesi’nin görüşle­ri daha tesbit edilmeden ve bu görüşler daha yayımlanmadan, Bir­lik çapında tartışma istediği zaman, bizleri düşmanlarımızın, işçi sınıfının düşmanlarının, Parti düşmanlarının ekmeklerine yağ süre­cek bir tartışmaya zorlamak çabasmdaydı. Muhalefetin plânlarına Merkez Komitesi'nin karşı çıkmasının nedeni işte budur. Nitekim, muhalefetin plânlarına karşı koyulmasının bir sonucu olarak, ta r­tışmayı, Merkez Komitesi’nin kongreye sunduğu görüşleriyle te­mellendirip, sağlıklı bir çizgiye yerleştirmeyi başarabildik. Şu anda, herhangi bir kuşkuya yer vermeksizin, bir bütün olarak tartışmadan kazançlı çıktığımızı söyleyebiliriz.

Kirli çamaşırlarımızın herkesin gözü önünde yıkanmasına ge­lince: bu saçmadır, yoldaşlar. Kendimizi ve bütün yanlışlarımızı. P arti’nin önünde, açık açık eleştirmekten bugüne kadar korkma­dık, bundan sonra da korkmayacağız. Bolşevizmin en güçlü yanı, eleş­tiriden korkmaması ve aksaklıkları eleştirirken de, ilerleme için ge­rekli enerjiyi kazanmasıdır. Böylece, yürütülen tartışma. Parti’miziıı gücünün, sağlamlığının bir işaretidir.

Şurası unutulmamalıdır ki, bütün büyük partilerde, özellikle bi zim gibi iktidarda bulunan ve belirli oranlarda köylü ve devlet me­muru barındıran partilerde, zamanla. Parti pratiğine ilişkin sorun-

688

laru karşı kayıtsız olan, gözü kapalı oy veren ve akıntıyla beraber yüzen unsurlar birikmektedir. Böylesine unsurların çok sayıda var­lığı, mücadele edilmesi gereken bir illettir. Bu unsurlar P arti’mi- zin batağını meydana getirmektedirler.

Tartışma, böyle bir batağa çağrıda bulunmaktan başka birşey değildir. Muhalefet bir kısmını kazanmak için bunlara çağrıda bu­lunmaktadır. Gerçekten de, bunların en kötü kesimlerini yanına ala­bilmektedir. Parti ise bunlara en iyi kesimlerini kazanmak ve ey­lemli Parti yaşamına katmak için çağrıda bulunmaktadır. Bunun sonucunda, batak, bütün durağanlığına rağmen, durumunu kesin olarak belirlemeye zcrlanmaktadır. Gerçekten de, bu çağrılar yü­zünden, kendi kaderini belirlemekte, saflarının bir kesimini muhale­fete ve b ir kesimini de Parti’ye bırakmak suretiyle, bir batak olarak varlığını sona erdirmektedir. Parti gelişmemizin genel bilançosun­da bu bir kazançtır. Yürütülmekte olan tartışmanın bir sonucu ola­rak, bataklık azalmıştır; bütünüyle kurum uştur ya da kurumakta­dır. Tartışmanın yararı işte buradadır.

Tartışmanın sonuçları mı? Sonuçlar biliniyor. Anlaşıldığı kada­rıyla, 724 bin yoldaş P arti’ye ve 4 binden biraz fazlası da muhale­fete oy kullandılar. Sonuçlar, işte bunlardır. Muhaliflerimiz, Merkez Komitesi’nin P arti’den ve P arti’nın de sınıftan koptuğunu bas bas bağırıyor, «halamın sakalları olsaydı amcam olurdu» havalarını tu t­turarak, kendilerinin, muhalefetin, mutlaka yüzdo 99’unu yanlarına alacaklarını iddia ediyorlardı. «Halamın sakalları» olmadığına gö­re. muhalefetin yüzde biı bile alamadığı anlaşılıyor. Sonuçlar, işte bunlardır.

Bir bütün olarak Paıti ve sonra da işçi sınıfı, nasıl oluyor da, mu­halefeti bu kadar kesin bir şekilde tecrit edebiliyor? Üstelik, muha­lefetin başında, isim yapmış ünlü kişiler var, kendi reklâmlarını çok iyi yapmasını bilen kişiler var (sesler: «Çok Doğru!», alçak- gö- nüllüklükteıı nasiplerini almamış kişiler var (alkışlar), kendi boru­larını öttüren, kendilerini pahalıya satan kişiler var.

Tecrit oldular, çünkü, muhalefetin önde gelen grubunun ya­şamdan kopmuş, devrimden kopmuş, P arti’den kopmuş, işçi sınıfın­dan kopmuş bir avuç küçük-burjuva aydından meydana geldiği gözler önüne serildi. (Sesler: «Çok Doğru!» Alkışlar)

Biraz önce, çalışmalarımızda elde ettiğimiz başarılardan, sana­yi alanındaki, ticaret alanındaki, bir bütün olarak ekonomideki ve dış politika alanındaki başarılarımızdan söz etmiştim. Bu başarılar, sanki, muhalefetin umurunda değil. Onları görmüyor ya da görmek istemiyor. Onları görmek istemeyişi, kısmen bilisizlikten ve kıs­men de yaşamdan kopuk aydınlara özgü inatçılıktan ileri gelivor.

66'd

3. P A R T İY L E MUHALEFET ARASIND AKİ TEMEL A YR ILIK LA R

Şimdi soracaksınız: pekiyi, durum böyleyken, P arti’yle muhale­fet arasındaki anlaşmazlıklar nedir, lıangi noktalarda ayrılmakta­dırlar?

Her konuda, yoldaşlar. (Sesler: «Çok Doğru!»)Yakınlarda, Parti üyesi olmayan, fakat, P arti’ye girme hazırlıkla­

rı ilerleyen ya da bitmiş bulunan, bir Moskovalı işçinin açıklaması­nı okudum. P arti’yle muhalefet arasındaki ayrılıkları şu şekilde ta­nımlıyordu:

«Eskiden, Parti’yle muhalefetin hangi noktalarda anlaşa­madıklarını merak eder dururduk. Şimdiyse, muhalefetin, P ar­ti’yle, hangi noktada anlaştığını merak ediyoruz. (Gülüşmeler, alkışlar). Muhalefet her noktada P arti’nin karşısındadır. Dola­yısıyla, muhalefetin tarafını tutsaydım, P arti’de işim olmazdı. (Gülüşmeler, alkışlar) (Bak. Izvestia, No. 264).

Görüyorsunuz, işçiler, düşüncelerini zaman zaman ne kadar doğ­ru ve özlü bir şekilde ifâde edebiliyorlar. Görüşümce muhalefe­tin, Parti’ye ve onun ideolojisine, programına ve taktiklerine karşı takındığı tutum un en gerçekçi ve doğru tanımı budur.

Muhalefet, hiçbir konuda P arti’yle anlaşmadığı içindir ki, ayrı b ir ideolojisi, ayrı bir program, ayrı taktikleri ve ayrı örgütlenmeilkeleri olan bir gruptur.

Muhalefet, yeni bir parti kurabilmek için «önemsiz» bir şeyin dışında, herşeye sahiptir - o da, partiyi kurma gücüdür. (Gülüş-

P arti’yle muhalefetin üzerinde anlaşamadıkları yedi temel so- meler, alkışlar) ru sıralanabilir.

İlki, ülkemizde sosyalizmi başarılı bir şekilde kurabilme olanağı M uhalefetin bu konudaki belge ve bildirileri üzerinde fazla dur­mayacağım. Bunların herkes bilmektedir, dolayısıyla, tekrarlamanın hiçbir anlamı yoktur. Şurası herkesin görebileceği şekilde açıktır ki, muhalefet, ülkemizde sosyalizmin başarılı b ir şekilde kurulabileceği olanağını reddetmektedir. Bu olanağı böylece reddederken de, açık­ça ve doğrudan doğruya, Menşevik’lerin çizgisine kaymaktadır.

Muhalefetin bu konuda izlediği çizgi, muhalefetin bugünkü ön­derleri için pek de yeni birşey değildir. Ekim ayaklanmasına git­meyi reddettiklerinde, Kamenev ve Zinoviev’in izledikleri çizgi buy­du. Daha o zamanlar, ayaklanmanın mutlak b ir ölüm demek oldu­ğunu, Kurucu Meclis’i beklememiz gerektiğini, sosyalizm için ge­

690

rekli koşulların henüz olgunlaşmadığını ve yakın bir gelecekte de olgunlaşmayacağım iddia etmişlerdi.

Troçki de, ayaklanmaya katılırken, aynı çizgiyi benimsedi; Ba- tı’daki başarılı bir proleter devrimin yakın bir gelecekte imdadı­mıza yetişememesi halinde, devrimci bir Rusya’nın muhafazakâr bir Avrupa karşısında tutunabileceğini düşünmenin bile delilik olduğunu açıkça söyledi.

Gerçekten de, Kamenev ve Zinoviev bir yanda, Troçki diğer yan­da, Leııin ve Parti de üçüncü b ir yandayken, ayaklanmaya nasıl giıişilebildi? Bu son derece ilginç bir sorudur, yoldaşlar ve üzerin­de biraz durmak, birkaç söz etmek yararlı olacaktır.

Kamenev ve Zinoviev’in sopayla itile kakıla, ayaklanmaya ka­tıldıklarını hepiniz biliyorsunuz. Lenin, P arti’den çıkarmakla teh­dit ederek, elinde sopa onları güttü, (gülüşmeler, alkışlar), sürüne sürüne de olsa ayaklanmada yer almaya zorladı. (Gülüşmeler, al­kışlar).

Troçki ayaklanmaya gönüllü olarak katıldı. Ne var ki, bu katı­lış tam bir açık-yüreklilikle olmadı, ufak-tefek bazı kayıtlam alar kondu; bu kayıtlamalar, daha o zamandan, Troçki’yi, Kamenev ve Zinoviev’e yakınlaştırmıştı. Şurası ilgi çekicidir ki, Ekim Devri- m i’nin hemen öncesinde, 1917 yılı Haziranında, Troçki, sanki ayak­lanmaya kendi bayrağı altında gittiğini göstermek istercesine, Bir Barış Programı adlı eski broşürünün yeni bir baskısını Petrograd’da yayınlamayı uygun buldu. Bu broşürde neyin sözü edilmektedir? Troçki, burada, sosyalizmin tek ülkede zafer kazanması olanağı ko­nusunda Lenin’le polemiğe girişmekte, Lenin’in bu görüşünü yan­lış saymakta, iktidarı almak zorunda olduğumuz, fakat zafer kaza­nacak Batı-Avrupa işçilerinden zamanında yardım gelmediği tak­dirde, devrimci Rusya’nın muhafazakâr Avrupa karşısında tutuna- bileceğinin düşünülemeyeceğini ve Troçki’nin bu eleştirilerine ka­tılmayanların da millî dar-kafalılığm etkisi altında olduğunu iddia etmektedir.

İşte, Troçki’nin sözü geçen broşüründen alınmış bir parça : «Başkalarını beklemeden, bu atılımımızm öteki ülkelerde­

ki mücadeleye hız kazandıracağı tam inancıyla, mücadelemi­ze ulusal plânda başlıyor ve devam ediyoruz; ama, bu olmadı­ğı takdirde, örneğin devrimci bir Rusya’nın muhafazakâr bir Avrupa karşısında tutunabileceğini sanmak, tarih deneylerinin ve teorik düşüncelerinin de doğruladığı gibi, hayalcilik olur»... «Ulusal sınırlar çerçevesinde toplumsal bir devrimci gelişme olanağını kabul etmek, toplumsal - yurtseverliğin (sosyal patri- otizm) özünü teşkil eden millî dar-kafalılığm kucağına düş­

691

mekten başka birşey değildir.» (Troçki, 1917 Yılı [Rusça], Cilt III, Bölüm 1, s. 90.)

İşte, yoldaşlar, Troçki’nin, Kamenev ve Zinoviev’le bildikte teşkil ettikleri bugünkü blokun köklerini ve temellerini açıkseçik gözler önüne seren, ufak kayıtlaması budur.

Öte yandan, Lenin ve Parti, ayaklanmaya nasıl gittiler? Onlar da, ufak bir kayıt koydular mı? Hayır, Lenin’in ve Farti'sinin. ayak­lanmaya gidişleri, kayıtsız-şartsız oldu. Lenin’in, 1917 yılı Eylül’ün- de yurt dışında yayımlanan parlak yazılarından biri olan «Proleter Devrimiııin Askerî Programı» başlıklı makalesinden bir parçayı aşa­ğıya alıyoruz:

«Sosyalizmin tek ülkede zaferi, tek bir darbede her türlü savaşa, toptan son vermez. Tersine savaşları öngörür. Kapitaliz­min çeşitli ülkelerdeki gelişmesi, son derece eşitsiz bir çizgi izlemektedir. Meta üretimi koşullan altında, zaten, başka birşey beklenemez. Buradan, tartışma götürmez olarak şu sonuca varı­yoruz ki, sosyalizm, bütün ülkelerde, aynı anda zafere ulaşamaz. Önce bir ya da birkaç ülkede zafer kazanır, öteki ülkelerse, daha bir süre, burjuva ya da burjuva-öncesi kalırlar. Bu durum, yal­nızca sürtüşmeler yaratmakla kalmayacak, aynı zamanda, sos­yalist devletin zafer kazanmış proletaryasını ezmek yönünde, öteki ülkelerin burjuvazilerini alabildiğine hırslandıracaktır. Bi­zim açımızdan savaş, böylesine durumlarda, hem meşru hem de haklı bir savaş olacaktır. Sosyalizm için, başka halkların bur­juvaziden kurtuluşları için bir savaş olacaktır.» (Lenin Enstitü­sünün Notları, Kesim II, s. 7.)“

Görüyorsunuz ki, burada, taban tabana zıt bir çizgi söz konusu­dur. Troçki’nin, ayaklanmaya, kendisini Kamenev ve Zinoviev’e ya­kınlaştıran ufak bir kayıtlamayla gitmesine ve tek başına alındığın­da. dışarıdan zamanında yardım göremeyen bir proleter iktidarın hiçbir işe yaramayacağını iddia etmesine karşılık, Lenin, ayaklan­maya kayıt koymadan ve şart koşmadan gitmiş, ülkemizdeki prole­te r iktidarının, burjuvazinin boyunduruğundan kurtulmaları için öteki ülkelerin proleterlerine yardım sağlayan bir üs olması gerekti­ğini savunmuştur-.

Bolşevik’lerin Ekim ayaklanmasına gidişleri işte böyle oldu. Troçki, Kamenev ve Zinoviev. Ekim Devrimi’nin onuncu yılında, işte bu yüzden ortak bir noktada birleştiler.

Muhalefet blokunun henüz oluşmakta olduğu sırada, biı yanda Troçki, Öte yanda da Kamenev ve Zinoviev arasında, şöyle bazı ko­nuşmalar geçmiş olabilir:

* Bak. V. 1 Lenin. Eserler. 4. Rus. bas.. C ilt XX1U, s. 67.

6 92

voldfs FW Zınovıev den Troçki’ye: «Görüyorsun art.k, sevgi], L _ ayaklanmasına gidilmemesi, Kurucu Meclis’in beklen­mesi gerektıg, vb. konularında söylediklerimiz, sonunda doğru çıktı

cenin yozlaşmakta olduğunu, hükümetin yozlaşmakta olduğunu hızla felakete gittiğimizi ve artık ülkemizde sosyalizm falan olmaya-

s e f a Ï T S g°reblliy0r' Ayaklanmaya gitmemeliydik. Ama.sen, ayaklanmaya gönüllü olarak gittin. Büyük bir hata işledin»

st/hk e ? 3 Cl VaP Verİy0r: <<Hayır’ sev^ ili yoldaşlar, bana hak­sızlık ediyorsunuz. Doğrudur, ayaklanmaya gittim, ama nasıl gittim-

reklihklemd S lU1bUttUT Z' T ^ ^ ayaklanmaya’ tam bir açık-yü- A 7 İ f kayıtlamalarla gittim. (Etraftan kahkahalar)sedk h l r ıT hang‘ bİr Şekİlde yardım göremeyeceğimiz açık- seçık beli, olduğuna göre, Bir Barış Progravıvnda da o zamanlarbelirttiğim gibi, felakete gittiğimiz apaçık ortadadır.»

Zınovıev ve Kamenev: «Evet, haklı olabilirsin. Koyduğun ufak kayıtlamayı unutmuştuk. Blokumuzun ideolojik bir temele de sa­hip olduğu, artık besbelli.»(Kahkahalar, alkışlar).

ülkemizde sosyalizmin başarıyla kurulabilmesi reddeden mu­halefet çızgızi, işte, bu şekilde doğdu.

Bu çizginin anlamı nedir? Bunun anlamı teslimiyettir. Kime teslimiyet? Açıkça, ülkemizdeki kapitalist unsurlara. Başka kime? Dünya burjuvazisine. Ama Sol teraneler, arama devrimci jestler - güzel silkeleyin, devrimci güzelliği bir kenara atın, mayalarında teslimiyetçiliğin yattığını göreceksiniz - (Alkışlar).

İkincisi, Proletarya diktatörlüğü sorunu. Bizde proletarya dik­tatörlüğü var mıdır, yok mudur? Gerçekten garip bir soru. (Gülüş­meler).. Durum böyleyken, muhalefet, her bildirisinde bundan söz açıyor Muhalefete bakılırsa, bir Thermidor* yozlaşması dönemin­' e bulunuyoruz. Bu ne demektir? Bunun anlamı, bir proletarya dik­tatörlüğüne sahip olmadığımız, gerek ekonomi ve gerekse siyasette başarısızlığa uğradığımız ve gerisin geriye gittiğimiz, sosyalizme doğru ilerleyecek yerde, kapitalizme doğru gerilediğimizdir. Bu id­dia. tabiatıyla, garip ve saçmadır. Ne var ki. muhalefet, bunda dire­tiyor.

İşte, yoldaşlar, bir başka ayrılık noktası da buradadır. Troç-

* « Ih em u d o r ., Fransız devrim takviminde bir aydır.. Büyük Fransız Devri­mi nin sol kanadını teşkil eden Jakoben’ier, Thermidor ayının dokuzunda (27 tem m uz 1794i. karşı-devrimci bir darbeyle, alaşağı edilmişler ve böylcce büyük

burjuvazinin Fransa’daki zaferi pekiştirilmişti. Troçki, Stalin dönemini tanım ­larken. sık sık «Sovyet T herm idorü» gibi deyimler kullanmaktadır. Buradaki iddiası, yönetim in devrimci rayından çıktığı ve ufak bir grubun egemenliği altına girdiğidir. ç ey

ki, herkesçe bilinen Clemenceau tezini de buna dayandırmakta­dır. B ir hüküm et yozlaşmışsa, ya da yozlaşmaktaysa, ona acımaya, onu korumaya, onu ayakta tutm aya değer mi? Açıkça, değmez. Böy­le bir hükümetin «devrilmesi» için elverişli bir durum doğarsa, söz­gelişi düşman Moskova’nın 80 kilometre kadar yakınına gelirse, bu son derece uygun fırsattan yararlanıp böyle bir hükümeti tasfiye et­mek ve yerine yeni bir Clemenceau hükümeti, yani Troçkici bir hükümet kurmak, yapılabilecek en doğru şey olmaz mı?

Şurası açıktır ki, böyle bir «çizgi»nin Leninist hiçbir yanı yok­tur. Bu, en su katılmamış türünden bir Menşevizm’dir. MuhalefetMenşevizm’e kaymıştır.

Üçüncüsü, işçi sınıfıyla orta köylüler arasındaki blok sorunu. Muhalefet, ötedenberi, böyle bir blokuıı kesinkes karşısında oldu­ğunu gizlemiştir. Muhalefetin geliştirmiş olduğu çizginin ve karşı- tezlerin en ilginç yönü, söylenenlerden çok, söylenmeyenlerde, işçi sınıfından gizlenmek istenenlerdedir. Fakat, muhalefetin önderle­rinden biri, I. N. Smirnov, muhalefetin gerçek görüşlerini ortaya koy­mak, onları gün ışığına çıkarmak cesaretini kendisinde bulabilmiş­tir. Bir de ne görüyoruz? Meğerse «felâkete gidiyormuşuz», kendi­mizi «kurtarmak» istiyorsak orta köylülerle anlaşmaktan kaçınma­lıymışız. Kurnaz olmasına kurnaz değil, ama açık ve seçik.

Burada da, muhalefetin takkesi düşmüş, Menşevik keli görün­müştür. ..

Dördüncüsü, devrimimizin niteliği sorunu. Ülkemizde sosyaliz­mi başarıyla kurabilme olanağı reddediliyorsa, proletarya diktatör­lüğünün varlığı reddediliyorsa, işçi sınıfıyla köylüler arasında kuru­lacak b ir blokun gerekliliği reddediliyorsa, sormak gerekir: devrimi- mizden, devrimimizin sosyalist niteliğinden geriye birşey kalıyoı mu? Hayır besbelli, geriye hiç ama hiç birşey, kalmıyor. Proletar­ya iktidara geldi, burjuva devrimini sonuçlandırdı; köylülere toprak dağıtıldığından onların da devrimle herhangi b ir ilgileri kalmadı. Bu durumda, proletaryaya, geri çekilmek ve başka sınıflara yer aç­maktan gayrı yapacak şey kalmıyor.

Muhalefet görüşlerinin köklerini biraz deşersek, ortaya, m uha­lefet çizgisi olarak, çıka çıka bu çıkıyor.

Muhalefetimizin teslimiyetçiliğinin bütün kökleri, işte burada yatmaktadır. Bu yüzden, Bundcu* teslimiyetçi Abramoviç’in bunu göklere çıkardığına şaşmamak gerekir.

* Bund : 1897 yılında kurulan ve 1898 yılında R .S.D .l.P .'ne katılan. Litvanya, Polonya ve Rusya G enel Yahudi işçileri BirUği’nc verilen ad. örgütsel milliyetçi-

694

Beşincisi, sömürge devrimlerine önderlik konusundaki Lenin Çizgisi Sorunu. Lenin, emperyaist ülkelerde ezilen ülkeler, emperya­list ülkelerdeki komünist politikasıyla sömürge ülkelerdeki komünist politikası arasındaki farkları, hareket noktası olarak benimsemiştir. Lenin, bu farkı hareket noktası alarak, daha savaş sırasında, ana­vatanı savunma fikrinin, komünizm açısından, emperyalist ülkeler­de asla kabul edilemeyeceğini ve hatta karşı-devrimci bir nitelik ta ­şıdığını, buna karşılık, böyle birşeyin, emperyalizme karşı kurtuluş savaşı vermekte olan ezilen ülkelerde, pekâlâ doğru ve geçerli ol­duğunu söylemişti.

Lenin, bu yüzden, millî burjuvazinin emperyalizme karşı savaş veriyor olması ve işçilerle köylülerin Komünistler tarafından komü­nizmin ruhuna uygun bir şekilde eğitilmelerini engellememesi ka­yıt ve şartına bağlı olarak, belirli bir dönemde ve belirli bir süre için, sömürge ülkelerdeki bu burjuvaziyle blok ve hatta ittifak ku­rulabileceğini kabul etmişti.

Muhalefetin buradaki büyük günahı, Lenin’in bu çizgisini bü­tünüyle terketmesi ve sömürge ülkelerin emperyalizme karşı ver­dikleri devrimci savaşları desteklemenin yararlılığım reddeden İkin­ci Enternasyonalin çizgisine kaymasıdır. Çin devrimine ilişkin olarak muhalefetimizin basma gelenler de, bu yüzdendir.

Bir başka ayrılık noktası da budur.Altıncısı, dünya işçi sınıfı hareketindeki birleşik cephe taktik­

leri sorunu. Muhalefetin buradaki büyük günahı, geniş işçi sınıfı kitlelerinin giderek komünizme kazanılması konusundaki Leninis-t taktiği terketmiş olmasıdır. Geniş işçi sınıfı kütleleri, yalnızca Par- ti’nin doğru bir politika izlemesiyle komünizme kazanılmaz Parti’- nin doğru bir politika ortaya koyması, muhakkak ki çok büyük, çok önemli birşeydir, fakat, kesinlikle, herşey değildir. Geniş işçi sınıfı kütlelerinin komünizm saflarına katılabilmeleri için, bu kütlelerin, kendi deneylerine dayanarak, komünistlerin politikasının doğru po­litika olduğuna inanmaları gerekir. Kütlelerin ikna olabilmesi za­man alır; P arti’nin, kütleleri kendi çizgisine getirmede ustalıklı ve becerikli bir şekilde çalışmasını, politikasımn doğru olduğuna geniş kütleleri inandırmada ustalıklı ve becerikli bir şekilde davranma­sını gerektirir.

1917 yılı Nisanında kesinlikle haklıydık; çünkü, olayların, bur­juvazinin alaşağı edilmesi ve Sovyet iktidarının kurulması yönün­

likten özelliğini alan bu grup, sürekli olarak, B olşevik’lere karşı, Menşevik'leri des­tekledi. Ekim Devrim i'ne karşı çıktı ve nihayet 1921 yılında kendi kendini feshetti.

-Çev.

69 i

de geliştiğini görmüştük. Fakat, o sıralarda, burjuvazinin iktidarına karşı ayaklanmaları için, geniş işçi sınıfı kütlelerine daha çağrıda bulunmamıştık. Neden? Çünkü, kütleler, kesinlikle doğru olan poli­tikamızın doğruluğuna ikna olabilmek fırsatını daha elde etmemiş lerdi. Devrimin temel sorunlarına ilişkin olarak ktiçük-burjuva Sos­yalist - Devrimci ve Menşevik partilerinin kendilerini iyice rezil e t­melerinden sonra, politikamızın doğruluğuna kütleler ikna olduktan sonra ve ancak o zaman, kütleleri ayaklanmaya götürdük. Kütleleri en uygun zamanda ayaklanmaya götürdüğümüz içindir ki, zafer ka zandık.

Birleşik cephe görüşünün kökleri, işte buradadır. Lenin’in birle­şik cephe taktiğini uygulamaya koymasının nedeni, Sosyal-Demok- ra t’lann uzaklaşma politikalarının doğurduğu ön-yargılara sahip bu lunan kapitalist ülkelerdeki geniş işçi sınıfı kütlelerinin, kendi de' neylerine dayanarak. Kom ünistlerin politikalarının doğru olduğu­na inanmaları ve komünizmin saflarına geçmelerini sağlamaktır.

Muhalefetin günahı, bu taktikleri bütünüyle reddetmesidir. Biı zamanlar, birleşik cephe taktiklerine hayrandılar, körüköriine ve budalaca hayrandılar; İngiltere'de [TUC: Sendikalar Kongresi] Ge­nel Kurul’la anlaşmaya varılmasını heyecanlı bir içtenlikle karşıla­mışlar. bövlesi bir anlaşmayı «barışın en sağlam güvencesi,» «mü­dahaleye karşı en etkili güvence,» «Avrupa’da reformizmi zararsız hale getirecek» en etkin bir yol olarak selâmlamışlardı (bak. Zino- viev'in Sovyetler Birliği Komünist Partisi (B.) Ondördüncii Kongre s i’ne sunduğu rapor). Ne var ki, Purcell’lerin ve Hicks’lerin yardı mıyla reformizmi «zararsız» hale getirebilecekleri umutları insafsız bir şekilde yerle bir edilince, tam karşıt uca savruldular ve birleşik cephe taktikleri görüşünü bütünüyle reddettiler.

İşte, yoldaşlar, Leninist birleşik cephe taktiklerinin muhalefet tarafından açık ve seçik olarak reddedildiğini gözler önüne seren bir başka ayrılık da budur.

Yedintisi. Sovyetler Birliği Komünist Partisi (B.)'nde ve Komin- tern’de Leninist Parti ilkesiyle Leninist birlik sorunu. Muhalefet, Leninist örgütlenme çizgisini burada da bütünüyle terketmekte ve ikinci bir parti, yeni bir Enternasyonal örgütleme yollarını aramak­tadır.

Muhalefetin Menşevizm’e kaymış olduğunu açık ve seçik olarak gözler önüne seren yedi temel sorun, işte, bunlardır.

Muhalefetin bu Menşevik görüşlerinin, P arti’mizin ideolojisiyle, P arti’mizin programıyla. P arti’mizin taktikleriyle, Komintern'in taktikleriyle. Leninizm’in örgütlenme çizgisiyle bağdaşabilecek her­hangi bir yanı var mıdır?

696

Koşullar ne olursa olsun, hiçbir zaman!Soracaksınız: nasıl oldu da aramızda böyle bir muhalefet orta­

ya çıktı, bunun toplumsal tabanı nedir? Sanıyorum ki, muhalefetin toplumsal kökenleri, gelişmemizin doğal bir sonucu olarak şehirli küçük-burjuva tabakaların yok olmaları, bu tabakaların proletarya diktatörlüğü rejiminden hoşnut bulunmamaları, yine bu tabakala­rın böyle bir rejimi değiştirmeye, burjuva demokrasisini kökleştir­me yönünde bu rejimi «diizeltme»ye çalışmalarında yatmaktadır.

Daha önce de belirttiğim gibi, ilerlememizin bir sonucu olarak, sanayimizin kurulmasının bir sonucu olarak, sosyalist ekonomi şe­killerinin göreli önemlerinin artmasına bağlı olarak, küçük burju­vazinin bir kesimi, özellikle şehirli küçük burjuvazi batmakta ve yok olmaktadır. Muhalefet, bu tabakaların homurdanmalarım ve prole­ter devrimiyle oluşan rejime karşı hoşnutsuzluklarını dile getir­mektedir.

Muhalefetin toplumsal kökenleri, işte bunlardır.

4. BUNDAN SONRA NE OLACAK'!

Muhalefetle bundan sonra ne yapılacak?Bu soruyu ele almazdan önce, sizleıe. Tıoçki’yle ortak çalışma

konusunda. 1910 yılında Kamenev'in başından geçen bir tecrübenin hikâyesini anlatmak isterim. Bu olay son derece ilginçtir, çünkü, sö­zü edilen sorunun ne şekilde ele alınması gerektiği konusunda, son derece yararlı ipuçları verebilir. 1910 yılında. Merkez Komitemizin bir toplantısı yurtdışında yapılmıştı. Bu toplantıda, Bolşevik’lerle Menşevik’ler ve özellikle Bolşevik’lerle Troçki arasındaki ilişkilerin ne olacağı konusu ele alındı (o zamanlar. Menşevik’lerin de dahil bu­lundukları tek bir partide yer alıyor ve kendimizi grup olarak anı­yorduk). Toplantıda, Leııin’e rağmen, Lenin’in bütün muhalefetine rağmen, Menşevik’lerle ve dolayısıyla, Troçki’yle uzlaşılması ka­rarlaştırıldı. Lenin azınlıkta kalmıştı. Kamenev’in durumu neydi? Kamenev de. Troçki’yle işbirliği yapmayı kabullendi. Bu işbirliğine, Lenin’in bilgisi ve onayıyla girmişti, çünkü, Lenin. Bolşevizm’e kar­şı Troçki’yle işbirliği yapmanın ne kadar zararlı ve affedilmez bir- şey olduğunu. Kamenev’e deneterek kanıtlamak istiyordu.

Kamenev’in bu konuda anlattıklarına kulak verin:«1910 yılında, grubumuzun çoğunluğu, Yoldaş Troçki’yle

uzlaşma ve anlaşma çabasına girişti. Vladimir Îlyiç bu çaba­ya en şiddetli bir şekilde karşı çıkmış ve Troçki’yle bir anlaş­maya varmak hususundaki inatçı tutumumu, âdeta ’’cezalan­dırmak” için, Yoldaş Troçki’nin gazetesinin yazı kuruluna Mer­

6^7

kez Komitesi tarafından temsilci olarak benim gönderilmem­de ısrar etmişti. Bu yazı kurulunda birkaç ay çalıştıktan son­ra, 1910 yılı güzüne gelindiğinde, “uzlaşıcı” tutumuma karşı çık­makta Lenin’in ne kadar haklı olduğunu anladım ve yine Le- nin’in izniyle, Yoldaş Troçki’den kopuşumuz, o sıralarda, Par- ti’nin Merkez Organında çıkan bir dizi sert makalede ifâdesini bulmuştu. Menşevik - Tasfiyeciler (Likidatörler) ve Yoldaş Troçki’yle aramızdaki anlaşmazlıkları özetleyen bir broşürü kaleme almamı, Vladimir İlyiç, yine o sıralarda teklif etmişti. “Anti-Bolşevik grupların aşırı Sol (Troçkici) kanadıyla anlaş­maya varma konusunda b ir tecriibee geçirdin, anlaşmanın her­hangi bir şekilde mümkün olmadığına ikna oldun, bu durumu özetleyen bir broşür kaleme almalısın” demişti. Tabiatıyla, Vladimir İlyiç, o zamanlar Troçkizm olarak andığımız şeyle Bolşevizm arasındaki ilişkiler hakkında, herşeyin... sonuna ka­dar anlatılmasında ısrar etmişti.» (L. Kamenev’in, İki Parti adlı broşürüne önsöz).

Bunun sonuçlan ne oldu? Biraz daha kulak verin:«Troçki’yle geçirdiğim ortak çalışma tecrübesi —hemen be­

lirtm ek isterim ki, Troçki'nin şimdi m ektuplanm ı ve özel ko­nuşmalarımı istismar etme çabalan, bu işte tam bir içtenlik­le davrandığımı kanıtlam aktadır— uzlaşmanın, kaçınılmaz olarak, Tasfiyecilik savunuculuğuna kaydığını, insanı ister istemez o çizgiye ittiğini ortaya koymuştur.» (L. Kamenev, İki Parti)

Devamla:«’’Troçkizm” bir ruh haleti olarak P arti’de egemen duruma

gelseydi, Tasfiyecilik gibi, Otzovizm gibi,* P arti’ye karşı sa­vaş veren bir yığın eğilim, rahat rahat at koşturabileceği ge­niş düzlükler bulurdu.» (Aynı kaynak.)

İşte, yoldaşlar, Troçki’yle ortak çalışma yapmanın ne demek ol­duğunu görüyorsunuz (Bir ses: «Öğretici bir tecrübe.») Kamenev, o zamanki tecrübesinin sonuçlarını, İ k i Parti başlığı altında 1911 yılında yayınlanan bir broşüründe anlatmıştı. Hiç şüphe yok ki, bu broşür, o zaman hâlâ Troçki'yle işbirliği yapılabileceği konusunda

* Parti T a sfy ec iliğ i: Partinin yasa-dışı siyasal örgiit ve eylem lerine son veril­mesini isteyen bir sağ M enşevik grubuna yakıştırılan nitelik.

O tzovizm (Rusça o tz o v is t i : geri çağırmacılar’d a n ): Bazı Boişeviklerin. 1907’de Üçüncü D um a’dan Sosyal Dem okrat milletvekillerinin geri çağınlm asım istemele­riyle başlayan b ir radikal gruba takılan ad. -Der

6»8 '

ham hayalleri olan bütün yoldaşlarımıza son derece yararlı olmuş­tur.

Şimdi soruyorum: Karnenev, yine İki Parti başlığı altında, Troç- ki’yle işbirliği yapma konusunda, bugünkü tecrübelerini de anlatan yeni bir broşür yazsa, ne kadar iyi olur, değil mi? (Etraftan kahka­halar. Alkışlar). Belki bunun da bir yararı olur. Ne var ki, Kame- nev’e Troçki’nin mektuplarını ve özel konuşmalarını, o zaman oldu­ğu gibi, bugün de ona karşı kullanmayacağına dair herhangi bir güvence veremem. (Etraftan kahkahalar). Ama bundan korkmaya, çekinmeye değmez. Her ne olursa olsun, bir tercih yapmak söz ko­nusudur: ya Kamenev’in mektuplarının Troçki tarafından kullanıl­masından ve Troçki’yle Kamenev arasındaki gizli konuşmaların açığa vurulmasından, böylece P arti’den atılma tehlikesinin belirme­sinden korkulacaktır; ya da her türlü korku bir kenara itilecek, Par ti’de kalınacaktır.

Sorun şimdi bu kadar açıktır, yoldaşlar: ya biri ya öteki.Muhalefetin kongreye bir bildiri sunmayı düşündüğü söyleni­

yor. Bu bildiride, muhalefetin, bütün Parti kararlarım kabul ettiği ve bundan böyle de edeceği (bir ses: «1926 Ekim’indeki gibi mi?»), hizibe son vereceği (bir ses: «Bunu ikinci defa duyuyoruz!»), görüş­lerini terketmediği ve onları savunmaya devam edeceği (sesler; «Oooo!» «Onları biz dağıtsak daha iyi olacak!»), fakat Parti Tüzüğü çerçevesinde kalacağı (sesler: «Bazı ufak kayıtlamalarla, herhal­de?», «Çevremizi lâstikten mi sanıyorlar?») belirtiliyormuş.

Yoldaşlar! Bence bundan hiç birşey çıkmayacaktır. (Sesler: «Çok Doğru!» Sürekli alkışlar). Yoldaşlar, bizim de bir bildiri tec­rübemiz oldu (alkışlar); daha doğrusu, ilki 16 Ekim 1926 ve İkincisi de 8 Ağustos 1927 tarihinde olmak üzere, başımızdan iki bildiri tec­rübesi geçti. Bu tecrübeler ne sonuç verdi? İki Parti başlıklı bir broşür yazmaya hiç ama hiç niyetim olmadığı halde, şu kadarım söyliyeyim ki, bu tecrübe, son derece olumsuz sonuçlara (sesler: «Çok doğru!»), P arti’nin iki kere oyuna getirilmesine. Parti disipli­ninin bozulmasına yol açmıştır. Muhalefet, böyle bir tecrübeden sonra, ne hakla bizden, büyük bir P arti’nin kongresinden, Lenin’in P arti’sinin kongresinden sözlerine güvenmemizi isteyebilir. (Sesler: «Budalalık olur», «Böyle yapanın başı belâya girer»).

P arti’den ihraç edilenlerin yeniden P arti’ye alınmaları meselesi­ni de buraya getirecekleri söyleniyor. (Sesler: «Bunlar sökmez». «Menşevik batağına kadar yolları var»). Bana kalırsa yoldaşlar, o bile sökmez. (Sürekli alkışlar).

Parti, Troçki'yle Zinoviev’i neden ihraç etti? Çünkü, Parti aleyh ta n muhaleeftin bütün faaliyetlerini örgütleyenler onlardır (sesler:

6W

«Çok doğru!»); çünkü. Parti yasalarını çiğnemeyi akıllarına koya­rak yola çıkmışlardır; çünkü, kimsenin kendilerine dokunmaya ce­saret edemeyeceğini sanmışlardır; çünkü, Parti içinde kendilerine soyluluk makamları yaratmaya çalışmışlardır.

Ama biz. Parti içinde, ayrıcalıklı bir soylular grubuyla ayrıcalık­sız bir köylü yığını istiyor muyuz? Soyluların köklerini kurutan biz Bolşevikler, şimdi kendi P arti’mizde bunları hortlatacak mıyız? (A l­kışlar) .

Soruyorsunuz: Troçki’yle Zinoviev’i neden Parti’den ihraç ettik? Çünkü, Parti’mizin içinde soyluluğun hortlamasını istemiyoruz. Çünkü, Parti’mizin tek bir yasası vardır ve bütün Parti üyeleri eşit haklara sahiptir. (Sesler: «Çok doğru!» Sürekli Alkışlar).

Muhalefet P arti’nin içinde kalmak istiyorsa, bırakınız herhangi bir kayıt koymadan, kaçamak yapmadan, Parti’nin iradesine, Parti­nin yasalarına. Parti’nin buyruklarına boyun eğsinler. Bunu yapmak istemiyorsa, bırakınız, daha fazla özgürlük bulabilecekleri yere git­sinler. (Sesler: «Çok Doğru!» Alkışlar). Muhalefete ayrıcalıklar ta­nıyan yeni yasalar istemiyoruz, böyle yasalar yaratmayacağız (Alkış­lar).

Koşullardan söz ediliyor. Bir tek koşulumuz vardır; muhalefet, gerek ideolojik gerekse örgütsel olarak, tastamam ve eksiksiz silâh- sızlanmalıdır. (Sesler: «Çok doğru!» Sürekli Alkışlar)

Bütün dünyanın duyacağı şekilde. anti-Bolşevik görüşlerini red­detmelidir, tam bir açık-yüreklilikle ve şüpheye meydan bırakma yarak reddetmelidir. (Sesler: «Çok Doğru!» Sürekli Alkışlar).

Yaptığı yanlışları, Parti’ye karşı suç halini alan yanlışlarını, bütün dünyanın önünde, açıkça ve dürüstlükle göstermelidir.

Parti’nin geride herhangi birşey bıraktırmayacak şekilde onları eritebilmesi için, birliklerini bize teslim etmelidir. (Sesler: «Çok Doğru!» Sürekli Alkışlar)

Ya bunu yaparlar ya da Parti’den çeker giderler. P arti’den git­mezlerse, biz onları kapı dışarı ederiz. (Sesler: «Çok Doğru!» Sü­rekli alkışlar)

Muhalefetin karşısındaki durumumuz işte budur. yoldaşlar.

700

BUKHARİN GRUBU VE PARTİ’MİZDEKİ SAĞ SAPMA'

192!# Yılı Ocak Ayı Sonunda ve Şubat Ayı Başında. Sovyetler Birliği Komünist Partisi (B.) Merkez Komitesi Siyasal Bürosu ile. M erkez Denetlem e Komisyonu

Prezıdyumu'nup Ortak. Toplantısındaki Konuşmalardan (Kısa Tutanak)

Yoldaşlar! Ne kadar üzücü olursa olsun, şunu belirtmek zorun­dayız ki, Parti rmzde, Bukharin. fomski ve Rikov’dan moydaııa ge­len ayrı bir Bukharin grubu ortaya çıkmıştır. Başlangıçta, böyle bir grubun varlığından P arti’nin haberi bile yoktu - Bukharinciler. var­lıklarını P arti’den gizleyebilmek için, özel bir dikkat göstermişler­di Şimdi, durum, olanca açıklığıyla ortadadır, herkesçe bilinmekte­dir.

Açıklamalarından da anlaşılabileceği gibi, bu grubun, Parti po­litikasının karşısına çıkardığı ayrı bir çizgisi vardır. İlk olarak. P ar­ti nin mevcut politikasının tersine, sanayimizin bugünkü gelişme hızının «öldürücü» olduğunu iddia ederek, sanayimizin gelişme h ı z ı ­

nın daha düşük tutulmasını istemektedir. İkinci olarak, yine Parti politikasının tersine, tarımımızın gelişmesinde bunların ciddî bir rol oynamadıklarını, oynayamayacaklarını iddia ederek, devlet çiftlikle­rinin ve kollektif çiftliklerin kurulmasının durdurulmasını istemek­tedir. Üçüncü olarak, yine Parti politikasının tersine, devletin dü­zenleyici fonksiyonunun ticaretin gelişmesini imkânsızlaştırdığını id­dia ederek özel ticarete tam bir serbestlik tanınmasını ve devletin ticaret alanında üstlendiği düzenleyici fonksiyona son verilmesini istemektedir.

Bir başka deyişle, Bukharin’in grubu, şehir ve köylerdeki kapi­talist unsurların tasfiyesini değil, serbestçe gelişmelerini savunan Sağ sapmacı ve teslimiyetçi bir gruptur.

Bukharin’in grubu, aynı zamanda, kulaklara karşı alınan olağa­nüstü tedbirlere ve kulakların «aşırı» vergilendirilmelerine de mu­halefet etmekte, böyle tedbirleri uyguladığı için, Parti’yi, teklifsiz­ce, «köylülüğe karşı askeri ve feodal bir sömürü» politikası izlemek­le suçlamaktadır. Bukharin’in, kulakları himayesi altına alabilmek için, böyleşine gülünç bir suçlamada bulunmaya ihtiyacı vardı; böy-

' J. Stalin, W orks (Moscow : Foreign Languages Publisbine House 19541 Cilt XI, s. 332-40. " ’

7(11

le yaparken de, emekçi köylülerle kulakları birbirine karıştırmış,unları aynı çuvala koymuştur.

Bukharin grubu, P arti’nin politikasını kendi gruplarının çizgi si paralelinde köklü bir biçimde değiştirmesini istemektedir. Daha da ileriye giderek, P arti’nin politikası bu yönde değiştirilmediği tak­dirde, Bukharin, Rikov ve Tomski’nin istifa edeceklerini açıklamak­tadır. __ .

Merkez Komitesi Siyasal Bürosu ve Merkez Denetleme Komisyo­nu Prezidyum u’nun yaptıkları bu ortak toplantıda, tartışm aların or­taya çıkardığı olgular bunlardır.

Bunun yanısıra tesbit edilen bir başka nokta, da grubunun di­rektifleri uyarınca Bukharin’in Kamenev’le gizli görüşmeler yaptı­ğı ve Bukharincilerle Troçkicilerin, P arti’ye onun Merkez Komitesı’ne karşı bir blok kurmalarını sağlamaya çalıştığıdır. Bukharincıler, Par- t i’mizin Merkez Komitesi’nde kendi çizgilerini egemen kılmayı hiç ummadıkları içindir ki, Parti Merkez Komitesi’nden saklı olarak, böyle bir blokıın kurulmasını gerekli görmüşlerdi.

' Aramızda, daha önceleri, anlaşmazlıkları var mıydı? ilk anlaş­mazlık, Merkez Komitesi’nin Temmuz (1923) toplantısından önce pat­lak verdi. Anlaşmazlık aynı sorunlar üzerindeydi: endüstriyel geliş­me hızı, devlet çiftlikleri ve kollektif çiftlikler, özel ticarete tam ser­bestlik, kulaklara karşı olağanüstü tedbirler. Ne var ki, toplantıda, bütün bu sorunlara ilişkin birleşik ve ortak bir kararın benimsen­mesi üzerine, mesele kapandı. O zaman hepimiz Bukharin ve taraf­tarlarının hatalarından döndükleri ve ortak bir kararın benimsenme­siyle aramızdaki bütün anlaşmazlıkların çözüldüğüne inanmıştık. Si­yasal Büro’nun bütün üyeleri tarafından imzalanan ve Siyasal Büro içinde tam bir birliğin bulunduğunu, herhangi bir anlaşmazlığın ol­madığım belirten açıklamanın yapılması (Temmuz 1928) da bu yüz­dendir.

Anlaşmazlıklar, Merkez Komitesi’nin Kasım toplantısının hemen öncesinde, ikinci kere patlak verdi. Bukharin’in «Bir İktisatçının Notları» adlı makalesi,’ Siyasal Büro içinde herşeyin güllük gülis­tanlık omadığım, Siyasal Büro üyelerinden hiç değilse birinin Mer­kez Komitesi çizgisini değiştirmeye ya da «düzeltmeye» çabaladığını açıkça ortaya koyuyordu. Herhalde, «Bir İktisatçının Notları» adlı makalenin, eklektik ve Parti-aleyhtan bir makale olduğu, endüstriyel gelişme hızımızın yavaşlatılması için kaleme alındığı, köylük bölge­lerdeki poitikamızın da Frum kin’in ünlii mektubu doğrultusunda

• Söz konusu makale bu derlemeye alınmıştır.

702

değiştir ilmesi amacını güttüğü konusunda, Siyasal Büro üyelerinin çoğunluğunu teşkil eden bizler, zerre kadar kuşku duymuyorduk. Bu­na, bir de, Rikov, Bukharin ve Tomski’nin istifaları sorununu eklemeli­yiz. Sorun şudur: Rikov, Bukharin ve Tomski, denetim verileriyle ilgili karar taslağım hazırlamakta olan komisyona gelerek istifa ettiklerini açıkladılar. Ne var ki, denetim verileri komisyonunun çalışmaları sı­rasında, bütün anlaşmazlıklar, şu ya da bu şekilde, giderildi: bugünkü endüstriyel gelişme hızı aynı tutuldu, devlet çiftliklerinin ve kollek- tif çiftliklerin daha da geliştirilmeleri onaylandı, kulakların yine aza­mî ölçüde vergilendirilmeleri öngörüldü, devletin ticaret alanındaki duzenleyicilik görevi muhafaza edildi, Parti'n in «köylülere karşı as­kerî ve feodal sömürü» politikası izlediği yönündeki gülünç iddia, komisyon üyelerinin kahkahaları arasında reddedildi ve sözügeçen üç kişi istifalarını geri aldılar. Bunun bir sonucu olarak, Siyasal Büro’ nun bütün üyelerince benimsenen bir denetim verileri ortak karan elde ettik. Bunun bir sonucu olarak, Siyasal Büro’nun tam bir birlik içinde olduğu ve Siyasal Büro üyelerinin, gerek Merkez Komitesi’nin Kasım toplantısında ve gerekse başka yerlerde, açıklama yapmaları, Siyasal Büro tarafından karara bağlandı.

Bukharin, Rikov ve Tomski'nin sırf görünüşü kurtarm ak için or­tak tasarıya oy verdiklerini; P arti’yle aralarındaki özgül görüş farklı­lıklarım kendilerine sakladıklarını; Bukharin ve Tomski’nin Bütün Biılik İşçi Sendikaları Merkez Komitesi’nde, Komintern’de ve Prav- da’da çalışmayı reddetmeye varacak bir tutum takınacaklarım; Kame- nev’in özel evrakları arasında, Merkez Komitesi içinde kendisine özgü bir çizgisi bulunan ve Troçkistlerle işbirliği yaparak Parti’ye karşı bir blok kurmaya çalışan, ayrı bir grubun varlığını belgeleyecek bir «Muhtıra»nm bulunduğunu, o sıralarda, nasıl bilebilirdik?

Buna bilmemiz, elbette, mümkün değildi.Bugün ise, anlaşmazlıkların varolduğu, hem de ciddî bir biçimde

varolduğu, herkesçe bilinmektedir. Anlaşılan, Bukharin, Frumkin’in şöhretine gıpta etmektedir. Lenin, daha 1916 yılında Şlyapkinov’a yazdığı bir mektupta, Bukharin’in «politikada korkunç derecede den­gesiz»* olduğunu söylerken, bin kere haklıydı. Şimdi de, bu den­gesizlik, Bukharin’den grubunun, öteki üyelerine bulaşmış görünü­yordu.

Bukharincilerin en büyük talihsizliği, tahıl sorunumuza ve kar­şılaştığımız bütün öteki güçlüklere son verebilmek için, kulakların iş­lerini kolaylaştırmak ve onların ellerini çözmek gerektiği yolunda birkanlya, bir inanca saplanmış olmalıdır. Kulakların işini kolavlaştınr-

* Bak. V .I. Lenin, Eserler, 4, Rus. bas., Cilt x X X , s. 168.

703

sak, onların eğilimlerini herhangi bir biçimde gemlemezsek, bildikle­rini okumalarına izin verirsek, vb., güçlüklerin yok olacağım ve ülke­nin siyasal durumunun düzeleceğini sanıyorlar. Kulakların kurtarıcı gücüne ilişkin olarak Bukharincilerin duydukları bu safça inanç öyle­sine deli saçmasıdır ki. burada ele alıp eleştirmenin bile anlamı yok­tur. Bukharincilerin talihsizliği, sınıf mücadelesinin mekanizmasını bir türlü anlayamamaları, çalışan halkın baş düşmanının, bütün sistemimizin baş düşmanının kulaklar olduğunu görmemeleridir. Ku­lakların işini kolaylaştıran ve onların ellerim çözen bir politika iz­lemekle, ülkenin siyasal durumunun kötüye gideceğini, ülkedeki kapi­talist unsurların şanslarının arttırılacağını, yoksul köylüleri kaybe­deceğimizi, orta köylülerin morallerinin çökeceğini, ülkemizdeki işçi sınıfıyla bağların kopacağını bir türlü anlamıyorlar. Yine şunu anla­mıyorlar ki, kulakların ellerini çözmekle tahıl sıkıntılarımızı hiç bir şekilde hafifletemeyiz, çünkü bir alım fiyatları politikası izlediğimiz sürece, tahıl piyasası devlet tarafından düzenlendiği sürece, hiçbir ku­lak, bize gönüllü olarak tahıl vermeyecektir- — üstelik, Sovyet siste­minin, proletarya diktatörlüğünün kuyusunu kazmak istemiyorsak, hiçbir zaman, ticaretin devlet taralından düzenlenmesi politikasını terkedemeyiz. Bukharincilerin talihsizliği, bu son derece basit, bu son derece temel şeyleri bir türlü kavrayamamalarıdır. Bütün bun­lar bir yana, kapitalist unsurların ellerinin çözülmesi amacını güden bir politika, gerek teorik ve gerekse politik açıdan, Lenin politikası­nın ilkeleri ve Leninizmle kesenkes bağdaşmamaktadır.

Bazı yoldaşlarımız şöyle düşünebilir; bütün bunları anladık, ama. çıkış yolu nedir. Bukharin grubunun sahneye çıkmasıyla ilgili ola­rak ne yapacağız? Bu durumdan kurtulma yoluna ilişkin olarak, yol­daşlarımızın çoğunluğu görüşlerini açıklamışlardır. Yoldaşların ço­ğunluğu, kurulumuzun kesin bir tutum takınmasını ve Bukharin’le Tomski’nin istifalarını reddetmesini istemiştir (Rikov da zaten isti­fasını geri almıştır). Yoldaşların çoğunluğu, Merkez Komitesi Siya­sal Bürosu’yla Merkez Denetleme Komisyonu Prezidyumu’nun. bu or­tak toplantısında, Bukharin, Tomski ve Rikov’un Sağ oportünist, tes­limiyetçi çizgilerinin mahkûm edilmesini, Bukharin ve grubunun Troçkistlerle birlikte Parti aleyhtarı bir blok kurma çabalarının mah­kûm edilmesini istemektedir. Bu önerilere tamamıyla katılıyorum.

Bukharincilerin bu kararı doğru bulmuyorlar. Parti Tüzüğüne meydan okurcasına, kendilerine, hizipleşme özgürlüğünün tanınması­nı istiyorlar. Parti’nin can alıcı çıkarlarına meydan okurcasına, ken­dilerine, Parti’nin ve Merkez Komitesi’nin kararlarını çiğneme özgür­lüğünün tanınmasını istiyorlar. Sorarız: ne hakla?

Onlara bakılırsa. Merkez Komitesi’nin kararlarına uymayan alt

704

kademelerdeki Parti üyeleri, Parti yasalarının bütün şiddetiyle ce­zalandırılmamış; ama önder adı verilen kişiler, Siyasal Büro üyeleri, Merkez Komitesi’nin kararlarını çiğnerlerse, o zaman, herhangi bir ceza verilmemeliymiş, hatta eleştiri bile yapılmamalıymış, çünkü, böyle bir durumda eleştiri yapılması «bu kişilerin sığaya çekilmele­ri» demek olurmuş.

Parti’nin böylesine sakat bir görüşü kabul edemeyeceği açıktır. Parti’deki önderler için bir yasa ve «sıradan üyeler» için de ayrı bir yasa koyarsak, P arti’den ve Parti disiplininden eser kalmayacak­tır.

«Sığaya çekilmek»ten yakınıyorlar. Bu yakınmanın ne kadar kof olduğu açıktır. «Bir İktisatçının Notları» gibi galiz bir Parti aleyhtarı makale yazmaya Bukharin’in hakkı varsa, aynı şekilde, hatta daha fazla, bütün öteki Parti üyelerinin de böyle bir makaleyi eleştirmeye hakları vardır. Kendilerine verilen görevleri yerine getirmeyi inat­çı bir şekilde reddedip Merkez Komitesi’nin bir kararım çiğneme­ye Bukharin ve Tomski’nin hakları varsa, aynı şekilde, hatta daha fazla, bütün Parti üyelerinin de böyle bir davranışı eleştirmeye hak­ları vardır. Eğer «sığaya çekilmek»ten kasdettikleri buysa, bırakı­nız, özeleştiri gibi, Parti-içi demokrasi gibi sloganlardan ne anladık­larım açıklasınlar,

Lenin olsaydı Tomski ve Bukharin’e karşı, Merkez Komite­si’nin bugün davrandığından çok daha yumuşak davranırdı, deniyor. Bundan dalia yanlış birşey olamaz. Durum şudur ki, Siyasal Biiro’nun iki üyesi, sistemli bir şekilde Merkez Komitesi’nin kararlarım çiğ­nemekte, Parti tarafından kendilerine verilen görevleri yerine getir­meyi inatla reddetmekte ve bütün bunlara rağmen, P arti’nin Merkez Komitesi, onları cezalandıracağı yerde, görevlerinde kalmaları için iki aydır onları ikna etmeye çalışmaktadır. Hatırlamaya çalışın: Lenin böyle durumlarda nasıl davranırdı? Lenin’in, ufacık bir hata yaptı diye Tomski’yi apar-topar Türkistan’a postaladığını herhalde unutmamışsmızdır.

Tomski. Zinoviev’in ve kısmen de sizin gayretkeşliğinizle.Stalin. Lenin’in doğruluğuna inanmadığı herhangi birşeyi yap

maya zorlanabileceğini söylemek istiyorsanız, buna yalnızca gülü­nür.... Bir başka olayı, Şlyapkinov olayım hatırlayın. Ulusal Eko­nomi Yüksek Konseyi’nin bir karar taslağım, adı geçen kurulu­şun Parti biriminde eleştirdiği için, Lenin, Şlyapkinov’un Merkez Komitesi’nden ihraç edilmesini istemişti.

Merkez Komitesi kararlarını açıkça çiğneyen ve yine açıkça Parti’ye karşı yeni bir oportünist çizgi oluşturan Buklıariıı ve Tomski’nin böylece işledikleri suçların, Şlyapnikov ve Tomski’nin

705

yukarıda sözlerini ettiğimiz kabahatlerinin yanında, çok daha va­him olduklarını kim inkâr edbilir? Durum böyleyken, Merkez Ko­mitesi, bunlardan birinin ya da ötekinin Merkez Komitesi’nden ih­raç edilmesini ya da Türkistan’da bir yere atanmasını istemiyor, tersine, bir yandan görevlerinde kalmaları için kendilerini ikna etmeye çabalarken, öte yandan da, P arti’ye ters düşen ve zaman zaman açık bir Parti-aleyhtarlığına kadar giden çizgilerini gözler önüne sermekle yetiniyor. Bundan daha yumuşak olunabilir mı.

Bizlerin, Merkez Komitesi’ndeki çoğunluğun, Bukharincilere Karşı fazlasıyla yumuşak ve hoşgörülü davrandığım, belki de, bu yüzden, istemeyerek, Parti aleyhtarı hizipçilik «faaliyet»lerini teşvik ettiğini söylemek, daha doğru olmaz mı?

Bu liberalliğe son vermenin zamanı gelmedi mi?Bu toplantıdaki üye çoğunluğunun getirdiği teklifin kabulünü ve

bundan sonraki konuya geçilmesini öneriyorum.

Çeviren: VELİ KORUCU

706

BİBLİYOGRAFYA

Stalin'in. Başlıca Yapıtları

Stalın’m Bütün Yapıtları (Soçineniya) 1946'dan itibaren M oskova'da yayım lan­maya başlamış, fakat 13 ciltte kalmıştır. Çıkan ciltler. Stalin’in 1934 başla­rına kadar yazdıklarını kapsamaktadır.

R.H. Me. Neal. Stalin's W orks: an annotated bibliography (Stanford. 1967) (1941 çev. M. Kabagil, Leninizm'in İlkeleri (Ankara: So l Yay., 1969)

U lusal sorun üstüne daha sonraki yazılarına da yer verilmiştir.(1920-24) çev. S. Çağan, Lenin (İstanbul: H abora Yay., 1968)11926) çev. M. Ardos, Sağ ve S o l Sapm alar üzerine (Ankara: Sol Yay.. 1969)

<19341 9 4 5 )G W eU sle M ülâkaü : M arxism vs. L ibera lism : A n In terview (New York.

(1941 çev. M. Kabagil, Leninizm in tik e ler i (Ankara: Sol Yay,. 1969)"Lenınızmın M eseleleri»ni de kapsamaktadır (1941).

(1938 - Stalin’in Yönetimindeki Bir Kurul Tarafından), Sovyetler B irliği Kom ünist partisi Tarihi) (Ankara: Prol. D ev. Aydınlık Yay., 1970)Bilim ve Sosyalizm Yay. arasında ayrıca çevrilen D iya lek tik ve Tarihî M ater­yalizm , aslında bu kitabın bir bölüm üdür: s. 132-62.

(1950-53) çev. M. Gaziturhan, Son Y azılar (Ankara: Sol Yay., 1970),(1950) «Dilbiliminde M arksizm Üzerine» (s. 11-40),(1952) «SSC.B’de Sosyalizm in Ekonom ik M eseleleri» s. 93-185)

1 1952) çev. M. Kabagil, Sosyalist Ekonom inin M eseleleri (Ankara: Sol Yay., 1967). Tarım Politikasıyla ilgili daha eski yazılarını da kapsamaktadır.Ayrıca, Stalin'den dilim ize çevrilmiş şu yapıtlar vardır:

Çev. M uzaffer E. Kabagil. Anarşizm m i, Sosyalizm mi? (A n lara: Sol Yay., 1974) Çev. Yüksel Güvenç. F aşizm e Karşı Savaş Konuşm aları (Ankara: Çağrı Yay.. 1975) Çev. A li Zakkur. ö rg ü t Üzerine (İstanbul: Hasat Y ay., 1975)Çev. H aşan Kaya, Strateji ve Taktikler Üzerine (Ankara: Aşam a Yay., 1975)Çev. M uzaffer Ardos, Trotskizm m i, Leninizm mi? (Ankara: Sol Yay., 1976)Çev. Dem ir Erdoğan. 1920 K apita lizm in Büyük Bunalımı ve Sovyet E kotıom isi

(Ankara: Çağrı Yay., 1976)

Stülin Üstüne K aynaklar

Türkçe:

M . Cilas (çev. Cevdet San). Stalin’le K onuşm alar (İstanbul: ütüken Yay., 1964)T. Deutscher (çev. Selâhattin Hilâv). Stalin; B ir D evrim cinin H ayan, 2 cilt (İstanbul

Ağaoğlu Y ay., 1969)

J. T. Murphy (çev. Celâl Üster), Stalin [1879-1944] Ankara. Bilim ve Sosyalizm

70 7

R. Vaucher - J. Ligny, çev. Sami Sabit Karaman, D ev Rus - II. büyük P e tr o : Sta­

bile (İzm it: Selüloz B., 19441

Yabaııcı D illerde:A . Avhorktanov. Stalin and tlıe Soviet C om m unist Party (London, 1960)Z .K Brzezinski, The Permanent Purge (Camridge, Mass., 1956)E. H. Carr, Studies in R evolution (N ew York, 1950)M. Fainsod, H ow Russia ise R uled (Cambridge, Mass., 1954)H. M. Hyde, Stalin - the H istory o f a D icta tor (London, 1971)F. Marek, IFa? Stalin wirklich sagte (Wien, 1970)Marx-Engels-Lenin Institute, J. S ta lin : A Political biography (New York. 1949)P. S. R. Payne, The Rise atul Fall a f Stalin (New York, 1965)T.H.R. Rigby (der.). Stalin (Englewood Cliffs, N.J., 1966)T.H.R.. Rigby, The Stalin D ictatorship (London. 1968)L. Schapiro, C o m m u n is t Parly of th e Soviet Union (London. I960)V. Serge, Front Lenin to Stalin (N ew York. 1937)B Souvarine. Staline (Paris, 1939), İngilizcesi:

Stalin: A . Critical Survey of Bolshevism (N ew York, 1939)D W Treadgold, Tw entieth Century Russia (Chicago, 1959)L.’ Trotsky, S ta lin : A ppraisal o f the M an and His Influence (New York, 1946) T. Weingartner. Stalin und der A ufstieg H itlers (Berlin. 1970)C. VVindecke. Wie Stalin W urde (B em . 1943)B. D . W olfe, K itruschev and Stalin's G host (New York. 1957)

70S

1927’DE PARTİDEN ÇIKARILAN MUHALEFET ÖNDERLERİ

PREOBRAJENSK1 (sağ basta) (1886-1937)

Y E V G E N t A L E K S E Y E V İ Ç P R E O B R A J E N S K İ

Sol Kom ünist ik tisa ttı Preobrajenski, 1886'da doğmuş, 1937’d e Stalm 'in buyuk Parti tem izliğinde kurşuna dizilm iştir. Preobrajenski 1903'te Rus Sosyal Dem okrat İşçi Partisinin bolşevik kanadıma girmiş, fakat başlangıçtan itibaren görüşleri Lenin'den çok T ro çk i’ye yakın olm uştur. 1917 Şubat Dev- riminden sonra Sibirya, ve Urallardaki örgütlerde çalışmış, İç Savaşta çeşit- ıı cephelerde döğüşm üştür. 1918‘de Alm anlarla yapılan (Brest L itovsk) b a­rış antlaşm asına Bukharin’le b irlikte m uhalefet eden Preobrajenski, ertesi yıl da yine onunla b irlikte o dönem in gözde ütopik kitabı «Komünizmin A l­fa b e s in i yazm ıştır. (Oysa, Bukharin çok geçm eden sağa kayacak ve Pre- obraienskı nın en buyuk hasmı olacaktır.) 1920 ilkbaharında toplanan 9'un- cu Parti Kongresinde. Preobrajenski üç Parti sekreterliğ inden birine g e ti­rm iş tir . Fakat, önce sendikaların askerce örgütlenm esi tartışm asında, son­ra da Yeni İk tisat Po iitikası’nın (NEP) benim senm esinde Lenin'e karşı ç ık ­ması yüzünden, çok geçm eden sekreterlikten uzaklaştırılm ış, bir daha da ^nemli bir göreve getirilm em iştir. Lenin’in ö lüm ünün ertesinde, Troçki önce

yalnız kendi taraftarlarıy la , sonra Zinovyef-Kam enev'in desteğiy le S ta lln ’e <arşı giriştiği m ücadelede yenik düşünce, öteki yakınları gibi Preobrajenski -e 1-27 de Partiden çıkarılm ış ve sürgüne yollanm ıştır. N edam et getirdiği gerekçesiyle 1929'de yeniden Partiye alınmış, 1931’de b ir daha atılm ış, bir daha kabul edilmiş, 1934’de bir daha atılm ış, b ir daha kabul edilm iş. 1934‘te ­ki 17’nci Parti Kongresinde son kez görünerek özeleştiri yapm ıştır. T asfi­yeler sırasında açık bir m ahkem eye çıkarılm adan gizlice öldürüldüğüne ba­kılırsa,, «vatan haini» olduğunu itiraf etm em iş o lacaktır.

1918-20 yıllarında, geniş ölçüde pratik zorunluklardan doğan «savaş kom ünizm i», birçoklarınca sosyalizm e ulaşm ak için gerçek b ir s ıçram a sa­yılıyordu. Fakat ülke nüfusunun % 80'inf m eydana getiren ve Devrim de to p ­rağı kendi aralarında paylaşarak 25 milyon kadar aile işletm esi kuran köy­lüler, şehir endüstrilerinin büyük ölçüde çökm üş durum undan ötürü ürün­lerine karşılık pek bir şey alm ıyorlardı.

Bu koşullar altında, 1921 başlarındaki Kronstadt ayaklanm ası barda­ğı taşıran son dam la otmuş ve N EP 'e geçilm iştir. Bu kere. Jç Savaş bo­yunca eski toprak sahiplerinin geri gelm esi korkusuyla Bolşeviklerl d estek­leyen köylüler, güvenlikleri sıağlandıkça, sosyalizm e karşı tutucu n ite lik leri­ni ortaya koympğa başlam ışlardır. N E P ’in baş ideologu Bukharin ise, ne pahasına olursa olsun köylü sınıfıyla ittifakın devam ında İsrar e tm iş tir .'F a ­kat o zam an da. NEP liberalliği içinde hızlı bir endüstrileşm enin nasıl sağ ­lanabileceği sorunu ortaya ç ık m ış tır işte, P reobrajenski’nln aşağıda bazı parçalarının çevirisi sunulan «Yeni İktisat» adlı kitabı, bu soruya karşılıktır.I «Yeni İktisat», 1926’da yayım lanm asından ikl-üç yıl önce konferanslar halin ­

7//

d e verilen ve m akale olarak basılan yazıları kapsam aktadır.) O günkü Rusya- da öze! sektörle devletleştirilm iş endüstrinin ilişkisini tartışan Preobrajenski. endüstrileşm e için gerekli yatırım kaynaklarının özel teşebbüsten ve ö ze l­likle köylülerden sağlanılması gerektiğini savunm aktadır. Sovyet koşullann- da «kapitalist ilk birikim », yani kapita list sömürü olamayacağına, göre, onun yerine bir çeşit «sosyalist birikim» yolu bulunm alıdır. Preobrajenski, kendi görüşlerinin, köylünün sömürülmesini istem ek dem eğe geldiğini ileri süren­lere karşı, endüstri ürünlerinin m aliyetlerini azaltm ak ve tarım ürünlerin, arttırm ak yoluyla, m evcut tüketim düzeiyini düşürm eden yatırım ları çoğalta­rak hızlı endüstrileşm enin sağlanabileceğini söylemiştir. Bütün Troçkistler gibi, onun düşüncesinde de, kabul edilm esi zor olan taraf, bu işin siyasal basKı yapm adan gerçekleştirileb ileceği iddiasıdır. Oysa, Stalin N E P i kald ı­rıp ko lek tifleş tirm eye geçtiği zam an, kullandığı yönetim ler çok acılı o l­muştur.

YENÎ İKTİSATTAN*

SO SYALİST İLK BİRİKİMİN YASASI

1917 Ekim devriminden Ve devrimin askeri zaferle sonuçlanma­sından beri, uygulamada olsun teoride olsun çaba gösterenlerimiz arasında en çok ilgi ve merak uyandıran konunun, Sovyet sistemi­nin nasıl bir sistem olduğu, bunun hangi yönde gelişmekte oldu­ğu. bu sistemin temel gelişme yasalarının neler olduğu ve nihayet, sistemin örgüsünü meydana getiren unsurların en önemlileri bakı­mından kapitalizme özel sınırların ötesine geçmiş olan bir ekonomi­deki bu ilk denemelerin, bizim sosyalizm hakkında eskidenberi dü- şiınegeldiğimiz şeylerle nasıl bir bağlantısı bulunduğu gibi sorulardan meydana geldiğini söylemek herhalde bir abartma olmaz. Şu son so­ruyu daha doğru olarak şöyle bir biçime sokabiliriz: koskoca bir ül­kedeki sekiz yıllık proletarya diktatörlüğünden sonra, şimdi biz, aca­ba sosyalizmle ilgili eski düşüncelerimiz hakkında ne düşünüyoruz?

Hiçbir ekonomi biçimi yoktur ki. sadece sırf o biçimin czünde var olan birtakım yasalar sayesinde, saf bir biçimde gelişebilsin. Böyle birşey, doğrudan doğruya gelişme kavramına ters düşer. Herhangi bir ekonomi biçiminin gelişimi demek, bu biçimin başka ekonomi biçim­

* Trans. B. Pearce, The ı\'ew Econom ics (London; Oxford U. P.» 1965), s. 77-84, 116-17, 123-24, 147, 160-62, 225-26. 229-30. 243-49. 302-5.

712

lerini kapı dışarı etmesi, bu biçimlerin yeni ekonomi biçimine gide­rek tâbi olmaları ve ortadan silinmeleri demektir. Ekonomik alanda hüküm süren güçlerin bir paralelkenar meydana getirdiğini düşün­sek, bu şartlar altında bu paralelkenarın köşegenleri hiçbir zaman o ekonomideki hâkim biçim ne ise o biçimin iç yasalarının çizgisini iz­lemeyecek, tersine, karşı koyucu güçlerin etkisi altında daima o çizgi­den sapacaktır. Bu karşı koyucu güçler yani, o ekonomi sisteminde yer alan başka ekonomik biçimlerin güçleri ise, kendi gelişme ya­salarının çizgisi ne ise onu izler, böylece, eski ekonomi biçimlerinin bu gelişme yasaları da anık, yeni ekonomi biçimine karşı koymanın yasaları halini alırlar.

Ne var ki, tarihi bakımdan ilen olan bir biçim henüz ekonomi­nin hâkim biçimi haline gelmemişse, henüz hâkim biçim olma yolun­da ise, böyle bir durumda, iki tane temel yasanın aynı zamanda hü­küm sürdüğü bir ekonomi sisteminin çözümlemesini yapmak son de­rece güçtür. Bizim Sovyet ekonomi sistemimiz de bugün işte tam böyle bir durumdadır. Burada güçlük, üçüncü ekonomik gücün, yani bizim bu özel durumumuzda küçük üretimin rolünü çözümleme nok­tasında ortaya çıkmaktadır.

İç savaş yıllarında sosyalizmin safları, yani, işçi sınıfı ve yok­sul köylüler, orta köylülüğü meydana getiren kütleleri kazanmak için, kapitalizmin saflarına, yani, burjuva - toprak ağası, kulak ve bürokrat unsurlara karşı mücadele vermişlerdi. Bu mücadelede orta köylü­ler, bir o yana bir bu yana gidip gelmesine rağmen, genellikle işçi sınıfının yanında yer aldı. Bu mücadele şimdi ekonomi alanına geçmiş durumdadır; burada küçük üretim, bir yandan kapitalist bir yandan da sosyalist birikimi besleyen bir depo gibi işliyor. Gitgide çözülen kü­çük üretimin, esas olarak ücretli işçileri bir yana, kulak ekonomisini öte yana ayırarak kapitalist yöne doğru bir dönüşüm mü geçireceği, yoksa giderek devlet kesimi kapsamına mı alınacağı, sosyalizmin bir köylüler ülkesindeki geleceği bakımından son derece önemli bir so­ru. Eğer ilk ihtimal, yani, kapitalist yöne doğru bir dönüşüm gerçekle­şirse, sadece gelişme hızı yavaşlamış olmakla kalmayacak, aynı za­manda sosyalist biçimin kapitalist biçime karşı mücadelesinin yön­temleri de başka türlü olacak, ekonominin yapısı, bütünüyle farklı bir görünüm alacaktır. Burada, bu ihtimal gerçekleşmeye yüz tuttuğu takdirde bunun doğuracağı önemli siyasal sonuçlardan söz etmiyo­rum....

Sovyet ekonomisinin bugünkü gelişme aşamasını anlayabilmek için, sosyalizmin ilk adımları ile kapitalist üretim tarzının ilk adım­ları arasında sistemli bir karşılaştırma yapmak son derece yararlı olur. Böyle bir karşılaştırma hem çok öğreticidir, hem de bize, çö­zümleme yaparken çok yardım edecektir. Aradaki benzerlikler ve

713

farklar (aslında farklar, benzerliklere göre ölçülemeyecek kadar bü­yüktür) Sovyet ekonomi sisteminin özel yanlarını oldukça iyi bir şe­kilde ortaya koyacaktır.

Önce, öteki farkların birçoğunu etkileyen en önemli farktan söz edelim.

Kapitalist üretim, burjuva devrimlerinden onyıllar önce, feodal toplumun (daha doğrusu, meta ekonomisi tarafından yarı yarıya çö­kertilmiş olan feodal toplumun) bağrında doğup gelişmiştir. Kapita­list üretimin ön aşaması olan tüccar sermayesinin gelişimi aşamasın­da, bu tamamen böyle olmuştur. Bu, İngiltere’de manüfaktiirün ve Kıta Avrupasındaki kapitalist makine sanayiinin ilk adımları atılır­ken de böyle olmuştur. Kapitalizm, kendi ilk birikim devresini, si­yasette mutlakiyetin, ekonomik alanda ise basit meta üretimi ile feodal-serf ilişkilerinin hüküm sürdüğü bir çağda geçirmeyi başar­mıştır.

Burjuva devrimleri, kapitalizm ekonomik alanda kendi sistemini kurmakta b ir hayli yol aldıktan sonra başlar. Burjuva devrimi bur­juva gelişme sürecinin sadece bir perdesidir. Bu gelişme süreci dev­rimden çok önce başlar ve devrimden sonra daha da hızlanarak de­vam eder. Sosyalist sistem ise, bunun tersine, takvimini proletarya­nın iktidarı alması ile başlatır. Bunun böyle oluşu, sosyalist ekono­minin, kapitalizmin dünyasında yaşayan birtakım moleküllerle kuru­lamayacak yekpare bir nitelikte oluşundadır. Tüccar sermayesi feo­dal toplumun gözeneklerinde oluşabilmişken, ilk kapitalist teşebbüs­ler o günün yürürlükteki siyasal yapısı ve mülkiyet biçimleri kar­şısında. bunlarla bağdaşmayacak herhangi bir zıtlaşmaya gitmeden (hattâ tersine, bunların meyvalan ile beslenerek) işleyebilmişken, devletin sosyalist üretim ağı ancak ve ancak eski sistemi baştan aşa­ğı yıktıktan sonra, ancak sosyal bir devrim sonucunda ortaya çıka­bilmiştir. Bu gerçeğin, sosyalizmin sadece kökenini değil, ondan son­raki sosyalist kuruluş sürecinin tüm ünü anlayabilmemiz b a k ım ın d a n

da önemi çok büyüktür. Bunun tersine, sosyalizmin önemli niteliğini yeterince kavrayamamak ya da bunu unutmak, şimdiye kadar çoğu kez olduğu gibi, bugün de bazı yoldaşların Sovyet ekonomisine ve onun gelişim çizgisine bazan tam bir dar kafalı burjuva açısından, bazan da reformist bir açıdan bakmalarına yol açmaktadır.

Kapitalist birikimin başlaması için, şunlann gerçekleşmiş olması şarttır :(1) sermayenin, önceden, bazı ellerde daha yüksek bir üretim tekniğinin kullanılabilmesini ya da aynı tekniğin daha yüksek dere­cede bir iş bölümü ile kullanılabilmesini sağlayacak şekilde birikmiş olması; (2) ücretli işçilerin bir topluluk halinde ortaya çıkması; (3) genellikle bir meta ekonomisi sisteminin, kapitalist meta üretimi ve birikim için bir temel olacak şekilde, yeterince gelişmiş olması.

714

Bu koşullardan ilki konusunda Marx şöyle diyor;«Meta üretiminin öyle bir temeli vardır ki, bu, büyük çapta

üretimin sadece kapitalizmde gerçekleşmesine elverebilir. Bun­dan ötürü, tek tek meta üreticilerinin ellerinde belirli bir bi­rikimin meydana gelmesi, özellikle kapitalist nitelikte olan üre­tim tarzı için gerekli bir başlangıç olmaktadır. Bu nedenle, biz bu birikimin, elsanatlarından kapitalist sanayiye geçiş döne ininde gerçekleşmiş olduğunu kabul etmek zorundayız. Bu biri­kime ilk birikim adı verilebilir. Çünkü, bu, özellikle kapitalist n i­telikte olan üretimin tarihî sonucu değil, tarihî temelidir. Bunun nasıl ortaya çıkmış olduğunu şimdi incelememiz gerekmiyor. Sa­dece, bunun başlangıç noktası olduğunu söylememiz yeter.»

Burada karşımıza, sosyalist ilk birikim konusunda durum un ne olduğu sorusu çıkıyor. Acaba sosyalizmin de bir tarih-öncesi döne­mi var mıdır? Eğer varsa, bu dönem ne zamandan başlar?

Yukarıda gördüğümüz gibi, kapitalist ilk birikim feodalizm te­meli üzerinde yapılabilmiştir. Oysa sosyalist birikim, kapitalizmin temeli üzerinde yapılamaz. Bundan ötürü, eğer sosyalizmin bir ta rih-öncesi dönemi varsa, bu ancak, proletaryanın iktidarı almasından sonra başlayacaktır. Büyük çaplı sanayinin millîleştirilmesi de, yine sosyalist birikimin ilk eylemidir; yani bu eylem, devletin elinde sa­nayinin sosyalist önderlikle örgütlenmesi için gerekli asgarî kaynak­ları toplayacaktır. İşte tam burada, bu sorunun öteki yönü ile yüz yüze geliriz. Proletarya devleti büyük çaplı üretimi kamulaştırırken, aynı hareketiyle, üretim araçları üzerindeki mülkiyet sistemim de tâ baştan değiştirmiş olacaktır: yani devlet, mülkiyet sistemini, bü­tün ekonominin sosyalist bir biçimde kurulması için ileride atılacak olan adımlara şimdiden uydurmaktadır. Başka bir deyişle, işçi sınıfı yaptığı devrimle, sadece kapitalizmin, herhangi bir devrim olmaksızın feodalizm temeli üzerinde özel mülkiyet kurumu biçiminde sahibol- duğu gerekli maddî koşulların yaratılm a devresi olan sos.yalist ilk birikim, ancak, iktidara gelmekle ve millîleştirme yapmakla başlaya­bilecektir,..

Sosyalist birikim sözü ile, kurulmuş olan bir sosyalist ekonomi içinde yaratılan ve sosyalist üretimin unsurları ile sosyalist dev­let arasında yeniden bir bölüşüme tabi olmayıp, doğruca, genişleyen yeniden üretime* dönüşecek olan b ir artı ürün miktarının, işler hal­de bulunan üretim araçlarına eklenmesini kastediyoruz. Sosyalist ilk

* ‘Genişleyen yeniden üretim' terimi, Marx'in, İngilizcesi Expanded R eproduc­tion olan teriminin kelime kelime çevrisi olmaktadır. Bununla kastedilen, ekonomiyi genişletmeye, büyütmeye yönelik üretimdir. Çev.

7 /5

birikim ise, tamamen ya da kısmen devlet ekonomisi kompleksi dı­şındaki kaynaklardan sağlanan maddi kaynakların devletin elinde birikmesi demektir. Bu birikim, devlet ekonomisinin teknik ve bi­limsel yönlerden yepyeni bir biçimde kuruluşunun başlayacağı ve bu ekonominin, sonunda, kapitalizme karşı ekonomik yönden tam bir üstünlük sağlayacağı günün bir an önce gelmesini çok büyük ölçüde çabuklaştırarak, geri' kalmış bir köylü ekonomisinde son derece önem­li bir rol oynayacaktır.

Bu dönemde birikimin, bir yandan devlet ekonomisinin üretim temeline de dayanması mümkündür. Ne var ki bu birikim, herşey- deıı önce, gerçekten sosyalist nitelikte bir ekonomi için gerekli araç­ları sağlayacak bir başlangıç birikimi niteliğindedir. İkinci olarak, ilk türden, yani devlet kesimi dışındaki ortam tarafından birikim, bu döneme büyük ölçüde hâkim olacaktır. Bundan ötürü, biz, bü­tün bu aşamaya sosyalist ilk ya da ön birikim dönemi diyo­ruz. Bu dönemin kendi birtakım özellikleri ve yasaları vardır. Şim­di bu aşamadan geçmekte olan Sovyet ekonomimizin temel yasasına tamıtamına sosyalist ilk ya da ön birikim denir. Ekonomik hayatın devlet kesimi içindeki bütün temel süreçleri bu yasaya uyacaklardır. Bu yasa ayrıca, bizim ekonomi sistemimizde göründükleri ya da görü­nebildikleri oranda, değer yasasını ve gerek meta, gerekse kapitalist meta ekonomisi ile ilgili bütün yasaları değiştirir ya da bir m iktar orta­dan kaldırır. Sonuç olarak, eğer sosyalist ilk birikim yasasının (değer yasası ile çatışarak, gerek ekonomideki üretim araçlarının ve işgücü­nün, gerekse ülkenin genişleyen sosyalist yeniden üretimi için ayrı­lacak olan artıürününün m iktarını belirleyen sosyalist İlk birikim yasasının) ekonomimizde oynadığı merkezî rolü kavrayamazsak, Sov­yet ekonomisinin özü hakkında hiçbir şey anlayamayız...

Herşeydeıı önce, sosyalist birikimin ancak proletarya devrimin- den sonra başlayabileceğim, kapitalist ilk birikim sürecinin ise, bur­juva devrimlerinden önce başlayıp devam ettiğini hatırda tutm alı­yız. Bu birikim süreci, İngiltere ve Fransa gibi bazı ülkelerde, bur­juva devrimi sırasında en canlı dönemini yaşıyordu. Almanya gibi başka bazı ülkelerde ise, devrimin vakti geldiğinde, esas aşamala­rını geçirmiş bulunuyordu. Burjuvazi, yirminci yüzyıldaki proleter devriminin ve iç savaşın gerektirdiği bir şekilde üretken güçleri ve rezervleri yıkarak, bozarak tüm ekonomik sistemi sil-baştan kurmaya girişmek gibi ağır bir masrafa katlanmak zorunda kalma­mıştı. Başka ülkelerde proletaryanın iktidarı almasının neye malola- cağmı bilemeyiz ama, yurdumuzda bu iktidara el koyuşun masrafı yüksek olmuştur. Öyle ki, üretim temeline dayanan bir birikim öyle pek kısa bir sürede başlayamayaeaktır. Bu birikimin başlamasından

7lf>

önceki dönemde, devlet kesimi içinde yaratılan ve gerek bu kesimin içinde gerekse dışında dağıtılan değerin toplam miktarı, bunun üre­tilme masrafından çok değil az olacaktır. Savaş Komünizmi döne­minin devleti, yeni bir mülkiyet sisteminin koşullan içinde gerçek­leşecek bir birikim ve genişleyen yeniden üretim sorunu ile değil, fakat, bir yandan askerî bir zafer kazanma zorunluluğu ile. öte yan­dan da bütün kapitalist dünyaya karşı savaşan ve proletarya ile en yoksul köylülerden ve bunların ordusundan meydana gelen yoksul bir halk topluluğunu besleme görevi ile karşı karşıya bulunuyor­du. Bu dönemin ekonomisi, bir asker tüketiciler topluluğu komünizmi idi. Bu ekonominin görevleri ise, güçlüklere dayanmak, halkı bes­lemenin bir yolunu bulmak ve kazanmaktı.

... Sosyalist ilk birikimin temel yasası, bütün Sovyet devlet eko­nomisinin esas manivelâsı sayılır. Fakat bu yasanın evrensel bir öne­mi, anlamı olması da mümkündür; olsa olsa dünya yüzünde sosyalist ekonomi biçimine en son yönelecek ülkeler bunun dışında kalabilir. Yukarıda söylediklerimizden hareket ederek, bu yasayı ya da hiç de­ğilse bu yasanın üretimin maddî kaynaklarının yeniden dağılımı ile ilgili yanım şöyle anlatabiliriz.:

Sosyalist üretim biçimini benimseyen bir küçük burjuva ve köy­lü ülkesi, ekonomik yönden ne kadar geri olur ve sosyal dev­rim gerçekleştiğinde daha önceki düzenden bu ülke proletaryasının eline geçmiş ve sosyalist birikim fonu halini almış olan varhlo ne kadar az olursa, sosyalist birikim işte o oranda, ekonomideki sosya­list öncesi biçimlerin artı ürününden devlet kesimine aktarılacak olan bölüme dayanmak zorunda olacak ve sosyalist üretim temeline dayanan birikimin nisbî ağırlığı da o oranda az olacak, yani, bu bi­rikimin sosyalist kesimdeki işçilerin artı iiriinü ile beslenmesi de o oranda az olacaktır. Bunun tersine, sosyal devrimin başarıldığı bir ülke ekonomi ve sanayi bakımından ne kadar gelişmiş olur ve m il­lileştirme sonucunda bu ülkedeki proletaryaya burjuvaziden, oldukça gelişmiş bir sanayi ve kapitalistçe örgütlenmiş bir tarım şeklinde ka­lan maddî varlık ne kadar çok olursa, bu ülkede kapitalizm Öncesi biçimlerin nisbî ağırlığı işte o oranda az olacak; bu ülkenin proletar­yası kendi ürünlerinin, bu ülkenin eski kolonilerinden gelen ürünler karşılığında eskidenberi eşit olmayan bir biçimde yapılan mübade­lesindeki eşitsizliği azaltmaya ne derece büyük ihtiyaç duyarsa, sos­yalist birikimin ağırlığı merkezi de işte o oranda sosyalist biçimlerin üretim temeline kayacak, yani, bu birikim, işte o oranda kendi sa­nayiinin ve kendi tarımının artı ürününe dayanacaktır.

Sosyalist ön birikim dönemi, sadece, kapitalist biçimlere karşı son ve kesin bir zafer kazanmak üzere yeni ekonominin maddî kay-

717

naklarmın devlet elinde toplandığı bir dönem değil, aynı zamanda, özel kesim karşısında devlet kesiminin doğruca mücadele ve bu müca­delenin, işgücünün yeni baştan bir dağılımı yapılarak yürütüldüğü bir dönemdir....

... Bizim ülkemizdeki meta-sosyalist sistemin özelliği, bu sistem içinde, aynı zamanda ve birlikte işleyen, ama biribirine taban tabana zıt olan iki yasanın bulunmasıdır. İşte yasalardan İkincisi değer ya­sasıdır. Ekonomimizde geleceğin eğilimleri birinci yasada [sosyalist ilk birikimin yasasında] ifade bulurken, ikinci yasa, geçmişin olanca ağırlığını üzerimizde hissettirir, inatla yürürlükte kalmaya ve ta ri­hin tekerleğini geriye döndürmeye savaşır. Ekonomimizdeki m eta ve meta-kapitalist unsurların tekmil eğilimleri ve kapitalist dünya pa­zarının ekonomimiz üzerindeki etkilerinin topu birden, değer yasasın­da toplanmış bulunmaktadır....

Lenin’in ortaya koymuş olduğu gibi, eğer meta ekonomisi te­kelci kapitalizm döneminde ’zayıflamış’ durumda ise, bu süreç, bü­yük çaplı sanayinin tüm ünün proletarya devletinin ellerinde olması halinde1 çok daha ileri gitmiş olmalıdır. Ancak, biz, sanayinin tipik bir sanayi ülkesinde değil de, değerlerin büyücek bir bölümünün küçük üretimde, özellikle küçük köylü ekonomisinde üretilmekte olduğu bir ülkedeki millîleştirme ile ilgili isek, tekelcilik yolunda ilerleyi­şimizin yanısıra, ekonomimizde, örneğin bugünün Amerika’smda- kinden de güçlü bir takım tekelleşme öncesi eğilimler bulunacaktır, işte, Sovyet ekonomisinin kendine özgü niteliği de burada yatmak­tadır. Bundan ötürü, bu ekonominin çözümlemesini yaparken, sa­dece, kapitalist tekelcilikten sosyalist tekelciliğe doğru olan tarihî geçişi izlemekle kalmamalı, aynı zamanda, önümüzde koskoca bir basit meta üretimi diyarının uzandığını da, bütün sonuçlarıyla bir­likte hesaba katmalıyız. Sovyet ekonomimizin kendine özgü niteliği, kapitalizm sonrası üretim biçimlerinin 22 milyon köylü işletmesi ve küçük el sanatları sanayii ile karşı karşıya bulunuşu, salt kapitalist biçimlerin ya da devlet kapitalizmi biçimlerinin ise nisbeten zayıf oluşu gerçeğinde yatmaktadır.

Bu koşullarda, değer yasası ile plânlama ilkesi, hem üretim hem de mübadele kesimlerinde yekvücut bir devlet ekonomisi ile, örgüt­lenmemiş olan bir basit meta üretim denizi arasında açık-seçik bir ayrımın bulunduğu, son derece özel nitelikleri olan bir ortamda re­kabet etmektedirler. Bu durumun belirgin özelliği, büyük çaplı sos­yalist üretimin küçük üretimle karşı karşıya gelişinin, sanayi ile tarımın karşı karşıya gelişi biçiminde ortaya çıkışı, yani, sosyalist biçimlerle basit meta üretiminin karşı karşıya gelişinin, aynı za­manda, işgücünün biribirinden farklı iki alandaki uygulamalarının

718

karşı karşıya gelişi gibi gerçeklerle daha da bir keskinlik kazanmak­tadır.

Gerek savaş öncesindeki Alman tekelciliği gerekse savaş önce­sindeki ve şimdiki Amerikan tekelciliği, ikisi de, üretimin son dere­ce meıkezileşmesi ve sanayinin tarım a karşı olan büyük üstünlüğü sayesinde gelişmişlerdir. Gerek Amerikan gerekse Alman kapitalizm leri, ülkelerinde, sanayide olsun tarımda olsun küçük ve orta çap­taki üretimi, sayıca az fakat güçlü ticaret sermayesine, tröstlere ve büyük bankalara çok geniş ölçüde tâbi kılmıştır. Özellikle Ameri­ka’daki çiftçi işletmeleri, örneğin İngiltere ve Almanya'daki büyük çaplı tarım üretimi ile karşılaştırıldığında, nitelikçe oldukça dağı­nık göı ünmelerine rağmen, kredilerle, ikmal maddeleriyle ve çe­şitli kontrol yollarıyla, büyük ticaret şirketleri, bankalar, vapur, za­hit e anbarı ve buzhane kombinaları tarafından tamamen zapturapt altına alınmıştır. Tahıl üreticisi olan Amerikan çiftçisi dünya paza­rında Kanada ve A rjantin çiftçisiyle, Romanya’nın, ve başka yerle­rin köylüsüyle rekabet etmesine ve Amerikan tarım ürünü de tek bir tarım tröstünün ürünü olmamasına rağmen, bu üretim, örgüt­lenme bakımından (tarımı sanayiden ayıran engeli aşmış ve özel­likle mübadele ve kredi alanlarında, kapitalist sınırlar içinde kala­cak şekilde tarımla sanayi arasında belirli bir ilişki kurmayı sağla­mış olan) Amerikan ticaretine, sanayiine ve banka sermayesine kıs­kıvrak bağlanmıştır.

Buna karşılık Sovyet ekonomisinde, mübadele ve kredi söz ko­nusu oldukta, tröstleştirilmiş devlet sanayii ile bağımsız küyiü iş­letmesi arasındaki bağ son derece zayıftır. Oysa, sanayinin yapısı, örgütlenme bakımından tarihî yönden herhangi bir kapitalist ü lke ninkinden daha üstün, bir tiptedir. Bunun sonucu olarak, değer ya­sasının devlet ekonomisi kesimi içerisinde işlemesinden ileri gelen ve son derece ciddî bir cüce kalma tehlikesinden kaçmılamayacağı gibi, bunun yanısıra, değer yasasının devlet kesiminin sınırlan dı­şında çok büyük bir gelişme olanağı bulacağı ve yekvücut devlet ekonomisine, piyasa mekanizmasının kendîliğindenliğinin sürekli olarak darbe indireceği de şüphesizdir...

Ote yandan, devlet ekonomisinin ekonomik ve teknik yönden ge­nellikle zayıf oluşundan ötürii, bu ekonomi içindeki üretim ilişkile­rinin sosyalist niteliği, ancak, üretken güçler belirli bir gelişme aşamasına erişince daha açık olarak ortaya çıkabilecektir. Bir yan­dan da, devlet ekonomisinin, kollektif bir ekonomi olarak hayli iyi gelişmiş bir yapıya sahip olmasına rağmen, gerekli rezerv yokluğun­dan ötürü, ekonomik bakımdan manevra kabiliyetinin yetersiz olu­şu, ekonominin plânlı biçimde yönetimini boyuna baltalayacaktır.

719

İşte, Sovyet ekonomisinin teorik çözümlemesini yaparken bu nokta­da bir tehlike belirebilir. Bu, insanın, üretim ilişkilerini çözümlemek yerine, toplumdaki servet düzeyini ölçmeye yönelmesi, yani insa­nın bayağı-tabiatçı bir görüşe kaymasıdır...

Ekim verimi, yeryüzünün bir kesimi üzerinde, insanlığın yerli bir ekonomi tipine geçiş yolunda yaptığı bir hamleyi dile getirmiş­tir. Bu yeni ekonomi bugün bir biçim almakta, kendi varoluş m ü­cadelesini vermekte ve durumunu sağlamlaştırmakta, bir yandan da yapısında, kendine özgü birtakım düzenler geliştirmektedir. Meta ekonomisi yasalarının arasına girerek, onları değiştiren bu yeni eko­nominin temeli ise, proletaryanın devlet ekonomisidir. Bu ekonomi bir kere varolduğuna göre, onun, varlığını sürdürme yolunda mü­cadele etmesinden başka birşey düşünülemez. Çevresi dünya kapi­talizminin meydana getirdiği bir okyanusla sarılı bu devlet ekono­misinin yaşaması için mücadele etmek demek, bu ekonomiyi geniş­letmek için, bazı hallerde sosyalist öncesi biçimlen bu ekonomiye tâbi kılmak için, bazı hallerde bu biçimleri bu ekonomiye uydur­mak için ve yine bazı hallerde de bu biçimleri bu ekonomi içinde eritmek için mücadele etmek demektir.

Bugünkü aşamada, devlet ekonomisinin yaşaması için savaşmak, bu ekonomi, ekonomik yönden olsun teknik yönden olsun kapitalist ekonomiye göre daha zayıf durumda, tehlikeli br dönem geçirmek­te iken, bu savaşa kabil olduğu kadar hız vermeyi gerektınyor. Dev­let ekonomisini, böyle, genişletmeye ve sağlamlaştırmaya çalışmak, devletin güçlerinin ve kaynaklarının, yani, devlet kesimindeki işçi­lerin artı ürününün zararına olabileceği gibi, (orta köylüleri de kapsayan) köylü ekonomisi ile özel kesimin de zararına olabilir. Başka türlü olabilir mi? Bu davayı bir de şöyle, pek kolayca anlaşı­labilecek sözcüklerle ifade edelim: Acaba, devlet kesimini geliştir­menin ve bunun teknik temelini kurmanın yükü sadece üç milyon işçinin mi omuzlarına yüklenmek, yoksa yurdumuzdaki yirmi ıkı milyon köylü ailesi de bu yükü paylaşmalı mıdır? Devrimin yedi yıllık geçmişi boyunca görüp geçirdiklerimiz, bu sorunun «evet pay­laşmalıdır» diye cevaplandırılacağım ortaya koymuştur ve bu böy­le olmakta devam edecek, durum1 ileride de başka türlü olmayacak­tır...

Ben daha önceki yazımda, sosyalizm öncesi biçimlerin sosyalist biçimler tarafından sömürülmesinden söz etmiştim ama, hiçbir yer­de ve hiçbir zaman köylülerin proletarya tarafından sömürülmesi diye birşey söylemedim. Böyle birşey söylemekten de özellikle sa kındım, çünkü, küçük üretimin sosyalizm tarafından sömürülmesi, hiç de küçük üreticilerin -proletarya tarafından sömürüleceği anla­

720

mına gelmez. Şöyle rakamlı bir örnek düşünelim: Diyelim ki, işçiler herhangi bir yılda 1,5 milyar rublelik yeni değerler üretsinler. Bu­nun 700 milyon rublesi artı ürün olsun ve bu miktar, köylülerden alınan, örneğin 800 milyon ruble ile birlikte, önce devlet çarkının yenilenmesine, sonra da, genişleyen yeniden üretime aynisin. Erte­si yıl. üretimin genişlemesi ve işgücünün verimliliğinde bir artış olması sayesinde, işçiler 1 milyar 800 milyon rublelik bir değeı- üret­miş olsunlar. Bunun 800 milyonu artı ürün olsun ve şimdi bu mik­tarın 750 milyonu devlete, 50 milyonu da ücretleri yükseltmeye ay­rılsın. Diyelim ki, yine bu süre içinde köylülerden de bir 50 milyon ruble fazlası ile 850 milyon ruble alınmış olsun. Şimdi bu durumdan çıkacak sonuç şudur: ücretler, işçilerin emeğindeki verimlilik artış: ile yükselmiş, aynı zamanda, işçilerin devlet çarkına ve birikim fo­nuna verdikleri pay da artmıştır. Ancak, aynı örnekten göreceğimiz gibi, yine bunun yanısıra, söz konusu amaçlarla küçük üreticiden aluıan ürün payı da artmıştır.

Burada küçük üretimin sosyalist biçimler tarafından gitgide daha çok sömürüldiiğü açıktır, ama ortada, ücretlerin artmış olma­sına rağmen, köylülerin işçiler tarafından sömürülmesi diye birşey yoktur. Bu günümüzdeki tipik durumdur ve daha birçok yıllar tipik olmakta da sürüp gidecektir. Bu durumda köylü ekonomisi, devlet kesiminin bir kolonisi değil, genişleyen sosyalist yeniden üretime katılan bir parçadır. Burada işçi, köylüyü sömüren biri değil, geniş­leyen yeniden üretime katkıda bulunmak iizere, onunla, sırf onun değil bütün Sovyet toplumunun. bütün çalışan sınıfların ihtiyacı olan şeyleri bulup buluşturmak için işbirliği yapan biridir...

Burada, proletarya ile köylüler arasındaki ilişkilerin tarihî-sos- yolojik yönü üzerine birkaç söz söyleyeyim: Söze önce Bukharin yol­daşın bir benzetmesi ile başlayalım. Şöyle diyor kendi: «Bugün sa­nayide iktidarı işçi sınıfı elde tutmaktadır. Toprakta ve tarımda ise yönetim fiilî olarak (de facto) köylülerdedir. Köylü, tarım ürünü­nün satıcısı sanayi ürünlerinin ise alıcısıdır. İşçi bakımından ise du­rum bunun tersidir. Bunların çıkarları, işte bu çizgi üzerinde kar­şılaşıp çatışmaktadır. Aynca şu da var ki, köylü tâ eski zamanların bir kalıntısıdır. Ama, nispi ağırlığı pek büyük bir ’kalıntı’dır, o da başka.»

Bu örnekte gösterilen ilişki, [kapitalizmin tarihindeki] biriki­min silâhşorları ile köylüler arasındaki ilişkiye hiç de benzemiyor. Bu daha çok. sanayi burjuvazisi ile toprak sahipleri arasında belirli bir gelişim göstermiş olan ilişkilerin, sadece belirli bir dönemdeki kısmına benziyor ki. bövle bir benzerlik halinde bile, aradaki ben­

721

zetme, birçok koşullara bağlı olarak kurulabilir ve bu da bizi her­hangi b ir yöne götürmez.

Burjuvazinin elinde fabrikaları, toprak sahiplerininse toprağı olmuştur. Bunların çıkarları arasındaki çelişki, fiyatlar çizgisi üze­rinde gelişen bir çelişkidir. Onun için, aralarında, zaman zaman ba­zı koşullarda bayağı şiddetlenen bir mücadele olmuştur. Ama, yine aynı zamanda (burada burjuvazinin iktidarda bulunduğu dönemden söz ediyoruz) ortada bir blok, işçi sınıfına karşı, kapitalistlerle top­rak sahipleri arasında b ir ittifak vardır. Bu bloka burjuvazi öncü­lük etmekte, burjuvazi, toprak sahiplerinin desteğine dayanmakta ve onlar tarafından da destek görmektedir.

Peki son zamanlarda bu sınıflar nasıl bir evrim göstermişlerdir? Şöyle: ekonomideki dolaşım süreci yoluyla, bankalar yoluyla, ano­nim şirketlerin kurulması yoluyla ve böyle birtakım yollarla bu iki sınıf, yani, sanayi kapitalistleri ile toprak sahipleri, önemli bir ölçü­de tek bir sınıf, yani, dividant (kâr payı) sahipleri haline gelmişler­dir. Böylece dividant âdeta, bir vakitler farklı olan gelir türlerini tek bir türde birleştirmiştir...

Eğer, işçi-köylü bloku sorununu bugün geniş, tarihî b ir ölçeğe oturtarak incelersek, biçim bakımından yukarıdakine benzer bir du­rumla karşılaşırız. Yatıi, ekonomideki dolaşım süreci yoluyla, köy­lü ekonomisi gitgide sosyalist yörüngeye doğru çekilecek, sınıflaı arasındaki sınırlar silinecek ve sınıfsız toplumda bu sınırlar orta­dan kalkacaktır..

Şüphesiz bu, geleceğin türküsüdür. Bugün gündemimizde başka sorunlar var; ama, önümüzde bizi nelerin beklediğini, bugün geliş­tireceğimiz çizginin hangi yöne doğru ’uzanacağını bilmek zoıunda yız...

Bugün sosyalizmin ilk yıllarının aşamasındayız. Bu ilk yıllarla ya da beşer onar yıllarla b ir karşılaştırma yapabilmek için, kapita­lizmin tarihinden bunun mukabili olan bir dönemi, yani, yaklaşık olarak, burjuva d evrimlerinden önceki dönemi ya da hiç değilse, bu devrimlerin başladığı dönemi ele almalıyız. Fakat bizim bugünkü dönemimiz, toprak sahibinin serilere de sahibolduğu b ir dünyadan, kapitalist bir toprak sahibi olmaya geçtiği, sadece kapitalist sanayiin değil, kapitalist tarımın da bankalarla kaynaştığı bir dönemden esas olarak farklıdır. O dönemden önce, şehir burjuvası ile büyük toprak sahipleri arasında son derece çetin bir mücadele olmuş ve o müca­delede, büyük toprak sahipleri kilise ile birleşerek üçüncü tabakaya karşı çıkmışlardı. O dönemde burjuvazi, toprak sahiplerinin ’deste­ğine dayanmamış’, tersine, toprak sahiplerince girişilen birçok kar­şı devrimlerle iktidardan mahrum bırakılmış ya da çok ciddî taviz­ler vermeye zorlanmıştı. (Bunlar, öyle tâvizlerdi ki, burjuva gelişi­

722

mini askıda bırakmış ve Lenin’in terimleriyle söylersek, bu burju­va gelişimini, Amerikan yoluna değil de Prusya yoluna saptırmış­lardı.) İşte belirtilmesi gereken ilk nokta budur.

İkincisi, bu sınıflar arasındaki blok, son çözümlemede, büyük çaplı kapitalist üretim tarzından başka b ir temel üzerine kurulmuş değildir. Bu üretim tarzı, serf emeğiyle işleyen malikâneyi, aynı toprakta, kapitalist nitelikli fabrikaya dönüştürmüş ve bu fabrika, çeşitli tasfiyehaneleriyle birlikte azmanlaşıvermiştir. Proletaryanın devlet ekonomisi ile bugünkü köylü ekonomisi, tarihî bakımdan bi- r ibirinden farklı iki ekonomi tipi olarak ortaya çıkıyorlar. Bunların birleşmesi için, bu iki biçim arasında çok uzun sürecek bir tarihî mücadele dönemi gereklidir ve bu dönemde, daha aşağı olan biçim, kendini daha üstün olan biçime uyduracaktır...

îşçi-köylü blokunun özü, nedir? Şudur: proletaryanın, yönetici sınıf olarak ve bu nedenle de Sovyet ekonomisinin bütününden so­rum lu bulunan bir sınıf olarak, Sovyet sisteminin yaşama mücade­lesinde köylülere önderlik edip, yeni bir ekonomi tipi geliştirme ve bunu sağlamlaştırma yolunda büyük tarihî görevini yapması ve müttefikinin gösterebileceği bütün yalpalamalara, bezginliklere, diklenmelere ve gerilemelere karşı mücadele etmesidir.

Bu blok kime karşı kurulmuştur? Ülke içindeki karşı güçlere, yani, toprak sahiplerine ve kapitalistlere karşı ve bunların yenilgi­sinden sonra da, herşeyden çok dünya kapitalizmine karşı. Bu konu­da köylülerin, üzerlerinden atamayacakları birtakım tereddütleri olacaktır. Çünkü, bizim bugünkü sistemimiz çökse, dış ticaretimiz ve gümrüklerimiz üzerindeki devlet tekeli çökse, bu, köylülerin ya bancı ülkelerden gelecek mallan daha ucuza almalarını ve b ir dere­ceye kadar da, kendi ürettikleri tarım ürünlerini daha yüksek fi­yatlara satmalarını sağlayabilir. Yani, bugünkü duruma göre düşü­nüldükte, böyle bir çöküş, onlann içinde bulundukları koşullarda bir düzelme sağlayabilir. Ama ne var ki, böyle bir çöküş, aynı za­manda dünya kapitalizminin bizim Sovyet sistemimiz üzerindeki za­feri ve bunun sonucunda da, bu kapitalizme, savaş öncesine ve sava­şa ait borçlar ve öteki talepleri için 18 milyar altın rublelik (bir he­saba göre bu kadar, bir hesaba göre de 16 milyarlık) bir ödeme yap­mak demek olur. Bu toplam ise, sanayiimizin ve tarımımızın savaş öncesi düzeyinden de iyi b ir duruma gelmek üzere onarılmasına ye­tecek bir toplamdır. Böyle yapıldığı takdirde elde edilecek şeyler, köylülerin, dünya kapitalizmine karşı proletarya ile birlikte kurmuş olduğu bloku bırakıp, proletaryaya karşı, sermaye ile bir blok kur­ması halinde elde edeceği geçici yararlardan çok daha fazla olacak­tır. Tabiî, söylemeye gerek bile yok ki, köylüler sermaye ile b ir it­

723

tifaka giderse, sonuç, yurdumuzun bir koloni haline gelmesidir. Eğer olaylar bizi, kapitalist ülkelerle bir savaşa tutuşturacak yolda geli­şirse, böyle bir savaşta kazanabilmemiz için, köylülerin doğru bir tu ­tum içinde olması son derece önemlidir. Sanayiin gelişmesi de as­lında bundan daha az önem taşımıyor. Çünkü, sanayi başarılı bir gelişim gösteremezse, savaşta başarı kazanmak da kabil değildir.

İşçi-köylü blokuna öyle sadece, kırlık bölgelerle uzlaşmakta baş vurulacak bir vasıta gözüyle bakılamaz. Bu uzlaşmaya, sırf böyle bir uzlaşma yapılsın diye değil, proletaryanın, bütün olanaklarıyla (köylüler bakımından da önemi olan bütün olanaklarıyla) bir dev­let ekonomisi biçiminde kurup yükselttiği, dünya tarihi yönünden büyük önemi olan bir yapıyı, köylüler, sermayenin bulunduğu ya­na doğru yalpalamalar yaparak çökertmesin diye ihtiyacımız var...

Proletarya diktatörlüğü, öyle sadece, taşra politikamızda hata­Lar yapıp da. köylülerle ’iyi geçinmeyi’ beceremememiz halinde tehli­keye düşmez. Bu, bizim ekonomik temelimiz, basit meta ekonomisi temeline dayanarak ekonomimizde yeşeren kapitalizmin filizler . den daha yavaş geliştiği takdirde de tehlikeye düşer. Ve böyle bir durum olursa, yani, sanayi yavaş bir gelişme gösterirse, köylülerle ’iyi geçinmek’ de güç olacaktır. Onun için, bu ittifakın çıkarları ge­reğince ve bunun güçlü bir ittifak olmasını sağlamak için, bizim dev­let ekonomimizde olup biten şeyleri incelememiz gerekiyor. Dikka­timizi en çok, ekonomimizin gelişmesi için temel olarak nelere sahip- olmamız gerektiğine vermeliyiz. İşte ancak incelemeyi bu gibi te­mel şeylere hasrettiğimiz takdirdedir ki herhangi bir anda üretim temelimizin ne durumda olduğunu, ittifakın sürükleyicisi olan üre­tim temelinin bloka önderlik eden yüzünün ne durumda olduğunu, müttefikimize ayrıcalıklar vermek için ne gibi kaynakların ayrıl­mış olduğunu ve bu ayrıcalıkların tabiî sınırlarını bilecek bir du­rumumuz olur.

Proletaryanın diktatörlüğü altındaki köylülerin durumundaki özellik şu gerçekte yatıyor: köylü sınıfı, bildiğimiz anlamda yöneti­ci bir sınıf değildir. Tarihî bakımdan daha üstün olan bir üretim bi­çiminin etkisi altında giderek ortadan silinmesi ve değişim geçirme­si gereken daha aşağı bir üretim biçimini temsil etmesine rağmen, ezilen bir sınıf da değildir. Tersine, bizim sistemimizde şöyle ilgi çe­kici durum lar görmekteyiz. Yönetici sınıfın bir kesiminin, yani, işçi­lerin bir kesiminin, ekonomik bir temelden ötürü köylülerle çok ya­kın bağları vardır. Böylece, yönetici sınıfın içinde köylülerin de, kendi tabiî temsilcileri bulunmaktadır. Devlet sanayiinin gelişimi, taşradan devlet sanayiine yeni yeni işgücü akımlarının oluşu, daha uzun yıllar (bugünkü Sovyet anayasamızla köylülere tanınmış olan

7 24

haklardan onemı hiç de daha az olmayan) bu temsilciliğin sürüp gitmesini sağlayacaktır.

Bizim Sovyet toplumumuzda proletarya ile köylüler, birleşik kaplar gibidir. Köylüler tarafındaki sularda bir karışıklık oldu mu, proletarya tarafındaki sularda da mutlaka bir hareket görülür. Bu bakımdan, bir köylü ülkesindeki proletarya diktatörlüğünün çözüm­lemesini yapmak, köylü ve toprak sahibi sınıflar arasında, proletar­ya !o kapitalistler arasında şartlı şurtlu olarak yapılacak ve büti' tarihi perspektifi bozacak olan bir karşılaştırma yapmaktan çok da­ha verimli ve yararlı olur.

Son olarak, bu açıdan yapılacak bir çözümlemenin önemi, bir de şu nedenden ötürü daha da artmaktadır: bizim bugünkü köylü ekonomimiz, tür olarak, savaş öncesindeki köylü ekonomisinden pek az farklıdır. Bugüne kadar köylü ekonomisinin içinde olan değiş­meler, ne çare kı. pek önemsizdir. Bununla birlikte, bizim ekonomi­miz ve ekonomimizin gelişme yönü olsun, köylülerle yönetici sınıf arasındaki ilişkiler olsun, devrim öncesi döneme göre temelinden değişmiş bulunmaktadır. Bunların sonucu, şehir, yani devlet ekono­misi gerekli dönüşümlerin merkezi olmuştur. Onun için, Sovyet top­lum unuıı temeli olan, sınıflar arasındaki yeni tip ilişki, tarihte daha önce göıülmemiş bir sosyal biçim olarak, bu dönüşümleri yapan merkez açısından incelenmelidir. Benim kitabımda yaptığım da bu- d u r ....

Şimdi, istisnasız bütün muhaliflerimin beni birtakım art dü- şünceleı taşımakla suçladıkları işçi-köylü bloku konusunda birkaç söz daha söyleyeyim. Ben, blok ve ’bağ’ konusunda, hem bizim prog- ı.urunuzda hem Leninin kendi yazıları ve konuşmalarında ortaya konduğu biçimde, şimdiye kadar daima Lenin’in bu konuyu anlayış tarzında, Bolşevikçe anlayıştan yanaydım, bugün de öyleyim, gele­cekte de öyle olacağım. Bugün programımızı ve Lenin’in yazıların­dan bu soruna ilişkin bölümleri yeni baştan okurken, bu belgelerle benim görüşlerim arasında, ayrıntılarda bile, ilke bakımından en küçük bir fark bulmuyorum. Lenin bize, her an değişen durum için­de en karakteristik şeyi kavrayabilmeyi ve zincirin en canalıcı hal­kasını kavrayabilmeyi öğretmiştir. Yeni Ekonomi Politikası döne­minde o. taşra ile yapılacak meta mübadelesini, bu canalıcı halka olarak görüyordu. Parti o zaman bunu kavramış ve devlet ile koo­peratif kesiminin birlikte yer alacağı bir cihazı işler duruma getir­mek için büyük çaba göstermiştir. Ama bugün, sanayideki eksik üretim durumu ve perakende fiyatların gitgide yükselmesi gibi so­runlarla karşı karşıyavız. Bu derde, işçi-köylü arasındaki ’bağ’a br yönden gelecek bir tehdide karşı mücadele etmek, daha hızlı bir

tempoda sanayileşmek için mücadele etmek demektir. Sanayileşme sürecinin temposunu hızlandırmak için mücadele etmek ise, sana­yide birikimin daha çabuk gerçekleşmesi için mücadele etmek de­mektir. Buradan şu sonuç çıkar: Sanayide eksik üretim tehlikesi bulunduğuna ilk dikkati çekenler, bizim sosyalist kuruluşumuzun yeni aşamasında işçiler ve köylüler blokunun geleceğinin ne olaca­ğı sorununu da etraflı olarak ilk düşünmüş olanlardı. Leninizmin ’Komünist Halkçılık’ yönünde bir revizyonuna girişmek ne taşraya arz edilen malları a rttırır ne de perakende fiyatları düşürür, ama, ekonomi politikasının terimleriyle söylemek gerekirse, sadece bugün­kü eksik üretim devresini zorla, daha da uzatır. Bunun tersine, u halkayı (daha hızlı b ir sosyalist birikimi gerçekleştirme halkasını) kavramak için zamanında yapılacak bir uyarma, Lenin’in gerek teo­ri gerekse uygulama alanlarında asıl komutlarına uymak demekolur. .

Hayat, kısa zamanda, bu tartışmamızda kimin haklı kımm hak­sız olduğunu gösterecektir. Şuna gönülden inanıyorum ki, en seçkin muhaliflerim (bunların da en başma Bukharin yoldaşı koyuyorum), benim kitabımın aleyhine yazmış oldukları şeylerden oturu tekrar ve tekrar yüzlerim kızartacak olan nedenlere kısa zamanda erişe­ceklerdir.

Lenin’i proletarya ile köylüler arasındaki ilişkiler sorununda nasıl anlamak gerektiği konusunda, genç kuşaktan beni eleştirenle­rin asıl günahı ya da (tabir caizse) tik Günahı nedir? Bu konuda, onları cesaretlendiren eski Bolşeviklerin hatası nerededir? Cevap şudur: gençler, Lenin’in görüşlerinin taktikle ilgili yönlerine, köylü sorunu konusundaki Leninist program gözüyle bakıyorlar; program­la ilgili ve genel nitelikteki formülleştirmeleri de Savaş Komüniz- mi’nin koşullarına özgü, konjonktürle ve taktikle ilgili sloganlar olarak görüyorlar. Lenin’in 1890’larda Narodniklere karşı başlatıp, Şubat ve Ekim devrimler! sırasında ve bu devrımlerden sonra da Sosyalist-Devrimciler ile Menşevikler’e karşı yürüterek sona erdir­diği mücadelelerle dolu bütün eylemlerini görerek, onun aldığı tav­rı pek iyi bilen eskilerin hatası ise, bunların, b ir köylü ülkesinde ideoloji bakımından Bolşeviklerle Sosyalist-Devrimcilerin b ir karı­şımı olan genç kuşakların yetişmesindeki büyük tehlikeye dikkatealmamalarıdır.

Bu konuda Lenin’in yazdığı herşeyi yeni baştan okuyun. O sa­tırlarda, işçi diktatörlüğü teknesini dünya kapitalizminin fırtınalı okyanusundaki, görünen, görünmeyen bütün kayaların arasından ol­duğu gibi, küçük burjuva güçlerle dopdolu dalgalı iç denizlerde de seyrettirmeye çalışan b ir proleter devrimciyi göreceksiniz. O, işçi­

726

lerle köylüler blokunu parçalamamak için köylülüğe büyük imtiyaz­lar vermekten yılmaz; ama bu imtiyazların sınırlarını da iyi bilir. Bu sınırlar, esas amacının, yani, proletaryanın diktatörlüğünü ko­ruma amacının koyduğu sınırlardır. Ne var ki, genç kuşaktan beni eleştirenler, büyük bir saflıkla, bu imtiyazları esas amaç olarak alı- y °r ve Leninizmin temel ilkelerle ve programla ilgili yönü hakkın­da anlayışlarını, komünizmle kapitalizm arasında dünya çapında hüküm süren bütün bir mücadele dönemindeki sınıf mücadelesinin dinamiği üzerine değil, tek ülkedeki sınıfsal güçlerin bugünkü iliş­kisinin statik görünümü üzerine kuruyorlar. Böyle yapmakla, Leni- nizmi, enternasyonal ve sınıfsal özüne ters düşecek şekilde, bir ül­kenin sınırlan içine hapsederek, Slavofil denecek bir yorumlamaya yöneliyorlar.

Yurdumuzdaki 22 milyon köylü ailesinin proletarya üzerindeki baskısını yansıtan bu sapmaya, Leninizmin bu revizyonuna karşı çok çetin savaşmak gerekiyor. Ekonomi politikası içinde ve sosya­list kuruluşun pratiği sırasında orta köylülere Partimizin progra­mında belirtilen gerekli ayncalıklan vermek başka; ekonomi politi­kası yönünden, doğruca Lenin’in kendisinin mücadelemizin esas amacıyla hiç bağdaşmadığını söylediği birtakım ayrıcalıklara ve manevralara yol açacak ve bunları daha haklıymış gibi gösterecek biçimde, dokunulmazlığı olan kendi sınıfsal bölgemizden ayrıcalık­lar vermek, Leninist teori alanından ayrıcalıklar (ödünler) vermek ise tamamen başkadır....

Ben, bu eserimde, Sovyet ekonomi sistemiyle ilgili gelişmelerin teorik b ir çözümlemesini yapmaya çalıştım. Bu gelişme, ancak ve ancak, yurt içinde devlet kesiminin özel kesiminkinden daha hızlı gelişmesiyle ve bir de, şüphesiz, dünya emperyalizmi tarafından, dışarıdan boğulrtıazsak gerçekleşir. Bugünkü duruma bakıldığı za­man, benim yaptığım çözümleme çok iyimser diye nitelenebilir. Ama bütün bir dönemin gelişme çizgisini gözönünde tutunca, durum fark­lıdır. Eğer devlet kesimimiz, kendi iç eğilimlerine göre yeterli bir hızla gelişirse, herşey, Sovyet ekonomisinin esas olarak kitabımda anlatmış olduğum biçimde b ir dönüşüm içine girmesi yönünde ha­reket kazanır. Ben, bizim sosyalizme doğru olan gelişimimizin bir teorisini sunmaya çalışmaktayım. Böyle yapmakla, bunun! alterna­tifi olan bir halin, yani, bizim meta ekonomisi içinde eriyip gitme­mizin bir teorisini, sistemimizin çöküşünün bir teorisini sunmayı reddediyorum, ’iyiye de kötüye de. aralarında bir fark gözetmeden bakan bir toplum bilimi diye birşey olamaz....

Çeviren : BİLSAY KURUÇ

727

BİBLİYOGRAFYA

Preobrazhenski'nin Başlıca Yapıtları

(Bukharin ile birlikte) Komünizmin Alfabesi (1919)Tiirkçesi : çev. Ali Cevdet, Serm ayedar N izam -ı içtim aisi ve K om ünizm inE lifbası (İstanbul; Aydınlık Külliyatı I ve 13. 1922-25)İngilizcesi: A B C o f Com m unism (London, 1922)

Yeni İktisat. Cilt L Ayrım 1 (1926), daha oncc 1924’te Vestnik Kom m unistiçekai A kadem ii’üe bir yazı dizisi olarak yayım lanm ıştır.İngilizcesi : The N ew Econom ics (London, 1965)

Preobrazhen.ski Ü stüne K aynaklar

E.H, Carr, A H istory of Soviet Russia, 6 cilt (London. 1950-59)A . Erlich. The Soviet Industrialisation D ebate, 1924-28L. Schapiro. Com m unist Parts' of the Soviet Union (London. 1960)

72iH

BUKHARÍN11888 - 1938)

N İ K O L A Y İ V A N O V İ Ç B U K H A R I N

Bir ara, Sovyetler Birliği Komünist Partisinin Lenin'den sonra en önem ­li M arxist kuram cısı sayılan Bukharin, 27 Eylül 1888’de M o skova’da doğmuş ve S ta lin ’in büyük parti tem izliğin in baş sanıklarından biri olara(k 15 M art 1938’de yine M oskova'da kurşuna, dizilm iştir. Bukharin bir öğretm enin oğlu­dur, 1906 yılında M oskova Üniversitesinde iktisat öğrencisiyken, Rus Sos­yal D em okrat İşçi Partisinin Bolşevik kanadına girmiş, devrim ci eylem leri yü ­zünden üç kere tu tukland ıktan sonra 1912'de Avrupa’ya kaçm ış ve Lenin’le buluşm uştur. 1913-14'te V iyana’da iktisat öğrenim ini sürdürm üş, 1915-16’da fsveç, Norveç ve Danim arka'da é m ig ré Rus Sosyal Dem okratları arasında savaş aleyhtarı propaganda yapm ıştır. 1916'da A.B.D.'ne giderek, orada L, Troçki'y le birlikte N o v y M ir (Yeni Zam an) dergisini çıkarm ıştır. 1917 Şubat Devrim inden sonra, Japonya üzerinden Rusya’ya dönen Bukharin, hemen Partinin M oskova örgütünde görev alm ıştır. 1917 Ağustosunda M erkez Komi­tesi üyesi olmuş, Ekim Devrim inin ertesinde de P ravd a (G erçek) başyazarlı­ğına getirilm iştir. Fakat ertesi yıl, A lm anya ile yapılacak (Brest-Litovsk) ba­rış antaşm ası konusunda, Lenin’e m uhalefetle devrim ci bir savaşın devam ı­nı isteyen sol kanada, önderlik etm iştir; bununla birlikte, 1919’da Lenin’ls ortak laşa o larak Parti programını yjazmış, Politbüro yedek üyeliğine seçilm iş ve K om in tem ’in kuruluşunda çalışm ıştır. Sendika tartışm asında yine Lenin’e karşı Troçki'yie b irlik olan Bukharin, 1923’te Politbüro asıl üyeliğine seçil­miştir. Devrim in ilk yıllarında savaş Komünizm i dönem inin solcu ekonomi politikasının baş savunucusu iken, sonradan sağa kaym ış ve Lenln’in ölü­münün ertesinde, önce T ro çk i’ye, sonra da Zinovyev ve Kam enev’e karşı Stalin 'i tutm uş, Lenin’in başlattığı yeni Ekonom i Politikasının (NEP) sürdü­rülm esinde ısrar etm iştir. 1926’da Zinovyev’in yerine Kom intem Başkanı olap ve bu kuruluşun program ını yazan Bukharin, iki yıl sonra, ko lek tifleş tirm e kam panyasına hazırlanan S ta lin ’e karşı, A. Rikov ve M . P. Tom ski’yle bir­lik te sağ m uhalefet durum una düşm üştür. 1929 yılında. Şubatta P ra v d a ’dan, Tem m uzda, Kom intem Başkanlığından, Kasımda Po litbüro ’dain uzaklaştırılın - ca , ertesi yıl «hatalı» görüşlerini alenen geri alm ıştır. Bu tutum unun sonu­cunda. bir süre eski itibarına kısmen kavuşm uş, 1934’te on ay İz v e s tiy a (Ha­berler) gazetesinin başyaza/rlığını yapm ış, 1936 Stalin Anayasasının hazır­lanm asında çalışm ış ve 1937 Şubatına kadar Parti M erkez Komitesi üyeli­ğ inde kalm ıştır. Fakat, 1937’de «Sağcı-Troçkist» blokun önderlerinden biri olarak karşı-devrim ci eylem lere giriştiği suçlam alanyla tu tuklanm ış ve gös­term elik b ir yargılam anın sonunda ölüm cezasına çarptırılm ıştır.

Bukharln'in geniş kapsam lı düşünsel ilgileri olm uştur. Felsefe, iktisat, toplum ve siyaset teorisi, bilim, edebiyat, sanat ve eğitim konularında kafa yorm uş, M arxist toplum kuramıyla Bolşevik devrim ci deneyini bir senteze

731

kavuşturm ayı am açlam ıştır. Bu çabasındaki başarısından ötürü, Lenin onun hakkında «Partinin en değerli ve en büyük teorisyeni» dem iştir.*

Bukharin'in M arxist siyasal düşünüşe yaptığı en önemli k a tk ı,T a rih i M a ­teryalizm kuramı içinde, toplum la doğ3 ve toplum un çeşitli öğeleri arasında­ki denge görüşüyle ilgili o lm akla birlikte; aşağıda ondan aktarılan parça, iktisat politikası üstüne b ir denem e niteliğini taşıdığı için, özellikle 1828’ler- de geliştirdiği Proletarya Devrimi kuramını burada özetlem ek doğru o lacak­tır. Bukharin'e göre, M arx'in kapitalist gelişm e kuramını öngörm ediği, en- düstri-kapitalizm inin ötesinde daha yüksek bir gelişim aşam ası vardır; teke l­ci kapitalizm . (Bukharin'in bu konudaki görüşü, ilkin — Lenin’in Em perya­lizm incelem esinden önce— 1915’te yazdığı D ünya E k o n o m is i ve E m pe rya ­lizm adlı yapıtında açıklanm ıştır. Kapitalizm in iç çelişkileri ve rekabet, kâr oranını düşürdüğü için, devletin desteği altında «tröstler» halinde ör­gütlenm e yoluyla, bu oranı yeniden arttırm a çareleri aranm akta ve bu g e­lişme, em peryalist n ite likte birleşm iş bir dünya kapitalizm i hedefine doğru ilerlem ektedir. Dış yayılım ın kârlarındaki, m etropol ülkedeki seçkin işçilere de pay vererek, işçi sınıfını böim ek ve sınıf m ücadelesini gevşetm ek m üm ­kün olm aktadır. Fakat bu ancak, geçici b ir durum dur, bu yoldan kapita liz­min tem elindeki anarşi ve iç çelişkiler kaldırılam az Yalnız, kapitalist iliş­kilerin dünya boyutlarına yayılm ası, çelişkileri daha yüksek bir düzeyde yeniden ortaya koyar. Fakat dünya ekonom isi, tek bir m erkezden bilinçli ve örgütlü olarak düzenlenebilecek hale gelince, Kom ünist bir sistem e devrim le dönüştürü leb ilire bakım ından da olgunlaşm ış olur. Ne var ki, bunu bek­lem ek gerekm ez, zaten uluslararası proletarya devrimi bütün dünyada bir­den o luverecek tek bir olay değildir. Sosyalizm önce birkaç, hatta, bir tek ülkede başarı kazanabilir. Sosyalizm in klâsik b ir pro leter devrim iyle ik tida­ra gelebileceği ileri kapitalist ü lkelerde, bu oluşum yukarıda an la tıla r ted ­b irlerle bir süre geri b ırakılm ış görünm ektedir. Dolayısıyla, devrim in ilkin, kapitalistlerin işçiyi ve feodal kalıntılarla b irlikte de köylüyü söm ürdükle­ri yarı - gelişmiş kapitalist ülkelerde çıkm ası daha büyük bir o lasılık taşı m aktadır. A ncak o zam an yapdan, salt bir p ro leter devrimi olm az, proleter devrim i ile köylü ayaklanm asının bir bileşim i o lur.** Böyle durum larda köy­lü sınıfıyla ittifakın zorunlu olm asından ötürü, sosyalizmin yavaş yavaş kurulması gerekir; çünkü tem ponun hızlandırılm ası, dengeyi bozarak işçi- köylü blokunu dağıtır. Bukharin'in «Bir iktisatçının Notları» yazısını okur­ken, onun Sovyetler Birliğini işte bu çerçeve içinde gördüğünü akılda tu t­m ak doğru olur.

* I., Trotsky. The Suppressed Testam ent o f I.enin (N ew York. 19351. s. 6. Ancak Ixnin vasiyetindeki bu yargısını şu eleştirici cüm leyle tam am lam aktadır: «Fakat Bıık- harin’in görüşlerinin tam Marxci diye kabul edilebileceği şüphelidir, çünkii onda sko­lastik bir yan vardır. Bunun nedeni, diyalektiği hiç öğrenem em iş ve sanırım, bütünüy­le hiç anlamamış olmasıdır.» Bu olum suz niteleme, herhalde. Bukharin'in bir dereceye kadar Bogdanûv’dan etkilenmiş olm asıyla açıklanabilir,

'* Bukharin, kapitalizmin yeni yeni girmeye başladığı sömürge durumundaki ül­kelerde. emperyalizme karsı çeşitli sınıfların katılacakları ulusal kurtuluş savaşlarının yapılmasını öngörmekte, fakat buralarda yeterli bir proletarya olm adığı, sosyalizmin kurulmasını kaldıracak bir taban bulunmadığı için, onlar bakımından en iyi şeyiıı. proleter-sosvalîst bloka girerek «kapitalist aşamayı anlatmaya çalışmak» olacağını düşünmektedir.

BİR İKTİSATÇININ NOTLARI'

(Yeni Ekonomik Yıla Girerken)

iteni Ekonomik Yıla girmek üzereyiz. Her düşünen işçinin, -özel­likle komünist işçinin- ulusal ekonomimizi tümüyle kavrayabilmek için geçmişin muhasebesini yapmak ve belirli projelere göz atmak geregini duyması doğaldır. İşçi mektuplarına, toplantılarda gönderi­len çeşitli notlara bakarak işçi söylevlerine kulak veriniz. Proletar­yanın siyasal kültüründe ne yüce bir gelişim. Kitlelerin kafasmda oluşan sorunlar ne yüksek bir düzeye ulaşmış! Yüzleri silinmiş eski paralara, basit kütüklere ve birbirine benzeyen boş lâflara karşı du­yulan ne biçim bir hoşnutsuzluk. Kütlelerin istekleri ile kendilerine sunulan (çoğu kez soğuk ya da kötü ısıtılmış ruhsal gıda arasında­ki çelişkide bizim ve özellikle basınımızın büyük ölçüde sorumlu oldu­ğu da gerçektir. Yığınların beynini kurcalayan acı ve yakıcı sorunla­ra gerekli cevabı verebiliyor muyuz? Varolan çeşitli kuşkulara gerek­li aydınlığı getirebiliyor muyuz? Ekonomimiz konusundaki bilgi so­runu yeteri kadar çözülmüş müdür? Kütlelerin ve bilhassa işçi küt­lelerinin önüne ekonomimizin yönetim biçimine ilişkin en güç so­runları yeterince seriyor muyuz? Hayır, bin kez hayır: Sosyalist ya­pıya. kütlelerin aktif katkısını ciddi çabalarla sağladığımızdan söz edebilmek için önce bu konuda kapatmamız gerekli büyük bir gedik vardır. Ancak iş, sadece propaganda ile çözülemez. Kendi öz geçmi­şimizi ibretle incelerken ve kendi kendimizi aralıksız eleştirirken şu gerçeği de gözden kaçırmamalıyız. Biz kendimiz, yeni düzeni kur­manın koşullarını öngören yenilikleri henüz kavramadık. İşte bu nedenle bu kadar «geç kaldık»: Uzmanlar sorununu, maden ocağı dâ­vasından sonra ele aldık, kolhoz ve sovhoz sorununu ise gerçek an­lamı ile ancak ekmek krizinden ve etkilerinden sonra çözdük, vb.; sözün kısası. Rus atasözünün dediği gibi hareket ettik: Şimşek çak­madan köylü haç çıkarmaz.

Askerî komünizmden yeni ekonomik politikaya [NEP] geçerken, bütün mekanizmamızı en kararlı ve en cesur hareket biçimimizle ye­niden inşa etmeye başladık. Sonsuz propaganda ve «ticaret yapmayı öğren» gibi sloganlarla geniş ölçüde yapılan insan gücü değişimi eko­nomik başarımızın temeli oldu.

* «Zametski Ekonomist»,» Pravda, 30 Eyliil 1928, N o, 228 (4060)Bu makale, aynı yıl M oskova’da 56 sayfalık küçük bir kitap halinde de yayım ­

lanmıştır. Burada. Pravdefda çıkan aslından Tiirkçeye çevrilmiştir. İsteğim iz üze­ne. bize, ilgili Pravda sayısından bu yazının fotokopisini çıkartıp gönderen Am eri­kalı araştırıcı C eorge S. Harris’c teşekkür borçluyuz. [>er

733

Yemden yapım dönemine geçişimizde, 1921 yılında uygulanma­ya başlanan ekonomik politikamızın etkisi fazla olmamıştır. Ancak başka değerlendirme açılarından bu politikamız önem kazanmıştır. Örneğin, bir köprünün onarımı ile yeniden yapımı arasında büyük fark vardır: Çünkü sonuncusu, yüksek matematik, madde direnci ve bir çok bilgiyi gerektirir. Ekonominin tümünde durum aynıdır. Yeni­den yapım dönemi, birçok güç teknik problemleri (yeni fabrika pro­jeleri, yeni teknik, yeni sanayi kollarının kuruluşu), idarî-ekonomik problemleri (kuruluşların işlemesini sağlayacak olan emek idaresinin yeni sistemi, sanayi standardı sorunları, bölgeleme. ekonomik yapının biçimi, vb.), ekonomik yapı problemleri (yeni koşullarda ekonomi­nin temel unsurları arasındaki ilişkiler, sosyalist düzene uygun serma­ye birikimi sorunları, yeni koşullarda sınıfsal mücadele ile ilgili eko­nomik sorunlar, vb.) ve en son olarak insan yapısı ile ilgili sorun­lar dizisini (bir yandan rasyonelleştirme eylemine kütleleri çekme, öte yandan elemanların yetiştirilme problemi, vb.) beraberinde ge­tirmiştir. Kapitalist dünyanın (özellikle A.B.D. ve Almanya’nın) teknik gelişimi ve dünya üretiminin büyümesi, iç sorunlarımızın çö­zümünü daha da zorlaştırmıştır. Ayrıca uzmanlarımızın atanmala­rı ile ilgili işlemleri koşulların gerektirdiği ölçüde başaramadık.

Geçen yü, üç yıllık kalkınmamızın muhasebesini yaptık. Ülke ile­riye doğru çok büyük b ir adım atmıştır. Brutskus ve Zagorskiy’ler gibi ülkeden kaçanlarla, dış bilim «aydınların ın «made in Riga» kay­naklı haberlerden kaptıkları kırıntılara dayanarak, Sovyet ekonomi­sinin, bolşevizmin ve komünizmin iflâs ettiğini, Chamberlain’lerin u y kulan kaçtığında düşüncelerini ileri sürerek ispat çabalarını okumak çok gülünç gelmektedir. Biraz olsun objektif düşünce biçimini y itir­memiş her tarafsız gözlemci, gerçeği başka türlü göstermek için har­canan tüm çabalara rağmen, SSCB’nin, ekonominin en önemli dal­larında büyük bir hızla ilerlemekte olduğunu ve bu ilerlemede görü­len zikzakların ekonominin kendine özgü «krizleri» olduğunu ve hiç bir şekilde beyaz kalplerin özlediği bolşevik sistemin iflâsı anlamına gelmediğini değerlendirebilir.

Son yıllarda, üretimin ilk sıralarında yer alan sanayide önemli teknik gelişimler içine girdik: Sanayimizin siyah yuvası olan Bakû petrollerinin elde edilmesinde teknik bir devrim olmuş ve hemen hemen Amerika düzeyine ulaşılmıştır. Ülkenin değişimini sağlayacak olan sanayinin gelişiminde en önemli yeri tutan makine yapımında büyük ilerleme kaydedilmiş, tarım makineleri yapımı ise savaş önce­sine oranla üç katına çıkmış, sanayinin yeni bir kolu olan elektro­teknik alanında ileri hamleler atılmış, kimya sanayiimizin temeli a tı­larak ilk kez havadan azot elde edilmiştir. Elektrifikasyon, elektrik

734

santrallarının yapımı bütün ülke çapına yayılmakta, teknik devrim köylere de ulaşmış bulunmaktadır. Köylü Kooperatif Birlikleri des­teklenerek teknik devrim sonucu 30 bine yakın traktör ülke toprak­larına ve steplere ulaştırılmış ve trak tör dizileri teknik devrim sa­vaşçıları gibi bomboş arazilerimizde sık sık görülmeye başlanmış­tır. -İlk kez traktör bıçakları işlenmemiş Ukrayna, Volga gerisi Kazak steplerini kazmakta ve yaban çiçekleri ölüm öncesi şarkılarını söy­lemekte-.

Ülkemizde oluşan devrimi dile getiren ve gerçeği yansıtan şu sa­yılara bakın:

SSCB ulusal ekonomisinde devlet kooperatif sektörünün ana ser­mayesi 3 yılda (1925-26-27-28) 1925-26 yılları fiyatlarına göre 4 mil­yar rubleye (% 14 artış) yükselmiştir. Aynı yıllarda ve aynı fiyatlara göre, devlet kooperatifi sanayii ana sermayesi 6,3 milyar rubleden 8,8

milyar rubleye yükselmiş, başka bir deyişle 2,5 milyarlık (%30-40) artış kaydedilmiş ve böylece son yıldaki hız artışı % 15’i bulmuştur.

Bu veriler gerçek birikimi, yani üretim genişlemesini yansıtmak­tadır. Sermaye yatırım larının tüm ünü ve semerelerini gözönüne alır­sak şu sayıları elde ederiz:

Kamulaştırılmış sektörde, yıllık yatırım aynı fiyatlara göre 2 milyar rubleden 3,4 milyar rubleye çıkmıştır. Devlet ve kooperatif sanayiinde sayılar ise şöyledir: 1925-26 yılında 890 milyon ruble, 1927-28 yılında ise 1,5-1,6 m ilyar ruble.

Yeni sanayi kollarındaki sistematik büyümeye bakmak ilgi çeki­cidir. Bu sanayi kollarına yapılan yatırımın bütün sanayi yatırım ına olan oranı sürekli olarak büyümektedir: 1925-26 da % 12, 1926-27 de % 21, 1927-28 de % 23. Bütün ulusal ekonomi içinde sanayinin yo­ğunluğu artm akta iken, sanayi içinde de araç endüstrisi de artış göstermektedir. Son gözlemlere göre, köylü gelirlerinin hemen he­men yarışım sanayi sağlamaktadır. (Balık endüstrisi, inşaat, orman­cılık, vb.)* ve sosyalizasyonun (kamulaştırma) bütün ülke çapında yayılma hızım göstermektedir. Özel sektörün tasfiyesine ilişkin sayı­lar herkesçe bilinmektedir. Ülkedeki mal mübadelesi, özellikle köy­le şehir arasında cereyan etmekte, yük mübadelesi artmaktadır. Büt­çe büyümekte, işçi sınıfı nüfusu yıldan yıla artmaktadır. îşçi sınıfı­nın kültürel ve maddî düzeyi yükselmektedir.

Ancak, bütün bu gelişimlerin yanı sıra, ekonomimizin ve kuş­kusuz sosyalizmin kendine özgü «krizler» geçirmesi de bir gerçektir. Bu krizlerin seyri, kapitalist düzendekilere benzer gibi görünmesine

* Bak. D evlet Plânı 1927-28 yılı, «kontrol sayılan» s. 16.

735

rağmen dış biikey aynadaki görüntü gibidir: Her iki düzende üre- ı.m ii& tüketim arasında denge bozukluğu vardır; ancak bizde bu denge bozukluğu tersinedir (orada, üretim fazlalığı, bizde eksikliği; oı ada, arz talepten {azla, bizde talep arzdan fazla). Burada da, orada da «sermaye» yatırımı yüksektir, ancak bu yatırım lar kapitalist dü­zende üzel krizleri doğurmakta, bizde ise «zorluklar» meydana ge­tirmektedir. Şöyle ki. orada birikim fazlalığı, burada sermaye yeter­sizliği vardır. Burada da, orada da çeşitli sanayi kollan arasında den­gesizlik vardır, ancak bizdeki tipik metal açlığıdır. İşsizlik bizde de olmakla beraber çalışan işçi sayısı sistematik olarak artmaktadır. Ta­rımsal kriz bile bizde «tersine» işlemektedir. Ekmek arzı yetersizliği gibi. Kısacası, etrafı, geri kalmış, bünyesi itibariyle küçük burjuva­lardan oluşmuş düşman ülkelerle çevrili ülkemizde, geçiş döneminin ilk devreleri, geçen yıl krizlerini beraberinde getirmiştir.

Mani, bilindiği gibi, kapitalist krizler teorisini ortaya atmıştı. Bu krizleri, kapitalist düzendeki üretim plansızlığına (anarşiye) ve kapi­talizmde üretim ilişkilerindeki denge olanaksızlığına, yani üretim ile tüketim arasındaki denge bozukluğuna bağlamıştı. Bu izah biçimi, hiç bir zaman Marx’ın sınıf ve sınıfsal çatışma problemini dikkate alma­dığı anlamına gelmez. M arx’a göre, kütle tüketimi ve düzeyi, işçi gücünün değeri sınıfsal çatışmayı kapsamaktadır. Üretim ile tüke­tim ilişkilerinde çelişkiler, üretim hacmi ile dağılım arasındaki iliş­ki, ekonomik sınıf kılığına bürünmüş sınıfsal çatışmayı içine almak­tadır. Ünlü burjuva iktisatçısı Prof. Tugan-Baronosvki, sınıf ve sı­nıfsal çatışmayı ekonomik ilişkilerden ayrı tutm aya çalışmıştı. Pro­fesör. ekonomik kuralları hiçe sayarak «Sosyal dağılım» teorisinde- sınıfsal çatışmaya değinmişti. Krizler teorisinde ise, kütle tüketimi­ni hiçe sayarak sınıfsal çatışmayı konu dışı etmişti. Gerçek olan, tek degru teorinin Manc’m teorisi olduğu ve Tugan Baronovski’nin bur­juva teorisinin doğru olmadığıdır. Bu nedenle krizlerimiz sorununa dışardan sınıfsal temele dayanır gibi görülmekte ise de Tugan Ba- ronovskinin sosyal dağılım teorisi ile değil, tersine. Marx’ın metodo­lojisi ile yaklaşmamız gerekir. Öte yandan, örneğin Kapital’in 2’nci cildindeki üretim şemalarını sınıf problemlerinin dikkate alınmadık­ları gerekçesi ile suçlamak komik olur. Hatta, bu tü r düşünce biçi­mi, sınıfsal çatışma ve M anan üretim teorisini kavramamak anla­mına gelir.

(Kapitalizmden sosyalizme) geçiş döneminde, sınıflar kalır ve sınıfsal çatışma zaman zaman artar bile. Ancak, geçiş dönemi top­lumu, bünyesindeki çelişkilere rağmen, bir bütündür. Bu nedenle, bu toplumda. Kapital’in 2’nci cildindeki üretim teorisi ile şemalan, ya­ni, değişik sanayi kollan ile tüketim arasındaki denge ve sanayi kollarının kendi aralarındaki denge, başka bir deyişle dinamik eko

736

nomi dengesi uygulama alanı bulur. Aslında, hem tahminleri, hem de talimatı kapsayan ulusal ekonomi plânlaması sorunu da tüm ulusal ekonomi dengesine varabilmek için ortaya çıkmaktadır.

Şimdi de daha ötedeki sorunu ele alalım: Bizde görülen krizler, kapitalist düzendeki krizlerin tersi olmakta ve kütlenin talebi üreti­mimizden fazla olmakta ise, «mal kıtlığı» kalkınmamızın genel yasası mıdır? Üretim ve talep arasındaki orandan doğmakta olan bu ters görünümlü - periodik ya da antiperiodik - «krizlere» yoksa mahkûm mu olmuş bulunuyoruz? Ya da bu kritik güçlükler kalkınmamızın da­yandığı değişmez (demir) yasalar mıdır?

Ekonomi literatürümüzde bu sorunun ortaya koyulma biçiminde bile belirgin bir kusur vardır. Bu konuda iki ayrı şey birbiri ile kanş- tırılm aktadır: Bir taraftan talebe (geniş anlamı ile talep) yetışeme- yen ve devamlı gelişen üretim, öte taraftan şiddetli krizi doğuran mal kıtlığı (burada ifade edilmek istenen ödeme yeteneği bulunan talep­tir). Birinci olay, toplumun gerçekten sosyalizme geçtiğini göster­mekte, ihtiyaç artışı ise üretimin doğurduğu ekonomik kalkınmanın sonucu olmaktadır. Bunlardan ayrı bir konu da, üretim in seyrini bo­zan krizli devrelerdir. Bu krizli devreler, ekonomik dengenin bozuk­luğundan, yani, üretim araçları ile tüketim arasındaki dengesizlikten doğabilirler. Kapitalist krizlere göre ters görünümlü krizlerimizin gerçek mahiyeti, tamamen yeni bir biçimde ortaya çıkan üretim ile kütle tüketimi arasındaki oranda bulunmaktadır. Ancak bu oran hiç­bir şekilde ilerlemiş antagonizm anlamında değildir (aksine, kalkın­manın temeli olan ve kitle tüketim ine yetişen üretimdir). Bu bakım­dan, «krizler yasası»ndan söz etmek için hiçbir neden ve dayanak yoktur. Fakat, buradaki krizler, nisbî anarşiden doğabilirler. Bu anarşi, geçiş döneminin plansızlığından olur.

Nisbî plânsızlık -ya da nisbi plânlama-, geçiş dönemi ekonomisi içinde bulunan pazarlama ilişkileri biçimi, küçük ekonomi üniteleri gibi plânlamaya elverişsiz unsurların bulunmasından doğmaktadır. Bu nedenle plân da kendine özgü özelliktedir. Bu gelişmiş sosya­list toplumun tamamlanmış plâm değildir. Bu plânda, plânlamaya elverişsiz unsurlar (örneğin, harman ölçüsü, piyasaya sürülecek olan üretim malları, köylü üretimi ve bu nedenle fiyatlar, vb.) vardır. Bu toplam, verilecek direktiflerin hareket noktası olmak durumun­dadır. Bu nedenle, bizde «ideal plân’a varma olanağı yoktur. Yine aynı nedenle, bir dereceye kadar hatalar yapılabilir. Ancak bu 'hata­ların gerekçeleri olmakla beraber, hata olma niteliklerini kaybetmez­ler. Bu birinci husustur. İkincisi, ana oranların sert ihlâline (biz­de, aşağıda sözünü edeceğimiz tahıl ekonomisinde olduğu gibi) yol açan lıesap yanlışlıklarının kaçınılmaz olmadığıdır. Üçüncü olarak

737

ise, herhangi iyi bir* plânın bile herşeyi halledemiyeceğidir. Kötü b ir plânın ve kötü ekonomik oyunların, iyi bir işi mahvedebileceği gibi.

Eskiden, Troçkistlerle yaptığımız polemikte de (bak. Troçkizm Sorunu) plânlamaya fazla değer vererek, plânlamaya elverişsiz un­surları görmemezlikten gelmenin yanlış olduğunu iddia etmiştik. O zamanlar, bu gerçeği tekrar edip duruyor ve köylü pazarlamaları­nı dikkate almadan sadece sanayi kolları arasındaki oranın anlam­sız olduğunu ifade ediyorduk. Bu nedenle plânımızın gücü nisbî ol­makta ve yapısı da kendine özgü karakter göstermektedir. E.A. Pre- obrazhenski ile polemiğimizde de (bak. Geçiş döneminin belirli ka­nunlara tâbi olması sorunu), proleter devlet ekonomisinin büyük bir bölümü devletleştirildiğınden, ekonomik politikanın önemini belirti­yorduk. Bu bakımdan plânlamamızın nisbiliğine bakmadan önemi üzerinde durmalıyız. Ekonomik idarenin, devlette ana ekonomik oranlarda bozukluklar doğurması, proletaryanın çıkarma aykırı smıf- lararası ters gruplaşmalar sonucunu doğurur. Önemleri büyük olan ekonomik oranların bozukluğu, diğer yandan devlet içinde politik dengenin sarsılmasına da yol açarlar.

«Mal kıtlığı» geçiş dönemi kalkınmasının bir yasası olmadığına göre ve ana ekonomik oranların bozukluklarından doğan krizler sa­kınılmaz olmadıkları için şu sonuca varılır:

Üretimin daha iyi (krizsiz) ilerleyebilmesi ve sosyalizmin siste­matik olarak gelişmesi, böylelikle proletaryanın devlet içinde kuv­vet oranının doğruluğunu sağlayabilmek için hâl ekonomisi unsurları arasındaki ilişkilerini daha doğru olarak düzenlemek (dengelemek, gayelerine uygun olarak sıralamak, ekonomik hayatın akışına ve sınıf savaşını etkilemek) gerekir.

Bu en önemli sorundan vazgeçmek küçük burjuvalara kapitülas­yon tanımak anlamına geldiği gibi, onların derbeder «belki», «inşal­lah», ve «nasıl olursa» gibi talih parolalarını kabul etmek olur. As­lında bu apaçık gerçeği kanıtlamaya çalışmak gülünç olur. Ancak bizim bürokratik mekanizma içinde öyle tutucu ve yeknesak unsur­lar bulunm aktadır ki, biz onlar için bu özellikleri kanıtlamak duru­mundayız. Bu unsurların yerleşmiş tuhaf bir ideolojileri vardır: «zorluklar çıkacağına göre uyumak en iyisidir.»

— II -

Yemden yapım dönemi ekonomik idareyi güdülecek politika ko­nusunda etraflıca sorunlar üzerine eğilmeye zorlamaktadır. En önemli olarak burada yine karşımıza «Allahın belâsı» şehir—köy ilişkileri çık­

738

makta v e «eski reçeteler» tekrar ısıtılarak ortaya konulmaktadır. Bi­zi güya tüm kötülük v e felâketlerden kurtaracak olan reçeteler: Bit­kiyi tepıesinden çekip çabuk büyümesini sağlamaya çalışan bahçıvan kılıklı, güçlü patronlarına sırtlarını dayayan küçük burjuva şö v a le le ­ri, kulaklara yapılan baskıya karşı ağlaşan Troçkist sihirbazlar, ek­mek darlığı çekilmeye başlanınca dirilerek temennileri, istekleri, ih­tarları ve tehditleri ile ortaya çıktılar. Biz de bu sorunların soru­nuna tekrar eğilerek bir kez daha yöntemimizi eleştirerek kontrol edelim.

Biz kapitalist dünya ile proleter diktatorya dünyası arasında ta ­rihsel sınırı çizdik, ancak kapitalizmin tarihsel tecrübesinden yarar­lanmamız faydalı olur. Marx’ın tezindeki şehir—köy ilişkilerinin tarihse] devirleri açısından bu tecrübelerden yararlanmamız faydalı­dır. Kapitalizmin çerçevesi içinde üç ana ilişki tipini ayırmak kolay­dır. Birinci tip, iyiden iyiye gerici yarı köleli tarım sal ekonomi, köylü toprak kölesi ve açlık kirası ödemekte ve korkunç derecede istismar edilmekte, iç pazarın hacmi çok dar. İkinci tip, köylünün kö­leliği b ir hayli azalmış, ağa kapitalist niteliğine kavuşuyor, köylü­ler daha zengin, iç pazarın hacmi büyüyor, vb. Üçüncü tip, -«Ameri­kan»- feodal ilişkiler hemen hemen yok gibi, «serbest» toprak, kal­kınmanın ilk basamaklarında kira tamamen kalkmış, refah içinde ya­şayan çiftlik sahibi, koskocaman bir iç sanayi pazarı. Ve ne yani? Endüstrinin ilerleme gücünün ve genişliğinin, üretim güçlerinin güç ve genişliğinin özellikle Birleşik Devletlerde maksimuma çıktığını görmek kolaydı.

Troçkistler, maksimum aktarma sorununu ortaya atarak (tüm teknik olanaklara göre aktarmak: çarlık devirlerinden daha çok elde etmek) SSCB’nin, tarihsel yerini asıl Amerika Birleşik Devletleri'nin ardında belirlemek gerekirken, eski Rusya’nın ardında belirlemek is- teğindedirler. Birleşik Devlet, kapitalizm çerçevesinde tarım ekonomi­sinde ve üretim güçlerinde daha çabuk bir ilerleme içinde ise, biz, tüm kapitalist unsurlarla mücadele ederek, sosyalist temelde, köylü kitlenin sıkı beraberliğini sağlayarak daha da hızlı ilerlemeliyiz. Troçkist ideologlar, tüm saflıkları ile, köylü ekonomisinden yıllık ola­rak endüstriye maksimum aktarma yolu ile, endüstrinin ilerleme temposunu hızlandırabileceklerine inanmaktalar. Fakat bu düşünce biçimi tümü ile yanlıştır. Aslında köylü ekonomisini hızla kalkındı­rarak endüstriye tedrici aktarma ile endüstrinin temposu hızlandırı- labilir. Ancak o takdirde endüstri rekor kırıcı sayılara ulaşabilir. Troçkist politikanın tam aksine, bu yol ile tarımsal ekonomide gerekli birikim meydana gelebilmektedir. Geçiş dönemi, şehir köy ilişkilerin­de yeıü bir devir açmaktadır. Şöyle ki, köyün sistematik geri kalmış­

739

lığının önüne geçilmekte ve köy hayatının budalacalığma son veril­mektedir. Bu devir şehir ile köy arasındaki karşıtlığı gidermekte, en­düstriyi köye dönük hale getirmekte, tarihsel sahnede, köyü ön plâna getirerek tarımsal ekonominin endüstrileşmesini sağlamaktadır. Troç- kistlerin anlamadığı, endüstri gelişiminin tarımsal ekonomi gelişimi­ne bağlı olduğudur.

Öte yandan, küçük burjuva şövalyeleri, tarımsal ekonomiyi her türlü sanayileşmeden «koruyarak», küçük çiftlikleri «ebedileştirme nin», ilkel tekniklerine dokunmamanın, aile yapılarını muhafaza et­menin ve dar kültür ufuklarım hiçbir şekilde genişletmemenin yol­larını aram aktadırlar. Devrim ideolojisinin tam aksine tüm tekni­ğin ve tarımsal ekonominin küçük çiftliklerde olduğunu ileri sürerek tutuculukla bu «sahipçiğin» ideologları yeknesaklığı ve bireyselliği savunarak, giderek, kollektivizme karşı koyup ağa ve kulaklara ge­rekli yolu açmış oluyorlar. Troçkistler, endüstriyel gelişimin tarım ­sal ekonomi gelişimine bağlı olduğunu anlamıyorlarsa, küçük burju­va tutucu ideologları da tarımsal ekonomi gelişiminin endüstriye, ya­ni traktör, suni gübre, ve elektriğe bağlı olduğunu ve bunlarsız ta­rımsal ekonominin yerinde saymaya mahkûm olduğunu anlamı­yorlar. Endüstrinin tarım ekonomisinin radikal devrim manivelası olduğunu ve bundan köy ufkunun daraldığını, gericiliğin, barbarlı­ğın ve fakirliğin doğduğunu anlamıyorlar.

Bu iki düşünce biçimini yendikten sonra, şu anda bizde, SSCB'de tarım ekonomisi ile endüstri arasındaki oranları tesbit edip sorunu kesin olarak çözmeliyiz. Herkesin gözüne çarpan ana gerçekler şöy- ledir: Şehirle köy arasında mal alışverişi artışının yanısıra, köylü­nün talebim karşılayamayan mal kıtlığı, sanayinin, tarımdan geri kalması gibi görünmekte, buna karşılık talebi karşılayamayan ekmek arzı eksikliği de, tarım ın sanayiden geri kalması biçimine bürünmek­te ve sanayi üretiminin hızla büyümesinin yanısıra şiddetle duyular mal açlığı görülmektedir. Ekonomik hayatımızın bütün bu «çelişki- leri»nin b ir çözüme bağlanmaya ihtiyacı vardır. Politikamızın ana yöntemi de bu çözüme bağlıdır.

Troçki. Komintern’e bildirisinde (Temmuz Toplantısı ve sağ teh­likesi), duyulmamış iftiraları ile ortaya çıkmış ancak her zamanki bağırtısından farklı olarak bazı, kanıtlamalara yönelmiştir: 1) «Tüm zorlukların nedeni kuşkusuz tarım ekonomisinin geriliğidir.» 2) «Çok geri kalmış bulunan sanayimize oranla bile, tarım ekonomimizin ti­pi de geri kalmış durumdadır.» 3) «Tarım ekonomisine oranla ileri bulunmakla beraber, sanayimiz yalnız köye karşı sosyalistik gelişime ulaşmadığı gibi, ilerlemesini de frenlemektedir.» 4) «Tarım ekonomisi ancak sanayi yolu ile yukarıya doğru yükseltilebilir (sanki doğru

740

yükseltilebilirmiş gibi). Bunun için başka manivelâ yoktur... Şu iki sorun birbirine karıştırılamaz: köyün tarihsel olarak şehirden geri kalmışlığı ve şehrin köy talebini karşılayamaması. Bu ikisinin karış­tırılması şehrin köy üstünde hegemonyasını kurmasına izin vermek olur.»

Bu düşüncelerden de şu sonuçlar çıkarılıyor: 12’nci Kurultaydan bu yana parti sağ politika güdüyordu ve bu nedenle eksik sanayileş­me sonucu tempo yavaşlamış ve ekmek krizi baş göstermiştir. Bunun üzerine şubatta parti bu gerçeği kabul etm iştir ve L. D. Troçki iddi­asında ısrar ederek sanayinin geri kaldığını, ancak şimdi (temmuz toplantısından ve olağanüstü tedbirlerin kaldırılmasından sonra) par­tinin yine eski tedbirlere başvurduğunu, vb. ileri sürmektedir. Bütün bunlardan çıkan genel sonuca göre sanayinin hızlandırılması gerek­mektedir (yazarın vardığı öteki «sonuçlardan» burada söz etmek yer­sizdir).

Bu düşüncelerde hayret verici olan yalnız «sosyalizm müziğine» karşı gelmeleri değil, aynı zamanda aslında herkesçe bilinen 12 ’nci Kurultay dan sonraki kontrol sayılarından önce imiş gibi söz etme­leridir. Aynı şekilde düşüncelerdeki gelişimin dinamik analizinden uzak olan özellikler de şaşırtıcıdır. Ne ana sanayi fonları, ne sanayi ve tarımsal ekonomi fonları oranları, ne sanayi ve tanm sal ekonomi hacmi ve büyümesi ve ne de bunlarla ilgili oran ve hareketler yazarı ilgilendirmiyor. Oysa, bazı gerçekler vardır ki, SSCB hakkında bur­juva yalanları ile beyinleri doldurulmuş insanları bile aydınlatır.

Bu gerçekleri şu sayılarla ifade edebiliriz:*

* Veriler 1927-28 yılı Devlet Plânındaki «kontrol sayılarından» alın­mıştır. Ancak, biz Troçki gibi 1925-26 yılından almadık, (s. 520-521 -yüz­meler bizce hesaplanmıştır- 464-467). A yn ca veriler M illî Ekonom i Yüksek Şûrası «Serbest» sanayi m aliye plânından alınmıştır (1927 - 28 s. 97-99).1927-28 yıllarına ait D evlet Plânından alınan sayılar sanayi için küçültülmüş, tarım ekonom isi için büyütülmüş olarak, çıkmıştır. Daha taze bilgiler için1928-29 y ılı D evlet Plânı «kontrol sayılarına» başvurmak gerekir ki, onlar da herhalde yakında basında yayımlanır.

Devlet Sanayii Elektrik inşaatları

+ % 8,0 +%10,7 + %13,1+ %21,3 +%44,1 +%44,0

Devlet sanayii ile Elektrik inşaatı + % 8.6 4- % 12,4 -f % 15,1

741

IIBütün devletleştirilmiş sektör(devlet sanayii-elektrik inşaatıulaşım-konut yapımı-kooperasyonvb.) + % 3’5

III

Tarım ekonomisi + %Özel tarım ekonomisi 4 û;° 4.5

B. GAYRİ SAFİ ÜRETİM ARTIŞI (Geçen

I

Bütün Sanayi (Savaş öncesi fiyatlaragöre) 4- %39,3Sanayi tekeli 4 %45,2

Halk Ekonomisi Yüksek Şûrasısanayii(1.10.1926 fiyatlarına göre)

II

Tarım Ekonomisi (Ormancılık, balıkçılık, avcılık dışındaki-savaş öncesi fiyatlara göre) -f% 20,6

Tahıl + % 3 4 -4

C. MAL ÜRETİMİ ARTIŞI (Geçen yıla

I

Bütün Sanayi (Savaş öncesifiyatlara göre) -f-%38,5Sanayi tekeli 4 %45,2Halk Ekonomisi Yüksek Şûrası(1.10.1926 satış fiyatına göre) —

II

Tarım Ekonomisi (Ormancılık, balıkçılık, ve avcılık dışındaki-savaş öncesi fiyatlara göre) 4 % 11,3Tahıl 4 %30,8

742

4 % 5,5 + % 7,6

4 % 4,3 + 7o 4,7 4 % 4.0 4 % 4,3

yıla oranla)

4 % 13,7 4 % 13,4 4 % 15,1 4 % 14,3

4 % 19,6 4%23,1

4 % 3,9 4 % 3,0 4 % 3,8 —% 1,9

oranla)

4 % 13,5 -|-%13,9 4 % 15,0 4 % 16,1

4 % 15,1 4%17,6

4 % 8,1 4 % 8,94 % 10,2 4 % 6,8

Bu sanayi ile ilgili rekor kırıcı sayılardan da görüldüğü gibi, teknik üretim tipinin yanısıra, devletleştirilmiş sektöre ağırlık ve­ren kesin dinamizm de, endüstrinin köylü ekonomisinin önünde yü­rüdüğü gerçeği hatırlatılm aya bile değmez. Bu sayılar aynı şekilde sanayimizin köy talebini karşılıyamadığmı gösterdiği gibi sanayi tempomuzun kapitalist ülkelerin temposuna oranla çok daha hızlı olduğunu göstermektedir ve böylelikle mal üretimi çok büyük hızla geliştiğinden sanayiin tarım ekonomisinden geri kalmasından 'söz edilemez. Sözün kısası daha basit ve fakat daha gerçeğe uygun bir anlatım biçimi bulmamızın gerekliliğini bu rekor kırıcı sayılar orta­ya koymaktadır.

Gerçek olan, yukarıda belirtilmiş bulunan sayıların Troçki ile Troçkistleri hiç ilgilendirmediğidir; (Oysa 1925 yılında hepsi buna benzer gerçeklerle ilgilendiler, ancak sadece müzikle ilgilenir gibi) ancak onlar diğer, anlamları olan önemli gerçeklerle de ilgilenmiyor­lar. Troçki’nin en belirgin iddiası köy talebinin karşılanmadığı nok­tasında toplanmaktadır. Ancak, Troçki. bu talebin karakteri ve yapı­sı üzerinde kendini düşünmeye zorlamamaktadır. Oysa, şimdi göre­ceğimiz gibi, bu sorunların kesin hüküm verdirecek nitelikleri var­dır.

Neden aşırı sanayileşme taraftarı olan Troçkistler köy talebini, tarım ekonomisi ve tahıl ekonomisi talebi ile karıştırmaktadırlar? Oysa tarım ve tahıl ekonomisi talebi bu ekonomilerin üretim hare­ketlerine dayanmaktadır. (Çünkü sanayinin, köyden geri kalması veya kalmamasından söz edebilmek için köy talebi ile tarım ve ta­hıl ekonomilerini birbirleri ile karıştırmakla mümkündür). Neden köy talebinin yapısı konusunda analitik bir inceleme yapmaya ya­naşmıyorlar?

Oysa 1927-28 yılına ait «kontrol sayılanından anladığımız gibi, bu kârların toplamı (yalnız tarımsal nitelik taşıyanların değil. -N.B.) hemen hemen tarımsal mallardan elde edilen kâr toplamına eşittir*.1927-28 yılında tarım mallarından elde edilen kâr (köy dışında) 2.634 milyon ruble idi. Tarım dışı işlerden elde edilen kâr ise (köy dışında) 2.400 milyon rubledir’*.

Böylelikle, gerçekten, köylülerin elde ettikleri kârların yarısı (hemen hemen köy talebinin yansı) tanm sonucu değil, ön plânda sanayi ile ilgili (inşaat çalışmaları vb.) kazançlardır. Bu nedenle köy talebinin karşılanmaması gerekçesi ile sanayiin TARIM EKO­NOMİSİNDEN geri kaldığı sonucuna varmanın hiçbir anlamı yoktur.

İkinci olarak, bu sonuca varmak (eleştirmen beylerin yaptığı

* Devlet Plânı »Kontrol sayıları» 1927-28 yılı s. 16 ’* Devlet Plânı «Kontrol sayıları« 1927-28 yılı s, 468

74?

gibi), yani bu sonuca, ekmek krizinden ve tahıl ekonomisi sorunla­rından giderek varmak anlamsızlığın karesidir. Köylerde 900 milyon pud* tahılın bulunduğuna dair edilen boş lâflar, bugün küçücük bir çocuğun dahi inanmayacağı sabun köpüğünden öteye gitmediği bi­linmektedir. Bugün artık hiç kimse bu masallara inanm am aktadıı. Tam aksine, genel olarak bizde ekmek üretiminin düşük olduğu, gittikçe artan köy kârlarının tahıl kârları ile karıştırıldığı açıklığa kavuşmaktadır. Yani, köy kazançlarının toplamı ekmek üretimi ha­reketi ile karıştırılmakta ve yanlış hükümler verilmektedir.

Hatta, 1927-28 yılı tahıl tahminleri olduğundan yüksek çıkmış ve böylece gayri safi toplam az olmuştur. Kontrol sayılarına göre 1926-27 yılında toplanan tahıl, değeri 3.779 milyon ruble (savaştan önceki fiyatlara göre), 1927-28 yılında ise 3.708 milyon ruble olmuş­tur. 1926-27 yılındaki geçen yıla oranla artış %3,8 iken 1927-28 yı­lında ise °Io 1,9 azalma görülmüştür. Altın fiyatlarına göre ise heT iki yılda da azalma görülmüştür: 1926-27 yılında % 15,5, 1927-28 yı­lında ise % 0,6 azalma olmuştur**.

Böylelikle gelişen endüstrinin, artan nüfusun ve bu nüfusun büyüyen talebinin karşısında, ülkedeki ekmek miktarı artmamakta- dır. Bu koşullar altında, tahıl sorununu hiçe saymak gerçek b ir suç olmaz mı idi? Troçkistlerin sorunu ortaya koyuş biçimleri ile çözüm yoluna uymak gerçek, elle tu tu lur bir iflâsa gitmek olduğu açıkçabelli değil midir? _

Ekmek sağlama krizi hiçbir şekilde, sanayi mallarının kıtlığı ve ekmek fazlalığı sonucu değildir. Bu ifade, hiçbir eleştiri kabul ede­mez. Bu kriz, köy ekonomisinin daralması, tahıl ekonomisinin sta­bilize olması, hatta düşmesi sonucu ortaya çıkmıştır: 1) Tahıl fi­yatları ile endüstri ürünlerinin fiyatları arasında oransızlık. 2) Ta­rımsal emeğin dışında elde edilen kazançların artması. 3) Kulak ekonomisine konan vergilerin eksik artışı, 4) Köyü tatmin etme­yen sanayi malları. 5) Köyde kulakların ekonomiye tesirleri.

Aslında, bu kriz yanlış fiyat politikası sonucu olarak, tahıl ve diğer köy ekonomisi ürünleri fiyatları arasındaki büyük farklardan doğmaktadır. Bunun sonucu olarak üretim güçleri tahıl ekonomisi­nin dışında kullanılmıştır. Kuşkusuz, bu dâva kendini en çok üre­tim yerlerinde gösteriyordu. Korkunç örnek, (tipik olmamakla be­raber) yanlış fiyat manevraları ile Kuzey Kafkasya’da görüldü. Bu­radaki 'gayri safi buğday toplamı şöyle olmuştur: 1925-26 yılında 69,9 pud. 1926-27 yılında 37,9 pud, 1927-28 yılında 29,8 pud. Bunun yanısıra 69.9 pudluk buğday toplama organları tarafından. 1 ruble

* 1 pud, 16 K g'a eşittir.* Okunamıyor.

-Çev.-Çev.

15 kop. 37,9 pud ise 1 ruble 2 kop. fiyatlandırılıyordu. Sonuç olarak tohum düşülünce köylünün eline 1925-26 yılında desyatina* başına 72 ruble, 1926-27 yılında 32 ruble, 1927-28 yılında ise 24 ruble geçi­yordu. Bu sayıların tamamen doğru olmadıklarını düşünsek bile, durum yeterince aydınlatılmış olmaktadır. Bu olağanüstü bir örnek olduğundan, bu örnekten bir genellemeye gidilemeyeceği düşünüle­bilir. Fakat, bizim bütün SSCB çapında genel plânlama yaparken (tahıl hesaplan gibi) yaptığımız yanlışlıkları ve bölgelerdeki ek­sikliklerimizi de belirleyecek niteliktedir.

Tahıl ekonomimizin yerinde sayması, hatta gerilemesi karşısın­da üretim bölgelerimiz etkileniyorsa, bu durum tüketimi de etkile­yecektir: Ekmeğin tedariki azaldığı yerlerde göç eğilimi de görül­meye başlanmıştır.

Burada, fiyat konusunda birkaç söz edeceğiz. E.A. Preobrazhens- kı gibi hayalperest Troçkizm ideologları, sosyalist birikim yasasının mal üretimi dengesi yasası olan fiyat yasasım bastırması gerektiği­ni umuyorlar. Bu durumun bütün anlamsızlığını tartışmanın bura­da yeri yoktur. Sosyalist birikim yasasının, fiyat yasasının yerini almasının anlamsızlığı hiçbir şeye dayanmasa bile, birikim yasası­nın daha kapitalizmde bile varolmasına ve temelinin de fiyat yasa­sı olmasına dayanır: Bu yüzden bizde fiyat yasası herşeye dönüşebi­lir, fakat hiçbir şekilde, birikim yasasına dönüşemez. Birikim yasa­sının kendisi, uygulama temeli bulduğu başka bir yasayı berabe­rinde getirmektedir. Bu yasanın emek harcamaları veya başka bir yasa olması bizi, bu durumda ilgilendirmez. Ancak belli olan şudur: Bir üretim kolu, sistematik olarak üretim harcamalarını fazlalıkları ile birlikte -emek artığı da üretimin genişlemesine kaynak olduğu dikkate alınırsa- tekrar üretime geçecek şekilde geri alamıyorsa, bu kol ya yerinde sayıyordıır ya da gerilemektedir. Bu yasa tahıl ekonomisi için aynen geçerlidir. Tarım ekonomisinde komşu üretim kolları daha iyi bir durum arzediyorsa, üretim güçleri yer değiştir­meye başlar. Bu da görülmezse, bizim koşullarımızda, tarım ekono­misinde göçler başlamaktadır. Sadece plânlama ekonomisi ile duru­mun düzeltileceğini düşünmek iktisat ilminin alfabesini bilmemek­tir. Bu düşünceler «aktarma»nın sınırlarını yeterince belirtmektedir. Sanayileşme düşmanları, ek üretimin aktarılmasına karşı çık­maktadırlar. Ancak bu takdirde sanayileşmenin hızı azalır. Troçkist- ler ise aktarma hacminin tekniğin elverdiği ölçüde olmasını öngör mekteler (yani ek üretimden bile fazlasını). Bu ise endüstri için ge­rekli olan tarım ve kolu olan tahıl ekonomisinin gelişmesine engel olur. Bu gerçek ortadadır,

* 1 desyatina. 1,09 hektara eşittir. -Çev.

745

Tarım ekonomisinin gelişimi (üretimin ve ham maddelerin üre­timinin) ihracat ve ithalat açısından da önemlidir. Makine ithali için ödeme yapmak gerekir. Aynı şey, ham madde ithali için de söz konusudur. Tahıl krizi nedeni ile duran ekmek ihracatının ilelebet duracağını düşünmek saçma olur. Bizim geçici de olsa, makine itha­li bakımından dış ülkelere karşı bağımlı olmamız yeter. Hem maki­neler, hem ham madde, hem de ekmek bakımından bağımlı olmamız düşünülecek şey değildir. Biz, tarım ekonomimize ve ürünlerine da­yanarak. tarım ekonomimizi makine ithalinde döviz olarak kullan­mak (ancak sanayi mallarımızın ihracatını da yükselterek), bu ara­da ağır endüstrimizi de geliştirerek, makine ithalinden kui’tulmak, böylelikle bağımsızlığımızı elde ederken kendi kendimize ayakta durmak zorundayız (ancak sonra da uluslararası ekonomik ilişkiler kurmalıyız).

Üçüncü olarak, Troçkistler neden köy dışı talepler konusunda susuyorlar? İşçi kütlesinin talebini yeterince karşılıyor muyuz? Sa­nayi üretimi talebi tümü ile karşılanmakta mıdır? Bizde üretim mal­lan (metal, yakıt, inşaat malzemeleri vb.) ve diğer devletleştirilmiş sektör (ulaşım, konııt yapımı vb.) talebi karşılanmakta mıdır? Ar­tık, mal kıtlığının kökenini, üretim seyrimizi etkileyen bu nedenle­ri anlamanın zamanı gelmiştir.

Bu alanda, bizde doğru dürüst bir istatistiğin olmadığı doğru­dur: İktisadî kuruluşlarımız, devamlı üretimi sağlamak için üretim mallan talebi yapısını* bilmenin ve bunun için de kesin, ayrıntılı araştırmaların ivedilikle yapılması gereğini anlamadılar. Kesin ol­mamakla beraber, örnek verici nitelikte, ricam üzerine, bazı yoldaş­ların yapmış oldukları aşağıda gördüğünüz hesaplamalar, herneka- dar kesin oranlan yansıtmıyorsa da konumuzu ilgilendiren sırayı bi­ze vermektedir:

Sanayi mallarına olan genel talebe göre %

1. Sanayiin, sanayi mallarınatalebi (üretim ve ana inşaat için) %37-39

2. Diğer devletleştirilmiş ekonomidalları talebi % 15-16

Bütün devletleştirilmiş ekonomi talebi %52-55 (maaşsız)

* «Talep» kelimesi burada yalnız par.ı t. Voi anlamına gelmemektedir, aynı za­manda üretimde bulunan bir kuruluşun kendi üretim malları ile karşıladığı talep anlamındadır (örneğin. «Güney Çelik F ab rik asın ın dökme dem ir talebini kendiiiretîmi ile karşılaması).

746

3. Maaşla yaşayan insanların talebi %15-164. Şehirlerde yaşayan diğer insanların talebi % 55. Köylü talebi %25-266 . Sanayi malları ihracı % 2-2,5

Aynı zamanda, devletleştirilmiş tesislerin talebi (tesis işçileri­nin maaşları dahil), sanayi mallarına olan toplam talebin % 16-17’ si kadardır.

Böylece, örnek hesaplardan çıkan sonuç, 1928-29 yılında, köy talebinin tüm sanayi mallarına olan talebin dörtte biri veya beşte biri civarında olacağıdır.

Talebin diğer bölümüne gelince (dörtte üçü, hatta beşte dördü), orada da gerileme açıkça görülüyor. Ezcümle, sanayi, rekor kırıcı bir hızla ilerlerken sanayi mallarına doğurduğu talebi karşı­layamamaktadır. Troçki, sanayi, köy talebi ve tarım ekonomi­sinden geri kalıyor dediği zaman bu iddia ilk bakışta inandırıcı gö­rülebilir. Fakat dikkatlice yapılan bir analizden sonra, sanayiin ken­di kendisinden geri kaldığı anlaşılır. Bu ne demektir? «Sanayi ken­di kendisinden geri kalıyor». Bu formül nasıl anlaşılmalıdır? Bu, sa­nayiin kendi gelişimi içinde, bu gelişimin sınırlarına takılması de­mektir. İşte, aşırı sanayici Troçki'nin, sanayi mallarına toplam talep­ten köy talebini ayırarak, yaptığı konuşmalarla örtbas ettiği sonuç budur. Sınıra «takılma»nın anlamı ise şudur: 1) Sanayi dallarının kendi aralarındaki oranlar herhalde yeterince doğru alınmamıştır (örneğin, metalürjinin belirgin geri kalmışlığı), 2) Sanayi üretimi hacmi ile tesis yapımı hacmi arasında herhalde oranlar yeterince doğru alınmamıştır (hem sanayide, hem de genel olarak tüm dev­letleştirilmiş sektörde): tuğla yok ise ve o devrede elde edilmesi de olanaksızsa, yapım programları hiçbir şey ifade etmez ve karşı­lanması olanaksız talebin yaratılması anlamsızdır, çünkü yapımı ne- kadar zorlarsanız zorlayın, fabrika binaları ve konutlar havadan yapı­lamaz (bu konuya daha sonra, sanayi tesis masraflarını anlatırken tekrar döneceğiz), 3) Herhalde, gelişme sınırları ham madde üreti­mine bağlıdır: pamuk, deri, yün, keten vb. aynı şekilde havadan el­de edilemez. Ancak, herkesçe bilinmektedir ki. bunlar tarım ekono­misi ürünleridir ve eksiklikleri de ne köy ne de şehir halkı talebini karşılayamayan sanayiin yeterince ilerleyememesini doğurmaktadır. Ham madde ve ekmek eksikliği duyulduğu zaman (ki bu giderek ithal ve ihraç malları eksikliğine neden olur) ve yapı malzemeleri yetersizliği çekildiği halde «aşırı endüstrileşme» programı dilemek için gerçekten sivri akıllı olmak gerekir.

Genel sonuçlara varırken şunları söylememiz gerekir: 1) Ana fonlara, genel mal üretimine göre, endüstrinin gelişim hızı, tarım

747

ekonomisinin gelişim hızını olağanüstü bir biçimde arttırmaktadır. 2) En elverişsiz koşullarda bulunan tahıl ekonomisi, gerekli mini­mum hızından bile tehditkâr bir biçimde geri kalmaktadır. 3) Köy halkının talebinin yarısı tarımsal değildir, büyük ölçüde, ağır sana­yiden ve devletleştirilmiş ekonomiden doğmaktadır. 4) Endüstrinin büyüme hızının artışı büyük ölçüde, tarım ekonomisi, ham madde ve ihracat limitlerinin etkisi altındadır. 5) Sanayi içinde yatırımları dağıtırken (tesis yapımında ve bütün devletleştirilmiş sektörde), sanayi kolları ve devletleştirilmiş sektör arasında uyum sağlamak için, az çok krizsiz gelişim gösteren unsurları hesaplamak gerekir. (15’nci Parti Kongresi kararından).

Bütün bu sorunların içinde ön plâna geçen, tesis yapımı ve ta­hıl ekonomisi sorunlarıdır. Tahıl ekonomisi sorunu ile ilgili konuda parti verdiği kararlarda ve son kararında sorunun lâyık olduğu bü­yük önemi belirtmiştir: fiyat politikasının doğrultulması, sovhoz ve kolhoz sorununun ortaya koyuluşu ortaya çıkmaktadır. Tahıl eko­nomisi tehdit edici biçimde geri kalmamış olsa idi, bu ekonomiye yapılan yatırımların, sanayimizin zayıf noktası olan siyah metal üretimine yapılması iyi olurdu. Ancak aşırı sanayiciler bile sovhoz- lara saldırmaya cesaret edemiyorlar. Neden? Çünkü, tahıl ekonomi­sinin geri kalmışlığı belirgindir. «Salt üretim», yani «üretim gelişi­mi» görüşü (Lenin), burada, «sınıflar arası değişim» ile tarımsal ekonominin kapitalist unsurlarının yerlerini, kendine özgü fakir ve orta ekonomik unsurların kollektifleşmesine bırakmaları ve giderek devletleştirilme ile tarımsal ekonominin üretimde gelişmesi görüşü ile birleşmektedir. Ancak bu çetin sorunu çözerken özel ekonomileri de ihmal etmemek, aksine kalkınmalarını sağlamak gerekir (Yoldaş Lenin bu sorunu böyle ortaya koyuyordu). Bunun için de özel çaba harcanmalıdır. Bu ise, bir dereceye kadar, tarım ekonomisinde bü­yük tesislerin yapımım, bunun için de yeni tekniği ve uzmanlaşmış kadroları gerektirir (traktörleştirme. makineleşme, kimyasal madde­lerin kullanılışı, vb.) Tahıl ekonomisinin yerinde saymasını ve hat­ta gerilemesini doğuran ekonomik oransızlıklar, özel köy ekonomi­sinin yükselmesi, sovhoz ve kolhozların kuruluşu, kulak ekonomisi­nin sınırlandırılması, doğru fiyat politikasının uygulanması ve köy­lülerin kooperatifleşmesi ile giderilebilir. Genel olarak plânlarımızı hazırlarken 15’nci Parti Kongresinde alınan kararlan gözönünde tu t­malıyız: «Köy ekonomisinden, endüstriye maksimum aktarmanın ya­pılmasını istemek yanlıştır, çünkü bu istek yalnız köylülerle politik bağların kopmasını değil, aynı zamanda, endüstrinin temeli olan ham madde üretimini, iç pazarı, ihracatı sarsmasını ve bütün eko­nomik dengenin bozulmasını doğurur. Diğer taraftan köy ekonomi­sinden endüstri yapımına aktarmayı tümü ile red etmek yanlış

748

olurdu; çünkü bu, ülkenin gelişim temposunu yavaşlatmak ve sana­yileşme dengesini bozmak anlamına gelirdi»*.

III

Plânlama hesaplarımızı yaparken ekonomi politikamızın ekseni olan ve ülkemizin gelişimini sağlayan sanayileşmemiz konusundan ayrılmamamız gerekir ve parti bizi bu yoldan ayırmaya çalışan herkesle mücadele edecektir. Her açıdan (üretim güçlerinin artm a­sı, tarım ekonomimizin gelişimi, sosyalizmin yoğunluğu, millî bera­berliğin güçlenmesi, uluslararası ekonomik ağırlığımızın güçlenme­si, savunma yeteneğimizin artması, kütlelerin tüketim gücünün yük­selişi, vb.) sanayileşme SSCB için bir yasadır. Aynı zamanda bizim sosyalist sanayileşmemizin, kapitalist düzendekinden farklı olduğu­nu, proletarya ile yürütüldüğünü, sosyalist amaçlara yöneldiğini ve bu nedenle köy ekonomisini başka türlü etkilediğini de hatırdan çı­karmamak gerekir. Kapitalizm, tarımsal ekonominin gerilemesini doğuruyordu. Sosyalist sanayileşme, köyün sömürülmesi biçiminde değildir (kapitalist dönemde, tarım ekonomisinin gelişme nedeni sanayi olmakla beraber, asalaklığın unsurları apaçık ortadadır), kö­yün büyük ölçüde yenilenmesinde ve yükselmesinde araçtır. Bu ba­kımdan ülkenin sanayileşmesi, tarımsal ekonominin de sanayileşme­si demektir ve giderek şehir ile köy arasındaki farkın ortadan kalk­masını hazırlayıcı niteliktedir.

Sanayileşmenin, gelişimin bütün basamaklarında aynı düzeyde gitmesinin olanaksız olduğu anlaşılmaktadır. Aynı şekilde, b iz im , ülkenin yarısı fakirken, sermaye toplayıp üretime, yeni tekniğe ve yeni yapımlara yatırmak gibi güç sorunlarla karşı karşıya olduğu­muz anlaşılmaktadır. Bu nedenle, tesis yapımı sorunu birinci plân­da görünmektedir. Bu zor ve çetin sorunlar, ne bağırışmalarla ne de «içe doğmalar»la çözülemez. Burada amatörlüğün yeri yoktur, bu sorunlar ince araştırmaları, kollektif incelemeyi ve hesabı gerek­tirmektedirler.

Biz, sanayileşmenin hızını tüm olanaklarımızı kullanarak a rttır­mak zorundayız. Bu, herşeyi tesis yapımlarına yatırmamız gerekti­ği anlamında mıdır? Bu soru yeterince anlamsızdır. Ancak bu an­lamsız sorunun arkasında bir başka «anlamlı» soru yatmaktadır. O da birikim sm ın ve sermaye yatırımının limiti sorunudur.

En önce, partinin, tesis yapımı programım hazırlarken, ihtiyat­lar konusundaki talimatını dikkate almak gerekir, (döviz, altın, ek-

* 15’inci Parti Kongresinde alınan karardan: «M illî Ekonom inin be* yıllık plan­lanmasına ilişkin talimat».

749

mele, mal). Son zamanlarda ihtiyatlar politikası konusunda susmak «moda» olmuştur:

Bazı taşlarda yürümenin Kayganlığını bilelim.Çok yakın şeyler için İyisi m i susalım.

«Sükût altın» ise de, bizde altın olmadığına göre susma oyunu oynamanın yeri değildir. Bizde yalnız ihtiyat yokluğu değil, aynı zamanda üretim hayatımızı düzensizliğe varacak kadar etkileyen «kuyruklar» normal günlük hayatın olayları halinde görülmeye baş­lanmıştır.

Plânlama idaresinde yapılacak yanlışlıkların kaçınılmaz oldu­ğunu, güçlüklerimizin büyüklüğünü, uluslararası durumun gergin olduğunu ifade ediyoruz. Bu koşullarda hiç ihtiyat ayırmadan eko­nomi idare edilebilir mi? İhtiyatsız idare politikası maceraperest­likle nitelendirilebilirdi. İşte bu nedenle, parti son yıllarda ihtiyatlaı sorununu en ön plâna almıştı. Ancak bu talimat bugüne dek gerek­tiği gibi uygulanmamıştır. Bu konuda kesin bir değişiklik yapılma­lıdır, çünkü, parti, kararlarına eğlence için vermemektedir. Bugün, ihtiyatlar konusunda 14 ve 15’nci Kongrelerde alınan kararların re­vizyonuna hiçbir gereklilik yoktur. Aksine, tüm koşullarımız, bu kararların kesinlikle uygulanmasını emretmektedirler. Özel olarak bu talim atların nasıl uygulanacakları ile ilgilendik. Örneğin Beş Yıllık Plânda sanayi ile ilgili projeleri ele alalım. Halk Ekonomisi Yüksek Şûrasının beş yıllık plânın kontrol sayılarını hazırlarken ih­tiyat politikası konusunu hiç düşünmediği kanısındayım. «Ekono­mik Hayat»taki rapordan anlaşıldığına göre, 5 yıllık plânın bütçe­den istekleri, plânı gerçek dışı hale getirmektedir'. «Gerçek dışı» olmak ise önemli bir aksaklıktır.

İhtiyat sorununun üretim sorunu ile (tesis yapımı dahil) bağlı­lık içinde olduğu gibi, kişisel tüketimi ile de (kitlenin kişisel tüke­timi) yakından ilgilidir. Bu telin çok gergin olduğu herkesçe bilin­mektedir. Teli daha çok germek, mal açlığını daha da arttırm ak olur. 15’inci Kongre bu konuda da tamamen doğru bir yöntem çizmiş­tir:

«Anlık tek yönlü birikim (Yoldaş Troçki’nin istediği gibi) ve tek yönlü tüketim düşünülemez».

Mal açlığı sorunu ile 5 yıllık sanayi projeleri konusunun du-

* Bak. «Ekonomik Hayat» N . 188 «Beş Yıllık Plân Sorunları.»

750

umu ihtiyat sorunumuzdan maalesef farklı değildir. «Ekonomik Hayat»ta, beş yıllık sanayi plânında, arz ve talep arasında denge olmadığı ileri sürülmektedir (Bak. Yoldaş Mejlauk’un söylevi). Plân, endüstriyel donatımın krizli devresinde yapılıyor ve arz ile talep arasında dengesizlik’ gösteriyorsa, bu bir formalite yanlışlığı değil, derin bir bünye kusurudur. Mal kıtlığının keskinliği kesinlikle yu­muşatılmak ve ilerki dönemler için değil, en yakın yıllar için ted­birler alınmalıdır. Bu yönde ilk adımlar ivedilikle atılmalıdır.

Bundan sonra, tesis yapımının maddî unsurları ile ilgilenmemiz gerekir. Ülke sanayileşmesinin kâğıt üzerinde kalmayıp gerçek ha­yata girebilmesi için tesis yapımlarının gerçekleşmesi ve «bürokra­tik» «sayıcıklar oyunu» (Lenin) olarak kalmaması için para gerek­lidir. Çünkü, yapı malzemeleri vb. gibi taleplerin yalnız maddî ola­rak karşılanması da yetmez, onların istikbaldeki varlıkları değil, şimdiki varlıkları gereklidir. Böhm-Bawerk’e göre bile, istikbalde­ki tuğlalarla, şimdi, fabrika yapılamaz. Ancak bizde garip bir görüş olan «para fetişizmi»ne rastlanmaktadır. Bu görüş taraftarları para olunca herşeyin olacağını düşünürler. Oysa, bizde gerekli olan şu veya bu malzeme yok ise ve bu malzemenin üretimi için bir müd­det gerekmekte ise ve bu müddet de malzemenin gerektiği dönemi aşıyorsa, hiçbir para, sorunu çözecek güçte değildir. Dövünmek, sa­nayileşme üzerine yemin etmek, bütün düşmanlara lânetler ve kü­fürler yağdırmak hiçbir yarar sağlamaz. «İnşallah atlarız» kuralına dayanılabilir, yazı tuğra oynanabilir, niyet tutulabilir, ancak katı gerçekler kesinlikle gün ışığına çıkar.

Önümüzdeki yıl, durumumuzun ne olacağını aşağıdaki tablo göstermektedir:

Yapı Malzemesinin 1928-29 Yılı Bilançosu

M ALZEM E Hacim Üretim Artış veya Eksiltme

%

Çimento (bin b) 15.100 13.460 1.640 — 10,8Tuğla (milyon adet) 2.677 2.445 — 232 — 8,7Alçı (bin ton) 335 281 54Kireç ( » » ) 734 700 34Tebeşir (» ») 250 252 + 2Yanmaz malzeme Kesilmiş

758 683 — 45

kereste (bin M3) 10.368 10.191 — 177

* Bazı hesaplarda, kontrol rülüyor.

sayılarında, Bes Yıllıktaki eskilerin çok arttığı gö-

751

P e n c e r ecamı (bin ton) 184,8 158,2 — 32 17,4

Şveller çubuğu » » 208,8 147 — 61,8 29,7

Tel » » 157,3 122 — 35,3 — 22,4Türlü demirler, Biçimlive çelik (bin ton) 1.246,6 958 — 288,6 — 23,2

Bu sayılar* her nekadar tuğla ve çimento içiıı tedbir alındığı­nı gösteriyorsa da (ancak % 8,6 ve % 10,8 eksilme de «yeter»deıı çok bir eksiliştir), cam, şveller çubuğu, tel, türlü ve biçimli demir­lerde görülen eksilme çok yüksektir. Maalesef, bu sayıları aldığı­mız makalenin yazarı, bu eksilmelerin, yapımın hangi döneminde meydana geldiklerini belirtmiyor. Ancak, bu eksilme hesapları doğ­ru ise karşımıza çok güç bir sorun çıkmakta: °/o 20 oranında yapı malzemesinde eksilme varsa, yapımı nasıl yürütebiliriz? Şu halde, gerçek kalas ve demir hesaplarına göre program yapılamaz mı?

Ağır sanayimizin en geri kalmış kolu olan ve pik, ray, kiriş, şveller, saç, çinko, teneke, demir ve pik boru vb. üreten siyah metalürjiyi incelemek ilginç olur. «Siyah metaller konusunda1928-29 yılı bilânço kontrol sayıları» bize üç yıllık kalkınmamız ko­nusunda bilgi vermektedir:

1926-27 1927-28 1928-29karşılanan karşılanan karşılanan

ihtiyaçlar % ihtiyaçlar % ihtiyaçlar

t2.

UlaşımBakanlıklar ve

95,1 91,0 87,0

daireler 97,5 96,0 78,53. Metal Sanayi GUMP' * 91,5 87,4 77,2

» » yerel 75,2 87,2 66.0

4, Diğer Sanayi(metal dışı) 81,3 81,8 77,5

6. Komünal ekonomi veyapı 79,4 73,6 57,7

6 . Esnaf Sanayii 62,4 67.8 48,5

* Bak. Barski aSanayi yapı malzemeleri, Ekonom ik Hayat No. 220». Yüzdeler tarafımızdan hesaplanmıştır.

■* Metalürji Sanayi G enel İdaresi

Şehir ve köylerdekişisel ihtiyaçlar 68,2 60,5 56,6

Toplam 82.3 80,8 71,0*

Böylelikle eksilme! her tüketim kolunda artmaktadır.Bizde bütün alanlarda —kişisel ve üretim ihtiyaçlarında— eksil­

menin yamsıra 1928-29 yılında tesis yapımlarının artışı olması şek­linde ortaya çıkan çelişkinin nedenini anlamak için bu yapımların projelerine bakmak gerekir.

Bu sorunla ilgili olarak Partinin 15’nci Kongresi ne gibi bir ta ­limat veriyordu? «Kalkınma hızı sorununda, sorunun en güç yö­nünü dikkate almak gerekir. Bu konuda maksimum birikim hızından hareket etmeyip, uzun vadeli kalkınma hızından hareket etmek ge­reklidir...

Ağır ve hafif endüstri arasındaki oranlar alanında iki kolun op­timal bileşiminden hareket etmek, ağırlık merkezini üretim araç­larından çekmek, ancak bunu yaparken de, pazarda çok geç rea­lize olduğundan devlet sermayesinin büyük bir bölümünü büyük yapımlara bağlamanın doğru olmadığını dikkate almak gerekir. Di­ğer taraftan, hafif endüstrinin daha çabuk gerçekleşmesi (zorunlu ihtiyaç mallarının üretimi) nedeni ile kalkınması şartını öngöre­rek, sermayesinden ağır endüstriye aktarma yapılabilir.»

Gördüğümüz gibi, partinin 15’nci KongTesinde çok dikkatli davranılmıştır. Hız konusunda, 15’nci Kongre, ilk yıllarda hızın çok artmasına ve bunun sonucu olarak da sonradan hızın yavaşlamasına karşı idi. Uygulamada ise Parti talimatı nasıl yerine getirilmiştir? Maalesef, bizde bütün devletleştirilmiş sektörde tesis yapımları için yapılmış tahminleri gösterir yeni belgeler yok. Fakat aşağıdaki ve­riler sanayinin tesis yapımlarına aittir (yani bütün devletleştiril­miş yapımların % 35’i ) .

Beş yıllık plânın hazırlanışında sermaye yatırım ının artışı şöyle plânlanmıştır (neyseki, bu Halk Ekonomisi Yüksek Şûrası Başkanlığı tarafından kabul edilm em iştir):

1929/30 30/31 31/32 32/33+ % 39.6 -)- % 7.3 — % 1 —% 8,3**

Böylelikle burada tam «ters» bir davranışta bulunulmuştur. 19*19­30 yılında % 40’a yaklaşan öyle bir hız verilmiş ki, düşüş de % 7,

* «Siyah metaller bilançosuna ilişkin kontrol sayıları» 1928-29 yılı. V.M.S. Yayını s. 8-9

** «Ekonomik Hayat» N. 188. Gazete 1928-29 yılı yüzdelerini vermemekte, aııcak sonraki bilgilere göre oranın % 2 5 'e ulaştığı görülmektedir.

75.?

— % 1 ve nihayet % 8’e kadar vardırılmıştır. Projenin temelsiz olduğu belli değil midir? Tesis yapımı kadar önemli bir konuda, akrobetik «salto mortale» (öliim taklası) yapmanın hikmeti nedir? Bu sorulara herhangi bir cevap bulmak olanaksızdır. Bu fantastik sıçrayışlar kötü kaliteli «mallarsa olan en alevli talebi, hiçbir ek­siklik göstermeden karşılamaktadır...

Bu konuda da, 15’nci Kongrenin hız konusundaki talimatının olduğu gibi uygulanması istenilemez mi? •

Aslında, ana yatırım ların çok yüksek tutulması şu sonuçları do­ğurur: 1 ) tesis yapımı bu yatırımı izleyecek güçte olamaz, 2) bir süre sonra başlanan işlerin durdurulması gerekecektir, 3) diğer üre tim dallarını da etkileyecektir, 4) bütün alanlarda mal kıtlığı sivri­leşecek ve 5) kalkınmanın hızı da düşecektir.

Bu durum, istikrarlı ve yarı istikrarlı fiyat koşullarımızdan ötürü, para sistemimizi de olumsuz yönden etkiler. Bu çok önemli bir konu olmakla beraber, burada bundan söz etmeyeceğiz.

Her komünist, gidilebildiği kadar ileri gitmenin gerekli olduğu­nu bilir. Bütçemizi olasıya zorlama pahasına, ihtiyat birikiminden vazgeçme pahasına, tüketim payımızı kısma pahasına ulaştığımız kalkınma hızını düşürmeyi istememek normaldir. Biz çok büyük bir gerginlik içinde ilerliyoruz. Mevcut hızımızı korumak (artırmak de­ğil) ve 1 ) mal kıtlığını yumuşatmak, 2) ihtiyat sorunumuzu çöz­mek, 3) daha krizsiz kalkınma sağlamak zorunda isek, bugünkü ih­tiyaçlara cevap vermeden de üstün olan ve büyük yapımlara etki eden, bütün üretim birimlerimizin verimliliğini sağlayan, üretimi hayata uygulayan etkileri öngören kesin tedbirler almak zorunda olduğumuzu anlamalıyız.

RKİ (İşçi - Köylü M üfettişliği)’nin yaptığı açık teftişler bize son derece verimsiz harcamalar içinde olduğumuzu açıkça göster­miştir. Bu bir sürü idari sorunlara bağlı /aux /rais’lerin (gereksiz giderlerin) minimuma düşürülmeleri gerekir. Yapı malzemeleri in­dekslerini düşürmek için hayvan gibi çalışmak gerekir. Üretim süresi adamakıllı düşürülmelidir (Amerika’da 2 ayda tamamlanan yapı bizde 2 yılda yapılıyor). Yapı tipi değiştirilmelidir (fazla ağır bi­nalar, vb.). Malzeme daha ekonomik biçimde kullanılmalıdır (ör­neğin, bizde gereğinden 1,5 - 2 kat fazla metal kullanılmaktadır). Bu yol ile, smaî tesis yapımının, devletleştirilmiş tüm yapımların üçte birini kapsadığı dikkate alınırsa, dev ölçülerde tasarruf yapı­labileceği anlaşılır (1927-28 yılı toplam 3,4 milyar rublenin 1,25­1,30 milyar rublesi elektrik yapıları dışındaki sınaî yapımlara harcan­maktadır.)

Yukarıda gösterildiği gibi kurtarılan meblâğ şu işlerde kullanıl­malıdır: 1) Hem sanayii, hem bütün devletleştirilmiş ekono-

754

uıiyi, işçileri, köylüleri (yukarıda talep yapısı analizinde gördü­ğümüz gibi) ve para sistemimizi şiddetle etkileyen, pazar gergin­liğini yumuşatmada, 2) ihtiyatları meydana getirmede, 3) ulaştığı­mız gerçek hızımızın korunmasında.

Aynı zamanda, kuruluşlarımızın verimliliğini arttıran ürün­lerin maliyetini düşürmek zorundayız (üretim ürünlerini a rttır­mak). Yeni buluşlara, önemli teknik başarılara, ciddi çalışmaya kütleleri çekmek, bilime gerekli önemi vermek ve yükseltmek, en çok dikkat etmemiz gerekli konulardır. Rus taşralılığma son ver­mek geıeklidir. Avrupa ve Amerika’nın her bilimsel-teknik hare­ketini takip etmeli ve onların gerçekten her ileri adımlarından ya­rarlanmalıyız. Bilimsel istatik sorunumuzu ele almalıyız. Ekono­mik idaremizdeki karışıklıklara bir an önce son vermeliyiz. Yeni* den yapım dönemimizin güç koşullarında uygarca idareyi öğrenme­liyiz.

Bu sorunu ancak şu noktayı anladıktan sonra çözebiliriz: Yeni­den yapım döneminde yapılması gerekli değişiklikleri' yapmadık.

Sosyalizm için çalışan unsurları harekete geçirmeliyiz. Bu ise ki­şi. kütle, grup, toplum ve devlet insiyatiflerinin birleşimini ge­rektirmektedir. Biz herşeyi fazlası ile merkezileştirmiş bulunuyo- ı uz. Lenin devletine - komünlere doğru bir adım atmamız gerek- miyoı mu, sorusunu kendimize sormalıyız. Yalnız bu «dizginleri gev­şetmek» anlamında değildir. Aksine, en önemli sorunlar daha da sıkı olarak (aynı zamanda daha ince düşünülerek) merkezde ka- ı aılaştııılm alıdıı. Ancak, bu kararların sıkı çerçevesinde, ast ku­ruluşlar kendi sorunlarını çözmeli ve sorumluluklarını yüklenmeli­dirler.

Aşırı merkeziyetçilik, bazı alanlarda, kendi kendimizi birçok güçlerden, çarelerden, araçlardan mahrum bırakmamız sonucunu doğurmaktadır. Ve biz, bürokratik engeller yüzünden bu güçleri kullanamıyoruz. Her bir devlet kuruluşu kendi gerçek uygulamasını yapabilse idi, daha elâstiki hareket edebilir, başarılı olabilir ve top­lamda hayli masraflı olan saçmalıklardan kurtulabilirdik.

•

Ekmek sağlama bunalımı, bizi büyük tehlikelere karşı uyarıyor­du. Ekonomi, burada da sınıfsal yüzünü bize göstermiştir.

Bu tehlikeler henüz vardır ve onları atlatmak için çok çalışma­mız gerekir. Ülkede düşman güçlerin kıpırdandığı gerçektir: köy­de kulaklar, şehirlerde eski burjuva artıkları ve yeni burjuvaların gruplaşması. Koskocaman mekanizmamız boyunca, kütlelerin çı­karlarına, yaşayış tarzlarına, hayatlarına, maddi ve kültürel ilgile­

rine tamamen lakayt bürokratik unsurların yuvalandıkları da bir gerçektir. Küçük ve orta burjuva aktif ideologları kıskaçlarını ya­vaşça uzatıp politikamızı karıştırmaya yeltenirlerken (sanayileşme, sovhoz ve kolhoz düşmanları böyledir), «başüstüne» memurları da yarın küçücük çevrelerinde kıkırdamak, öbürgün ise, düşmanları­mızla kolkola dolaşabilmek için, her türlü aşırı sanayileşme plânı­nı uygulamaya hazırdırlar. Ancak işçi sınıfının elinde de birçok koz vardır. Politik eylemlerini arttıran sınıf düşmanları ile savaş­larında, proletarya, fakirlere dayanarak, kulaklara kaışı güçlerini örgütleyerek, öz eleştiriyi kendi bünyesinde yaygınlaştırarak kendi eksikliklerini de başarı ile yok edecektir. Biz gelişiyoruz ve daha uygar olup, daha iyi idare etmeyi öğrenirsek, daha az sarsıntılarla gelişebiliriz, gelişeceğiz de. Son zamanlarda Yoldaş Lenin’in söy­lediği bu idi.

Çeviren: N AT ALİ ULUHAN

75f>

B İB L İY O G R A F Y A

B ukharin 'in Başlıca Yapıtları

Rantla Geçinen Sınıfın Ekonom ik Teorisi* (1912-13’te yazılm ış, 1919’da basılmış) A lm ancası: D ie ökonom isehe Tlıeorie des R entners (Berlin, 1926)

Dünya Ekonom isi ve Emperyalizm (1914-15) Türkçcsiİn gilizcesi: W orld E conom y and Im perialism (London, 1929)A lm ancası: W etwirtschaf t m id im peria lism us (Berlin, 1929)

Emperyalizm Döneminde Devlet Teorisi (1916)Komünist Programı (1918)(Ye. A . Preobrazhenski ile birlikte) Komünizmin Alfabesi (1919)

T ürkçesi: çev. A li Cevdet, Serm ayedar N izam -ı içtim aisi ve K om ünizm in Elif­bası (İstanbul; Aydınlık Kül. 1 ve 13, 1922-25). tng ilizcesi: A B C o f Com munism (London, 1922)(İstanbul: Ağaoğlu Yay., 1970)

Program m e of tlıe W orld R evolution (Glasgow. 1920)Geçiş Dönem inin Ekonom isi (1920)Tarihî Materyalizm Teorisi (1921)

tngilizcesi: H istorical M ateryalisin (London. 1926)Emperyalizm ve Sermaye Birikimi (1925)Kapitalizmin İstikrar Dönem inde Proletarya Devrimi (1927)Komünist Enternasyonalin Programı (1928)Poetry, P oetics and the Problem of Poets in the V SR R (M oscow, 1935) let. at.) M arxism and M odem Thought (New York. 1935)

Bukharin Üstüne K aynaklar

E. H. Carr, A H istory o f Soviet Russia, 6 cilt (London, 1950-59)S.F. Cohen. «Marxist Theory and Bolshevik Policy : The Case o f Bukharin's ‘His­

torical M aterialism's Politica l Science Quarterly, 85 (1970)- N o. 1. s. 40-60. R.V. Daniels, The Conscience o f the R evolution (Cambridge, Mass.. 1960)I. HeckeT, M oscow Dialogues (London, 1933)S. Heitman, An A nnotated Bibliography o f A'. I. Bukharin’s Published W orks (ö ze l

olarak yayım lan ış: Fort Collins. Colorado, (1958) Sonradan (Stanford. 1969).G. Katkov, The Trial of Bukharin (N ew York. 1969)P. Knirseh. Die ökonom isclıen Anschauungen N ikolaj I. Bucharins (Berlin. 1959)A. G. L o w . D ie W eltgeschiclile in das W eltgericht: B ukharin: Vision des K o m ­

munismus (Wien. 1969)

* Bukharin'in, adları beyaz harflerle Türkçe olarak yazılan kitaplarının aslıRusçadır.

S. Heitman ve P. Knirsch, N . I. Bukharin, Cilt Î. Bibliographische M itteilungen (Hür Berlin Ün., D oğu Avrupa Ens.. 1959)

S. Heitman, «Between Lenin and S ta lin : N. Bukharin,» (der.) L. Labedz. Revisionism Essays on the H istory o f M arxist Ideas (N ew V’oi'k ; Praeger, 1962). s. 77-90.

L. Schapiro, T he Origin of Com m unist Autocracy (London, 1955)L. Schapiro, C om m unist Party o f the Soviet Union (London, 1960)R eport o f the Proceedings in the Case of A nti-Soviet «B loc o f R ights and T ro tskyites»

«M oscow, 1938)

G E O R G İ D lM İ T R O V

Bulgar Komünist hareketinin ve Kom intern’in ileri gelen eylem ve ku­ra ncılarından Dimitrov. 18 Haziran 1882'de Bulgaristan’da Pernik bölge­sindeki Kovatçevtsi köyünde doğmuş, 2 Tem m uz 1949’da M oskova yakın ­larında bir sanatoryum da ölm üştür. Protestan bir işçi ailesinden gelen Di­m itrov 15 yaşındayken Sofya'da m atbaa işçisi o larak çalışm aya başlam ıştır. Dim itrov 1902'de Bulgar Sosyal Dem okrat Partisine girmiş ve ertesi yilk; bölünm ede, D im itar Blagoev'in başkanlık ettiği Devrim ci M arxist (Dar) Sol-K anat Sosyalistlerine katılm ıştır. Genç yaştan itibaren Bulgar sendik,a- cılığında etkin bir varlık gösterm iş, 1904’te Genel İşçi Sendikasının Y ö ­netim Kuruluna girm iş, 1909'da Bulgar Devrim ci İşçi Sendikaları M erkez Ku­rulu S ekreteri olm uştur. Y ine 1909'da (1921'de Bulgar Komünist Parti­si haline gelecek olan) Sol Sosyalist Partinin M erkez Kom itesine seçil­miş ve ölüm üne değin 40 yıl bu kuruldaki üyeliğini devam ettirm iştir. 1913 - ten 1923'e kadar Bulgar Ulusal M eclis inde (S o b ra n y a ) m illetvekilliği ya- pa,n D im itrov, bütün bu dönem boyunca grevler örgütlem iş, devrim ci m ü ca­deleler verm iştir. 1919-20 yıllarındaki büyük dem iryolu grevi de onun ese­ridir. 9 Haziran 1923’te Bulgaristan’da yapılan faşist hüküm et darbesine karşılık, Eylül’de girişilen anti-faşist ayaklanm ayı Vasil Kolarov'la birlikte o yönetmiş, hareketin başarısızlığa uğraması üzerine yurt dışına kaçm ış ve 1945'e kadar 22 yıl sürgünde kalmıştır. 1923’ten itibaren Komintern İcra Ko­m itesinde Bulgaristan’ı tem sil eden Dim itrov, 1923 ayaklanm ası dolayısıyle kendi m em leketinde iki kere gıyabında idama m ahkûm edilm iştir. Bir süre Yugoslavya’da, A lm anya’da ve Avusturya’da yaşayan Dim itrov, 1933'teki ünlü Reichstag yangını yüzünden Berlin 'de tutuklanm ıştır. Fakat m ahkem e­de, yangının aslında Alman Gizli Polisinin b ir tertib i olduğunu cesaretle o r­taya koyması üzerine serbest b ırakılm ıştır. 1934’te hapisten kurtulduktan sonra Moskova,’ya giden D im itrov, Bulgar hüküm etince vatandaşlıktan ç ıka­rıldığı için Sovyetler Birliği yurttaşı olm uştur. Reichstag dâvası, D lm itrov’a dünya çapında büyük bir itibar sağlam ıştır. 1935’te M oskova'da toplanan Kom intern’in Yedinci Kongresinde, aşağıda önemli bölüm lerinin çevirisini sunduğum uz raporunu okumuş ve Komintern İcra Komitesinin Genel S ekre ter­liğine getirilm iştir. Bu örgütün 1943 yılında dağılm asına değin işbaşında kalan Dimitrov, b ir yandan da Bulgaristan işleriyle uğraşm aya devam etm iştir. İkinci Dünya Savaşı çıktıktan sonra, 1941’de Alman istilâcılarına, ve Bulgar iş­birlikçilerine karşı silâhlı direnm eye Bulgar Komünistleri önderlik etm işlerdir. Bu eylemi yöneten Parti m erkezi ise, bütün savaş boyunca Rusya'da ka l­mıştır. N ihayet. Bulgaristan'da Vatan Cephesi denilen anti-faşist m ücadele- birliği kurulmuş ve 9 Eylül 1944'te Sovyetlerin desteğiyle devrim yapıl­mıştır. Bunun üzerine, D im itrov 6 Kasım 1945'te yurduna dönmüş ve hem Ko­

701

m ünist Partisi M erkez Komitesi Genel S ekreteri hem de Politbüro Başkanı olarak, Bulgaristan'ın yeni siyasal yönünü belirlem iştir. 1946’da Bulgaristan Halk Cum huriyeti'nin ilânından sonra başbakan seçilen Dim itrov, ölümüne kadar bu görevde kalmış, savaş yaralarının b ir an önce sarılm asını ve Bul­garistan’ın hızla endüstrileşm esini sağlam ıştır.

Statin'in sonuna kadar tuttuğu sayılı insanlardan biri olan Dim itrov'un sosyalist siyasal düşünüş bakım ından en önem li yanı, 1930’larda beliren fa ­şist teh likeye karşı geliştirdiği birleşik cephe kuram ıdır. Bu görüşün on­dan önceki M arxist düşünürler tarafından da ortaya atıldığı, hatta çeşitli yerlerde uygulandığı doğru olm akla birlikte, b irleşik cephe, hem ulusal hem de uluslararası plânda genel bir savunma stratejisi olarak en kesin anlatım ını Dim itrov'da bulmuştur. Bilindiği gibi, M arxizm açısından parlem anter d e ­mokrasi, burjuvazinin diktatörlüğünden başka bir şey değildir; ancak b irle­şik cephenin savunucularına göre, burjuva diktatörlüğünün faşist biçimi He dem okratik biçimi arasında bir ayrım gözetm ek gerekir. Toplum un içinde faşizm e karşı olan bütün sınıf ve gruplar, parlem anter dem okrasiyi bir «as­gari m üşterek» o larak kabul edebilirler; işte Komünist Partisine düşen g ö ­rev, bu birliğin kurulm asına ça lışarak önderliği ele geçirm ektir.

FAŞİST SALDIRI VE İŞÇİ SINIFININ FAŞİZME KARŞI MÜCADELESİNDE KOMİNTERN’İN ÖDEVLERİ

G. Dimitrov'un Komünist Enternasyonelin Yedinci Dünya Kongresine

2 Ağustos 1935’te Sunduğu Rapor*

Faşizm ve İşçi Sm ıjıYoldaşlar. Komünist Enternasyonal daha Altıncı Kongresinde,

dünya proletaryasına yeni bir faşist saldırının hazırlandığını bildir­miş ve ona karşı mücadeleye çağırmıştı. Kongre, «faşist eğilimlerin ve faşist bir akımın tohumlarının az ya da çok gelişmiş bir biçimde hemen her yerde bulıındukları»na işaret etmişti.

Çok derin ekonomik buhranın gelişmesi, kapitalizmin genel buh­ranının keskinlikle belirmesi ve işçi kütlesinin devrimciliğe yönelme­

* Ali Özer tarafından Tiirkçeye çevrilip F aşizm e Karşı Birleşik Cephe (Ankara: Ser Yay.. 1969) adı altında çıkan kitapta (s. 57-149) yayımlanan bu rapor, yeniden İngilizce çevirisiyle karşılaştırılarak, kısaltmalar ve dil düzeltm eleriyle oradan akta­rılmıştır.

>ı üzerine, faşizm de geniş bir saidırıya geçmiştir. Yönetici burjuvazi, :şçilere karşı yokedici olağanüstü tedbirlere başvurmak, emperyalist bii yağmacılık savaşı hazırlamak, Sovyetler Birliği’ne hücum etmek, Çin’i köleleştirmek ve bölüşmek bütün bu yollarla da devrimi ön­lemek amacıyla, kurtuluşu gitgide daha çok faşizmde aramaktadır.

Emperyalist çevreler, buhranın bütün yükünü işçilerin tmuz- larına yüklemeye çalışıyorlar. Faşizmin gereğini duymalarının ne­deni işte budur.

Pazarlar sorununu, güçsüz ulusları köleleştirerek, sömürgeci bas­kıyı arttırarak ve dünyayı savaş yoluyla yeniden bölüşerek çözme ye çalışıyorlar. Faşizmin gereğini duymalarının nedeni işte budur.

İşçilerin ve köylülerin devrimci hareketini ezerek ve dünya pro­letaryasının kalesi olan Sovyetler Birliği’ne karşı askerî bir saldırıya girişerek, devrim güçlerinin büyümesini engellemeye uğraşıyorlar. Faşizmin gereğini duymalarının nedeni işte budur.

Bu emperyalist çevreler, bazı ülkelerde, özellikle Almanya’da, da­ha kütleler kesinlikle devrime yönelmeden önce, proletaryayı yenme- vi ve faşist bir diktatörlük kurmayı becermişlerdir.

Ancak faşizmin zaferinin niteliği odur ki, bu zafer bir yandan, Sosyal-Demokrasinin yıkıcı siyaseti ve burjuvaziyle sınıfsal işbirliği yüzünden çözülen ve felce uğrayan proletaryanın zayıflığına tanıklık eder, bir yandan da, işçi sınıfının birleşik mücadelesinden korkan, devrimden korkan ve artık, eski burjuva demokrasisi ve parlemanta- rizm yöntemleriyle diktatörlüğünü sürdürecek durumda olmayan burjuvazinin kendisinin de güçsüzlüğünü ortaya koyar.

Faşizmin Sınıf Niteliği

Yoldaşlar, eık başındaki faşizm. Komünist Enternasyonalin Yö­netim Kurulunun Onüçüncü tam-katılmalı O tu ru m u n d a , mali se r ­mayenin en gerici, en şoven ve en emperyalist unsurlarının açıkça terörist diktatörlüğü diye doğru olarak tanımlamıştı.

Faşizmin en gerici türü. Alman tipi faşizmdir. Sosyalizmle hiç biı- ortak yanı olmamasına rağmen, kendisine Nasyonal Sosyalizm adım verecek kadar yüzsüzdür. Alman faşizmi yalnızca bir burjuva ulusçuluğu değil, bağnaz bir şovenliktir. Hükümet sistemi haline gelmiş bir siyasal gangsterliktir; işçi sınıfının ve köylülerin, kü- çük-burjuvazinin ve aydınların devrimci unsurlarının üstünde uy­gulanan bir provokasyon ve işkence sistemidir. Bir ortaçağ barbar­lığı ve hayvanlığıdır; başka uluslara karşı dizginsiz bir saldırıdır.

Alman taşizmi, uluslararası karşı-devrimin öncü-ucu, emperya­list savaşın başlıca kışkırtıcısı ve bütiin dünya işçilerinin büyük

763

anavatanı olan Sovyetler Birliği'ne karşı bir haçlı seferinin başlatı­cısı olarak hareket, etmektedir.

Faşizm, örneğin Otto Bauer’in dediği gibi, «her iki sınıfın -pro­letarya ile burjuvazinin üstünde yer alan» bir devlet gücü biçimi değildir. İngiliz Sosyalisti Brailsford’un söylediği gibi, «devlet me­kanizmasını ele geçirmiş olan küçük-burjuvazinin ayaklanması» da değildir. Hayır, faşizm ne sınıfların üstünde yer alan bir güçtür, ne de malî sermayenin üstünde küçük-burjuvazinin yahut yozlaş- mış-proletaryanın (lumpenproletaryanın) bir erkidir. Faşizm, malı sermaye erkinin ta kendisidir. İşçi sınıfı ile köylülerin ve aydın­ların devrimci kesimlerine karşı terörist bir öçalma örgütüdür. Dış politikada, faşizm öteki uluslara karşı hayvanca bir kini körük- leven, cn kaba biçiıniyİG bağnaz bir ulusculuktuı (jingoism)L

Faşizmin bu gerçek yüzünü özellikle belirtmek gerekir; çünkü, faşizm bir takım ülkelerde toplumsal demagoji yoluyla, buhranın yerinden oynattığı küçük-burjuva kütlesinin ve hatta proletaıyanın en geri tabakalarının belirli kesimlerinin desteğini kazanmıştır. Bu güçler, onun gerçek sınıf niteliğini ve gerçek doğasını kavrayabilse- lerdi, faşizmi asla desteklemezlerdi.

Faşizmin ve faşist diktatörlüğün gelişmesi, tarihi, toplumsal ve ekonomik koşullara, ulusal özelliklere ve belirli bir ülkenin ulusla­rarası durumuna göre, değişik ülkelerde değişik biçimler almakta­dır. Faşizmin geniş bir kütle tabanı olmadığı ve faşist burjuvazi kampının kendisinin çeşitli grupları arasındaki mücadelenin hayli keskin olduğu belli bir takım ülkelerde, faşizm hemen parlamen­toyu kapatmaya kalkışmaz. Sosyal Demokrat partiler gibi öteki bur­juva partilerinde de bir tutam yasallık kalmasına izin veıir. Yö­netici burjuvazinin erken bir devrimin patlamasından korktuğu baş­ka ülkelerde, faşizm ya hemen ya da bütün rakip parti ve gruplara karşı terör yönetimini ve baskısını kovultarak, kendi sınırsız siya­sal tekelini kurar. Bu. faşizmi, adamakıllı başı sıkışınca, kendi ta ­banını genişletmeye ve ( s ı n ı f yapısını değiştirmeden) açık bir terörist diktatörlüğü kaba bir parlemantarizm taklidiyle birleştirmeye kal­kışmaktan alakoyamaz.

Faşizmin erki ele geçirmesi, b ir burjuva hükümetinin verine bir başkasının olağan geçişi değildir, burjuvazinin sınıf egemenliğini içeren belli bir devlet biçimini -burjuva demokrasisinin- bir başka bi­çimle -açık terörist diktatörlükle- değiştirilmesidir. Bu ayrımı göz­den uzak tutm ak ciddi bir yanlış olur: devrimci proletaryanın, faşistlerin erki ele geçirmeleri tehlikesine karşı mücadele için, en geniş şehir ve köy işçileri tabakalarını harekete geçirmesini ve bur­juva’ kampının içindeki çelişkilerden yararlanmasını engelleyebile­

7 b4

cek bir yanlış. Fakat, burjuvcı demokratik ülkelerde burjuvazinin gittikçe çoğalan gerici tedbirlerinin -işçilerin demokratik özgürlük­lerini baskı altında tutan, parlamentonun haklarını yadsıyan ve kı­san, devrimci hareketin bastırılmasını pekiştiren tedbirlerin- faşist diktatörlüğün kurulması açısından önemini küçümsemek de, ondan daha az ciddi ve tehlikeli olmayan bir yanlıştır.

Yoldaşlar, faşizmin erki ele geçirmesi, sanki malî sermayenin şu ya da bu kurulu bir faşist diktatörlüğü başlatmak için bir tarih saptamış gibi, basitleştirilmiş ve dümdüz bir biçimde düşünülme­melidir. Gerçekte, faşizm çoğucası eski burjuva partilerine ya da bu partilerin belirli bir kesimine karşı verilen karşılıklı, bazan da sert bir mücadele sonucunda, hatta faşist kampın kendisinin içinde­ki bir mücadele sonucunda Almanya, Avusturya ve başka ülke­ler örneğinde tanıklık ettiğimiz gibi, zaman zaman silâhlı çatışma­lara da yol açan bir mücadele sonucunda erk başına gelir. Ne var ki. bütün bunlar, burjuva hükümetlerin genellikle, faşist diktatörlük kurulmadan önce, faşizmin erki ele geçirmesini kolaylaştıran belli bir takım ön aşamalardan geçtikleri ve gerici bir takım tedbirler aldıkları olgusunun önemini azaltmaz. Her kim ki. burjuvazinin aldığı gerici tedbirlere ve faşizmin bu hazırlık aşamalardaki gelişi­mine karşı savaşmazsa, o kimse faşizmin zaferini önleyecek bir du­rumda değildir, tersine o zaferi kolaylaştırır.

Sosyal Demokrat önderler, faşizmin gerçek sınıf yapısını örttü­ler ve kütlelerden gizlediler, onları burjuvazinin gittikçe gericileşen tedbirlerine karşı mücadeleye çağırmadılar. Faşist saldırının en önemli anında, Almanya’daki ve başka bir takım faşist ülkelerdeki işçilerin büyük bir kesiminin, faşizme, en büyük düşmanları olan kana susamış, canavar malî sermayeyi tanıyamaması ve bu kütlele­rin ona karşı direnmeye hazır olmaması gerçeğinin büyük tarihi sorumluluğu Sosyal Demokratların üstündedir.

Faşizmin kütleler üstündeki etkisinin kaynağı nedir? Faşizm, demagoji yoluyla kütlelerin en âcil gereksinme ve isteklerine ses­lendiği için kütleleri çekebilmektedir. Faşizm kütlelerin özünde kök­leşmiş önyargıları alevlendirmekle kalmaz, onların yüce duygula­rına, adalet anlayışlarına, hatta bazan devrimci geleneklerine bile el atar. Alman faşistleri, bu, büyük burjuvazinin uşakları ve sosya­lizmin can düşmanları, niçin kütlelere kendilerini «Sosyalist» diye tan ıtır ve erki ele geçirmelerini «devrim» diye anarlar? Alman işçi kütlesinin yüreklerinde yaşayan devrim inancını ve sosyalizm eğili­mini sömürmek isterler de. ondan.

Faşizm aşırı emperyalistlerin çıkarlarına hizmet eder, fakat küt­lelere kendisini, haksızlığa uğramış bir ulusun savunucusu giysisi

765

altında tanıtır ve örneğin, küçük burjuvazi kütlelerinin desteğini «Kahrolsun Versailles Antlaşması» sloganıyla kazanan Alman fa­şizminin yaptığı gibi, kızışmış ulusal duygulara seslenir.

Faşizm kütleleri en sınırsız bir biçimde sömürmeyi amaçlar, fakat onlara en ustalıklı anti-kapitalist demagojilerle yaklaşır: iş­çilerin yırtıcı burjuvaziye, bankalara, tröstlere, büyük patronlara karşı derin nefretinden yararlanır ve ortaya atıldıkları anda, siya­sal olgunluğa erişmemiş kütleleri kandırmaya en yatkın sloganları kullanır. Almanya’da, «Genel genlik (refah) bireyin genliğinden yü­cedir»; İtalya’da, «Devletimiz kapitalist değil, korporatif bir dev­lettir»; Japonya’da, «Sömürüşüz Japonya için»; A.B.D.’ııde, «Ser­veti paylaşmalı» vb.

Faşizm insanları en yozlaşmış ve satılmış kişilerin pençesi al­tında bırakır, fakat onların karşısına «dürüst ve yozlaşmamış bir hükümet» isteğiyle çıkar. Kütlelerin burjuva-demokratik hükümet­lerde uğradığı derin hayal kırıklığına dayanarak, faşizm yozlaşma­ya iki-yüzlüliikle karşı çıkar (örneğin, Almanya’daki Barmat ve Sklarek olayları, Fransa’daki Stavisky olayı ve daha bir çok başka­ları).

Eski burjuva partilerini terkeden kütleleri faşizmin tutması, en gerici burjuvazi çevrelerinin çıkarlarına uygundur. Fakat faşizm, burjuva hükümetlerine karşı yönelttiği saildmlarvn sertliği ve eski burjuva partilerine karşı takındığı uzlaşmaz tutum la bu kütleleri et­kiler.

Klinikliği (bencilce içtensizliği) ve iki-yüzlülüğü ile bütün ötekiburjuva gericiliği türlerini geride bırakan faşizm, demagojisini, her ülkenin özelliklerine, hatta aynı b ir ülkenin çeşitli toplumsal tabaka­larının özelliklerine göre ayarlar. Bu nedenle, yoksunluk, işsizlik ve varoluşlarının güvensizliği yüzünden umutsuzluğa düşen küçük-bur- juvazi kütlesi, hatta işçilerin de bir kesimi, faşizmin toplumsal ve şovence demagojisine kurban giderler.

Faşizm, proletaryanın devrimci eylemine ve huzursuzluk için­deki halk kütlesine saldıran bir parti olarak erk başına gelir; fakat erki ele geçirişini, «bütün ulus adına» ve ulusun «kurtuluşu» için burjuvaziye karşı yönelmiş «devrimci» b ir hareket gibi gösterir.Mussolini’nin Roma’ya «yürüyüş»ünü. Pilsodski’nin Varşova’ya«yürüyüşü»nü, H itler’in Almanya’daki Nasyonal Sosyalist «devrim» ini vb. hatırlayın.

Ancak, faşizmin suratına geçirdiği maskeler neler olursa olsun, kendisini hangi biçimlerde tanıtırsa tanıtsın, erki hangi yollardan ele geçirirse geçirsin —

Faşizm sermayenin işçi kütlesine karşı en azgın bir saldırısıdır;

766

Faşizm dizginsiz şovenlik re yıkıcı savaştır;Faşizm kudurmuş gericilik ve karşı-devrimdir;Faşizm işçi sınıfının ve çalışan herkesin en korkunç düşmanıdır.

Faşizmin Zaferi Kaçınılmaz mıdır?

Faşizm niçin başarıya ulaşabildi? ve nasıl?Faşizm, işçi sınıfının ve çalışan herkesin. Alman halkının onda

dokuzunun, Avusturya halkının onda dokuzunun, öteki faşist ülke­lerdeki halkların onda dokuzunun en korkunç düşmanıdır. Öyley­se. bu korkunç düşman nasîl, hangi yollardan zafere ulaşabilmiştir?

Faşizm, başlıca, Sosyal Demokrat önderlerin izledikleri burju­vaziyle sınıf işbirliği politikasının, burjuvazinin saldırısı karşısın­da, işçi sınıfını bölmesi, siyasal ve örgütsel bakımlardan silâhsız bı­rakması yüzünden erk basma gelebilmiştir. Öte yandan, Sosyal De­mokratlardan ayrı ve onlara karşın olarak Komünist Partiler de, kütleleri ayağa kaldıracak ve faşizme karşı kesin bir mücadeleye yöneltecek kadar güçlü değillerdi.

Gerçekten de, şimdi Komünist kardeşleriyle birlikte, faşist bar­barlığın vahşetine uğrayan milyonlarca Sosyal Demokrat işçi şun­ları ciddi olarak düşünsün: 1918'dc, Almanya ve A vusturya’da dev­rim patladığı zaman, Avusturya ve Almanya proletaryası. Avustur­ya’da Otto Bauer, Friedrich Adler ve Kari Renner, Almanya’da ise Ebert ve Scheidemann gibi Sosyal Demokrat önderlerin ardından gidecekleri yerde, Rus Bolşeviklerinin yolunu, Lenin’in yolunu iz­leselerdi, Avusturya ya da Almanya’da, İtalya ya da Macaristan’da Polonya ya da Balkanlarda bugün faşizm olmayacaktı. Avrupa’da çoktan, burjuvazi değil, isçi sınıfı duruma hâkim olacaktı.

Almanya!’da, faşizmin zaferi kaçınılmaz mıydı? Hayır. Alman işçi sınıfı bunu önleyebilirdi.

Fakat bunu başarabilmek için, birleşik bir anti-faşist proleter cephe yaratmış ve Sosyal Demokrat önderleri. Komünistlere karşı yürüttükleri kampanyadan vazgeçmeye ve Komünist Partisinin fa­şizme karşı birleşik eylem göstermek için tekrar tekrar yaptığı önerileri kabul etmeye zorlamış olmalıydılar.

Faşizm saldırıya geçmiş ve burjuva demokratik özgürlükler burjuvazi tarafından gittikçe artan bir ölçüde kaldırılır iken, Sos­yal Demokrat önderlerin lâfta kalan kararlarıyla yetinmemeliydi­ler; bu gelişmelere, Alman burjuvazisinin faşist plânlarının gerçek­leştirilmesini zorlaştıracak, gerçek bir kütle mücadelesiyle karşı çıkmalıydılar.

Braun ve Severing hükümetinin.* Kızıl Cephe Savaşçıları Bir­liği ’ni yasaklamasına izin vermemeliydiler. Bu Birlikle, bir milyo­na yakın üyesi olan Reichsbanner [İmparatorluk Bayrağı: Alman Sosyal Demokrat Partisinin yarı-askeri kütle örgütü] arasında bir bağlaşma kurmalı, Braun ve Severing’i, faşist çetelere karşı diren­meleri ve onları ezmeleri için bu örgütlerin her ikisini de silâhlan­dırmaya zorlamalıydılar.

Prusya hükümetinin başındaki Sosyal Demokratik önderleri fa­şizme karşı savunma tedbirleri almaya, faşist önderleri tutuklam a­ya. yayınlarını durdurmaya, maddi kaynaklarına ve faşist hareketi besleyen kapitalistlerin kaynaklarına el koymaya, faşist örgütleri ka­patmaya, onları silâhlarından arındırmaya vb. zorlamalıydılar.

Ayrıca, bankaları ve tröstleri vergileyerek, bütün sosyal yardım kurulularının yeniden kurulmasını ve yayılmasını, buhranın etkisi altında ezilen köylülerin borçlarının ertelenmesini ve onlara buh­ran yardımları yapılmasını sağlamalı, böylelikle de çalışan köylüle­rin desteğim kazanmalıydılar. Bunların yapılmaması, Alman Sosyal Demokratlarının kabahatiydi ve faşizm işte bunun için zaferi kaza­nabildi.

Yoldaşlar, faşizmin erki ele geçirebilmesinin bir nedeni de. pro­letaryanın kendisini doğal müttefiklerinden kopmuş/soyutlanmış bulmasıdır. Sosyal Demokratların işçi sınıfı adına, gerçekten köylü- düşmanı bir politika izlemelerinden ötürü, faşizm geniş köylü kü t­lelerini kazanabildiği için erki eline geçirmiştir. Köylü, kendi gö­zünde işçi sınıfı erkini temsil eden, bir sürü Sosyal Demokrat hükü­meti iş başında görmüş, fakat bunların hiç biri köylünün yoksun­luğuna son vermemiş, hiç biri köylüye toprak dağıtmamıştır. Al­manya’da Sosyal Demokratlar toprak ağalarına dokunmamışlar, 1

rım işçilerinin grevlerine karşı çıkmışlardır; bu nedenle, Hitler’in iş başına gelmesinden çok daha önce, tarım işçileri reformcu sen­dikalardan ayrılmışlar, bunların çoğunluğu da Stahlhelm’e [Çelik Miğfer: karşı-devrimci ve yarı-askerî bir örgüt] ve Nasyonal Sos­yalistlere sığınmışlardır.

Faşizmin erki ele geçirebilmesinin bir nedeni de, gençlik saf-

* Braun ve Severini;'in Sosyal Demokrat Hükümeti. Komünist Partisine ve isçi kütlelerine karşı düşmanca bir politika izleyerek. Kızıl Cephe kiitle örgütünü bastı­rarak, proletaryanın her eylemini ezmek için polis gücü kullanarak ve bir burjuva silâhlı kuvveti kurarak, 1920’den 1932’ye değin Prusya’yı yönetmişti. Von Papen 1932 Temmuzunda Prusya’da Sosyal Demokrat hükümeti deviren bir darbe örgüt­lediği zaman, Braıın ile Severing buyrukları altında silâhlı kuvvetler olmasına rağ­men, Alman Sosyal Demokrat Pnrtisi’nin öteki önderleriyle birlikte şerefsizce boyun eğdiler. -Der.

7 6tt

[arına ııüfuz edebilmesiydi; oysa Sosyal Demokratlar işçi sınıfı genç­liğini sınıf mücadelesinden saptırmışlar, devrimci proletarya ise gençlerin arasında gerekli eğitimi geliştirmemiş ve onların kendi özel yarar ve istekleri uğrunda mücadeleye yeterince dikkat etme­miştir. Faşizm gençliğin militan eylem göstermek yolundaki keskin gereksinmesini kavramış ve gençliğin önemli bir kesimini kendi dö- ğüş birliklerine çekebilmiştir. Yeni genç kuşak savaşın dehşetini bil­miyordu. Ekonomik buhranın, işsizliğin ve burjuva demokrasisinin çözülmesinin bütün ağırlığını üstünde duyuyordu. Fakat geleceğe umutla bakamadıklan için, gençliğin büyük kesimleri, faşizm başa geçerse onlar için çekici bir geleceğin kendilerini beklediğini söyle­yen faşist demagojiye özellikle yatkm olduklarını ortaya koydular.

Bu bağlamda. Komünist Partilerinin yaptıkları bir sürü yanlışa, faşizme karşı mücadelemizi engelleyen yanlışlara da değinmeden edemeyiz.

Saflarımızda, faşist tehlikeye karşı affedilmez bir küçümseme vardı; bugüne değin de her yerde bu eğilimin üstesinden geleme­dik. Bununla ilgili bir örnek, eskiden partilerimizde sık sık duyulan «Almanya İtalya değildir)) görüşüydü; yani, faşizm İtalya’da başarı kazanmış olabilirdi, fakat Almanya’da başarıya ulaşması söz konu­su olamazdı, çünkü Almanya faşizmin olanak bulamayacağı, endüst­ri ve kültürce çok gelişmiş, işçi sınıfı hareketinin kırk yıllık gelenek­leri olduğu bir ülkeydi. Yahut, «klâsik» burjuva demokrasisinin ege­men olduğu ülkelerde faşizmin yeşerecek toprak bulamayacağı yo­lundaki, bugünlerde rastlanan türden bir görüş. Bu gibi görüşler, bizim faşist tehlikeye karşı gevşememize ve proletaryanın faşizme karşı mücadele için seferber edilmesinin güçleşmesine eskiden yol açtığı gibi, bundan böyle de yol açabilir.

Komünistlerin faşist darbeyle gafil avlandıkları bir çok örnek­ler de gösterilebilir. Partimizin önderlerinin 9 Haziran 1923 coup d'etat’sına karşı «tarafsız», ama aslında fırsatçı (oportünist) bir ta ­vır takındıkları Bulgaristan’ı; Komünist Partisi önderlerinin Mayıs 1926’da, Polonya devriminin itici güçlerini yanlış değerlendirerek. Pilsudski darbesinin faşist niteliğini kavrayamadıkları ve olayların gerisinde sürüklendikleri Polonya’yı; Partimizin yanlış bir yavaş yavaş faşistleşme kavramına dayandığı ve burjuvazinin ileri gelen grubunca hazırlanmakta olan, faşist darbeyi gözden kaçırıp isçi sı­nıfını gafil avlattığı Finlandiya’yı hatırlayın.

Nasyonal Sosyalizm Almanya’yı tehdit eden bir kütle hareketi haline geldiği zamanda bile, Bruening hükümetine kurulmuş bir faşist diktatörlük gözüyle bakan ve övünerek şöyle diyen yoldaşlar vardı: «Olur da H itler’in Nazi İmparatorluğu (dritte reich) başa

769

gelirse, yerin bir mezar boyu altında kalacak ve onun üstünde işç* lerin zafer kazanmış erki yer alacaktır.»

Almanya’daki yoldaşlarımız, uzun bir süre, kütlelerin Versaillcs Antlaşmasına karşı duydukları öfkeyi ve yaralanmış ulusal duygu­larını tümüyle hesaba katamadılar; köylülerin ve küçük-burjuva- zinin kararsızlıklarını önemsemediler; toplumsal ve ulusal kur tulu programlarını hazırlamakta geç kaldılar, (bu programı) öneıdikle- ri zaman da, kütlelerin somut isteklerine ve düzeyine göre ayarla- yamadılar. Bunu kütleler arasında geniş ölçüde yayamadılar bile.

Bir çok ülkelerde, faşizme karşı gerekli kütle mücadelesi geliş­tirilecek yerde, «genel olarak» faşizmin niteliği üstüne kısır tartış­malar yapıldı ve Partinin önde gelen siyasal ödevlerini saptamak ve çözmek konusunda dar bir sekter tavır takınıldı.

Yoldaşlar, biz burada faşizmin zaferinin nedenlerinden, söz edi­yorsak, işçi sınıfının yenilgisindeki Sosyal Demokratların tarihî so­rumluluğuna işaret ediyorsak ve faşizme karşı mücadeıede kendi yanlışlarımıza değiniyorsak, bunu, yalnızca geçmişi ortaya koymak İçin yapmıyoruz. Biz, yaşayan gerçeklerden kopmuş tarihçiler dağ liz; işçi sınıfının etkin savaşçıları olan bizler, milyonlarca işçiye ı kence eden şu soruya karşılık vermek zorundayız: Faşizmin zaferi önlenebilir mi ve nasıl önlenir? Ve işte, bu milyonlarca işçiye ce­vap veriyoruz: Evet yoldaşlar, faşizmin yolu tıkanabilir. Bu olanak­lıdır. Bu bize bağlıdır — işçilere, köylülere ve çalışan herkese.

Faşizmin zaferinin önlenmesi, birinci ve en önemli olarak, işçi sınıfının kendisinin militan eylemine, güçlerinin, kapitalizmin ve fa­şizmin saldırısına karşı savaşacak tek bir militan ordu halinde bir­leştirilmesine bağlıdır. Kendi savaşçı birliğini kurmakla, proletar­ya faşizmin köylüler, şehirli küçtik-burjuvazi, gençlik ve aydınlar üstündeki etkisini felce uğratabilir ve onların bir kesimini etkisiz bırakıp öteki kesimini de kendi saflarına kazanabilir.

İkinci olarak, bu iş, işçi sınıfının faşizme karşı mücadelesini doğru olarak yönetecek, güçlü bir devrimci partinin varlığına da­yanır. İşçileri faşizmin karşısında hep geri çekilmeye çağıran ve fa­şist burjuvazinin kendi durumunu pekiştirmesine izin veren bir parti, işçileri yenilgiye sürüklemeye mahkûmdur.

Üçüncü olarak, bu iş, işçi sınıfının köylülere ve şehirlerdeki küçük-burjuva kütlelerine karşı doğru bir politika izlemelerine bağ lıdır. Bu kütleler, bizim kendilerini görmeyi istediğimiz gibi değil, oldukları gibi alınmalıdır. Bunlar, ancak mücadele süreci içinde kuş­kularını ve kararsızlıklarım yeneceklerdir. Daha yüksek bir dev­rimci bilinç ve etkenliğe, ancak kaçınılmaz kararsızlıklarına karşı

sabırlı bir tutum takınılması vc proletaryanın siyasal yardımı ile ulaşabileceklerdir.

Dördüncü olarak, bu iş, devrimci proletaryanın uyanıklığına ve zamanında hareket etmesine bağlıdır. Faşizmin kendisini gafil av­lamasına izin vermemeli, girişkenliği (inisiyatifi) faşizme kaptırm a­mak, o daha güçlerini toplayamadan üstüne kesin darbeler indir­meli, faşizmin kendi durumunu pekiştirmesine izin vermemeli, fa­şizm nerede ve ne zaman başını gösterirse onu oradan kovmalı, fa­şizmin yeni alanlar kazanmasına izin vermemelidir. Fransız prole­taryasının başarıyla yürütmeye çalıştığı eylem budur.

Faşizmin gelişmesini ve erki ele geçirmesini önlemenin başlıca koşulları bunlardır.

Faşizm Azgın, Ama Dengesiz Bir Güçtür .

Burjuvazinin faşist diktatörlüğü azgın bir güçtür, ama denge­sizdir.

Faşist diktatörlüğün dengesizliğinin başlıca nedenleri nelerdir?Faşizm burjuva kampındaki ayrılık ve karşmlıkların üstesin­

den gelmeye kalkışır, ama bu karşıniıkları daha da keskinleştirir.1' aşizm öteki siyasal partileri şiddet yoluyla yok ederek kendi

siyasal tekelini kurmaya çalışır. Ancak, kapitalist sistemin ve çe­şitli sınıfların varlığı ile sınıf çelişkilerinin hızlanması, zorunlu ola­rak, faşizmin siyasal tekelini sarsmaya ve yok etmeye yönelir. P ro­letarya diktatörlüğünün yine siyasal tekeli olan bir parti tarafın­dan gerçekleştirildiği bir Sovyet Ülkesinde ise durum böyle değil­dir; çünkü orada, bu siyasal tekel milyonlarca işçinin yararlarına uygundur ve gitgide artan bir ölçüde, sınıfsız bir toplumun kurul­masına dayanmaktadır. Faşist bir ülkede, faşistlerin partisi sınıfla­rı ve sınıf çelişkilerini ortadan kaldırmayı amaç edinemez. Burjuva partilerin yasal varlığına son verir. Fakat onların b ir çoğu yasa-dışı varolmaya devam ederler, Komünist Partisi de yasa-dışı olma koşul­larında bile ilerlemeye devam ederek çelikleşir, sağlamlaşır ve pro­letaryanın faşist diktatörlüğe karşı mücadelesine önderlik eder. Bundan ötürüdür ki, sınıf çelişkilerinin kamçısı altında, faşizmin siyasal tekeli parçalanmaya mahkûmdur.

Faşist diktatörlüğün dengesiz oluşunun bir başka nedeni de. faşizmin anti-kapitalist demagojisi ile tekelci burjuvaziyi en korsan­ca yollardan zenginleştirme politikası arasındaki karşıtlığın, faşiz­min sınıfsal yapısını ortaya koymayı kolaylaştırması ve kiitle taba­nını sarsıp daraltmaya yönelmesidir.

Ayrıca, faşizmin zaferi kütlelerin derin nefret ve öfkesini üstü­ne çeker, onların devrimcileşmesine yardım eder ve proletaryanın

771

faşizme karşı birleşik cepheyi kurabilmesi için güçlü bir durtu olur.Faşizm bir ekonomik ulusçuluk (otarşi) politikası izleyerek ve

savaşa hazırlanmak amacıyla ulusal gelirin çoğunu eline geçirerek, ülkenin bütün ekonomik yaşamını baltalar ve kapitalist devletler arasındaki ekonomik savaşı hızlandırır. Burjuvazinin içinde beliren anlaşmazlıklara, halkın gözünde faşist devlet erkinin dengalıhgım baltalayan keskin ve bazan da kanlı çatışmalar niteliğim verir. t*e- çen yılın 30 Haziranında* Almanya’da olduğu gibi, kendi takipçile­rini öldüren bir hükümet, faşist burjuvazinin bir başka kesiminin kendisine karşı silâhlı bir mücadele açuğı faşist bir hükümet (Avus­turya’daki Nasyonal Sosyalist putsch [başarısız darbe girişimi] Po­lonya, Bulgaristan, Finlandiya ve başka ülkelerde faşist hükümete karşı bireysel faşist grupların şiddetli saldırıları) — bu nitelikteki bir hükümet, geniş küçük-burjuvazi kütlesinin gözünde otoritesiniuzun süre koruyamaz.

İşçi sınıfı, burjuva kampındaki karşınlık ve a n la ş m a z l ık la rd a nyararlanabilmelidir, fakat faşizmin kendi kendini yiyip bitireceği hayalini de beslememelidir. Faşizm otomatik olarak çekmeyecektir. Ancak işçi sınıfının devrimci etkenliği, faşist diktatörlüğü baltala­mak ve devirmek için, burjuva kampındaki kaçınılmaz anlaşmaz­lıklardan yararlanabilir.

Burjuva demokrasisinin kalıntılarını yok ederek, uluorta şıd detli bir hükümet sistemi olma düzeyine yükselterek, faşizm demok­rasi hayallerini sarsar ve işçi sınıfının gözünde yasanm otoritesini yıkar. İşçilerin faşizme karşı silâha sarıldıkları Avusturya ve Ispan­ya gibi ülkelerde, bu özellikle doğrudur. Avusturya’da, Schutzbund’ un ve Komünistlerin kahramanca mücadelesi, yenik düşmesine rağ­men, faşist diktatörlüğün dengesini daha başından bozmuştur.

Ispanya’da burjuvazi işçilerin ağzına faşizm gemini takamamış- tır. Avusturya ve Ispanya’daki silâhlı mücadeleler, gittikçe genişle­yen işçi kütlelerinin devrimci b ir sınıf mücadelesinin zorunluluğu­nu kavram aları sonucuna varmıştır.

Ancak, İkinci Enternasyonalin fazlasıyla eskimiş kuramcısı Kari Kautsky gibi, korkunç philist inekler (aşağılık küçük-burjuvalar) ve

’ • H itler’i devirecek «ikinci bir devrim»in hazırlandığı bahanesiyle 30 Haziran1934 sabahı, SA hücum bölükleri örgütünün bütün önderleri tutuklanmış ve başlıca komutanları, SA'nın başında bulunan Bakan R ö h m ie birlikte oldukları yerde vu­rulmuşlardı. Bu harekât, M ünih'te Hitler’in ve Berlin’de G öring’in kendi yönetim ­leri altında yürütülmüştü. Binlerce komutan tutuklanmış ve SA da kökten arındırı­lıp yeniden örgütlenmek üzere geçici olarak dağıtılmıştı. Bu işi yapması için H ltlcri, demagojik «ikinci bir devrim» propagandasına son verdirmek ve bu görüşün SA ara­sındaki savunucularım yok ettirmek amacıyla, doğrudan doğruya büyük burjuvazi

-Dernin baskısı zorlamıştı.

772

burjuva uşakları, Avusturya ve Ispanya’da silâha sarıldıkları için işçileri kınamaya kalkışabilecek yetenektedirler. Avusturya ve İs- panya'daki işçi hareketi, bu ülkelerdeki işçiler Kautsky’lerin hain öğütlerine kulak verseydiler bugün neye dönerdi ki? İşçi sınıfının saflarında tam bir moral çöküntüsü olurdu. Lenin der ki,

«îç savaş okulu, halkı etkilemekten geri kalmaz. Bu sert bir okuldur, eğitim programının tüm ü içinde, ister istemez karşı - devrimin zaferleri, kudurmuş gericilerin aldatmacaları, eski hükümetlerin başkaldıranlara verdikleri vahşi cezalar vb. hep vardır. Fakat ancak, düpedüz ukalâlarla bunamış mum­yalar, ulusların bu acılı okula girmelerine üzülebilirler; bu okul ezilen sınıflara iç savaşı nasıl yürüteceklerini öğretir; mu­zaffer bir devrimi nasıl gerçekleştireceklerini öğretir; bugü­nün köle kütlelerinde, çiğnenmiş, uyuşuk, bilisiz kölelerin her zaman gönüllerinde besledikleri o nefreti yoğunlaştırır, bu da o köleleri köleliklerinin ayıbının bilincine vardıkları zaman tarihin en büyük başarılarına yöneltir.»*

Faşizmin Almanya’daki zaferini, bildiğimiz gibi, yeni bir faşist hücum dalgası izlemiş, bu yeni dalga, Avusturya’da Dollfuss’un provokasyonuna, Ispanya'da kütlelerin devrimci başarılarına karşı yeni karşı-devrimci saldırılara, Polonya’da anayasanın faşist reform­larla değiştirilmesine, yol açtığı gibi Fransa’da da silâhlı faşist bir­liklerinin 1934 Şubatındaki darbe girişimlerini itelemiştir. Fakat bu zafer ve faşist diktatörlüğün çılgınca coşkunluğu, faşizme karşı pro­letaryanın uluslararası çapta bir birleşik cephe kurulması için karşı- hareketini davet etmiştir.

Faşizmin işçi sınıfına karşı genel saldırısının işareti olan Reic­htag yangını, sendikaların ve işçi sınıfının başka örgütlerinin ele ge­çirilip yağmalanması, faşist barakalarının ve toplama kamplarının çatılarından yükselen işkence altındaki anti-faşistlerin iniltileri, ilerleyen faşizme karşı ortak bir mücadele vermek için Komünist­lerin yaptığı öneriyi reddeden Alman Sosyal Demokrat önderlerinin oynadıkları gerici, yıkıcı rolün sonuçlarının neler olduğunu kütlele­re apaçık göstermektedir. Bu gelişmeler kütleleri, faşizmi devirmek için, işçi sınıfının bütiin güçlerini birleştirmenin zorunlu olduğuna inandırmıştır.

Hitler’in zaferi, Fransa’da da işçi sınıfının faşizme karşı birle­şik bir cephe yaratması için güçlü b ir neden oldu. Hitler’in zaferi, işçilerde yalnızca, Alman işçilerinin başlarına çöken kadere karşı b ir korku uyandırmakla. Alman sınıf kardeşlerinin cellâtlarına kar­şı içlerinde nefret duyguları tutuşturm akla kalmadı, aynı zamanda,

* V.L Lenin, Biitün Y apıtları, (Rusça Basım) Cilt X V . s. 160.

Almanya’da işçi sınıfının başına gelenlerin hangi koşullar altında olursa olsun kendi ülkelerinde tekrarlanmasına izin vermemek yo­lundaki azimlerini de pekiştirdi.

Bütün kapitalist ülkelerde birleşik bir cepheye doğru yapılan bu güçlü atılımlar, yenilginin verdiği derslerin boşa gitmediğini göstermektedir. İşçi sınıfı yeni bir yoldan hareket etmeye başlamak­tadır. Komünist Partilerin birleşik bir cephe örgütlenmesindeki gi­rişkenlikleri ve faşizme karşı mücadelede Komünistlerin, devrimci işçilerin gösterdikleri üstün fedakârlıkları. Komünist Enternasyona­lin prestijini eşi görülmemiş bir biçimde arttırm ıştır. Aynı zaman­da, İkinci Enternasyonal de derin bir buhran geçirmektedir — Al­man Sosyal Demokrasisinin iflâsından beri özellikle belirginleşen ve özellikle hızlanan bir buhran. Sosyal Demokrat işçiler, bütün dehşet ve barbarlıklarıyla faşist Almanya’nın, son çözümlemede, Sosyal Demokrasinin burjuvaziyle sınıf işbirliği politikasının sonucu olduğunu gitgide daha rahatlıkla görebilmektedirler. Bu kütleler, Alman Sosyal Demokrat önderlerinin proletaryayı artlarında sürük­ledikleri yoldan bir daha geçmemek gerektiğini gitgide artan bir açıklıkla kavramaktadırlar. İkinci Enternasyonal kampında hiç bir zaman bugünkü kadar çok ideolojik çatışma olmamıştı. Bütün Sos­yal Demokrat Partilerde bir farklılaşma sürecidir gidiyor. Bu par­tilerin saflarında başlıca iki kamp oluşmaktadır: Sosyal Demokrat­larla burjuvazi arasındaki bloku her ne pahasına olursa olsun ko­rumaya çalışan ve Komünistlerle birleşik bir cephe kurmayı şiddet­le reddeden gerici unsurların kampının yanısıra, burjuvaziyle sınıf işbirliği politikasının doğruluğundan kuşkulanan, Komünistlerle bir­leşik bir cephe kurulmasından yana olan ve devrimci sınıf mücade­lesini gittikçe daha çok benimseyen bir devrimci unsnırlar kampı da belirmeye başlamaktadır.

Böylelikle, kapitalist sistemin gerilemesi sonucunda ortaya çı­kan faşizm, uzun sürede, bu sistemin daha da çözülmesine yol açan bir etken olmaktadır. Böylelikle, Marxizmi, işçi sınıfının devrimci hareketini gömmeye kalkışan faşizm, yaşam ve sınıf mücadelesi di­yalektiğinin bir sonucu olarak, kendi mezarım kazacak güçlerin, kapitalizmin mezar-kazıcılarınm daha da gelişmesine önayak olmak­tadır.

İşçi Sınıfının Faşizme Karşı Birleşik Cephesi

Yoldaşlar, kapitalist ülkelerdeki milyonlarca işçi ve çalışan halk, «Faşizmin erk başına gelmesi nasıl önlenebilir ve erki ele geçirdik­ten sonra faşizm nasıl devrilebilir?» sorusunu sormaktadır. Komü­nist Enternasyonal buna şu cevabı verir: İlk yapılacak iş, başlangıç-

774

tdki iş, birleşik bir cephe kurmak, her fabrikada, her yörede, her bölgede, her ülkede, bütün dünyada işçilerin eylem birliğini sağla­maktır. Proletaryanın ulusal ve uluslararası çapta eylem birliğinin sağlanması, işçi sınıfım yalnızca başarılı savunmaya değil, faşizme, kendi sınıf düşmanına karşı yöneltilecek başarılı karşı-saldırıya da yetenekli kılan güçlü bir silâhtır.

Birleşik Cephenin Önemi

Komünist Enternasyonal ile İkinci Enternasyonalin parti ve ör­gütlerini destekleyenler ortak eyleme girişselerdi, kütlelerin faşist saldırıyı daha kolay püskürtecekleri ve işçi sınıfının siyasal önemi­ni yükseltecekleri açık değil midir?

Şurası da var ki, bu iki Enternasyonalin partilerinin faşizme karşı ortak eylemi, yalnızca onların bugünkü üyelerini, Komünist­leri ve Sosyal Demokratları etkilemekle kalmayacaktı; Katolik, Anarşist ve örgütlenmemiş işçilerin, hatta geçici olarak faşist dema­gojiye kurban gitmiş işçilerin bile saflan üstünde güçlü b ir etki ya­ratacaktı.

Üstelik, proletaryanın güçlü birleşik cephesi, çalışan halkın bü­tün öteki tabakaları üstünde de, köylüler üstünde, şehirli küçük-bur- juvazi üstünde, aydınlar üstünde çok büyük bir etki yapacaktı. Bir birleşik cephe, kararsız kalan gruplarda işçi sınıfının gücü hakkın­da bir inanç yaratırdı.

Fakat her şey bununla da bitmiyor. Emperyalist ülkeler prole­taryasının olası bağlaşıkları (muhtemel müttefikleri) yalnızca ken­di ülkelerinin çalışan halkı içinde değil, sömürge ve yan sömürge­lerin ezilen ulusları içinde de vardır. Proletarya ulusal ve uluslar­arası düzeylerde bölündüğü ve kesimlerinden biri, burjuvaziyle iş­birliği politikasını, özellikle sömürge ve yan-sömürgelerdeki baskı düzenini desteklediği sürece, işçi sınıfı ile sömürge ve yarı-sömür- gelerin ezilen halkları arasında bir engel bulunacak ve dünya çapın­daki anti-emperyalist cephe zayıflayacaktır. Emperyalist ülkelerin eylem birliğine ulaşmış proletaryasının, sömürge halklarının kur­tuluş mücadelesini destekleme doğrultusunda attığı her adım, sö­mürge ve yan-sömürgeleri dünya proletaryasının en önemli yedek güçlerinden biri durumuna getirmek demektir.

Ve nihayet, proletaryanın uluslararası eylem birliğinin, proleter devleti ve sosyalizm ülkesi olan Sovyetler Birliği’nin gittikçe çoğa­lan gücüne dayandığını düşünecek olursak, ulusal ve uluslararası düzeylerde proletaryanın eylem birliğini gerçekleştirmekle ne kadar geniş gelişme olanaklarımn önümüze açıldığını görürüz.

Bağlı oldukları parti ya da örgüte bakmaksızın işçi sınıfının bü­

775

tün kesimlerinin eylem birliği, işçi sınıfının çoğunluğunun kapita­lizmin devrilmesi ve proleter devrimin zaferi için birleşmesinden önce bile zorunludur.

Teker teker ülkelerde ve bütün dünyada proletaryanın bu ey­lem birliğini gerçekleştirmek olanaklı mıdır? Evet. Ve tam da şu anda olanaklıdır. Komünist Enternasyonal eylem birliği için tek bir koşul öne sürmektedir, bütün işçilerin kabul edebileceği temel bir koşul: eylem birliği faşizme, sermayenin saldırısına, savaş tehdidi­ne, sınıf düşmanına yöneltilmelidir. Koşulumuz budur.

Birleşik Cephenin Kapsamı ve Biçimleri

Bugünkü aşamada birleşik cephenin esas kapsamı nedir ve ne olmalıdır? tşçi sınıfının en önde gelen ekonomik ve siyasal çıkarla­rının korunması, işçi sınıfının faşizme karşı savunulması, bütün ka­pitalist ülkelerde birleşik cephenin başlangıç noktası ve temel kap­samını meydana getirmelidir.

Kendimizi yalnızca proletarya diktatörlüğü mücadelesinin açık gereklerine vermemeliyiz. Kütlelerin en önemli ihtiyaçlarından, ge­lişmenin bugünkü aşamasında içinde bulundukları döğüşme yetene­ği düzeyinden çıkan sloganlar ve mücadele biçimleri aramalı ve bunları öne sürmeliyiz.

Kapitalist yağmaya ve faşist barbarlığa karşı kendilerini savun­mak için bugün ne yapmaları gerektiğini kütlelere göstermeliyiz.

Değişik eğilimleri olan işçi örgütlerinin ortak eyleminin yardı­mıyla, çalışan kütlelerin en önemli çıkarlarını savunmak için en ge­niş birleşik cepheyi yaratmaya çabalamalıyız. Bu demektir ki:

Birincisi, buhranın sonuçlarının yükünü, egemen sınıfların, ka­pitalistlerin ve toprak ağalarının — bir kelimeyle, zenginlerin omuz­larına gerçekten aktarmak için ortak mücadele.

İkincisi, çalışan halkın kazançlarını ve haklarını savunmak için her türlü faşist saldırıya karşı, burjuva-demokratik özgürlüklerin kaldırılmasına karşı ortak mücadele.

Üçüncüsii, yaklaşan emperyalist savaş tehlikesine karşı ortak mücadele, böyle bir savaşın hazırlanmasını güçleştirecek b ir müca­dele.

îşçi sınıfını, durumda bir değişikik olunca, mücadele biçim ve yöntemlerinde hızlı değişiklikler yapabilmesi için bıkmadan hazır­lamalıyız. Hareket büyüyüp işçi sınıfının birliği pekiştikçe, daha ile­riye gitmeli, siyasal bir kütle grevini örgütlemeye yönelerek serma­yeye karşı savunmadan saldırıya geçişi hazırlamalıyız. Bu gibi bir grevin en önemli koşulu, söz konusu ülkelerdeki belli başlı sendika­ları hareketin içine çekmektir.

Komünistler elbette, kütlelerin. Komünist eğitimi, örgütlenmesi ve seferber edilmesi gibi kendi bağımsız çalışmalarım b ir an bile bir yana itemezler ve itmemelidirler. Böyle olmakla birlikte, işçile­rin eylem birliğine ulaşmalarım sağlamak için, proletaryanın s ı n ı f

düşmanlarına karşı, Sosyal Demokrat Partilerin, reformcu sendika­ların ve çalışan halkın öteki örgütlerinin ortak eylemini gerçekleş­tirecek kısa ve uzun vadeli anlaşmalar yapmaya da çalışmalıdırlar. Bütün bu hareketlerde başlıca ağırlık, yerel kütle eylemini geliştir­meye, yerel anlaşmalarla, yerel örgütler aracılığıyla yürütm eye ve­rilmelidir. Onlarla yapılan bütün anlaşmaların koşullarını sadakat- la yerine getirmekle birlikte, birleşik cepheye katılacak kişi ve ör­gütlerin ortak eylemi sabote eden bütün hareketlerini acımadan göz­ler önüne sereceğiz. Anlaşmaları bozmaya yönelecek her girişimi -böyle girişimler olabilir-, kütlelere seslenmekle cevaplandıracağız, bir yandan da bozulan eylem birliğini usanmaksızın onarmaya gay­re t edeceğiz.

Söylemek bile gerekmez ki, birleşik cephenin uygulamada ger­çekleştirilmesi, işçi örgütlerinin niteliğine ve içinde bulundukları koşullara, ulaşmış oldukları siyasal düzeye, o ülkenin durumuna, uluslararası işçi hareketinin ilerlemesinde beliren değişikliklere vb. bağlı olarak, ayrı ayrı ülkelerde ayrı ayrı biçimler alacaktır.

Bu biçimler arasında örneğin şunlar sayılabilir: işçilerin her ayrı olayda belirli durumlara, kişisel isteklere ya da ortaklaşa bir platforma dayanarak yürütecekleri eş-güdümlü ortak eylem; birey­sel girişimlerde ya da bütün endüstrilerde eş-güdümlü eylemler; yöresel, bölgesel, ulusal ya da uluslararası çapta eş-güdümlü ey­lemler; işçilerin ekonomik mücadelesini örgütlemek, siyasal kütle eylemini yürütmek, faşist saldırılarına karşı ortak benlik-sauımma- sım örgütlemek için eş-güdümlü eylemler, siyasal tutuklulara ve ailelerine yardım ve toplumsal gericiliğe kaışı mücadele etmek için eş-güdümlü eylemler; gençlerin ve kadınların yararlarını savunmak yolunda, kooperatif hareket, kültürel çalışmalar, spor gibi alanlar­da ortak eylemler, vb.

Örneğin Fransa da olduğu gibi, ortak eylemi öngören bir anlaş­ma yapmak ve birleşik cepheye katılan partiler ve örgütler arasın­da ilişki sağlayacak komiteler kurmakla yetinmek, yeterli olmaz. Bu. ancak ilk adımdır. Anlaşma, ortak eylemi sağlamanın yardımcı bir yoludur, fakat kendi başına bir birleşik cephe değildir. Komü­nist ve Sosyalist Partilerin önderleri arasında ilişki sağlayacak bir kurul, ortak eylemin gerçekleştirilmesini kolaylaştırmak için zorun­ludur, fakat kendi başına, birleşik cephede gerçek bir gelişme ve en geniş kütleleri faşizme karşı mücadeleye çekmek için yeterli ol­maktan çok uzaktır.

777

Komünistler ve bütün devrimci işçiler, fabrikalarda, işsizler ara­sında, işçi sınıfı mahallelerinde, kasaba halkından ve köylülerden se­çilmiş (faşist diktatörlük olan ülkelerde de — birleşik cephe hareketi­ne katılanların en yetkili olanlarından atanmış) birleşik cephe için parti-dışı sınıf organları kurulmasına çalışmalıdırlar. Ancak bu gibi organlar, örgütlenmemiş işçi kütlelerini birleşik cephe hareketine çe­kebilir, kapitalist saldırıya, faşizm ve gericiliğe karşı savaşmak için zorunlu kütle girişkenliğinin gelişmesine yardım edebilir ve yine bu temele dayanarak, gerekli yaygın ve etkin birleşik cephe safları ku­rup kapitalist ülkelerdeki yüzlerce ve binlerce parti-dışı (partisiz) Bclşeviği eğitebilirler.

Örgütlenmiş işçilerin ortak eylemi başlangıçtır, temeldir. Fakat, işçilerin büyük çoğunluğunun örgütlenmemiş bir kütle durumunda bulunduğu olgusunu da gözden kaçırmamalıyız. Örneğin Fransa'da bütün işçilerin sayısı onbir milyonken, örgütlenmiş işçiler -Komünis­tiyle, Sosyalistiyle, çeşitli eğilimlerdeki sendika üyeleriyle- topu topu bir milyon kadardır. Büyük Britanya'da toplam işçi sayısı ondört mil­yonken, çeşitli eğilimlerdeki sendika ve parti üyelerinin sayısı aşağı vukan beş milyondur. Amerika Birleşik Devletleri’nde beş milyon kadar işçi örgütlüdür, oysa bu ülkede otuz sekiz milyon işçi vardır. Aynı oran, bir çok başka ülkeler için de geçerlidir. «Normal» zaman­larda, bu kütle genellikle siyasal yaşama katılmaz. Ama bugün, bu dev kütle gittikçe hareketlenmekte, siyasal yaşama itilmekte ve siya­set meydanında boy göstermeye başlamaktadır.

Kütlelerin saflarında bir birleşik cephe yaratmanın, yaymanın ve güçlendirmenin en iyi yolu, partili olmayan sınıf organları oluş­turm aktır. Bu organlar, aynı zamanda, işçi sınıfının gelişen birleşik eylemini bozmak isteyen birleşik cephe düşmanlarına karşı da en iyi kalelerdir.

Anti-Faşisl Halk Cephesi

Çalışan halk kütlesini faşizme karşı seferber ederken, proleter birleşik cephesi temeli üzerinde geniş bir anti-faşist halk cephesi oluşturmak, özellikle önemli bir görevdir. Proletaryanın bütün mü­cadelesinin başarılı olması, kendisi ile emekçi köylülerin ve bu köylülerle birlikte, endüstrisi gelişmiş ülkelerde bile nüfusun çoğun­luğunu teşkil eden şehirli küçük-burjuvazi esas kütlesi arasında bir savaş ittifakı kurulmasıyla yakından ilgilidir.

Faşizm, bu kütleleri kendi yanma çekmek istediği için, kışkırt­malarında, küçük-burjuvaziyi «Kızıl felâket.» umacısıyla korkutarak şehirde ve köyde çalışan insanlar kütlesini devrimci proletaryanın karşısına dikmeye çalışır. Biz. bu silâhı onu yapanlara karşı çevir-

melı ve çalışan köylülere, esnaflara, aydınlara gerçek tehlike tehdidi­nin nereden geldiğini göstermeliyiz. Vergi ve resimlerin yükünü köy­lünün omuzlarına yığan ve ondan tefeci faizi sıkıp çıkaranların kim­ler olduğunu somutça göstermeliyiz; toprağın en iyisi ve zenginliğin her çeşidi kendilerindeyken, köylüyü ve ailesini kendi tarlasından çı­karıp işsizliğe ve yoksulluğa mahkûm edenler kimlerdir, göstermeli­yiz. Esnafı ve el zanaatçılarını dayanılmaz vergiler, resimler, yük­sek kiralar ve rekabetle yıkan, çalışan aydınların büyük kütleleri­ni sokağa atan ve işsiz bırakanların kimler olduğunu somutça, sa­bırla ve ısrarla açıklamalıyız. Ama bu da yetmez.

Anti-faşist bir Halk Cephesi kurmak için gerekli en temel, en ke­sin şey, devrimci proletaryanın azimli eylemidir — bu eylem, halkın bu kesimlerinin, özellikle çalışan köylülerin zaten proletaryanınkilere uygun olan isteklerini savunmalı ve mücadele süreci içinde bu istekle­ri, işçi sınıfının istekleriyle birleştirmelidir.

Anti-faşist bir Halk Cephesi kurarken, çek sayıda köylü ve şehirli küçük-burjuvazi kütlesinden oluşan örgüt ve partilere doğru biçimde yaklaşmak çok önemlidir.

Kapitalist ülkelerde -ister siyasal, ister ekonomik nitelikte olsun- bu parti ve örgütlerin çoğunluğu, hâlâ burjuvazinin etkisi altındadır ve orun ardından giderler. Bu parti ve örgütlerin toplumsal birleşimi türdeş değildir (heterojendir).. Bunlarda zengin köylülerin yamsıra topraksız köylüler, büyük iş adamlarının yamsıra küçük dükkâncı­lar da bulunur, fakat denetim birincilerin, büyük sermayenin ajan­larının elindedir. Bu bizi büyük üye kütlesinin çoğu kez önderlerinin gerçek siyasal niteliklerini önemsemediğini hatırlayarak, başka baş­ka örgütlere başka başka yollardan yaklaşmak zorunda bırakır. Bur­juva önderlerine rağmen, belli koşullar altında, bu örgütleri, par­tileri ya da bunların bazı kesimlerini anti-faşist Halk Cephesinden yana çekebiliriz ve çekmeye çalışmalıyız. Örneğin bugün Fransa'da Radikal Parti’nin. Amerika Birleşik Devletleri’nde çeşitli çiftçi ör­gütlerinin. Polonya’da «Stıonnictwo Ludowe»nin (Halk Partisi adı­nı taşıyan demokratik bir köylü partisi), Yugoslavya’da Hırvat Köy­lü Partisi’nin, Bulgaristan’da Tarım Birliği’nin ve Yunanistan’da Tarımcılar’m durumu böyledir. Fakat, bu parti ve örgütleri bir bü­tün olarak Halk Cephesine çekme olanağı bulunsun bulunmasın, taktiğimiz, her türlü koşullar altmda, bu örgütlerdeki küçük köylü­leri, esnafları, zanaatçıları vb. anti-faşist Halk Cephesine çekmeye yönelmelidir.

Bövlece, görüyorsunuz ki, bu alandaki çalışmalarımız boyunca sık sık düştüğümüz bir yanlışa, köylülerin, esnafların ve şehirler­deki küçük-burjuvazi kütlesinin çeşitli örgüt ve partilerini ihmal etme ya da küçük görme yanlışına kesinlikle son vermemiz gerekir.

779

Birleşik Cephe Hükümeti

Yoldaşlar, işçi sınıfının birleşik cephesini kurmak yönünden ce sur ve azimli adımlar attık ve şimdi de tam bir tutarlılıkla bunu ger­çekleştirmeye hazırız.

Biz Komünistlere, birleşik cepheyi yalnızca belirli istekler için mi savunduğumuzu, yoksa iş birleşik cephe temeli üstünde bir hükü­met kurmaya bile gelirse sorumluluğu paylaşmaya hazır olup olmadı­ğımızı sorsalar, sorumluluğumuzun tam bilincinde olarak şöyle karşı­lık veririz: Evet, biz proletaryanm çıkarları bakımından, bir proletar­ya birleşik cephesi ya da anti-faşıst bir Halk Cephesi hüküm eti kurul­masının yalnızca olanaklı değil, aynı zamanda zorunlu olacağı bir du­rum un ortaya çıkabileceğini kabul ediyoruz. Ve bu durumda, böyle bir hükümetin kurulmasını tereddütsüz savunacağız.

Ben burada, proletarya devriminden sonra kurulabilecek bir hü­kümetten söz etmiyorum. Bir ülkede, burjuvazinin devrimle düşürül­mesinden hemen sonra. Komünist Partisi ile devrime katılan belli bir parti (ya da onun sol kanadı) arasındaki hükümet blokuna dayanan bir Sovyet hükümetinin kurulabilmesi, besbelli, hiç de olanaksız değildir. Ekim Devriminden sonra, bildiğimiz gibi, zafere ulaşan Rus Bolşeviklerinin Partisi Sovyet hükümetine Sol Eser’lerin (SR: Sos­yalist Devrimci’lerin) temsilcilerini de soktu. Bu, Ekim Devrimi za­ferinden sonraki ilk Sovyet hükümetinin özel bir niteliğiydi.

Ben burada böyle bir durumdan değil, Sovyet devriminin zaferi­nin arifesinde ya da bundan önce kurulabilecek bir birleşik cephe hükümetinden söz ediyorum.

Bu ne türlü bir hüküm ettir ve hangi durumda böyle bir hüküme­tin kurulması düşünülebilir?

Bu hükümet, öncelikle faşizme ve gericiliğe karşı bir mücadele hükümetidir. Bu hükümet, birleşik cephe hareketinin sonucunda doğan b ir hükümet olmalı ve hiç bir şekilde Komünist Partisinin etkenliğini ve işçi sınıfının kütle örgütlerim sınırlamamak, tersine karşı-devrimci büyük malî sermaye sahiplerine ve onların faşist ajan­larına karşı sağlam tedbirler almalıdır.

Belirli bir ülkedeki Komünist Partisi, büyüyen birleşik cephe hü­kümetine dayanarak, uygun bir zamanda, iyi-tanımlanmış bir anti-fa- şist plâtform üstünde böyle bir hükümetin kurulmasını isteyecektir.

Hangi nesnel (objektif) koşullar altında böyle bir hükümetin ku­rulması olanak kazanacaktır? Bu soruya en genel terimlerle şöyle karşılık verilebilir: egemen sınıfların güçlü olarak büyüyen anti-fa- şist kütle hareketiyle uğraşmaya mecalleri kalmayacağı siyasal bir buhran koşulları altında böyle bir hükümet kurulabilir. Fakat bu yal­nızca. soruna böyle bakmadan uygulamada bir birleşik cephe hükû-

780

metinin pek kurulamayacağı, genel bir görüş açısıdır. Ancak belirli özel öngereklerm varlığı, böyle bir hükümetin kurulmasını siyasal bakımdan çok önemli bir ödev olarak gündeme geçirebilir. Bence, bu bağlamda en çok göz önünde tutulması gereken öngerekler şun­lardır:

Bir kere, burjuvazinin devlet mekanizması yeterince çözülmüş ve felce uğramış bulunmalıdır ki, burjuvazi gericiliğe ve faşizme karşı mücadele edecek b ir hükümetin kurulmasını önleyemesin.

İkinci olarak, çalışan geniş halk kütleleri, özellikle kütle sendikala­rı, Komünist Partisinin önderliği altında bir Sovyet hükümeti kurul­ması için ayaklanmaya hazır olmakla birlikte, faşizme ve gericiliğe karşı coşkun bir başkaldırma durumunda olmalıdır.

Üçüncü olarak, birleşik cepheye katılan Sosyal Demokratların ve öteki partilerin saflarındaki farklılaşma ve kökleşme o noktaya ulaş­mış olmalıdır ki, bunların önemli bir bölümü, faşistlere ve öteki ge­ricilere karşı acımasız tedbirler alınmasını istesinler, faşizme karşı Komünistlerle birlikte savaşsınlar ve kendi örgütlerindeki Komüniz­me düşman olan gerici kanadı açıkça karşılarına alsınlar.

Bu engereklerin ne zaman ve lıangi ülkelerde yeterli bir ölçüde varolacağını önceden söylemek olanaksızdır. Fakat böyle b ir olasılık kapitalist ülkelerin hiç birinde gözden çıkarılamayacağı için, biz bu­nu hesaba katmalı ve yalnızca ona doğru yönelip kendimizi hazırla­makla kalmamalı, işçi sınıfını da gereği gibi uyarlamalıyız.

Bu sorunu bugün buraya tartışm a konusu olarak getirişimiz de, besbelli ki, son yıllarda bir takım ülkelerdeki birleşik cephe hareke­tinin gerçekten büyümesiyle ilgili olduğu gibi, bizim durumu ve ya­kın gelecekte olabilecek gelişmeleri değerlendirişimizle de ilgilidir. On yıldan uzun bir süredir kapitalist ülkelerdeki durum, bu gibi bir sorunun Komünist Enternasyonal tarafından tartışılmasını gerekli kılmamıştı.

Hatırlarsınız yoldaşlar, 1922’deki Dördüncü Kongremizde ve yine 1924’teki Beşinci Kongrede işçilerin hüküm eti sloganı mı yoksa işçile­rin ve köylülerin hükümeti sloganı mı sorunu tartışılıyordu. Başlan­gıçta tartışma, bizim bugün ele aldığımıza benzetilebilecek bir sorun üstünde dönüyordu. O zaman Komünist Enternasyonalde bu sorunun ve özellikle onunla ilgili olarak düşülen siyasal yanilgiların çevresin­de yapılan tartışmalar, bugüne değin bu konudaki Bolşevik çizgisinden Sağ ya da «Sol» sapmalar tehlikesine karşı uyanık bulunmamızı sağ­lamak bakımından önemlerini korumuşlardır. Onun için. Partilerim i­zin bugünkü politikaları yönünden gerekli dersler çıkarmak amacıyla, bu yanılgılardan bir kaçına kısaca değineceğim.

781

İlk yanlışlar dizisi, bir işçiler hükümeti sorunu ile bir siyasal buh­ranın varlığı arasındaki bağın açıkça ve sağlamca kurulamamasından çıkmıştı. Bundan ötürü, Sağ oportünistler, konuyu sanki biz her «nor­mal» durumda. Komünist Partisi’nin desteklediği bir işçiler hükümeti­nin kurulmasına çabalıyormuşuz gibi yorumlayabilmişlerdi. Öte yan­dan, aşın-Sollar da, ancak burjuvazinin silâhlı bir ayaklanmayla dev­rilmesinden sonra kurulacak bir işçiler hükümetini doğru buluyor­lardı. Her iki görüş de yanlıştır. Onun içindir ki, biz şimdi bu gibi yanlışları tekrarlamamak amacıyla, bir birleşik cephe hükümeti ku­rulmasının olanaklı ve siyasal bakımdan da gerekli olabileceği siya­sal buhranın ve kütle hareketinin kabarmasının belirgin, somut ko­şullarının kesinlikle doğra olarak değerlendirilmesi üzerinde ısrar­la duruyoruz.

İkinci yanlışlar dizisi, b ir işçi hükümeti sorunu ile proletaryanın militan kütlesinin birleşik cephe hareketi arasında bağ kurulamama­sından çıkmıştı. Bundan ötürü, Sağ oportünistler sorunu saptırabii- miş ve bunu, salt parlemanter birleşimler temeline dayanarak Sos­yal Demokrat partilerle bloklar kurma yolundaki ilkesiz taktiğe in­dirgemişlerdi.

Öte yandan, aşm-Sollar da, bütün sosyal demokratları özlerinden karşı-devrimci sayarak «Karşı-devrimci sosyal demokrasiyle koalis­yon istemiyoruz!» diye haykırıyorlardı.

Yine her iki görüş de yanlıştı ve şimdi biz, bir kere, genişletil­miş bir Sosyal Demokrat hükümetinden pek farklı olmayacak bir «işçiler hükümeti» görmeye hiç de istekli olmadığımızı ısrarla belir­tiyoruz. Hatta «işçilerin hükümetleri» deyimini bile kullanmamayı ye- ğinliyor ve bir birleşik cephe hükümetinden söz ediyoruz; bu ise siya­sal karakteri bakımından kendilerine çoğucası «işçi (ya da emek) hükümeti» adım veren bütün Sosyal Demokrat hükümetlerden kesin­likle farklı, ilkece farklı bir şeydir. Sosyal Demokrat hükümetin, ka­pitalist düzenin korunması için burjuvaziyle bir sınıf işbirliği yapma aracı olmasına karşılık, bir birleşik cephe hükümeti proletaryanın devrimci öncüsünün, bütün çalışan nüfusun çıkarları için, öteki an- ti-faşist partilerle işbirliği yapmasını sağlayan bir araçtır, faşizme ve gericiliğe karşı bir mücadele hükümetidir? Bu iki şey arasında kökten bir ayrılık olduğu apaçık ortadadır.

Öte yandan, Sosyal Demokrasinin iki ayrı kampı arasındaki farkı görmenin gereğini de belirtmek isteriz. Daha önce de işaret ettiğim gibi. Sosyal Demokrasinin içinde gerici bir kamp vardır, ama bunun vanısıra gitgide devrimcileşen (giyme içine almadan) Sol Sosyal De­mokrat işçilerin bir kampı da vardır ve bu kamp büyümektedir. Uy­gulamada bunların arasındaki kesin fark, işçi sınıfının birleşik cep­

782

hesine karşı takındıkları tavırdır. Gerici Sosyal Demokratlar birle­şik cepheye karşıdır; birleşik cephe hareketi onların burjuvaziyle uz­laşma siyasetini baltaladığı için, bu harekete kara çalarlar, onu sa­bote etmeye çalışır ve çözülmeye zorlarlar. Sol Sosyal Demokratlar ise birleşik ce-pheden yanadır; birleşik cephe hareketini savunur, ge­liştirir ve pekiştirirler. Bu birleşik cephe hareketi, faşizme ve gerici­liğe karşı militan bir hareket olduğu ölçüde, birleşik cephe hükü­metini gerici burjuvaziye karşı mücadeleye zorlayan sürekli bir itme gücü durumunda olacaktır. Bu kütle hareketi ne kadar güçlü olursa, hükümeti gericilere karşı savaşmakta o kadar kuvvetle destekleyebi­lir. Ve bu kütle hareketi aşağıdan yukarıya doğru ne kadar iyi ör gütlenmiş ve fabrikalarda, işsizler arasında, işçi mahallelerinde, şehir ve köylerdeki küçük insanlar arasında birleşik cephenin parti-dışı sı­nıf organları şebekesi ne kadar yayılmış olursa, birleşik cephe hükü­meti siyasetinin yozlaşması olanağına karşı güvence de o kadar bü­yük olacaktır.

Eski tartışmalarımız sırasında ışığa çıkan üçüncü yanlışlar dizi­si, tam da «işçi hükûmeti»nin pratik siyasetine değiniyordu. Sağ opor­tünistler, bir «işçiler hükümetinin burjuva demokrasisinin çerçevesi içinde» kalması ve dolayısıyle bu çerçevenin dışına çıkacak herhan­gi bir adım atması gerektiğini öne sürmüşlerdi. Öte yandan aşırı-Söl lar da, uygulamada bir birleşik cephe hükümeti kurmak için herhan­gi bir çaba göstermeyi reddetmişlerdi.

1923 te Saksonya ile Turingiya, işbaşındaki bir Sağ oportünist «işçiler hükümeti»nin açık bir örneğini veriyorlardı. Koministlerin Sol Sosyal Demokratlarla (Zeigner grubu) birlikte, bir Saksonya İşçi Hükümetine girmeleri, kendi başına yanlış bir şey değildi; te r­sine, Almanya’daki devrimci durum, bu hareketi tamamıyla doğru gösteriyordu. Ancak, Komünistler hükümete katılınca, yetke mevki­lerini en başta proletaryayı silâhlandırmak amacıyla kullanmalıydı­lar. Bunu yapmadılar. İşçiler arasındaki ev sıkıntısı, birçoklan kan la­rı ve çocuklarıyla birlikte başlarım sokacak bir çatı-altı bulamayacak kadar büyük olduğu halde, bir tek zenginin dairesine bile el koymak yoluna gitmediler. İşçilerin devrimci kütle hareketini örgütlemek için de hiçbir şey yapmadılar. Genellikle, «burjuva demokrasisi çerçe­vesi içinde» olağan parlemanter bakanlar gibi hareket ettiler. Bildi­ğiniz gibi, bu, Brandler ve izleyicilerinin oportünist siyasetlerinin bir sonucuydu. Bu sonuç öylesine bir iflâs oldu ki, bugün bile, devrimci­lerin işbaşına geldikleri zaman nasıl hareket etmemeleri gerektiğini göstermek için klâsik örnek olarak Saksonya hükümetine işaret edi­yoruz.

Yoldaşlar, biz bir birleşik cephe hükümetinden büsbütün başka

bir siyaset izlemesini istiyoruz. Ondan, durumun gerektirdiği ke­sin ve temel devrimci istemleri yerine getirmesini istiyoruz. Örne­ğin, üretimin denetimini, bankaların denetimini, polisin dağıtılmasını ve yerine silâhlı bir işçi milis gücünün konulmasını vb.

Onbeş yıl önce Lenin bizden «proletarya devrimine geçiş ya da yaklaşım biçimleri aramaya» dikkatimizi istemişti. Bir çok ülkelerde, birleşik cephe hükümeti en önemli geçiş biçimlerinden biri olabilir. «Sol» doktrinciler, Lenin’in bu uyarısını her zaman gözden uzak tu t­muşlardır. Bunlar, dar-kafalı propagandacılar olarak, «geçiş biçimle- ri»ni hiç önemsemeden, yalnızca «amaçlar»dan söz ediyorlardı. Öte yandan Sağ oportünistler de, işçiler de b.r diktatörlükten ötekine barışçı bir parlem anter geçiş hayali yaratmak maksadıyla, burjuvazi diktatörlüğü ile proletarya diktatörlüğü arasında özel bir demokra­tik ara aşaması kurmaya çalışıyorlardı. Bu hayali «ara aşama»ya «ge­çici biçim» de demişler ve kendi gül üşlerini desteklemek için Lenin - den sözler aktarmışlardı. Oysa, bu aldatmacanın gerçek niteliğini or­taya koymak sor değilen: çünkü Lenin proletarya devrimine geçişten ve yaklaşmaktan, yani burjuva diktatörlüğünü devirmekten söz etmiş­ti, yoksa burjuvazi ile proletarya diktatörlükleri arasında herhangi bir geçiş biçiminden değil.

Lenin proletarya devrimine geçiş biçimine niçin böylesine çok önem vermiştir? Çünkü kafasında bütün büyük devrimlerin temel yasası vardı: sorun, gerçekten çalışan geniş halk kütlelerini, başarılı bir erk mücadelesinin onsuz olanak bulamayacağı, devrimin öncü gücünden yana çekmek sorunu olunca, kütleler için propaganda ve kışkırtma onların kendi siyasal deneylerinin yerini tutamaz. Siyasal (ya da devrimci) bir buhran çıkar çıkmaz. Komünist önderlerin dev­rimci ayaklanma sloganları öne sürmelerinin yeteceği ve geniş kütle­lerin onların ardından gideceği sanısı, çokça düşülen «Sol» nitelik­le bir yanlıştır. Hayır, bu gibi bir buhran anında bile, kütleler hiç de böyle hareket etmeye hazır değillerdir. İspanya örneğinde bunu gör­müştük. Milyonlarca kişiye, en kısa zamanda, kendi deneylerine da­yanarak. ne yapmaları gerektiğini, nerede kökten bir çözüm bula­caklarını ve hangi partinin güvenlerine lâyık olduğunu kavramaları­na yardım etmek — geçiş sloganları da, «proletarya devrimine ge­çiş ya da yaklaşmanın özel biçimleri» de, başka şeylerin yanısıra, işte bu amaçlar için gereklidir. Aksi takdirde, küçük burjuva demokratik hayal ve geleneklerinin etkisi altında olan büyük halk kütlesi, dev­rimci bir durum olsa bile kararsız kalabilir, devrimin yolunu bula­madan eylemlerini geciktirebilir, boşu boşuna dönüp dolaşabilir — böylelikle de faşist cellâtların baltasının altına düşebilir.

Onun içindir ki, biz, bir siyasal buhran söz konusu olunca anti-

7ö4

faşist bir birleşik cephe hükümeti kurma olanağına işaret ediyoruz. Böyle bir hükümetin halkın düşmanlarına karşı gerçek bir mücade­leye giriştiği ve işçi sınıfıyla Komünist Partisini dilediğini yapmakta özgür bıraktığı ölçüde, biz Komünistler ona katıksız destek olacağız ve devrimin askerleri olarak ilk ate§ hattında yerlerimizi alacağız. Ama. kütlelere açıkça söylüyoruz: Sonul (nihaî) kurtuluşu bu hükü­met getiremez. Sömürücülerin sınıf egemenliğini devirecek durumda değildir, bu nedenle de faşist karşı-devrim tehlikesini kesinlikle orta dan kaldıramaz. Bu yüzden, sosyalist devrime hazırlanmak zorunlu­dur. K urtuluşu ancak ve ancak Sovyet erki getirebilir.

Dünya durum unun bugünkü gelişmesini değerlendirirken, bir çok ülkelerde bir siyasal buhranın olgunlaştığını görüyoruz. Bu du­rum, Kongremizin birleşik cephe hükümeti konusunda sağlam bir ka­rar almasını, çok ivedi ve önemli bir sorun haline getirmektedir.

Eğer Partilerimiz, kütlelerin devrimci eğitimi için, bir birleşik cephe hükümeti kurmak ve böyle bir hükümetin kurulması ve iş başın­da tutulması yolunda mücadele etmek fırsatından Bolşevikçe yarar­lanabilirlerse, bu, birleşik cephe hükümetinin kurulmasından yana çıkan siyasetimiz için en iyisi siyasal temellendirme olacaktır.

Faşizme Karşı İdeolojik Mücadele **

Partilerimizin anti-faşist mücadelesinin en zayıf yanlarından biri. faşizmin demagojisine karşı yetersiz ve çok yavaş tepki göstermeleri ve bugüne değin, faşist ideolojiye karşı mücadele sorunlarını ihmal edegelmeleridir. Burjuva ideolojisinin, budalalığı içinde çılgınlık noktasına kadar varan faşist ideoloji gibi gerici bir türünün herhan­gi bir kütle etkisi olabileceğine b ir çok yoldaşlar inanmamışlardı. Bu, büyük bir yanlıştı. Kapitalizmin çürüyüşü, ideoloji ve kültürünün içine kadar işler, bir yandan da geniş halk kütlelerinin umutsuz du­rumu, bazı kesimlerini, bu çürümenin ideolojik artıklarının bulaşıcı etkisine karşı açık bırakır.

Faşizmin ideolojik bulaşma gücünü asla küçümsememeliyiz. Tam tersine, biz de kendi payımıza, açık, kolay anlaşılır kanıtlara ve halk kütlelerinin ulusal psikolojisinin özellikleri bakımından doğru ve iyi- düşünülmüş bir yaklaşıma dayanan yaygın bir ideolojik mücadele geliştirmeliyiz.

Faşistler, her ulusun bütün tarihim didik didik ederek, bu ulu­sun geçmişinde yüceltilen ve kahramanca ne varsa, kendilerini on­ların hepsinin kalıtçıları (mirasçıları) ve şürdürücüleri gibi gösterme­ye, halkın ulusal duygularım inciten ve zedeleyen ne vars~onlann ' fıepsini de faşizmin düşmanlarına karşı silâh olarak kullanmaya çalış­maktadırlar. Almanya’da yüzlerce kihyı tek hir amaçio yayımlanmak

785

tadır — Alman halkının tarihini değiştirmek ve ona faşist bir renk vermek amacıyla. Türedi Nasyonal Sosyalist tarihçiler, Almanya’nın tarihini öylesine göstermeye çalışmaktadırlar ki, sanki sözde bir ta­rih yasası uyarınca, ulusal bir «kurtarıcımın, Alman halkının bir «Mesih»inin, Avusturya asıllı belli b ir onbaşının tarih sahnesinde belirmesine yol açan belli bir gelişim çizgisi, iki bin yıl boyunca kızıl bir kuşak gibi uzayıp gitmektedir. Bu kitaplarda. Alman halkı­nın gelmiş geçmiş en büyük kişileri faşist imişler gib i tanÂnrrTköy- lü hareketleri de faşist hareketin doğrudan doğruya öncüleri, haber­cileri gibi anlatılır.

Mussolini, Garibaldi’nin yiğit kişiliğinden kendisine pay çıkarmak için elinden geleni yapmaktadır. Fransız faşistleri, Jandark’ı kendi kahram anlan gibi öne sürmektedirler. Amerikan faşistleri. Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın Washington ve Llncoln’un geleneklerine da­yanmaktadırlar. Bulgar faşistleri (bin sekiz yüz) yetmişlerin ulusal kurtuluş hareketinden, halkın sevdiği Vassil Levski, Stefan K aradja ffibi kahram anlardan yararlanm aktadırlar.

Bütün bunların işçi sınıfının davasıyla iıic bir ilgisi olmadığını sanan, kütleleri kendi halklarının geçmişi hakkında tarih açısındıh\ doğru bir biçimde, gerçek b ir Marxist-Leninist ruhla aydınlatmak için hiç bir şey yapmayan, bugünkü mücadeleyi halkm gelenekleri ve geç­mişiyle birleştirmeyen Komünistler — ulusun tarihî geçmişindeki de­ğerli, herşeyi kütleleri aldatsınlar diye, bile bile, faşist tahrifçilerin

jullerine veriyorlar demektir.H ayır yoldaşlar, biz yalnızca bugünün ve geleceğin değil, halk­

larımızın geçmişinin de bütiin önemli sorunlarıyla ilgilenmek duru­mundayız. Biz Komünistler, işçilerin salt iş çıkarlarına dayanan dar bir politika gütmeyiz. Biz, dar-görüşlü sendika yöneticileri ya da or­la çağ esnaf ve zanaatçı loncalarının önderleri değiliz. Biz, modern toplumun en önemli, en büyük sınıfının -işçi sınıfının- sınıf çıkarları­nın temsilcileriyiz. Şimdiden dünyanın altıda birinde kapitalizmin boyunduruğunu üstünden atmış ve egemen sınıf haline gelmiş olan işçi sınıfının kaderinde, insanlığı kapitalist sistemin bütün acıların­dan kurtarm ak yazılıdır. Biz, bütün sömürülen emekçi tabakaların, yani bütün kapitalist ülkelerdeki ezici çoğunluğun canalıcı çıkarla­rını savunuyoruz.

Biz Komünistler her türlü burjuva ulusçuluğunun ilkece, uzlaş­maz düşmanlarıyız. Fakat ulus aerceai karşısında inkârcılığg sayma­lın (ulusal nihilizmin) savunucuları da değiliz ve asla böyle^ dav­

ranmamalıyız. işçileri ve bütün çalışan halkı proleter enternasyona­lizmi ruhuyla eğitmek, her Komünist Partisinin temel ödevlerinden biridir. Fakat bu durumun, kendisine çalışan geniş halk kütlelerinin

786

bütün ulusal duygularım küçümseme hakkım verdiğini ya da kü­çümsemeye zorladığını sanan bir kimse, gerçek bir Bolşevik olmak­tan uzaktır ve Lenin’in ulusal sorun hafckındaki öğretisinden hiç bir şey anlamamıştır.

Burjuva ulusçuluğuyla her zaman kararlı ve sürekli olarak sava­şan Lenin, 1914’te yazdığı «Büyük-Rusların Ulusal G ururu Üstüne» adlı makalesinde, ulusal duygular sorununa doğru olarak yaklaşma­nın bir örneğini vermiştir. Lenin şöyle der:

Bızler. ulusal gurur duygusuna aldırmayan, sınıf-bilinçli Bü- vük-Rus proleterleri miyiz? Elbette ki hayır. Dilimizi ve ana­vatanımızı severiz; emekçi kütlelerini (yani nüfusun onda do­kuzunu) akıllı demokratlar ve Sosyalistler yapmaya çalışıyo­ruz. Çarcı cellâtların, asillerin ve kapitalistlerin güzel ana-va- tanımıza zorladıkları şiddet-, baskı ve aldatmacayı görmek ve duymak, bizi herkesten çok üzüyor. Bu şiddet hareketlerine kar­şı bizim aramızda, Büyük-Rusların arasında direnilmesinden gururlanıyoruz; bu ortamın Radişçev’i, Dekabristleri, (bin sekiz yüz) yetmişlerin devrimci aydınlarım ortaya koymuş olma­sından, 1905’te Büyük-Rus işçi sınıfının güçlü bir devrimci kütle partisi yaratmasından kıvanç, gurur duyuyoruz...

jyfc- Ulusal gururla doluyuz, çünkü Büyük-Rus ulusu da dev­rimci bir sınıf yaratmıştır, özgürlük ve sosyalizm uğruna müca­delede insanlığa o da büyük örnekler verebilmiştir, çünkü onun katkısı, kıyımlardan (pogromlardan), sayısız darağaçlarından, işkence hücrelerinden, korkunç kıtlıklardan, papazlar, çarlar, toprak ağalan ve kapitalistler önünde kölece boyun eğmekten ibaret değildir.Jp. Ulusal gururla doluyuz ve onun için de, kendi köle geçmi­şimizden... ve şu anki köle halimizden özellikle nefret ediyoruz; kapitalistlerin yardımıyla bugün aynı toprak ağaları, bizi Polon­ya ve Ukrayna’yı susturmak, İran ve Çin’deki demokratik hare­keti boğmak, Büyük-Rus ulusal saygınlığımızı lekeleyen Romo- nov’ların, Bobrinski’lerin. «Purişkeviç’leriıı çetelerini güçlendir­mek için zorluyorlar.* ^ —Y

Lenin ulusal gurur hakkuıda bunları söylemişti,Sanırım yoldaşlar, ben de. Reichtag Yangını Duruşmasında fa­

şistler Bulgarlara barbar bir halk diye iftira etmeye kalktıkları zaman, faşist zorbalara, gerçek barbar ve vahşilere karşı kahram an­ca mücadele eden Bulgar halkının işçi kütlelerinin ulusal şerefini savunmakla yanlış bir iş yapmadım; Bıılgarlığımdan utanmam için

* V.I. Lenin, Bütün Yapıtları, (Rusça basını) Cilt XXI, s. 85-86.

sebep olmadığını, tersine kahram an Bulgar işçi sınıfının bir çocuğu olmaktan kıvanç duyduğumu belirtmekle de yanılmadım.

Yoldaşlar, proleter enternasyonalizmi, yerli toprakta derinlere kök salabilmek için her ülkede -böyle denebilirse- «kendisini ikli­me a lıştırm alıd ır. Ayrı ayrı ülkelerde proleter sınıf mücadelesi­nin ve emekçi hareketinin ulusal biçimleri, proleter enternasyona­lizmi ile çelişmezler; tam tersine, proletaryanın uluslararası çıkar­ları ancak bu biçimler içinde başarıyla savunulabilir.

Ayrıca, faşist burjuvazinin başka ulusları soyup köleleştirdiği gibi, genel ulusal çıkarları koruma bahanesiyle, kendi halkını da bencilce baskı altında tu tan ve sömüren bir politika- izlediğini, her yerde ve her fırsatta kütleler önünde ortaya sermek ve onlara so­m ut bir biçimde kanıtlamak gereklidir. Fakat, biz bununla yetin­memeliyiz. Aynı zamanda, işçi sınıfının mücadelesi ve Komünist Partilerinin eylemleriyle şunu da kanıtlamalıyız ki, proletarya her türlü kölelik bağına ve ulusal baskıya karşı çıktığı için, halkın ulusal özgürlüğü ve bağımsızlığı yolunda tek gerçek savaşçıdır.

Proletaryanın kendi yerli sömürücü ve baskıcılarına karşı sınıf mücadelesinin gerekleri, ulusun özgür ve mutlu geleceğinin çıkar­larıyla çelişkili değildir. Tersine, sosyalist devrim ulusun kurtu- §u anlamına gelecek ve daha yüksek düzeylere ulaşmasımn yolunu açacaktır. Bugün sınıf örgütlerini kurmak ve durumlarım (mevzi­lerini) pekiştirmekle, faşizme karşı demokratik lıak ve özgürlükleri savunmakla, kapitalizmi devirmeye savaşmakla, işçi sınıfı ulusun geleceği için savaşmış olmaktadır.

Devrimci proletarya halkın kültürünü özgür kılmak için sa­vaşmaktadır, kanlı ellerini onun üstüne koyan tekelci kapitalizmin boyunduruğundan, barbar faşizmden halkın kültürünü kurtarm ak için savaşmaktadır. Ancak proleter devrimi, kültürün yıkılmasını önleyebilir ve onu gerçekten ulusal -biçimde ulusal, kapsamda sosyalist- bir kültür olarak, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birli- ği’nde gözlerimizin önünde gerçekleştirilmekte olduğu gibi, en ileri çiçeklenme düzeyine ulaştırabilir.

Proleter enternasyonalizmi, her ülkedeki işçi halkın bu ulusal, toplumsal ve kültürel özgürlük mücadelesiyle yalnız çelişkili olma­makla kalmaz, üstelik uluslararası proletarya dayanışması ve savaş birliği sayesinde, bu mücadelede zafer kazanmak için zorunlu olan desteği de sağlar. Kapitalist ülkelerin işçi sınıfı ancak büyük Sov- yetleı* Birliği’nin muzaffer proletaryasıyla sıkı bir ittifak halinde başarıya ulaşabilir. Sömürge halkları ve baskı altındaki ulusal azın­lıklar kendi özgürlüklerine, ancak emperyalist ülkelerdeki proletarya ile elele mücadele vererek ulaşabilirler. Emperyalist ülkelerde pro­

786

leter devriminin zaferine giden tefe yol, emperyalist ülkelerdeki işçi sınıfının sömürge ve bağımlı ülkelerdeki ulusal kurtuluş hare­ketiyle devrimci ittifakıdır; çünkü Marx’ın bize öğrettiği gibi «baş­ka ulusları ezen hiç bir ulus özgür olamaz.»

Ezilmiş, bağımlı bir ulusun Komünistleri, aynı anda, uygulama­da, kütle hareketinde, kendi uluslarının yabancı boyunduruğundan kurtuluşu için gerçekten mücadele ettiklerini göstermezlerse, ulus­larının halkı arasındaki şovenliğe karşı başarıyla savaşamazlar. Yi­ne, öte yandan, ezen bir ulusun Komünistleri de, «kendi» burjuva­zilerinin ezici politikalarına karşı, onların boyunduruk altında tu t­tuğu ulusların kendi kaderlerini tamamıyla kendilerinin tayin e t­mesi hakkı uğrunda, azimli bir mücadele sürdürmeden ülkelerin­deki işçi kütlelerini enternasyonalizm ruhuyla eğitmek için gereken­leri yapamazlar. Onlar bunu yapmazlarsa, ezilen ulusun işçi kütle­lerinin kendi ulusçu önyargılarım yenmelerini de kolaylaştırmamış olurlar.

Biz bu ruha göre hareket edersek, bütün kütle çalışmalarımızda ulusal inkarcılıktan da, burjuva ulusçuluğundan da arınmış olduğu­muzu inandırıcı bir biçimde kanıtlarsak, işte ancak o zaman faşistle­rin aşırı ulusçuluk demagojilerine karşı gerçekten başarılı bir m ü­cadele verebiliriz.

İşte bu nedenledir ki, Leninci ulusal politikanın doğru ve ge­çerli olarak uygulanması böylesine büyük b ir önem taşımaktadır. Faşistlerin kütleler üstündeki ideolojik etkisinin baş aracı olan şoven­liğe karşı başarılı bir mücadelenin kuşkusuz temel nitelikte bir ön­koşulu budur.

İşçi Sınıfının Siyasal Birliği

Yoldaşlar, Komünist ve Sosyal Demokrat işçilerin faşizme ve sermayenin saldırısına karşı ortak bir mücadele vermek için kur­dukları birleşik cephenin gelişmesi, siyasal birlik, işçi sınıfının tek bir siyasal kütle partisi sorununu da ön plâna çıkanr. Sosyal Demok­ra t işçilerin geçirdikleri deneyler, onları gitgide şuna daha çok inandırm aktadır ki, sınıf düşmanına karşı mücadele siyasal önderli­ğin birliğini gerektirmekte; önderlikte ikilik ise, işçi sınıfının ortak mücadelesinin daha ileriye doğru geliştirilmesini ve pekiştirilmesini engellemektedir.

Proletaryanın sınıf mücadelesinin çıkarları ve proleter devri­minin başarısı, her ülkede bir tek proletarya partisi olmasını ke­sinlikle zorunlu kılmaktadır. Elbette bunu başarmak o kadar ko­lay ve basit değildir. Bu iş, inatla çalışmayı ve mücadeleyi gerekti­

789

rir; ister istemez de hayli uzun b ir süreç olacaktır. Komünist P ar­tileri, Sosyal Demokrat Partilerin birleşmesi ya da ayrı ayrı örgüt­lerin Komünist Partileriyle birleşmesi yolunda duydukları gittikçe artan isteğe dayanarak, bu birleşmelerde azimle ve güvenle giriş­kenliği (inisiyatifi) ele almalıdır. Uluslararası işçi hareketi, safların­daki çatlağı kapatma dönemine girerken, işçi sınıfının güçlerini tek b ir devrimci proleter partisi içinde kaynaştırmak davası, bizim da­vamızdır, Komünist Enternasyonalin davasıdır.

Ancak, Komünist ve Sosyal Demokrat Partilerin faşizme, ser­maye ve savaşın saldırısına karşı döğüşmek için bir birleşik cephe kurmaları bakımından, anlaşmaları yeterli olmakla birlikte, siyasal birliğe ulaşılması, ancak ilkelerle ilişkili belli b ir takım koşullara bağlıdır.

Bu birleşme, ancak aşağıdaki koşullarla olanaklıdır:Birincisi, burjuvaziden tam bağımsızlık ve Sosyal Demokrasinin

burjuvaziyle yaptığı işbirliğinin bozulması;İkincisi, eylem bakımından ön birlik;Üçüncüsü, burjuvazi egemenliğinin devrimci yoldan alaşağı

edilmesini ve Sovyet örneğinde proletarya diktatörlüğünün kurul­masını sine qua non (zorunlu koşul) olarak tanımak;

Dördüncüsü, emperyalist bir savaşta kendi ülkesinin burjuvazi­sini desteklemeyi reddetmek;

Beşincisi, Partiyi, amaç ve eylem birliğini sağlayan ve Rus Bolşeviklerinin deneyiyle sınanmış bulunan demokratik merkezi­yetçilik temeli üstünde kurmak.

Bu koşullar olmadan işçi sınıfının siyasal birliğinin niçin olanak bulamayacağını, Sosyal Demokrat işçilere sabırla ve yoldaşça açık- lamalayız. Bu koşulların anlam ve önemini onlarla birlikte tartış­malıyız.

Proletaryanın siyasal birliğini gerçekleştirmek için, burjuvazi­den tam bağımsız olmak ve Sosyal Demokratların burjuvaziyle işbir­liğinin kesilmesi niçin gereklidir?

Çünkü, işçi hareketinin bütün deneyi, özellikle Almanya’daki onbeş yıllık koalisyon siyasetinin deneyi şunu göstermiştir ki, sı­nıf işbirliği siyaseti, burjuvaziye bağımlılık siyaseti, işçi sınıfının ye­nilgisine ve faşizmin zaferine götürür. Ve tek gerçek zafer yolu, burjuvaziye karşı uzlaşmaz sınıf mücadelesi yoludur, Bolşevikleritı yoludur.

Siyasal birliğin ön koşulu olarak niçin önce eylem birliği ku­rulmalıdır?

Çünkü, işçilerin çoğunluğunun kapitalizmi devirmek üzere ortak bir siyasal plâtformda birleşmesinden önce bile, sermayenin ve fa-

şızmın saldırısını püskürtmek için eylem birliği yapılabilir ve yapıl­ması gereklidir; oysa partilerin birleşmesi için zorunlu olarak, pro­letaryanın mücadelesinin ana çizgileri ve hedefleri üzerinde görüş birliğini sağlamak, hayli uzun bir süre gerektirir. Zaten görüş birli­ği de, en iyisi, bugün sınıf düşmanına karşı ortak mücadele içinde hazırlanır. Birleşik bir cephe kurmak yerine hemen birleşmeyi öner­mek, arabayı atın önüne bağlayıp bundan sonra da arabanın ileriye doğru yürüyeceğini sanmak demektir. Siyasal birlik sorununun, bir çok Sosyal Demokrat önder bakımından bir manevra olmasına kar­şılık bizim bakımımızdan böyle olmadığı içindir ki, biz, siyasal birlik mücadelesinin en önemli aşamalarından biri olarak eylem birliğinin gerçekleştirilmesi üstünde ısrar ediyoruz.

Burjuvazinin devrimci yoldan devrilmesi ve Sovyet örneğinde proletarya diktatörlüğü kurulmasının zorunlu olduğunu kabul etmek niçin gereklidir?

Çünkü, büyük Ekim Devrimi zaferinin deneyi bir yandan, bü tün savaş-sonrası dönemi boyunca Almanya, Avusturya ve İspan­ya da öğrenilen acı dersler öte yandan, bir kez daha doğrulamıştır ki, proletaryanın zaferi ancak burjuvazinin devrimci yoldan alaşa­ğı edilmesiyle sağlanabilir ve burjuvazi, proletaryanın barışçı' yol­lardan sosyalizmi kurmasına izin vermektense, işçi hareketini bir kan denizinde boğmayı yeğinler. Ekim Devrimi deneyi, proleter dev- riminin temel sorununun proletarya diktatörlüğü sorunu olduğunu apaçık ortaya koymuştur; bu diktatörlük, devrilen sömürücülerin direncini ezmek, devrimi emperyalizme karşı mücadele için silâh­landırmak ve sosyalizmin tam zaferine götürmek için gereklidir. Proletarya diktatörlüğünü, önemsiz bir azınlık üstünde, sömürücü­ler üstünde büyük çoğunluğun diktatörlüğü olarak kurabilmek için -zaten ancak böyle kurulabilir-, bu iş için, işçi sınıfının bütün ke­simlerini. temel köylü kütlelerini ve çalışan halkın geriye kalanı­nı kapsayan Sovyetler gereklidir — bunlar uyanmadan, bunlar dev­rimci mücadele cephesine katılmadan, proletaryanın zaferi sağlam- laştırılamaz. .

Emperyalist bir savaşta burjuvaziyi desteklemeyi reddetmek, niçin siyasal birliğin koşullarından biridir?

Çünkü, burjuvazi emperyalist savaşları, bu savaş hangi kisve altında yürütülürse yürütülsün, halkların büyük çoğunluğunun çı­karlarına karşı kendi talancılık amaçları için yapar. Çünkü bütün emperyalistler savaşa harıl harıl hazırlanırlarken, bir yandan da kendi ülkelerindeki çalışan halkın üstündeki sömürü ve baskılarını aşırı derecede koyulturlar. Böyle bir savaşta burjuvaziyi destekle­mek. vatana ve uluslararası işçi sınıfına ihanet demektir.

79!

Son olarak, Partiyi demokratik merkeziyetçilik temeli üstünde kurmak, niçin birliğin koşullarından biridir?

Çünkü, ancak demokratik merkeziyetçilik temeli üstünde ku­rulan bir parti amaç ve eylem birliğini sağlayabilir, elinin altında merkeziyetçi devlet mekanizması gibi güçlü bir silâh bulunan bur­juvaziye karşı zafere ulaştırabilir. Demokratik merkeziyetçilik ilke­sinin uygulanması. Rus Bolşevik Partisinin, Lenin’in Partisinin m ü­kemmel tarihi deneyinde başarılı bir sınav vermiştir.

Bu, siyasal birliğe, niçin yukarıda belirtilen koşullara dayana rak ulaşmaya çalışmak gerektiğini de açıklamaktadır.

Biz işçi sınıfının siyasal birliğinden yanayız. Onun içindir ki. birleşik cepheyi tutan ve yukarıda anılan ilkeler uyarınca birliği içtenlikle destekleyen bütün Sosyal Demokratlarla en sıkı bir işbir­liği yapmaya hazırız.

Fakat, birlikten yana olduğumuz içindir ki, Sosyal Demokrat işçilerini uğradıkları hayal kırıklıklarını. Komünist harekete karşı yönelen ve böylelikle işçi sınıfının saflarındaki çatlağı durmadan derinleştiren yeni Sosyalist Partiler ya da Enternasyonaller yarat­makta kullanmaya çalışan bütün «Sol» demagoglara karşı azimle mücadele edeceğiz.

Sosyal Demokrat işçilerin arasında gittikçe büyüyen, Komünist­lerle b ir birleşik cephe kurma çabalarını sevinçle karşılıyoruz. Biz bu olguda, onların devrimci bilinçlerinin gelişmesini ve işçi sınıfın­daki çatlağın onarılmaya başlamasını görüyoruz. Eylem birliğinin ivedi bir zorunluluk, hem de proletaryanın siyasal birliğinin kurul­masının en doğru yolu olduğu kanısıyla, açıkça deriz ki. Komünist Enternasyonal ve Şubeleri, işçi sınıfının sermayenin saldırısına kar­şı, faşizm ve emperyalist bir savaş tehlikesine karşı mücadelede bir­liğini sağlamak için İkinci Enternasyonal ve Şubeleriyle görüşme­lere girmeye hazırdır.

Sonuç

Yoldaşlar, raporuma son veriyorum. Gördüğünüz gibi, Altıncı Kongreden bu yana durum değişikliğini ve mücadelemizin verdiği dersleri hesaba katarak ve Partilerimizin şimdiden ulaştıkları sağ­lamlığa dayanarak, bugün yeni bir biçimde bir takım sorular orta­ya koyuyoruz. Bunların başlıcası. birleşik cephe ve Sosyal Demok­rasiye. reformcu sendikalara ve öteki kütle örgütlerine yaklaşma sorunudur.

Bütün bunlarda temel inançlarımızdan b ir sapma, Bolşevizmin düz çizgisinden bir çeşit Sağa dönüş kokusunu alacak ukalâlar var­da-. Ne var ki, benim memleketimde, Bulgaristan’da, aç tavuk ken­

dini arpa ambarında sanır, derler. Bırakın, o siyasal «tavuklar» öy­le sansınlar.

Bu bizi pek ilgilendirmez. Bizim için önemli olan, ne yapmaya çalıştığımızı Partilerimizin ve dünyanın lıer yerindeki geniş kütle­lerin doğru olarak anlamasıdır.

Değişen duruma ve dünya işçi hareketindeki değişikliklere gö­re, siyaset ve taktiklerimizi uygun bir biçimde yeniden-düzenlemez sek, devrimci Marxistler, Leninistler, M arx’m, Engels’in, Lenin’iıı adlarına lâyık öğrencileri olamayız.

Kendi deneylerimizden ve kütlelerin deneylerinden ders almaz­sak, gerçek devrimciler olamayız.

Kapitalist ülkeleri Partilerimizin, işçi sınıfının gerçek siyasal partileri olarak ortaya çıkmalarını ve ona göre hareket etmelerini ülkelerinin yaşamında gerçek bir olgu olarak siyasal bir etken duru­muna gelmelerini, her zaman etkin bir Bolşevik kütle siyaseti izle­melerini ve propaganda ve eleştiriyle, proletarya diktatörlüğü yolun­da mücadele için salt çağırılarla yetinmemelerini istiyoruz.

Biz, bütün dondurulmuş kalıpların düşmanıyız. Biz, her yerde saptanmış ve klişeleşmiş bir kalıba göre hareket etmek yerine, ayrı ayrı her bir anda ve her bir yerdeki somut durumu hesaba kat­mak, değişen durumlarda Komünistlerin tutumunun hep özdeş ola­mayacağını unutmamak isteriz.

Her aşamada, devrimci hareketin bu aşamaya denk gelen somut sorunlarını ortaya koymak ve çözmek için, sınıf mücadelesinin ge­lişmesindeki ve kütlelerin kendilerinin sınıf bilinçlerinin yükselme­sindeki bütün aşamaları dikkatle gözönüne almak istiyoruz.

Sınıf düşmanına kaışı mücadele etmek amacıyla, işçi sınıfının kendisinin burjuvaziye karşı, faşizme karşı mücadeledeki doğal m üt­tefiklerinden vahim bir biçimde kopmasını önlemek bakımından oldu­ğu kadar, devrimci öncünün proletarya ve bütün öteki çalışan halk kütlelerinden kopmasını kesin olarak önlemek bakımından da yollar bulmak için geniş kütlelerle ortak bir dil bulmak istiyoruz.

Kütleleri» kendi canalıcı çıkarlarını ve gereksinmelerini başlan­gıç noktası ve kendi deneylerini de temel alarak, devrimci sınıf m ü­cadelesine daha büyük kütleleri çekmek ve onları proletarya devri- mine yöneltmek istiyoruz.

Muzaffer Rus Bolşeviklerimızin, Komünist Enternasyonali’nin öncü Partisi olan Sovyetler Birliği Komünist Partisinin örneğini iz­leyerek. Alman, İspanyol. AvusturyalI ve başka Komünistlerin dev­rimci kahramanlığını doğru bir devrimci gerçekçilikle birleştirmek ve ciddî siyasal sorunlar üstünde skolastik gevezeliklerin son kalın­tılarını da yoketmek istiyoruz.

793 '

Partilerimizi, karşılaştıkları son derece karmaşık siyasal sorun­ları çözmeleri için her açıdan donatmak istiyoruz. Bu amaçla, teorik düzeylerini durmadan yükseltmek ve onları fosilleşmiş doktrinci- likle değil, canlı Marxizm-Leninizm ruhuyla eğitmek istiyoruz.

Kütlelere ulaşmamızın yolunu herşeyden çok tıkayan ve ger­çek b ir Bolşevik kütle politikası izlememizi engelleyen bütün ken- dindcn-memnun sekterliği saflarımızdan silip atmak istiyoruz.

Kütle politika ve mücadelemizi gerçekleştirmek yoluna girin­ce, bu yönden tehlike geleceğini göz önünde tutarak, Sağ oportüniz­min somut belirtilerine karşı mücadelemizi her bakımdan yoğunlaş­tırm ak istiyoruz.

Her ülkedeki Komünistlerin, proletaryanın devrimci öncüsü ola­rak .kendi deneylerinden çıkarılabilecek bütün dersleri hemen çıkar­malarını ve uygulamalarını istiyoruz. Onların, kıyıda güzel hava­nın gelmesini bekleyerek kabaran dalgaların gözlemciliğini ve ka- yıtçılığım yapmak yerine, sınıf mücadelesinin dalgalı sularında na­sıl yelken açılacağını olabildiği kadar çabuk öğrenmelerini istiyoruz.

İstediğimiz budur.Bütün bunları istiyoruz, çünkü bütün çalışan halkın başındaki,

Komünist Enternasyonal’in yönettiği, milyonluk bir devrimci ordu halinde örgütlenmiş olan işçi sınıfı ancak bu yoldan, tarihi göre­vini kesinlikle gerçekleştirebilecek — faşizmi ve onunla birlikte kapi­talizmi de yeryüzünden süpürüp atacaktır.

Çeviren : Ali ÖZER

BİBLİYOGRAFYA

D im itrov'un Başlıca Yapıtları

Dinıitrov’an Bütün Yapıtları. Sofya'da Bulgarca olarak 14 cjU ha imde yayım ­lanmıştır Ayrıca, birçok Batı dillerine çevrilen 2 ciltlik Seçme Yapıtları da vardır. İn g ilizcesi: Selected W orks (S o fia : KLP. 1967)

çev. Aydın Şimşek. Seçm e Eserler, 3 cilt (Ankara : i em el Yay., 1974-75) çev. A li Özer, Faşizm e Karşı B irleşik C ephe ( A n k a r a ; Ser Yay., 1969) çev. H . fiizün, Leipzig-1933; Savunm am (İstanbul ; Evren Yay., 1976) ç e \ . Sulhi D önm ez ve Sahir Ertan, H alk Cum huriyetine D oğru (İstanbul* Habonı

Yay., 1970)çev. Adem Ar tam. Gençlik İçin K o tla r (İstanbul: Ma-Ya Yay., 1974) çev. Osman Aslandcre, Gençlik Ü zerine (Ankara: Ser Yay., 1970) çev. A li Karaşıklı, Faşizmin Yargılanm ası (İstanbul: Ma-Ya Yay.. 1974) çev. Âdil K ılıçel, Leninizm'in Yolunda (İstanbul: Günce Yay., 1975) çev. Sermet Bocııt, Sosyalizm e G eçişte Sendikaların Y eri ve G örevi (Ankara Tan

Yay., 1976)

D im itrov Üstüne K aynaklar

T iirkçe .*

E. Fischer (çev. Nedim Sel). Leipzig Duruşması (İstanbul; Habora. 1968)Kanıcıı Kalçev (çev. Burhan Arpad) P roleter D evrim ci D inıitrov (İstanbul* M ay

1976)

M. Willard (çev. Şahin Say), B aheuften D inıitrov'a Sosyalist Savunm alar (İstanbul: Gün Yav„ 1967)

SYa hancı D ille rd e:

S. Blagoeva, D in ıitro v .* ,4 Biography (London. 1935)F. Borkenau, Tlıe C om m unist International (London, 1938)L .A .D . Dellin , Bulgaria (New York. 1957)G eorgi D in ıitrov. A Short Biographical Sketch (Sofia. 1948)A. G yorgy, G overnm ents o f Danubian E urope (N ew York, 1949)K.E. M cK enzie, C om intern and W orld R evolution , 1928 - 1943 (N ew York, 19641 D. N etoff, The Bulgarian C om m unist Party (New York, 1951)T. Pirker, K am in tern m id Fatechismus 1920-1940 (Stuttgart. 1965)D. Reed, The Burning o f the R eichstag (London, 1934)J. Rothschild. The C om m unist P arty o f Bulgaria - Origins and D evelopm ent 1383­

1936 (N ew York, 1959)

B L U M(1872-1950)

LEON BLUM

Fransa nın ilk Sosyalist başbakanı Léon Blum 9 Nisan 1872’de Paris'te doğmuş ve 30 M art 1950'de Jouıy-en-Josas'ta ölm üştür. Alsaslı bir burjuva Ya,hudı ailesinin çocuğu olan Blum. Charlem agne ve IV. Henri liselerinde okuduktan sonra. Hukuk öğrenim i görmüş ve felsefe doktorası yapm ıştır. 1895 te D ilekçeler bölüm ünde çalışm aya başlam ış, bir yandan da parlak bir edebiyat ve tiyatro eleştirm eni olarak tanınm ıştır. Blum ’un sosyalizm e kalyışı, Dreyfuss olayı dolayısıyla Jaurès ile b irlikte çalışması sonucun­da olm uştur. 1902'de Fransız Sosyalist Partisi'ne üye olan Blum, 1919'da bu partiden Seine m illetvekili seçilm iştir. (1929'da Narbonne'dan m illetve­kili seçilecek ve bu görevi ikinci Dünya Savaşına dek sü re ce k tir) 1920 Tours Kongresi'nde Sosyalist Partisinin II. E n te rn a s y o n a li bağlı kalm ası­nı ISteJ ^ azın l,k 9 rubunda kalm ıştır. Kom ünistlerin ayrılm asından sonra, Blum 1924 yılında bir Sol Partiler Topluluğu (C a rte l des G a u ch e s ) ö rgüt­lenm esine önayak olm uştur. 1925'ten itibaren Fransız Sosyalist Partisi'nin başkanlığını ve aynı zam pnda parti organı Le P o p u la ire d e P a r is ’nin başya­zarlığını yapm ıştır.

Blum, Kom ünizm e şiddetle karşı olm akla birlikte, 1934’te Faşizm teh ­likesi nedeniyle Kom ünistlerle işbirliğini savunm aya başlam ıştır. 1936 H a­ziranından 1937 Haziranına değin bir yıl ve 1938 M art-N isan ay a rın d a b ir­kaç hatta süreyle. Halk Cephesi hüküm etlerin in başbakanı olm uştur. Blum ıs başında iken, orduya ve mali kapitalist çevrelere karşı işçi sınıfından yana önlem ler alm aya çalışmıştır. Bir yandan savaş endüstrilerini m illileş­tirerek Alm anya'ya karşı silâhlanm a hazırlıklarına hız vermiş, b ir yandan da o zam ana değin iki yüz ailenin egem enliği altında işleyen Fransız U lu ­sal Bankası ni (B an qu e d e F ra n ce ) devlet denetim i altına sokm uştur. İşçi- cr için 40 saatlik çalışm a haftası ve ücretli tatil yasaları ç ıkarm ıştır Bu

gibi toplumsal düzeftim lere karşın, dış politikada, özellikle İs p a n y a 'İç Sa­vaşı na karışm am a ilkesini savunm ası büyük bir hata olm uştur. Kom ünist­lerle Fransız Faşistleri (c ro x i-d e -1 e u ' 1er) arasında çıkan karışıklıklar Blum , ukumetını zayıfla tm ışken, tu tucu Senato çoğunluğu da gerçekleştir­mek istediği önlem ler için kendisine parasal yetkiler verm eyince İs­tifa etm iştir. Faşistler için doğal bir boy hedefi olan Blum, Kom ünistlere de yaranam am ıştır. Hatta, M oskova’daki tem izlik yarg ılam alarında, savcı. Blum un Sovyet hüküm etini devirm ek için Troçkistler, Beyaz R uslar En-

ileri s ü m ü ş 'tü r .aİanlan ^ G e " e ' Kurm ayıy,a W * » Yaptığını

d ö n p m |miQn«,Hİya8al ,yaşan?,mn erT a c |L ama avnı zam anda en onurlu t , î i t o r n Vc P ^ unih U z,aSm a s ın a karşı çıkm asıyla başlamış tır İkinci Dünya Savaşında Alman O rduları Paris ’e girince. M ec lis ’te iş­

799

birlikçi M areşal Pâta in 'e olağanüstü yetkiler verilmesini kabul etm eyen­ler arasında Blum da vardır. Bunun üzerine 1940 Eylülünde tu tuk lanm ış ve Vichy hüküm eti tarafından 19 Şubat 1942'de savaş suçlusu diye m ahke­m eye çıkartılm ıştır. Blum'un yargılanm asında Petaln'in kukla yönetimim ve Fransız faşistlerim açıkça suçlam ası üzerine davaya devam ed ilem e­miş ve kendisi A lm anlarca bir toplam a kam pına sürülm üştür. Buradan ancak 1945’te M ü tte fik kuvvetleri tarafından kurtarılm ıştır.

Blum, IV. Fransız Cum huriyeti Anayasasının kabulünden sonra, kısa bir süre için (1945 sonu-1946 başı) yeniden başbakan olm uştur ve c donem de Londra'yı ziyaret ederek savaş sonu ilişkilerinin düzenlenm esi­ne çalışm ıştır. N azizm e karşı D ireniş hareketi içinde Fransız Sosyalist­leriyle Komünistleri arasında yapılan güç-birliğin in sona erdirilm esinde Blum'un sorum luluk payı büyüktür. Kendisi Fransa’ya ekonom ik yardım sağlam ası için, A .B .D .'ne bir çeşit olağanüstü buyuk elçi o larak gönde­rilm iş ve bu görevi başarıyla yerine getirm iştir. Öm rünün son yıllarında, B lum ’un Fransız Sosyalistleri için savunduğu görüş, «Üçüncü Guç» ol­m alarıydı buna göre, Sosyalistler. Kom ünistlerle sağ burjuva güçleri ara­sında bir orta çizgi izlem elid ir Bir bakım a, bu görüş Blum ’un 1941 yılın­da hapisteyken yazdığı ve kurtuluştan sonra, 1945'te yayım ladığı, M ar- xizm le hüm anizm i bağdaştırm aya çalışan İnsa n Ö lç ü s ü n d e adlı yapıtının güncel koşullara uygulanm ası sayılabilir.

İNSAN ÖLCÜSÜNDE’den*f

ÜNSÜZ

Öbür savaşın sonunda gençlere seslenen ve özellikle de oğluma adadığım bir küçük kitap yazdım. Oğlum şimdi kırkına yaklaşıyor. Şimdi Almanya’da tutuklu. Onun düşünce doğruluğunu ve ruh sağ­lamlığını biliyorum; kesinlikle inanıyorum ki ne o, ne de tutsaklık arkadaşları b ir öğüde ya da b ir avuntuya ihtiyaç duymamaktadır­lar. Ama ya bugün onun o zamanki yaşında olan bütün gençler, tu t­sak babalarından, aile ocaklarından uzakta büyüyen bütün çocuklar? ya geçmişin yıkıntılarında boş yere bir kesinlik, bir kural, bir inanç arayan, geleceğin karanlıklarını, orada bir yatışma umudu, bir yol gösterici yıldız bulmak için araştıranlar? Onlara dönmemize ve ken­

• A L ’Echelle Humaine; L'Oeuvre de Léon Blum 1940-45 ıParU, 1955), Öosoz.

Bl. 1, n, ve vin

SOI)

dilerine yardım etmemize ihtiyaçları yok mu? Yaşamın biraz dene­yim biriktirm ek zorunda bıraktığı insanların ödevi, onlar için in­ceden inceye, hiçbir büyüklük taslamaksızın, ama sevgi dolu bir özen­le düşünmek, bir bilgeliğin ilk buyruklarını, bir eyıemin ilk ilkele­rini ortaya çıkarmak değil midir Şimdi okuyacağınız sayfaları ka­leme alırken başka herşeyden önce bu amacı izlemeği amaçladım. Bunları, hâlâ bulunmakta olduğum bir tutukevinde yazdım. Bu dü­şüncelerin, onları bana esinlendiren tanımadığım, ama dikkatli yüz­lerini çevremde görür gibi olduğum okuyuculara nasıl ulaşabileee- ğ.ııi bilmiyorum. Ama onlara bir gün ulaşacağımı biliyorum. Bir tutukevinin derinliklerinden yazmak ve konuşmak olanaklıdır: bi­zimki gibi cömert içgüdülü bir ülkede, bu, düşünceye daha bile bü­yük bir saygınlık, sese daha biiyük bir yankı uyandırma gücü kazan­dırır. Kapımın kilitleri ve penceremin demir parmaklıkları, beni Fransa’dan ayıramadı. Gönlümü, ciğerlerime aldığım hava gibi, onun bütün umutlarıyla dolduruyorum; bütün bu sefalet içinde yüzüyo­rum. Yüreğimin her an onunki ile birlikte çarptığını duyuyorum; şu var ki, yalnızlık düşüncelerime daha büyük bir ağırlık ve kuşkusuz, daha büyük bir bağımsızlık kazandırıyor.

Benim içinde yer aldığım kuşak, görevini başaramamıştır. Bu­nu ben herkes kadar iyi biliyorum; ama bunun savunmasını yap­mak amacında değilim. Kuşağımın yanılgılarından, düşlerinden, mutsuzluklarından, gelmekte olan kuşaklar için, yani yarın görevi üstlenecek olanlar için bir ders çıkarmaya çalışıyorum. Bizim dene­yimiz, kendimizden daha çok başkalarına yararlı olabilir. İşte bu umutladır ki, yalnızlık içinde geçirdiğim sınav sırasında bu düşün­celeri biraraya getirdim. Başta gelen amacım, gençleri, ama aynı zamanda yetişkinleri, içinde belki cesaret kırıklığı kadar kendini beğenmişliğin de yer aldığı bir duyguya karşı uyarmaktır.

Fransa bugün bir egemenlik bunalımı ile karşı karşıya bulunu­yor; yokolma ile değil. Herşey ortadan kaldırılmış değildir; herşeyi 3 eni baştan yapmak zorunda değiliz. Yenilgi askerî aygıtımızın yı­kılışını işaretlemiştir; yönetici sınıfın yenilgisini açıkça göstermiş­tir, bu sınıfın kendi görüşüne göre biçimlendirdiği siyasal düzeni kamu yararı anlayışı içinde elemiştir; insan yaşamlarını ve zengin­likleri yıkmıştır Ama Fransa’yı, onun halkını, toprağını, karakteri­ni, bugün «Fransız anlayışı» denilen bu gelenekler, inançlar ve di­lekler bütününü yıkmış değildir. Askerî gücümüz açısından savaş belki «bitirilmiştir»; ulusal varlığımız açısından ise bitmiş değildir. Fransa heııüz yenilmiş değildir; savaş onsuz, ama onun için sürdü­ğüne göre Fransa’nın yazgısı henüz saptanmış değildir. Bana öyle geliyor ki, bu savaştan bağımsız, eksiksiz, kurtarılmış ve barışa ka-

SOj

vuşturulmuş bir Avrupa’da belki de ruhça büyümüş olarak çıkaca­ğını hâlâ umabiliriz.

BİRİNCİ KESİM

Tarihin hiçbir bunalımı bir halkı önceki dengesi içinde bırak­maz; işte özellikle bundan dolayıdır ki, her bunalım, maddî sonuç­larından bağımsız olarak, devrimsel bir olgudur. Uzun bir ulusal savaşın bitiminden yengi de yenilgi gibi sarsar.

Yirmi yıl önce Fransa bunun kanıtını verdi. Bütün normal sev­gi, alışkanlık, çıkar bağları kesildi ve sık sık bozuldu. Aileler bozul­du ya da dağıldı; insanlar topluluk köklerinden koparıldı ya da baş­ka yerlere dikildi. Âni ve şiddetli değişiklikler koşullan, komşuluk­ları, uğraşları, servetleri altüst etti. Her türden uyancılar, acılar, üzüntüler, yeniden dinsel biçimli ya da içerikli duygulara, bireyin, ulusun ve insanlığın geleceği üzerinde kaygılara yol açmakta. Ses­sizlik dönemlerinde pek az değişen kişisel yaşamın fiyatı büyük ve âni farklılaşmalara uğramakta; sarsıntının fedakârlık duyguların: doğurmuş olmasına ya da bencillik ve korkuyu geliştirmiş olmasın bağlı olarak, kimilerine göre düşmekte, kimileri için olduğundan daha büyük değer kazanmaktadır. Son olarak, tarihin bütün büyük bunalımlarının onlara doğrudan doğruya katılmış ve kıyıma uğra­mış bulunan insan kuşaklarını bir gerilemeye, hatta vakitsiz bir dü­şüşe çağırdığı görülmektedir. Thiers ya da Clemenceau gibi fetiş veya put olarak korunan ve çabucak da bir yana atılan bazı yaşlı­lar ayrı tutulursa, fırtına gençliğin önündeki yolu süpürüp temizle­miştir. Kendisine iletilen ve bir kalıt olarak verilen düzenli dersleri geride bırakan gençlik artık: yalnız geleceğe yöneltildiği duygusuna kapılmakla kalmamakta, aynı zamanda umulmadık bir anda bu beklenen ödevle karşı karşıya kalmış bulunmaktadır. Gençlik bun­dan öğünç duymakta, ama bu ödevin ne olduğunu bilmemektedir; duraksama geçirmektedir. Geçen yirmi yıllık anılarını hatırlıyabi- lenler bu özet tablonun her çizgisini doğrulayacaklardır.

Ama savaş yenilgiyle bittiğinde, yaban ve tam yenilgi arkasın­da aşağılanma ve güçsüzlük bıraktığında, bir başka ortak duygunun ortaya çıktığı görülür. Bu duygu kuşkusuz insan toplumlan kadar eskidir; ilk öğeleri eski dinde, özellikle de Yahudi nebileri gelene ğinde bulunabilir. Yitirilen bir savaştan sonra, eski Yunan halkı kendi kendine «hangi tapınmaları savsakladık ki Kentimizi Tanrı­nın koruyuculuğundan yoksun kıldık?» diye sorardı; Yahudi halkı,

S02

peygamberlerinin ağzından. Orduların Tanrısı ile aralarındaki bir­lik andlaşmasma aykırı davranmış olmakla kendi kendini suçlardı. Halkların içgüdüsü adalettir. Vurulduklarında, haksız yere vurul­muş olmadıklarına inanmak ihtiyacındadırlar. Gönüllerindeki suç­larının ne olduğunu kendi kendilerine araştırırlar. Böylece ilk çağ- lardaııberi bir ulusal felâket doğal gelişimleri olan pişmanlık, kefa­ret ve Kurtuluş ile birlikte bir günah ya da yanlış düşüncesine bağ­lanmaktadır.

İnsanlar gibi halklar da her zaman, başlarına gelen bir felâke­te yalnızca kendilerinin uğramış olmadığına inanmayı çok isterler. Kuşkusuz, tarihte günah ve Kurtuluş düşüncesinin bugün gözlerimi­zin önünde cereyan ettiği kadar kolaylıkla geliştiğini, bu düşünce­nin nerdeyse sapık bir kendi-kendini kırbaçlama hastalığına dönü­şecek kadar bozulduğunu gösteren bir takım örnekler vardır; öte yandan bu düşünce hiçbir zaman bugünkünden daha büyük bir al­datıcılık ve hainlikle kötüye kullanılmış değildir. Bununla birlikte, dünyamız bundan daha eski bir inancı hemen de tanımamaktadır ve bu inanç aldanışların en eskisidir. Çünkü tarihin bu basit dağıtı­cı adalet kuralına uyacağım ummak saçma olur. Bir ulusal felâke­tin açiKİanması ister istemez bazı nedenlerle yapılır, ama yapılmış yanlışlıklarla mazur gösterilmesi zorunluluğu yoktur. Eğer yenilgi yapılan yanlışların, bilgisizliğin ya da kötülüğün hakettirdiği bir ceza ise, yenginin de bilginin, değerliliğin ve erdemliğin haklı kar­şılığı olduğunu kabul etmek gerekir. İnsanların yaşamını yöneten göksel biı yazgının varlığına inananlar bile bunu böylesine yalınkat bir yasa ile anlatmamaktadırlar; Tanrı’nın yollan onlara bundan daha dönemeçli, daha uzak ve daha az kavranabilir görünmektedir. Değişken geleceği usa yat km bir biçimde ödül ve ceza almaşıkları­na bağlanabilecek olan halk hangisidir? 1914 Fransası zafer kazan­dı; öyleyse bu Fransa, 1939 Fransasından daha ciddi, daha töreli, daha dindar mıdır? Hitleı- ve Mussolini hangi erdemlerinin karşılığı olarak zaferi hak ettiler; Belçika, Hollanda. Norveç’in bugünkü yaz­gıları hangi yanlışlarının sonucudur?

Öyleyse, böylesine gürültülü biçimde göğsümüzü döğmekten vazgeçelim. Kendi kendimize çileler çektirmeği, kendi kendimizden -daha doğrusu başkalarından- yakınmayı durduralım artık; çünkü bu acımasız yargı katılığı, gönüllü bir körleşme ile değilse bile, tu ­haf bir memnunlukla birlikte gitmektedir. Bütün bir topluluğu he­def olan bir mahkûmiyet yargısının temeli ve koşulu, bu yargıyı verenlerin kemdi kendilerini en ciddi biçimde incelemeden geçirme­leridir; oysa en büyük dargörüşlülükle genel olarak herkesi kınayan ve kargışlıyanların, işe doğruca kendilerinden, hem de mea culpa’-

m

larmdan* başlamaktan özenle kaçındıklarını görüyoruz. Hayır, bunu bırakalım: doğru olan, doğal olan şey, büyük bir yenilgiden sonra, bir ulusal büyük bir başarısızlıktan ya da büyük bir acıdan sonra bir insanın yaptığı gibi, kendi vicdanında düşünmesi, kendini ince­den inceye bir denetlemeden geçirmesi, bu denetleme sonuçlarını açık seçik görmeğe çabalamasıdır, incelemenin çok ciddi olacağı açıktır; çok ağır sonuçlara da götürebilir; ama daha baştan bir düş­künlük ve hakirlik itirafı ile yöneltilmemelidir. Haksızlığımızı gö­rüp anladığımız zaman haksızız; yoksa sonuç bizi haksız gösterdiği için değil. İşte kendi kendimizi böylece incelemeli, böylece yargıla­malıyız. Doğruluk ödevi, kendi kendimize karşı da yerine getirmemiz gereken b ir ödevdir. *

Bir halk ulusal yaşamında ağır bir biçimde vurulduğu zaman, onun yapacağı ilk harket, en kolayı olduğu için, doğrudan doğruya elinin altında bulduğunu suçlamak olur: sorumlu önderlerini, siyasal düzenini, kurumlarım. Bu içgüdüsel tepke çok kez haklı da çıkar. 19. yüzyılda Fransa iki büyük yenilgi gördü. Waterloo’dan ve Paris’in alınmasından sonra suçlu İmparatordu; Sedan ve Metz’den sonra suçlu İmparatorluktu. Geçen yüzyılda ortak bir iç güdü nasıl kendi­liğinden bir biçimde İmparatoru ve İmparatorluğu suçladıysa, onun gibi, bugünkü felâketimizden sonra kamuoyunun bir kesimi cumhuri­yetçi düzeni ve Cumhuriyet’in yöneticilerini suçlu gördü. Bu kez hareket ne genel, hele ne de kendiliğindendi; ama ne önemi var? Kesin olan bu tutum un yayılmış olması, şiddetlenmesi ve genişleme­sidir; çünkü kamuoyu layık eğilimin anlamını kavrıyordu. Felaketin sorumlululuğunun devletin biçimine veya onun yeni yöneticilerine yüklenmesi ile yetinilmedi; yalnızca Cumhuriyetin Anayasası ve cumhuriyetçi görevliler tartışm a konusu edilmekle kalınmadı; bun­ların çok daha ötesine gidildi; kamu yaşamının bütün karmaşık ya­pısına ve bunun biçimi gibi içeriğine de saldırıldı. Birbuçuk yüzyıl- danberi kurum lar gibi gelenek görenekleri de canlandıragelen herşe- yin çok geniş b ir coup de filet içindeymiş gibi yeniden canlandırılma­sına çalışıldı. Kestirmeden söyleyelim: bir siyasal devrimin ötesin­de, sivil ve toplumsal bir karşı-devrim yapmaya girişilmiştir. Yenil­ginin sorumluluğu yalnız Cum huriyetle sınırlandırılmamış, Demok­rasiye, kişi özgürlüğü doğmasına, yurttaşlar arasında doğal eşitlik ilkesine de uzatılmıştır. Fransız devrimindenberi Toplumun temeli gibi görünen bütün amaç-düşiinceler, bütün giiçlü düşünceler, bizzat 1814 Meşrutiyet Anayasasının ya da İmparatorluk anayasalarının ken­

* Katolik kilisesinde bir kimsenin günalı çıkartırken, rahibe söylediği, «Suçlu­

yum» anlamında Lâtince söz.(D e r .)

804

dilerinin tanıyıp ilân ettikleri bu düşünceler, öyle görünüyor ki. Hit- ler’in ordularının yarattığı şokla tuzla buz edilmiştir. Bu düşüncele­rin yadsınması, ya da alay konusu edilmesi ile yetinilmemiştir, bunla­rın yıkılmış olduğunu; apaçıklık ya da saçmalık yoluyla yapılan bir tür denemenin onları hiçe indirgediğini ve bizlerin de, alay edilir- cesine, bu düşüncelerin yıkıntıları arasında yürütüldüğümüzü öğre­niyoruz.

Hiçlik üzerinde yeni bir hevesle yapı yapılmak isteneceğini çok ıyı biliyorum. Ama bu yeniden yapma girişimini, ona Ulusal Devrim süslü adı verilmesine rağmen, beklemiyeceğim. Bu girişimin baş kö­tülüğü iğretiliğidir; çünkü ne H itler’in gittikçe daha çok olasılık ka­zanan yenilgisinden, ne de kendisinin kesin yengisinden sonra ya- şıyacaktır. İkinci kötülüğü çelişkili oluşudur. Bu yeni yapıyı yap­makla görevlendirilen belirsizlik içindeki işçiler çok kaba biçimde çelişkili olan iki kavram arasında gidip gelmektedirler: Fransa’nın es­ki geleneklerine ve göreneklerine dönüş; Alman Nazizmi ve İtalyan Faşizmi tarafından yaratılan totaliter düzenleri yaslamak. Bu iki kavramı esinlendiren duygular, aynı zamanda yenilik eksildiğini bi­teviyelik alışkanlığını, anlayış yoksulluğunu da ortaya koymakla bir­likte kendi aralarında çelişkilidirler; çünkü eski Fransız geleneğine dönüş, ulusal olan veya eskiden ulusal olmuş olan herşeye karşı gülünçlüğe varan öğünçlü bir hayranlığı göstermekte ve totaliter dü­zenlerin sınırlamaları bir alçalmayı, yengine bağımlı olmayı ve bir köleliği anlatmaktadır. Bu kavram lar bile, yalnızca cumhuriyetçi k ransa yı yıkmak sözkonusu olduğu sürece biraraya gelebilirler; ama yapmak sözkonusu olduğu andan sonra, aralarında herhangi bir uz­laşma ya da banş sözleşmesine olasılık yoktur. Soyut ve duygusal inançlarla baştan başa dolu olan ve kral erkinin düzenli bir sınıflar, zümreler ve ayrıcalıklar sıradüzenini temsil eden eski krallık devle­timizin, puta taparcasına bir insana tapınmanın bir ülkeye dinsel bi­çimde beslenen bir insanca yerini bıraktığı, kabalığın kanlı kaprisleri­nin güçlülüğün düzenli hükümranlığının yerini aldığı, kümelerin ve bireylerin katmanlaşmasının bağnaz bir kölelikle yitip tek düzeye indiği bu karanlık otokrasilerle bağdaşabilir hiçbir ya­nı yoktur. Çağdaş uygarlıktan aldıkları yalnızca ilerlemenin maddi ürünlerinden ibaret olan totaliter diktatörlükler Avrupa toplumlarını krallık girişiminin çok daha Ötesine gerileteceklerdir; tarihin yüzyıl 1 arının gerisine dönüp barbar krallıklar efsanesine ve oymağın ya­lınkat törenlerine varmaktadırlar. Üstelik melezlikten tiksinmekle b ir­likte. bu iki anlayışın herbiri usun en boş sapıtmalarından başka şey değildir. Eski Fransa yeniden kurulmayacaktır. Ölüleri onurlan­dırmak gerekir: onların örneğinden esinlenebiliriz, ama onları dirilt-

memeliyiz, Biı1 gelenek ruhu ile uzun süre yaşıyabılir, ama hiç kim­se hiçbir zaman bugünün gerçekliğini ortadan kalkmış biçimleri için­de yürütemeyeçektir. Jaures’in bir benzetmesiyle söyleyecek olursak alevi sürdürmek olanaklıdır, ama külü canlandırmağa olanak yoktur. Öte yandan Hitler ya da Mussolini’nin yapısının Napolecon'unkin- den daha sürekli olacağını düşünmeğe kim cüı’et edebilir ki? Biz­zat kurucularının ülkesinde bile bu yapının ömrü o kurucuların yaşa­mıyla sınırlı iken, Avrupa üzerinde sağlamca nasıl yerleşebilir? Bazı dağınık öğeleri sıiregidebilir; bütün, temel süregidemez. Kuşkusuz tarihin yirmi yüzyılı bir vuruşta ortadan kaldırılamaz; kuşkusuz in­sanlığın ilerleyişinden bastırılamaz bir güç vardır. Şiddet yolu ile ku­rulan ve zor yolu ile sürdürülen hiçbir şey, insanlığı gerileten ve in­sanın küçük görülmesi üzerine kurulu olan hiçbir şey süregidemez.

Bu apaçık gerçekler üzerinde uzun boylu durmaya gerek yok. Gö­rüntüsü, ya da vaadi bize sunulan yapıcı eser, önceden berbat edil­miştir. Bugün herşeyden daha önemli olan şey, yıkıcılık eserini göz­den geçirmek ve yargılamaktır. Bu eserin, daha önce hatırlatmış ol­duğum gibi, atavik bir içgüdüyü karşılamasına ve gençliğin büyük bir bölümünü aldatıp çekebilmesine şaşmıyacağım. Henüz gençliğimi­zi hatırlıyorum. Gençlik heyecanlı, düzenli ve uzlaşmazdır; hayran olmasını bildiği gibi mahkûm etmesini de bilir. Herşeyi gözden çı­karmak, kutsal ya da yalnızca yıkımın alçaltacağı gereçleri bile çöpe atmak, kendi tasarımına ve kendi boyuna göre kavrandığı yep­yeni bir dünyaya yer hazırlamak: işte gençliği ardından sürükle­memesi olanaksız bir program, öyleyse, dünün toplumunda herşey yanlış, bayağı ya da kötü müydü? Bir saniye gençler, rica ederim! Kazmayı ele almadan önce bir soruya, tek bir soruya cevap veriniz. Barışı seviyor musunuz; Savaştan iğreniyor musunuz? Eğer savaş bir halk için en kötü mutsuzluk değilse -çünkü bir balk da bir insan gibi, kimi kez yaşamını ancak onu tehlikeye atarak koruyabilir ve bir halk için yaşam, bir insan için olduğundan daha yüksek bir de­ğer taşımaz- insanlık için en kötü felâket olduğunu kabul eder mi­siniz? Barış kesin olmadan çalışma yaşamında ve insanların kişisel mutluluklarında güvenlik olamıyacağını. ilerlemede sürekli buluna- mıyacağını, insan ruhunun en yüce gereksinmelerinin karşılanamıya- cağını kabul eder misiniz? Yeniden yaratılacak dünyadan savaş ola­sılığının bile çıkarılıp atılmasının ödevlerin en soylusu olduğunu ka­bul eder misiniz? Evet, değil mi? Öyleyse dünün Fransasında. de­mokratik Fransa’da, III. Cumhuriyetin Fransasında her şey hiç de ay­rım gözetilmeksizin suçlanabilir değildi- ve bu Fransa’nın siyasal, törensel ve toplumsal koşullarının tümünü karmakarışık bir biçimde alt-üst etmeden önce biraz duraksarsanız çok iyi edersiniz. Dünün

Fransası hiç olmazsa genel olarak, hatta oybirliği ile Barışı istemek, Barışa hazır ve uyumlu olmak erdemine sahip bulunuyordu.

Düşüncenizi biraz daha uzağa götürün. Avrupa’nın bütün ulus­ları Fransa’nın siyasal ve toplumsal düzenini -şu yerin dibine batı­rılan düzeni uygulasalardı, genel bir savaşa olanak bulunacağına iç­tenlikle inanıyor musunuz? Diyelim ki Alman devleti, İtalyan devleti bizim mutsuz, bugün öylesine dargöriişlü hafife almalarla küçük gö­rülen demokrasimize göre düzenlenmiş olsaydı. Avrupa barışı güven­li ve sürekli olmaz mıydı? Kuşkusuz, Avrupa’nın düzeni, herşeye rağ­men Versailles Andlaşmasıyla yeniden biçimlendirilen Avrupa, ta ri­hin başka herhangi bir zamanımnkinden daha az saçma, daha az ada­letsiz olmakla birlikte, birçok saçmalıkları, birçok adaletsizlikleri içe­riyordu. Ama eğer biitün Avrupa devletleri bizim şu sefil düzenimi­zi paylaşsalardı, güçlükler yavaş yavaş dostça işlemlerle çözülür, da­ha doğru zamanın sessiz eylemi etkisiyle yavaş yavaş silinir gider­lerdi. Ey gençler, Avrupa’ya savaş olasılığının ne zaman ve hangi eylemin etkisi altında yeniden sokulduğunu araştırınız. Bunun Hit- ler'in iktidara geldiği zaman ve Hitlerci ırkçılığın eylemleri sırasın­da ortaya çıktığı apaçık değil midir? Daha dün Avrupa demokratik anlayışın itimiyle Barış için örgütleniyordu; daha dün genel silâh­sızlanma bir kuruntu değil, bir umuttu. H itler’in despotik iktidarı Almanya’da büyüdükçe Avrupa’da savaş tehlikesi de arttı. Başka türlü de olamazdı; nasıl demokrasi barışçıl ise, tiranlıklar da özleri gereği saldırgandırlar. Ben tam bu satırları yazarken Başkan Koose- velt ve Bay Winston Churchill, Anglo-Sakson demokrasilerinin H it­ler’in yenilgisinden sonra kurmayı düşündükleri Barışın sekiz ilke­sini yayınlıyorlar ve Fransız hükümetin resmi yorumcuları buna alaycı bir küçümseme ile karşılık veriyorlar: «Biz bu duayı iyi bili­riz Roosevelt ve Churchill’in sekiz ilkesi Wilson’un ondört ilkesidir. Yirmi yıl önce bu soylu saflıklar hakkında düş kurulabilirdi; bu­gün bunun acı deneyimini geçirmiş bulunuyoruz ve bu ilkelerin adalet ve barışı sağlamayacağını biliyoruz.» Oysa bizim bildiğimiz şey şudur ki, tersine, öteki savaştan sonra Uluslar Cemiyeti’nin ba­şarısızlığının nedenleri herşeyden önce bu işin hırçın ve kuşkucu bir güvensizlikle karşılanıp ele alınmış olması, sonra A.B.D.’nin çekimser kalması, en sonunda ve özellikle Avrupa’da diktatörlük partileri ve düzenlerinin ortaya çıkmasıdır. Diktatörlüklerden arınmış bir Avru­pa’da A.B.D.’nin tam katılmasıyla, içtenlik ve yüreklilikle yeniden ele almsa bunun başarılamıyacağmı öngörmeye kim kalkışabilir? He­le kim bunun diliyebilir?

Diktatörlük ve Savaş, Demokrasi ve Barış; bu zorunlu bağıntı- lıkların yanlış olduğunu söylemeğe, bunları yadsımaya cesaret ede­

bilir misiniz? Hayır. Öyleyse bir kalemde Demokrasiyi bir yana a t­maya hakkınız yoktur. Yüzelli yıldanberi dünyada demokrasiyi kur­maya çalışan insanların yaptıkları işi, yanılmışlıkla ya da dolandırıcı­lıkla lekelenmiş gibi, bir çırpıda mahkûm etmeğe hakkınız yoktur. Sizin yalnızca bir tek hakkınız ve bir tek ödeviniz vardır: bizden sonra daha etkin biçimde yeniden başlatmak üzere, bizim çabamızın neden başarılı olmadığını araştırmak.

Kuşkusuz, bana cevap olarak gençliğin, bizler gibi, bu kuruntu ürünü hedefler arasında-mutsuzluğumuzun bir kısmını bunlara bağ- lıyorsunuz-artık yolunu şaşırmak istemediğini söyleyeceksiniz; ben de gerçekten içinizden birçoğu için yenilginin yol açtığı ilk tepkile- lerin ne olduğunu anlıyorum. Bugünkü bütün gerçeğe karşı duyulan genel tiksintiyle birlikte, siz de kendi kendinizi bir dinleme ve denet­leme ihtiyacını duyuyor ve bu işlemi kendi kişiliğinizden ülkenize uzatıyordunuz. Fransa’yı bir çilekeş, ya da bir hasta gibi çevreden soyutlamak istiyordunuz. Onun için derinlemesine, uzun süreli bir yalnızlık tedavisi, bir manastır ya da bir sanatoryum tedavisi tasarlı­yordunuz. Sürmekte olan savaş içinde Fransa’nın artık herhangi bir ödevi, hemen herhangi bir çıkarı kalmamış olduğunu düşünüyor­dunuz. Fransa artık Avrupa’ya, ancak maddi varlığının kaçınılmaz kılacağı bir ölçüde katılmalı, herşeyden önce kendi kendini koruma­lı, kendine yeni bir güç üflemelidir; yeniden güçlü olduğu zaman, görürler... Yenilmiş bir ulusa bu tutumu sağlık veren ilk kişiler sizler değildiniz. Fichte böyle konuşuyordu; Yena ve Tilsit sonrası Prusya’­sında Stein böyle davranıyordu; Versailles sonrası Almanya’sında Hitlerci propagandanın konulan, Frankfurt Andlaşmasından sonra Thiers’in ve özellikle Gambella’nın tutum u özetle hep böyle idi. Peki yalnızlığı içinde, yeniden kurulacak Fransa’yla ne yapmak niye- tindesiniz? Yeniden kazanılacak gücüne hangi hedefi göstermekte­siniz? Hiçbir zaman sözü edilmeyen, ama her zaman düşünülen öç almayı mı? Güçlü Fransa'yı, ilerde tarihin «kendiliğinden varolan adaleti»nin sunacağı fırsatlardan en geniş biçimde yararlanması ya da belki bu fırsatları yaratması için mi istiyorsunuz? O zaman öçal- ma öçalmayı dâvet edecek ve savaştan savaşa, kuşaktan kuşağa, halk­lar, Jaures’in de dediği gibi Atreusoğullarmm zehirli kupasını biribir- lerine geçirmekten vazgeçmiyeceklerdir. Hayır, siz geleceği böyle ta­sarlamıyorsunuz Barışı kurmak mı istiyorsunuz? Öyleyse. Fransız gücü kapalı bir kazan içindeki sıkıştırılmış buhar gibi birikmemeli, aşırı ölçüde ısınmamahdır, tersine boşalmalıdır; halkların özgür iş­birliği yolunda kullanılmalıdır, halkların eşit ve kardeşçe örgütleni­şinde kullanılmalıdır. Özgürlük, eşitlik, kardeşlik sizin uluslararası sloganınız olmalı! Öyleyse bu sloganı, bizim yirmi yıl önce zaferin

ertesinde biraz daha değerli biçimde yapmış olduğumuz gibi, siz de yenilginin ertesinde ilân ediniz. O zaman, ister inanın, ister inanma­yın, yine az önce yadsımalarınıza garkettiğiniz o Cumhuriyetçilerin, o Demokratların yolunda bulacaksınız kendinizi.

Bu körükörüne suçlamalarda ve bu hiçbirşey ayırdetmiyen yad- malarda neyin saçma ve olanaksız olduğunu kavratmak için yalnızca bir kanıt ileri sürmeyi istedim. Daha başka birçok kanıt gösterebilir­dim; yalnızca ağırlığı bana karşı-konulamaz görünen birini seçtim. Umarım ki, savaşın en acımasız aşamasına tanık olduğumuz (ne de­mek? istiyelim, savaşın acımasızlığına katıldığımız) b ir sırada Barış düşüncesinden, hatta adından böylesine bir sonuç çıkarmama kimse şaşmıyacaktır. İyi bir Alman Londra’nın bombalandığı gecelerin öyküsünün anlatılmasından hoşlanır; biz de gazetemiz, bütiin adam­larıyla birlikte sulara gömülen Bismark gemisinin acı sonunu bildirdi­ğinde bu olayı alkışla karşılıyoruz; Alman-Rus savaşıyla ilgili bir bildiride «bir alayın yok edildiğini» okuduğumuzda, bu birkaç sözcü­ğün kapsadığı ve görüntüsü yüreğimizi kaldıracak olan gerçeği gözü­müzün önünde canlandırmak için hiçbir çaba göstermiyor, bunun bir dost ya da b ir düşman alayı olmasına bağlı olarak ya sevinç ya da üzüntü çığlıkları atıyoruz. Romalı sirk seyircilerindeki gibi tutku her- türlü duyarlılığı ortadan kaldırmış bulunuyor. Ama savaşın ertesin de de savaşın isteğimize aykırı olarak bizi soktuğu biçimde mi kalacağız? Eğer savaş bizde, en azından bunun sonuncu savaş felâketi olması yo­lunda bir kararlılığa yol açmıyacaksa, o zaman insanlığın geleceğinden ıımudu sonsuza dek yitirmek gerekil. Bu kararlılığı kuşkusuz olaylar felce uğratabilir; uğratm ışta’ da; ama bu kararlılığın bizde oluşmama­sı korkunç bir şey olurdu; çünkü zorunludur. Eğer bunu tam içtenlikle, tam bir vicdan doğruluğu ile kabul etmeseydik; tersine eğer savaşın kendisi kadar eski olan ve savaşın sonu gelmez b ir şey olduğunu ileri süren deyişe rıza gösterseydik, o zaman yeni bir dünya kurmaktan söz etmeğe gerek kalmazdı. Bugün gibi, gelecek de olmazdı.

Burada, yaşadığımız zamanın özelliklerinden binne-bu belki de yalnızca görünüşte bir özelliktir- işaret etmekten kendimi alamıya- cağım. Fransa’da şovenizm okulunu ve mesleğini benimsiyen bi­reyler, gazeteler, kümeler; güzel «ulusal» sözcüğünü kendi kullanış biçimleri içinde kirletenler hep ülkeyi bırakışmaya itmiş ve teslimi alkışlamışlardır. Bunların hepsi bugün yengin ile daha doğrusunu söylemek gerekirse düşmanla işbirliği yapılmasını sağlık vermekte­dirler. Bununla birlikte, savaşın ilk aylarında hemen tüm Fransa yavaş, ama kesin bir yengiyi daha elegeçmeden nasıl değerlendire­ceğini düşünürken, aynı kişiler bunun koşullarını önceden ve söz anlamaz bir katılıkla öne sürüyorlardı. Yalnız H itler’in ve çeteleri

nin değil, Almanya adının kapsadığı milyonlarca canlı varlıkların da bir kez d e işini bitirmeği istiyorlardı. Almanya’nın yalnız koruyucu­luk altına konulmasını değil, aynı zamanda parçalanmasını ve geniş toprakların Fransa’ya katılmasını da istiyorlardı. Yengiden, halklar arasındaki sağlam işbirliğinin Barışın maddi güvencesini sağladığı bir «yeni düzen»den başka şey beklemiyen demokratları ve sosya­listleri vatan düşmanı sayıyorlardı. Bugün güçlü karşısında yerlere kapanan bu kişiler, dün gücü kötüye kullanmaya hazırdılar ve yarın da aynı suçu işleyeceklerdir. Yeniden özgür ve güçlü olacak bir Fran­sa’da onlar yeniden «ulusçu» ve şoven olacaklardır. Barışı insanların özgürlüğü ve Devletlerin kardeşçe eşitliği üzerine dayandırmaktan vazgeçmiyen «barışçı» hainlere karşı saldınlarım r yeniden başlıya- caklardır. Ye barışçı olmakla dün kınadıkları, yarın da kınayacakla­rı aynı kişileri bugün «savaşçı» diye damgalamaktadırlar; işte apa­çık çelişkinin öbür yüzü buradadır. Dünün ve yarının barışçıları, Barışı özgür halklar arasındaki özgür bir anlaşma olarak gördükleri için, ulusal bağımsızlık yolunda süresiz ve sınırlamasız bir savaşa girişmişlerdir. Fransa’yı H itler’in egemenliği altına teslim eden, Av­rupa’yı da aynı egemenlik altına sokabilecek olan bir bırakışmayı tanımamışlardır. Almanya için yalnızca bütün Fransız kaynaklarının kendi çıkarına ve kendi savaş gereksinmelerini karşılamak üzere sömürülmesi anlamına gelen; Fransa için ise zorunlu olarak kölelik egemenlikten vazgeçme, ayrı bir teslim oluşun utanmaz hainliğinden sonra ikiyüzlü bir ihanet demek olan ve sözünden dönmeyi yol edin­miş bir yenginin kesin barış sırasında katılığını en ufak bir ölçüde yumuşatmayı bile güvenceye bağlamayan bir «işbirliğini kabul e t­memektedirler. Şoven ulusçular tarafından askerî donanımı yokol- maya sürüklenmiş olan Fransa’yı yeniden silâhlandırmaya çalıştıkları zaman bile, H itler’in despotik tutkusu yüzünden savaşa saplanmış Fransız halkını gücünün sonuna dek savaşı sürdürmeğe teşvik eder lerken bile, bu insanlar gerçekte kendi kendileriyle tutarlı bulunu­yorlardı. Onlar yine barışın insanları olarak kalıyorlardı. Savaşa, yal­nızca barış adına değecek bir barışın zorunlu koşullarını korumak için girmişlerdi ve barış onların biricik «savaş amacı» idi. Gençler, vicdanlarınıza sorun: her iki bakımdan da haklı olan onlar değil mi­dir?

İKİNCİ KESİM

Biraz önce, bir kalemde, üzerinde biraz daha yakından düşünül mesi yararlı olacak olan bir «örnek» andım: uğradığımız askeri felâ­ketler zinciri içinde 1870 felâketi 1940 felâketinin doğrudan örneği­

810

dir. Bu felâket, gücünden henüz çok güvenli ve gülünç denilebilecek ölçüde övünçlü olan b ir ulusu vurmuştur: çünkü Napoleon efsanesi hâlâ Fransa’yı ışıltısıyla kaplamaktaydı ve imparatorluğa karşıt olanlar arasında bile Fransız ordusunu doğası gereği yenilmez sayını- yanlar son derece enderdi. Düşüş de o ölçüde daha şiddetli oldu, çünkü İmparator Sedan’da sonuncudan bir önceki düzenli ordumuzla birlikte — sonuncu ordu Metz’de kuşatılmış ve az sonra teslim olmuştu

teslim oldu. 1940’taki askeri yıkım siyasal bir değişikliğe yol açtı. Aradaki fark şu ki. Devrim göz önünde, halk isteminin egemence bir belirişi yoluyla oluşmaktaydı ve yeni Cumhuriyetçi hükümet bir bırakışma dilenmek için değil, imparatorluk ordusunun yokedilmiş olmasına rağmen. Fransız yurtseverliğinin kütle halinde yükselme­sine çağrıda bulunarak her neye mal olursa olsun savaşı sürdürmek için kurulmaktaydı. Bununla birlikte, o zaman da, 1940’ta olduğu gibi hemen barış yapılmasını, her ne fiyata olursa oLsun barış ya­pılmasını istiyenler vardı: ulusal direnişin esinlendincısı ve kahra­manı olan Gamıbetta’yı «gözü dönmüş kaçık» sayıyorlardı.

Prusya’nın yengisinin devirdiği siyasal düzen, çok doğal olarak Fransız yenilgisinin sorumlusu sayıldı. Bunun haklı olduğunu söyle­dim ve buna inanıyorum. O tarihte 5-6 yıldanberi hemen hemen ina­nılmaz yanlışlıkların ardarda gelmesi -Polonya, Danimarka. Meksi­ka. Prusya, İtalya Birliği. Lâiksemburg, Roma seferi-Fransa’yı, m an­tık bakımından ancak başarısızlık, ya da macerayla kırıp yarabile­ceği, durmadan daralan bir çember içine sıkıştırmış bulunuyordu. Bununla birlikte, son anda hiç umut edilmiyen bir şans, im para­torluğa işin içinden onurlu ve barışçıl bir biçimde çıkmak olanağını verecekti. İmparatorluk bu şansı önledi; otokrasilerin kötü yazgısı olan bir tü r büyülenme. Sadowa’dan beri artık gücünü küçümseme­mesi gereken bir düşman karşısına onu başı eğik çıkarmıştı. Savaşın ilk olayları, utanç verici bir açıklıkla, yalnız askeri donamımızın ye­tersizliğini değil, aynı zamanda tam bir yetenek, düzen ve her tü r­lü teknik hazırlık yokluğunu da ortaya çıkarıverdi. Bu felâketli yan- lıılar düzeninin hangi iç kötülüğüne bağlanmaktaydı Sadowa’dan ön­ce çağdaşların cevabı oybirliğiyle idi. im paratorluk düzeninin kötü­lükleri kişisel güç. kendisine karşı herkesin sorumlu olduğu, ama kendisi gerçekte hiç kimseye karşı sorumlu olmayan bir tek kişinin ellerinde her türlü yetki türlerinin birikmesi, mecliste her türlü de­netimin, basında ve kamuoyunda her türlü özgür tartışmanın or­tadan kaldırılması, kabine oyunlarına indirilmiş iç ve dış işlerin giz­lice yürütülmesi idi. Kötülük genellikle böyle görünüyordu ve yaslı bir ulusta onuru sağlam bırakan mutsuz bir barıştan sonra, herkes çözüm yolunu göstermede bövlesine görüş birliğinde idiler. Kralcılar.

hatta «meşruiyetçi» kola bağlı olanları bile, bu bakımdan Cumhuri­yetçilerden ayrılmıyorlardı. Her şeyden önce Fransa’ya özgürlük, ülkenin seçilmiş temsilcileri önünde sorumlu olan bir halk hükümeti, bağımsız bir basın ve kamuoyu sağlamak gerekiyordu.

Bunun birlikte bazı düşünürler hemen çıkarılan bu sonuçla ye­tinmiyorlar ve ulusal gerçeklerin daha derinliklerine inmeğe çalışı­yorlardı. İncelemeleri öylesine meraklı idi ki, henüz tam hazmedil­memiş olan yenilgiyi daha korkunç bir sarsıntı izledi: devrimci Pa­ris Komünü araştırmaları, devletin siyasal durumlarının ötesine ge­çiyor ve Toplumun töresel kuruluşuna varıyordu. Hükümetin örgen- leri bozulurken bireylerin ve kümelerin anlayışı ve isteminin dc doğrudan doğruya ilkeleri berbat edilmiş değil miydi? Renan, Taine ve daha başka kişiler böyle düşünen kümenin seçkinleriydiler: Sa­vaş ve Komünden sonra Renan’ın yayınladığı kitabın başlığı Düşün­sel ve Töresel Yeniden- düzenlenme. Fransa düşünsel ve töresel b irdü- şüş içine sokulmuştu; askerî yenilgi ve onu izliyen devrimci hareket, bu düşüşün aynı zamanda hem anlatımı, hem de cezası idi. Bu düşüşün kendisi de, bir anlamda, otokratik düzenin bir sonucu olarak görü­lebilirdi, ama otokratik düzen kendine özgü sonuçlar oluşturmuştu ve apayrı bir tedaviyi gerektiriyordu. Bu tedavi yapılmadığı takdirde «Ulusal Yenileşme» yüzeysel ya da boş bir iş olarak kalacaktı. Dü­şüş birçok görüntüler altında belirmişti: düşünce hafifliği -Fransızyaradılışının gerçek özelliği olan şakraklıkla karıştırılmasın-, ken­dini beğenmişlik, ciddi amaçlar karşısında ciddi uygulama yokluğu, ticarette doğruluk ve dürüstlüğün değişikliğe uğraması, para ve zevk düşkünlüğü, lüks düşkünlüğünün, gösteriş düşkünlüğünün ve dolayı­sıyla bozulmuşluğun, satılmışlığın yayılması, aile bağlarının gevşe­mesi ve aile yaşamında ağırbaşlılığın açıkça aşağılanması. Görüldü­ğü gibi, imparatorluğun yıkılması bir zevk âleminin göksel bitirilişi gibi olmuş ve bütün burjuva toplumunu yavaş yavaş kendi cehen­nemlik başıdönmüşlüğüne sürüklemişti. Krallık, XV. Louis’nin salta­nat dönemi sonundaki Naiplik yönetimi sırasında genel olarak utan­ma bilmez bir düşüklük görüntüsü veriyordu. Ama o zaman genel bozulmuşluk aydınlar ekinine, ya da toplumun bu ekine beslediği saygıya bulaşmış değildi ve Renan’ın, Taine'in ve dostlarının en çok duyarlı oldukları nokta da, öyle görünüyor ki buydu, imparatorluk Fransası genel kültürü gerilemeye bırakmıştı; büyük çaplı ve çıkar- -karşılığı beklemeden yapılan incelemelerden yoksun kalmanın acı­sını çekmişti. Kolay dönemlerde dizginleyebildiği iki tehlikeli eğili­me, «kahve gevezeliği»ne karşı beslenen beğeni ve söylevcilerin abartma alışkanlığı eğilimlerine baştan sona kapılmış olan im para­torluk Fransası Almanya’nın bütün yüksek düşün uğraşları alanııı-

812

da ön sırayı kendisinin elinden azar azar kapmasına seyirci kaldı: arı düşünce, arı bilim, engin bilgi. Zincirin öbür ucunda ise, bu Fran­sa, daha önce Prusya’nın yapmış olduğu gibi halkın sağlam bir bi­çimde öğretimden geçirilmesini örgütlemeği becerememişti. O sıra­larda, Prusya’nın yengisinin etkenleri arasında okul öğretmenini tü ­fekle, Krupp topu ile aynı düzeyde sayan bir deyiş, yaygın biçimde ağızlardaydı. P ratik sonuç doğal olarak ortaya çıkıyordu. Temellerin­den sarsılan bir yapıyı başka renklerle boyayıp sıvamak yetmiyordu; işe temelden başlamak gerekiyordu; aile ve toplum ilişkilerini sağlık­lı ilkeler üzerinde yeniden kurmak, kısacası bireyin biçimlenişini, bu yolla kamuoyunu, bu yolla da -bir demokraside- hükümeti etkile­yen bütün öğeleri yenilemek gerekiyordu.

îşte, altmış yıl önce bir ulusal felaketin doğurduğu tepkiler ve kazandırdğı dersler bunlardı. Bugün de hiçbir şey, buna benzer bir işe koyulmaktan daha meşru olamaz. Hepimiz yenilginin bağlanabi­leceği örgensel ve işlevsel kötülükleri kurumlarda ve geleneklerde aramak gerektiğinde; yenilmiş ulusa pratik bir düşünme ve yeniden yapma plânı çizmek gerektiğinde; ona bu işte hem alçakgönüllülük, hem öğünç, hem bilgelik, hem de ateşlilik verecek iç çabanın ve dış ortamın nasıl olacağım belirtmek gerektiğinde görüş birliği içindeyiz- dir. Ama karşılaştırmayı bu noktanın ötesine götüremeyiz. Fransa 1871’de başına gelen talihsizlikten anayasal düzeni sorumlu tutmak hakkına ve ödevine sahipti; bugün bu hakka sahip değildir. İm para­torluk suçluydu, Cumhuriyet ise yalnızca mutsuzdu. İmparatorluk, kişisel otokrasi demek olan ilkesi açısından kötü ve uğursuzdu; Cum­huriyet ise halkın kendi kendini yönetmesi demek olan ilkesi bakımından haklı ve verimli bir düzendir. Yalnızca, kökeninin ne ol­duğu kolaylıkla göterilebilecek olan ve çaresi de kolaylıkla buluna­bilecek olan kimi örgütsel ve işleyişsel bozukluklar nedeniyle yanıl­gıya düşmüştür. Bunca kahramanca fedakârlıkların hemen hemen kut­sal kıldığı, her iki İmparatorluğun da ilke olarak savunduğunu söyledi­ği, ilkesi İnsan Hakları Bildirgesinde, uygulaması genel seçimlerde yatan bu ideolojiyi suçlamağa hiç de hakkımız yoktur. 1871’de olduğu gibi bugün de bir düşünsel ve töresel yeııiden-düzenleniş zorunlu­dur. ama en çabuk bir inceleme bile, değiştilmesi gereken şeylerin anayasal düzenden ve onun üzerine dayalı olduğu ideolojiden tümden bağımsız olduğunu göstermeğe yetecektir. Demokratik ilkelere temel ve çabuk bir suçlamada bulunmanın ne derece umursamaz olmayı gerektirdiğini, daha önce tek, ama kapsamlı bir örnekle belirtmiştim. Şimdi, dün yalnızca taraftarları ve dalkavuklan bulunan, bugün ise savunulması için yürekli olmak gereken bu düzenin neyle suç­lanmak istendiğini yakından inceleyelim.

813

Bütün bilinen otokrasilerin, barış getirmeğe söz verdikleri ya da andiçtikleri hallerde bile en sonunda yapmak istedikleri gibi, İmpa­ratorluk da savaş istemiştir. Ün ihtiyacı ve hanedan çıkarları nede­niyle, kendi kökleri de otokratik erkte bulunan, ama küçük ve gözden düşürülmüş Fransa’ya kir düşmüşlük duygusu bırakan uzun bir di­zi sapıtmışlıkları bir çırpıda unutturm ak için İmparatorluk savaşı istemiştir. Cumhuriyetçi ve demokratik Fransa ise savaşı istememiştir. 1918 yenilgisinden sürekli bir barış, örgensel bir barış dışında hiç bir şey elde etmeği düşünmemiştir. Ortak istemi bu yönde idi; bütün dilekleri bu amaçta birleşiyordu ve hiç kuşku yok, böylesine genel ve böylesine kararlı bir biçimde barışçı olan bir halkm tarihte bir benzeri hiç görülmemiştir. Bu Fransa bir düşüşten sonra ayağa kalkmak ihtiyacında değildi, çünkü son Avrupa bunalımından yengiyle çıkmış­tı, çünkü kendisinin en güçlü olduğuna inanıyor ve inanılıyordu. Hit- ler’in iktidara gelişi sırasında, pek küçük kimi kuramcı ya da işbir­likçi kümeleri dışında hiç kimsenin tartışm a konusu etmediği bir iç düzeni vardı ve bu düzenin gücünü ya da sevimliliğini yeniden sağlamak gerekliliği yoktu; ayrıca bu düzenin kendisi özü bakımın­dan barışçı olduğundan bu sonucu sağlıyabilecek olan şey savaş de­ğildi. Tartışma götürmez bir olgu olarak belirtilebilir ki, Hitler’in Almanya’da iktidara geldiği sırada Avrupa’da hiçbir savaş tehlikesi, hiçbir akla yakın savaş olasılığı yoktu; ve tarih, hiç kuşkusuz, iki yıl önce her Fransızın apaçık ve göz kamaştıracak ölçüde apaçık bulduğu bu gerçeği, yani Savaşın Avrupa sahnesine Hitler tarafından yeniden sokulduğu. Cumhuriyetçi Fransa’nın başına tarafından zorla açıldığı gerçeğini doğrulayacaktır.

Kuşkusuz, bu noktadan sonra kimi yanlışlıklar yapılmış olmadı­ğını söyleyecek değilim. Ama en ağır yanlışlık hangisi olmuştur? En ağır yanlışlık tehlikeyi kavramamış ya da gelmeden önce kavrama­mış olmak olmuştur; Hitler’in yeniden silâhlanma, öç alma ve yayıl­ma plânım yeterince çabuk ve açık biçimde farketmemiş olmak, bu plânın gelişiminin felâketli ve acımasız niteliğini anlamamış olmak ol­muştur. Fransa, özü bakımından barışçı olduğu için Avrupa’da ku­rulmuş bulunan demokrasiler ile kurulmakta olan savaşçı otokrasi arasında «barış içinde birlikte» yaşamanın olasılığına inanmak iste­miştir. Bu olasılık için gittikçe daha ağıra mal olan ve dışarda say­gınlığını zayıflatmak, içerde uyumluluğunu tehlikeye sokmak ve do­layısıyla tehlikeyi ağırlaştırmaktan başka sonuç vermeyen fedakâr­lıklarda bulunmuştur. Dörtlü Andlaşma, İtalya’ya karşı yaptırımların gevşetilmesi ve bırakılması, 7 M art 1936 Münih. Bugün kendi kendi­me, daha 1933’te Fransa’nın, henüz silâhlanmamış olan Almanya’ da Hitler’in ve partisinin iktidara gelmesine güç yoluyla engel olma­

X14

sı gerekmez miydi diye soruyorum. O zaman Fransa’da hiç kimse Almanların işlerine böyle kaba bir karışmayı düşünmedi; oysa böy­le bir karışma Almanya’yı sakınmış ve Avrupa’yı korumuş olacak­tı.

Fransızların kendilerini ancak azar azar, biribiri ardından kur­tardıkları ve çoğunun felâket sırasında gömülmüş bulundukları bu yanlışlar türünü bilirim. Ben de bu yanlışları yapmış olduğumu itiraf ediyorum, ama bundan dolayı yüzüm kızarmıyor; çünkü bun­lar soylu türden yanılmalardır. Yanlışlık olmaktan çok düşlerdir, ba­rışın geleceği için, barışın temiz erdemi için beslenen erken bir ina­nışın anlatımlarıdır. Hemen tümüyle Fransa, halkların istemlerinin savaşa karşı olduğu -ki bu doğrudur- ve bu ortak istemin en sonun­da, hükümetlere gerçekte her zaman olanaklı, hatta her zaman ko­lay olan, ama iyi niyetle araştırıldığı takdirde böyle olan çözüm yol­larım kabul ettirerek savaşı önleyeceği yolunda ülkücü bir inancı paylaşmaktaydı. Ne olursa olsun, eğer Cumhuriyetçi Fransa'nın sava­şı yeterince zamanında ve açık bir biçimde öngörememiş olması kına- nabilirse de, bu en azından Cumhuriyetçi Fransa'nın İkinci İm para­torluğun yapmış olduğu gibi savaşı aramamış olduğunun belirtisi ve belgesidir. Bununla birlikte, savaş İmparatorluğu Avrupa’da ve dün­yada tam anlamıyla yalnız, ittifaksız, dostsuz, sevgisiz buldu. Bun­ları aşırı tutkularının tutarsızlığı nedeniyle biribiri ardından y itiri­yordu; düşler gibi geçici aşırı tutgularm ın çevresinde durmadan her türlü kuşkuları uyandırıyordu.

Cumhuriyetçi Fransa’nın H itler’in iktidara geldiği gün hemen hiçbir müttefiki ve dostu yoktu. Kuşkusuz önceki zayıflıklar etkile­rini göstermişlerdi. 7 Mart, Yugoslavya’yı bölmüş ve öbür Küçük İt­tifak devletlerini endişelendirmişti; Münih Çekoslovakya’nın ortadan kaldırılmasına müsaade etmiş ve Rusya’nın baştanaşağı fikir değiş­tirmesine yol açmış, iç savaş Ispanya’yı otokrasilerin yanma atmıştı; uzun süre kesin olmayan Hitler-Mussolini andlaşması, 7 M art’ın ve Habeşistan savaşının ertesinde kesinleşmişti. Geridönülmez biçim­de karşılıklı and-içilmiş ve Mussolini adak taşman üzerinde Avustur­ya’yı kurban vermişti. Buna karşılık, İngiliz andlaşması hiçbir za­man. bu denli içten ve sıkı fıkı, Amerikan dostluğu da, özellikle Mü- nihten önce, bu denli açık yürekli ve ateşli olmamıştı. Avrupa’nın küçük devletleri gerçekte ya da düşüncede Fransa’nın çevresinde kü­melenmiş bulunuyorlardı; uluslararası kamuoyu Müttefiklerin çevre­sinde toplanıyordu. Kısacası kıskanılan ve kuşku duyulan bir Fransa yerine, saygı beslenen ve yeğlenen bir Fransa, dünyanın bütün de­mokratik ve barışçı güçlerine sıkı liflerle bağlanan, çünkü kendisi

de savaşan demokrasinin savunucusu olarak kalan ya da yeniden böyle olan bir Fransa vardı.

Öyle görünüyor ki, karşılaştırmanın bir benzerlik ortaya çı­kartması askerlik tekniği açısındandır. Kuşkusuz Cumhuriyet’in or­dusu, ilk saatinden başlıyarak İmparatorluk ordusunu felce uğratan bir iç kargaşalığa uğramış değildi: herşey düzenli ve yerli yerin- deydi. Soytarılığa varan yanlış sayılara dayanılarak doğru olduğu ileri sürülen bu ezici silâh eşitsizliği içinde savaşa girilmiş değil­di: bu bakımdan gerçek birgün aydınlığa çıkacaktır ve bu gerçek namuslu insanları şaşkına çevirecek ve müfterileri de utanca boğa­caktır. Ama İmparatorluk gibi Cumhuriyet’in de çabasına gecik­meyle başladığı; yambaşmda ve kendisine karşı büyümekte olan gücün farkına varmada geciktiği doğrudur. İmparatorluk ancak 1867’den sonra, Sadowa’nın ertesinde yeniden silahlanmaya başlamış­tı. Cumhuriyet ancak 1936’dan sonra silahlanmaya başladı; oysa Hitler 1933 Martından beri Almanya’ya egemendi ve bir tek günü boşa geçirmemiş ti. 1934’ten başlıyarak Gaston Doumergue kabi­nesi Hitler ile silâhların karşılıklı sınırlandırılması plânına dayalı bir «barış içinde birlikte yaşama olanağı» araştırmayı reddetmişti ve tersine, Almanya’nın oldukça haklı olarak bir çevirme girişimi sayabileceği, etkin bir bağlaşmaları sıklaştırma ve yeni bağlaşma­ları görüşme diplomasisi başlattı. Açıkçası, bununla birlikte yapıl­mak gereken iş Fransız silâhlanmasına hemen başlanmasıydı. Do- umergue-Petain kabinesi ise, kendisini güçlü bir hükümet, bir Genel Kurtuluş hükümeti, hatta «Ulusal yenileştirme» hükümeti olarak tas­lamasına rağmen, kendinden önceki ve hemen sonraki hükümet­ler gibi bu ikisini birbirinden ayrı tuttu. Yine İmparatorluk ordusu gibi Cumhuriyel’in ordusunun da bir kendini beğenmişlik ve bitevi­yelik «karmaşa»sınm doğurduğu elverişsizlikler içinde bulunduğu doğruydu. 70 yenilgisinin, arefesinde olduğu gibi, 18 yengisinin erte­sinde de Fransız ordusu dünyanın birinci ordusu ilân ediliyordu; 15 yıl boyunca da hemen hemen tek orduymuş gibi sunulmuştu. Or­du bu üstünlük inancı içinde yaşamıştı; bu bir inanç sorunudur ve savaşa girildiği sırada hâlâ bu inancı besliyenlerin adlarını vermek istemiyorum. En sonunda kararlı biçimde ortaya çıktığında da Çı­maların ne yeter bir şiddette, ne de yeter bir yenilikte görülmesi kuşkusuz bu yüzdendir. Eklemekten çok yeniden yapmanın söz ko­nusu olduğu farkedilmedi. Yaşlanmış bir personel, çoktan eskimiş olan anlayışlarla işbaşında kalmaya devam etti; çünkü bunlar öbür savaşın, yengiye ulaştırdıkları savaşın personeli ve anlayışları idi. Hiçten işe başlamanın üstünlüğüne sahip olan ve yalnızca bu biri­cik amaca göre örgütlendirilen bir devlette herşeyi temelinden

<16

başlıyarak yeniden kurmakta olan Alman silahlanmasının tümüyle özgün niteliği anlaşılmadı. Mantık gereği çağdaş motorların gelişti­rilmesini zorunlu kılacak olan stratejik ve taktik değişikliklere göz­ler kapalı tutuldu. 1867’de olduğu gibi, çabucak yeni bir ordu kur­mak yerine eski ordu güçlendirildi.

Bu karşılaştırmayı sıkı bir doğruluk anlayışı içinde yaptım. Bu karşılaştırma, imparatorluk düzenine kendi çağdaşlarının oybirliği ile yöneltmiş oldukları gibi kesin bir suçlamanın, bugün ne ölçüde bir bilgisizlik, haksızlık ve nankörlük demek olacağını ortaya koy­maktadır. Burunla birlikte, büyük yön yanlışlıkları yapıldığını da göstermektedir ve bir dizi insan eylemleri, yapıldıktan sonra ve bi­raz katı bir eleştiricilikle incelendiğinde başka bir sonuca varılma­sı da çok az görülen bir durumdur. Bu yanlışlıkları saklamıyorum, hoş görmüyorum, ama bunların cumhuriyetçi kurum lara ve özellikle bu kurum lan geniş ölçüde esinlendirmiş olan demokratik ilkelere he ölçüde haklı olarak yüklenebileceğini de kendi kendime soru­yorum. Taine ve Renaıı kuşağının insanları gibi bu araştırmayı ciddi bir biçimde, bir çıkar, savunma ya da karşılık verme ard -düşüncesine saplanmadan yapmak zorundayız. Vardığım sonucu şimdiden bildireceğim. Kamusal işlerin, dış işlerin, askerî işlerin yürütülmesinde yapılmış olan yanlışlıklar incelenirse, bunların akla yakın bir neden olarak. Fransa’daki Cumhuriyetçi kurum lanıl şu ya da bu biçimde oluşuna bağlanabileceği, ama Demokrasinin temel ve evrensel ilkelerine bağlanamayacağı görülür.

Uyanıklık eksikliği, ileriyi görmedeki başarısızlık ya da büyük yetersizlik konusuna geçelim: bunlar, yalnızca en büyük zekâların kendilerini sakınabildikleri ve her zaman da sakmamadıkları ge­nel sakatlıklardır. Bir yığın nedenler yalnızca tek bir sonucu belir- liyebilirler, ama yine de akıl zamanın belli bir anında işe el koydu­ğunda, bu nedenlerin bir dizi olası sonuçlarının yönünü değiştire­bilir. Burada şansın da bir payı vardır. Aydınlık görüşlü insan ol­guların haklı çıkardığı, demek ki birçok kez piyangoda kazanan sa­yıyı çekmiş olan kişidir. Tekrarlana tekrarlana bugün artık bir doğru imiş gibi kabul edilen ve düzenin koğucularının yetke (oto­rite), süreklilik ve durağanlık, (istikrar) yokluğu olarak niteledik­leri düzenin zayıflığı kınamasını biraz daha yakından inceliyelim. Burada çözümlemenin çok dikkatle yalıtlaması gereken bir gerçek kalıntısı vardır. Ama önce hatırlamak gerekir ki, otorite sorunları egemenlik sorunları ile karışmazlar. Otoritenin kesin olduğu halde değişken, zayıf olduğu halde yaban olduğu otokrasiler görül­müştür. Fransa son olarak bundan üç çeyrek yüzyıl önce bunun de­nemesini yapmıştır. Otoritenin güçlü olduğu demokrasiler de gö-

¿77

buk bağlamamışken, siz Avrupa’yı ve dünyayı düşünmeye başla­mışsınız. Ulusal ödev apaçık, emredici ve tam bir biçimde üzerimiz­de duruyorken, siz o denli de acısını çekmiş olduğumuz şu insan- cdlık aşırı duyarlığına çağrıda bulunuyorsunuz. Hayır! Önce Fran sa! Herşeyin üstünde Fransa! Fransa için tek bir kurtuluş şansı vardır: bütün çocuklarının kıskanç sevgisi..»

Yurdun mutsuzluklarında ona karşı beslediğimiz ve kimi kez bilinmeyen daha belirgin, daha güçlü bir sevginin bilincine ulaştı­ğımız doğrudur. Bu son yılların tarihinin bize yurt sevgisini bütün doğal şiddeti içinde, bütün ağırbaşlılığı içinde korumayı öğretmesi gerektiği doğrudur. Ama yarının Avrupa'sının ve dünyasının, ye­niden kargaşalığa ve savaşa uğramamak için zorunlu olarak, ulus çerçevesinden daha geniş bir çerçeve içinde düzenlenmesi gerek­tiğini gösterirken, ulushl duyguyu gölgeleyebilecek, daraltabilecek, ona zarar verebilecek hiçbir şey söylemeği düşünmüyorum. Y urt­severliğin, çağı geçmiş ve çağdaş anlayışın umutlarını artık karşıla­mayan bir içgüdüymüş gibi görevden çekilmesini, yerini bırakması nı önermiyorum. Hiçbir biçimde, yurtseverliğin insanların dayanış ması gereğine olan inanç, insanlık sevgisi gibi daha genel, isterseniz daha yüksek deyiniz, bağlılıklar içinde eriyip yitmesi gerektiği gö­rüşünde değilim. Y urt sevgisi, aile sevgisi gibi, doğulan yere karşı duyulan sevgi gibi, ruhu en yakın ve en değerli gerçeklere bağla­yan bütün bağlar gibi sonrasızdır. Ama kesinlikle inandığımşey, yurtseverlikle insancıllığın ya da başka bir deyişle ulusal yur­da karşı duyulan sevgi ile uluslararası yurda karşı duyulan sevgi­nin özlerinde biribirleriyle bağdaşabilir duygular olduğudur. Bir yandan Ulus’a bağlılık, öte yandan da bir eski büyüğün dediği üze­re «insan türünün yardımseverliği», yurtseverlik ile aile sevgisi, yurtseverlikle bir dinsel inanç kadar doğal bir biçimde aynı bilinçte birarada yer alabilirler.

Bu bakımdan 89 Devrim’inin yurttaşları ve askerlerinden baş­ka tamk aramayalım. Onların yalnız ülkü düşleri değil, kesin ve dü­şünülüp taşınılmış istemleri de evrensel ilkeler üzerinde sonsuz birİnsanlık Toplumu kurmak idi; öte yandan yurtseverlik başka hiç­bir zaman o zamankinden daha şiddetli bir heyecanla ortaya çık­mış değildir. Y urt toprağı hiçbir zaman o zamankinden daha yi­ğitçe bir sertlikle savunulmuş değildir. Bunun açıklaması kolaydır: her türlii uluslararası yapının değiştirilemez temeli özgür halklar, bağımsız uluslardır. Her uluslararası topluluğun birinci amacı, ken dişini oluşturan ayrı ayrı ulusların özgürlüğünü ve bağımsızlığını güvence altına almaktır. Uluslar bu topluluk içinde toplanacak ve düzenleneceklerdir; ama oldukları biçimde, tarihleri ve her tü r­

820

den. gelenekleri onları nasıl yapmışsa o biçimde, kendilerine özgü beğenileri, yeğlemeleri, yaradılışları, tekillikleri içinde, tnsan uyu­munun zorunlu öğeleri olan ulusal özellikler yalnız saygı görmek­le kalmayacak, bu uluslararası örgüt içinde, bireylerin özellikleri toplumsal örgütleniş içinde işlenip geliştirildiği gibi işlenip gelişti­rilecektir. Bunların hiçbirinde, topluluk herhangi bir resmî ve zo­runlu tekbiçimliliği öngörmemekte, içermemektedir. Gelecek Ulus­lar Toplumu’nu düşünürken karşı-konulamaz bir biçimde Hugo’nun bir tasarımlaması aklıma geliyor onları: «ocağın çevresinde oturmuş kardeşler gibi», Adalet ve Barış ocağının çevresinde oturmuş kardeş­ler gibi, aynı kandan gelen, ama giysileri, hareketleri, seslerinin vurgulaması, yüzlerinin anlatımı ile biribirindeı> seçilen kardeşler gibi görüyorum. Jaurès bir gün az uluslararasıcılığın belki yurtse­verlikten uzaklaştırdığını, ama çok uluslararası alığının yurtseverliğe yaklaştırdığını söylemişti. Bu sözlerinin derin anlamı kanımca şuydu: ancak uluslararası dayanışmanın yarattığı eşit barış ve ko­laylık havası içinde, ulusal özgürlük en özgür ve en verimli biçim­de gelişebilir ve insan da bunun kendi öz kişiliğinin en derin lif­lerinde nasıl titreştiğini duyarak en değerli biçimde bilincine va­rır. Biraz da övünerek ekliyorum ki, yurtseverlikle insanseverliğin böylece uyum içine konulması bir Fransız için dünyanın başka her yurttaşı için olduğundan daha doğal ve daha alışılmış bir şeydir, çünkü daha önce de belirttiğim gibi Fransa’nın özel yaradılışı daima evrensel yapıtları düşünme ve onlar için çalışma soylu gereksinme­sini anlamıştır ve bugün de anlamaktadır.

İç sürtüşmeler ve çatışmalar tehlikesi, kuşkusuz yine vardır ve hiçbir zaman tam olarak ortadan kalkmaz: kişisel yaşamda da bir yaradılışı oluşturan türlü tutkular arasında bir düzen kurmak ve koşullara uygun bir önem sırası saptamak her zaman kolay değil­dir. Ama iyi niyetli ve usa uygun bir çaba sonunda uzlaşmayı sağ- lıyabilmelidir ve bu çaba hemen her zaman hem yurtseverliği, hem insanseverliği, onları değiştirip bozan doğal kirliliklerden kurtarm ak­tan oluşur. Çünkü insanların tarihi kadar eski olan ve bizim ülke­mizin başka ülkelerle ilişkileri söz konusu olur olmaz bizi nerdeyse her türlü düşünme ve eleştirici yargılama yeteneğini suçlamaya yö­nelten, oymak ve boy duygusuyla aynı özden olan bir içgüdü var­dır. «Daha uzağı düşünmek zorunda değilim; benim ülkem haksız olamaz, çünkü o benim ülkemdir» sonra da: «Öyleyse evrensel üs­tünlük benim ülkeme takdir edilmiştir...» Bu içgüdüye yanlış ola­rak yurtseverlik denilmiştir, oysa buna uygun olan adlar, yalnız­ca kötü anlamda kullanılan şovenizm ya da ulusçuluk adlarıdır. Bu içgüdü öğlinç ve kin duygulan doğurur, içinde savaş felâketini

,S2f

ten Devrim etiketinin her yerde ve özellikle gözler önüne serildiği bir zamanda en utanmaz karşı devrim konusunda bile, devrimci bir tutum un kimseyi rahatsız etmemesi başka nasıl olanaklı olabilirdi? Ama gittikçe daha açık bir biçimde anlıyorum ki. her devrimin özü, ulaşmayı önerdiği amaçların ve elde ettiği sonuçların niteliğindedir, yoksa eylemi için kullandığı araçların niteliğinde değil. Siyasal yapı­daki ve daha yerinde olarak mülkiyet ve üretim düzenindeki her derin değişim, doğal evrimin önceden görülerek gerçekleştirilmesi niteliğinde olmak şartıyla, en yasal ve en barışçı yollarla elde edilmiş olsa bile devrimci bir devinimi anlatır; buna karşılık şid­detli b ir ayaklanma, silâhla iktidarın elde edilmesi, yıldırma yolları, kesin nitelikte bir siyasal ya da toplumsal dönüşüme ulaştırmadığı takdirde başarısız bir Devrim girişiminden başka birşey olamaz. Bu düşünce, daha önce anlatmış olduğum ve müttefik yengisinin erte­sinde Fransa’da komünist propagandasının bir ayaklanma şidde­tine kışkırtma biçimini alacağından kuşkulanma sonucuna götür­meyen öteki düşüncelere eklenmektedir. O zaman bütün Avrupa’­da en büyük güçle ve zorunlulukla açığa vurulacak olan kütle duy­guları, kuşkusuz sanıldığından çok daha yalınkat bir nitelikte ola­caktır. İnsanlar heryerde insandırlar ve herşeyden önce, savaşın durdurduğu, ama yok etmediği maddi, duyumsal, hatta düşünsel n i­telikteki en ilk beşeri gereksinmelerinin giderilmesini istiyecekler- dir. Savaşın durması, bu gereksinmelerin hemen karşılanacağı yo­lunda verilmiş bir söz gibidir. İnsanlar çocuklarından yoksun bıra­kıldılar, evlerinden kovuldular; onları yeniden görmek istiyorlar. Aç kaldılar, doymak istiyorlar! Şiddetin her türlüsü ile sımsıkı bağ landılar ve susturuldular, şimdi özgürce yaşamak ve konuşmak is­tiyorlar. Aylar ve yıllar boyunca «dünyanın büyük uykusuzluğu»na uğradılar; kaygılardan uzak, dinlenmek istiyorlar. Hak iddialarının, kızgınlıkların, karşılık vermelerin köpüğünden çabucak çıkacak olan değişmez duygular işte bunlardır. Gerçekte uzun bir savaşın devrimci bir tutkunun gücünü kazandıracak ölçüde aşırı biçimde harekete geçirebileceği tek kütlesel gereksinme, yalnızca barış ge­reksinmesidir; Komünizmin öteki savaşın son döneminde ve ertesin­de Rus3ra’da ve Rusya dışında çok etkili bir biçimde kullandığı, «ulusal devrimsin yürütücülerinin bırakışmadan önce ve sonra gök­lere çıkarmaya ve ele geçirmeğe çabaladıkları barış gereksinme­si. Bu gereksinme vardır ve yengiden sonra da daha bir süre var­olacaktır: savaşın yorgun düşürdüğü, tükettiği insanlar. 1918’de ol­duğu gibi, fedakârlıklarının hiç olmazsa çocuklarına yararlı olma­sını istiyeceklerdir ve onlar üzerinde biraz etkisi olan herkesin öde­vi, yararlı bir eylem için kalacak, belki de oldukça kısa dönem

824

içinde, bu isteklilik olanağım güçsüz sarsıntılar içinde tükenmeden ve beşerî biteviyeliğe düşmeden önce yakalamak, korumak ve yara­tıcı bir atılımla canlandırmaktır.

Gerçek barışın ancak siyasal demokrasi, toplumsal demokrasi ve uluslararası düzen temelleri üzerine dayanabileceğini halklar güçlük çekmeden anlıyacaklardır. Zaten evrensel yeniden-kuruluş çalışması da hemen hemen kendiliğinden bir kesinlikle bu yöne çevrilecektir, çünkü bu çalışmanın çıkış noktası otarşik diktatörlüklerin yıkılması olacak ve yönetimi de dünyanın en büyük iki demokrasisinin elleri­ne teslim edilecektir. Ortadaki apaçık gerçekler gözlere çarparken, halkların, tarihin önlerine apaçık bir durumu serdiğini kavramada çok geç kalacaklarına da inanmıyorum. Maddî engeller yerle bir edilmiş, ilk vuruşun etkisiyle ortadan kalkacak duruma gelmiştir. Burjuvazinin siyasal iktidarı artık kalmamıştır ve ekonomik gücü de benzer biçimde, üzerine el konulur konulmaz yıkılıp gidecektir. Fransa’da ve bütün Avrupa kıtasında burjuvazi makinesi kendi yı­kıntılarının altında yatmaktadır; büyük Anglo-Sakson ülkelerinde burjuvazi bir tahttan düşüşten başka şey olmıyan b ir yenilenmeye şimdiden razı. Demek ki. tarihin esintisi elverişli olmaya başlamış­tır ve lıeryerde halk yazgı etkisiyle yöneltildiği duygusu içindedir. Ama gerçek güçlük de işte burada ortaya çıkmaktadır; halk bu yazgı­ya lâyık olacak mı? Tarihin kendisine verdiği rolü başarabilecek mi? Maddi koşulların talihli ya da hatta felâketli bir oluşumunun ken­disinin iktidara gelmesine, hele sürekli olarak iktidarı elinde tu t­masına yetmeyeceğini; bir toplumun yönetimini ele geçirmek için kuşkusuz ekonomik evrimin plânı ve eğilimi ile çakışmanın sağlıya- cağı güce ve otoriteye gereksinmesi olacağını, ama aynı ölçüde onu­ra, yani aktöresel (ahlâkî) yetenek ve üstünlüğün sağladığı yüksel­meğe de gereksinmesi olacağını anlayabilecek mi ya da kendisine anla­tılmasına izin verecek mi? Bir iktidar değişiminin tarihse] bir ku­rumun tutarlılığını elde edebilmesi için aklın olduğu gibi bilincin ve duyarlılığın da rızasını elde etmesi gerekir; her içtenlikli insanın içinden, onun önünde yalnız «Bu olmalıydı» divc değil, ama «Bu haklıdır, iyidir; böyle olması güzel» diye bağırmak gelmeli. Bütün halklar gibi Fransız halkı da görevini, yani tasarladığı gibi bir top­lum kurm a görevini, ancak her türlü beşerî üstünlüğü haklı kılan erdemleri kendinde topladığı ve yücelttiği ölçüde yerine getirmiş olacaktır; yüreklilik, gönül yüceliği, bilinç ve akıl doğruluğu, top­luluk yararı karşısında kişiliğini feda etme.

Zorunlu olan inandırma işinin konusu budur. Şimdiden başiıya- rak girişilmesi gereken iş budur. Bu işi sonucuna ulaştırabilmek için, belki de yalnız oldukça kısa bir zaman aralığına sahibizdir.

A'J5

tır. Böylece en engin insan ülküleri öğreti üzerine dayalıdırlar: dü­zenin ve kardeşliğin evrenselliği. Örneğin Jaure-s’in anlayışı içinde insanlık düşüncesi, tüm uygarlık için bir ilerleme ilkesi durum un­dadır. Bu anlayış, aşağı yukarı değişmez olan töresel kurallara, dur­madan değişen uygulamalara ve haklara yeni temel, sanata ve ku­ramsal düşünceye yeni bir besin sağlayabilir. Her türlü kişisel ya­şam yollarını ve her türlü ortaklaşa varlık biçimlerini derinden e t­ki liyebilir-tıpkı Orta Çağ’da Tanrı düşüncesinin yaptığı gibi. «Tam sosyalizm» hiçbir biçimde bir din değildir, çünkü ne dogmaları, ne törenleri, ne de din adamları vardır, ama din gereksinmesine çağ­rıda bulunmaktadır ve bu gereksinmeyi karşılayabilir, çünkü bir bilgelik ve bir erdem öğretmektedir, bilifıci çok dikkatli olmaya alıştırmaktadır, bireye üstün bir ülküde kişisel eylemlerin güdüsü­nü ve karşılığım bulmayı öğretmektedir, çünkü gördüğü rıza biçimi fedakârlığa olanak vermekte ve bir inanca benzemektedir.

Bu noktada nasıl yanılınabilmiştir? Nasıl olmuştur da namuslu kafalar, dünyada bunca milyonlarca insanın eıı yüce dilek olarak içlerinde besledikleri bu öğretiyi altüst edebilmiştir? Yazılarım bo­yunca biz sosyalistlerin kendi zararımıza işlediğimiz yanlışın ne ol­duğunu göstermiş bulunuyorum; ama bunun derindeki nedenini bir sözcükle belirtebileceğime inanıyorum. Büyük beşeri öğretilerin ve dinlerin ilerleyişini belirliyen şey, başlangıçta onlara gösterilen teş­vikin niteliği olduğu kadar ve ondan da daha çok karşılaştıkları direnmelerin niteliğidir. Sosyalizmin önce yaşaması, yerleşmesi, kendine yer yapması gerekmiştir; yasallığını kanıtlamak için eleş­tirici bir yıkım yapması gerekmiştir; ilk başlangıçlarını korumak için savaşmak zorunluğunda kalmıştır. Korunma içgüdüsü ile yolu­nu şaşırmış olan kapitalist toplum sosyalizmi yaban bir düşman ye­rine koyuyor, onunla hiçbir, uzlaşmaya olanak bulunmadığına, onu acımadan reddetmek ve yıkmak gerektiğine inanmıyordu .Sosyalizm kendini savunmak için hücum etmek zorunluluğunda kaldı. Savaş düşünce yaymanın yerini aldı ve savaşta insanın ilkel duygulan kö tü biçimde işin içine karıştı: karşılıklı korku, açgözlülük, hoşgörü­süzlük. Ama bugün tartışma dönemi arkada kalmıştır; Sosyalizm militan döneminden yengi dönemine geçebilir. Savaştığı ve kendi­siyle savaşan toplum düzeni yıkılmış bulunuyor: hâlâ maddi olarak varlığım sürdürdüğü yerlerde bile artık kendi kendine güven duy­muyor ve doğrudan doğruya kendi yasalarıyla çelişkiye düşüyor. Konut ve belitler (postülalar ve aksiyomlar) sosyalist örgütlerle en yırtıcı savaşı yapmış olan insanlar ve partiler tarafından kötüye kullanılmaktadır. Bugün bütün toplum, bilinçli olarak veya olma­yarak. kendi kendini sosyalist ilkelerin sağlamış olduğu temel iize-

v Yi

riııde yeniden kurmağa girişmiş bulunuyor. Roma Kilisesi bile elli yıldanberi mülkiyet ve çalışma sorunları karşısındaki tutum u ile ve ilkede bir suçlamaya gitmeden, Sosyalizm ile bir yön koşutluğu, ça­baları arasında olası bir birleşme ya da en azından bir bağdaşıldık bulunduğunu ortaya koyuyor. Bu durumda polemik hemen hemen yararsız olmuştur ve kavga etmeğe artık neden kalmamıştır. Sosya­lizm aıtık düşüncelerini yaymağa, kafaları fethetmeğe koyulmalıdır. Dünyevî çıkar endişeleri ile kendi görevinin amacının çok tehlikeli biçimde gözlerden saklandığı bunalım dönemlerinde Kilisenin yap­tığı gibi, Sosyalizm de ilkel esinin arılığına dönmelidir.

Bu bir din yayma işi midir? İsteniyorsa, evet. Spinoza şunları yazıyordu: «Tanrı düşüncesine sahip olarak nedeni bizzat kendimiz olduğumuz her eylemi dinden sayarım.» Spinoza’nm Tanrı düşün­cesi dediği şeye, biz insan düşüncesi, evren düşüncesi diyebiliriz ve bu söz yine geçerli olur. Kesinlikle doğru olan şey, bu sözün, Haçlı Savaşlarından Fransız Devrimi’ne değin bütün tarihi boyunca in ­sanlar arasında dayanışmayı ve evrensellik yönündeki dilekleri yurt severliğin en yüksek biçimi yapmış olan Fransa’nın özel karakte­rine uygun düştüğüdür. İşte nerdeyse bir vaaz diyeceğim bu öğretim yoluyladır ki, birejder ve onların oluşturduğu halklar tarihsel gö­revlerine lâyık olurlar. Amaç, insan ile toplumdan her birini öbiiıii tarafından yetkinleştirmek, insanda erdem açısından en iyi olan hu­susları kişisel katkısını olanak içindeki en iyi çözümün bir öğesi yapması için teşvik etmek ve canlandırmaktır. Bu büyük ödevler içm ortam elverişlidir; koşullar uygundur. Savaştan önce Avrupa’yı sarsmış olan siyasal bunalımlar, savaşın kendisi ve yenilgi bu orta­mı hazırlamaya yaradılar. Bugünün yükleri ve kaygılarıyla kuş:: tılmış olduğumuz için asla yeterli ölçüde iyimser değiliz, çünkü her iyimser dünya görüşü bir süre kavramını ve anlayışım gerektirir. Kim bilir? Yüz ya da iki yüzyıl sonra düşünürler çağımızın gelişi­mini tam bir serinkanlılıkla inceleyecekler, belki de bizzat nazizm ve faşizmin de bu göksel ilerleme yürüyüşü içinde kendi rollerini oynamış olduklarını bile düşüneceklerdir.

1870 savaşından birkaç ay önce yayınlanmış olan Renan'm bir incelemesini yeniden okudum. Burada yazar, İnsanlığın daima gizdi bir kalıntısı olarak düşündüğü ve dinamik bir yedek canlılık kay­nağı saydığı bu yaban güçlerin birdenbire ortaya çıkacağını öngörü­yordu. Renan güçlerini geçici olarak yorgun düşmüş olan en ileri uygarlığa sahip uluslar üzerine bu yaban güçlerin serpilmesinin bir yüreklenme ve yenilenme etkisi yapabileceğini söylüyor. Dalga ge­çer, yaban güçler yeraltındaki cehennemlerine geri gönderilirler, ama döllenme, yenileme etkisi alınmış olur vc sürer. Daha önce to

şeyler bugünkü bütün günlerin kuralı olmalıdır. Sana salık verdi­ğim şey yakm geleceğe sevgi duyman değildir, en uzak olan şeye sevgi beslemendir.» Niçin insan ırkı, niçin Fransız ulusu, geçmişte gerçekleştirmiş oldukları şeye gelecekte lâyık olmasınlar? İnsan ır­kı bilgeliği, bilimi ve sanatı yaratmıştır; niçin adaleti, kardeşliği ve barışı yaralamasın? Bir Platon’u. bir Homeros’u, bir Shakespeare ve bir Hugo’yu, bir Michel-Angelo ve bir Beethoven’i, bir' Pascal ve bir Newton’u, dehaları temel gerçekliklerle, evrenin merkezi gerçekçi­liği ile temasa gelmekten başka bir şey olmayan bütün bu yavuz kişileri doğurmuştur. Neden aynı insan ırkı kendisini evrensel uyu­ma ve yasalara en çok yaklaşan ortaklaşa yaşamın biçimlerine doğ­ru götürebilecek kılavuzları doğurmasın? Kuşkusuz, toplumsal dü­zenin, yıldız düzenleri gibi, kendine özgü çekicilik ve çekim yasaları vardır. İnsanın biri şarkı söylemek ve araştırm a yapmak, öbürü ey­lemde bulunmak; biri güzelliği duymak ve gerçeği anlamak, öbürii kardeşliği duymak ve adaleti anlamak üzere iki ruhu yoktur. Bu ba kışa sahip olan herkes kendini yenilmez bir umutla canlanmış du yar. İnsan amaca bakmalı, yargısına güvenmeli, gücünü kullanmak tan korkmamalı. İnsan yüreği sarsılıp cesaretsizliğe düştüğünde, başka hiçbir şeyi değil. İnsanlığı düşünsün.

Çeviren : Özer 07.ANKAYA

832

BİBLİYOGRAFYA

Mum 'un Yapıtları

Blunvun yapıtları. L’O euvre ae Leoıı Ulum adı altında ? ciltte toplanmıştır tEd Albin M ichel. 1954-55). Tek tek kitaplarının başlıcalan sunlnulıi';

Le i congrès ouvriers el socialistes (1901)En Lisant (1906)Au tliéûtre (1901-11), 4 cilt olarak yayımlanmıştır •Nouvelles conversations de Goethe avec Eckermann (1907)Du mariage (1907)Stendha l et beylism e (İ914)Lettres sur la réforme gouvernementale (1918)Bolchevisme et socialisme (1927) l^es problèmes de la paix (1931)Le socialisme devant La crise (1933)L'exercice du pouvoir (1937)L'histoire jugera (1943)A L'Echelle humaine (1945)Le dernier mois (1946)

Muni Üstüne Kaynaklar

Türkçe

Paul Louis, çev_ Şerif Hulusi, Fransız Sosyalizmi Tarihi (İstanbul: Dördüncü Yay., 1966). Bl. 12 ve 13.

Yabancı Dillerde

C. Audry. /.. Blum, ou la politique du juste (Paris. 1955)L. Bodin ve 1. Toychurd. Front Fopulairc 1936 (Paris. 1961)G. Bonnefous. Histoire politique de la Troisième République, cilt 5-6 (Paris, 1962-65)D .R. Brower, The N e w Jacobins; The Frendi Communist Parts ant tlte Popular

Front (Ithaca, N.Y.. 1968)1. Chambaz. l e Front populaire pour le pain, la liberté et la pais (Paris. 1961) J.G . Colton. Léon Blum, Hümanist in Politics (New York, 1966)G. Dupeaux. «L’Echec du prem ier gouvernement Léon Blum. «Revue hist. moderne

contemporaine, 10. 1963. No. 1, s. 35-45.L.R. Franck, D ém ocraties en crise (Paris, 1937)1. Joli. The Décliné of the Third Republic (London, 1959)M. Kalecki. «the Lesson of the Blum Experiment, » Economie Journal. No. 48, 1938.

s. 26-41. .

833

G. Lefranc, Le From populaire (1934-1938) (Paris. 1965)G. Lefranc, Le Mouvement socialiste sous la Troisième République (1875-1940)

(Paris, 1963)J.T. Marcus, French Socialism in the Crisis Tears, 1933-1936 (New York, 1958)J.S, Moch., Rencontres avec Léon Blum (Paris. 1970)M. Vichniac. Léon Blum (Paris. 1937)G. Ziebura. Léon Blum (Berlin. 1963)

L U K Á C S(1885 ■ )

G Y Ö R G Y L U K Á C S

Çağdaş M arxist duşunur ve eleştirm enlerin en büyüklerinden biri sayı­lan Lukacs, 1885'te zengin bir M acar Yahudisi ailenin cocuğu olarak (o z a ­manki Avusturya-M acaristan İm aparatorluğu ’nun Viyana'dan sonra ikinci başkenti olan) Budapeşte’de doğm uştur. Babası, bu şehirdeki Kreditans­ta lt adlı bankanın d irektörlerinden olan Lukacs çok iyi bir eğitim görmüş, Budapeşte'den sonra, V iyana, Heidelberg, Berlin ve G öttingen Üniversi­te lerinde okumuştu,' Lukacs, 18 yaşında edebiyat eleştirm enliğine başla­mış ve yazılarını eş it rahatlıkla M acarca ve A lm anca o larak yazm ıştır, ilg i­leri yavaş yavaş estetikten sosyalizm e doğru gelişm iştir. G erçekten . Lu- k^cs'ın başlangıçta burjuva toplum una karşı çıkışı, M arxist bir açıdan de­ğil, sanat yönündendir; onu ruhsuz bir tüccarlık ve m addecilik uygarlığı diye görm esinden ötürüdür. Birinci Dünya Savaşı yıllarında toplum bilim le­rine ve felsefeye merak salmış, M ax W eber ve Georg Sim m ei'in e tk ileriy­le sosyolojiye yönelm iştir. Bu arada, Yeni-K antçılık ve Fenom enoloji ak ım ­lar ndsn ca etkilenm iş, N istsche'n in estetik bireyciliğini ve G. Screi' in rom antik antikapitalizm ini benim sem iştir. N ihayet. Hegel yolundan M ar- xizm e ulaşan Lukacs, 1918 yılının sonlarında M a c a r Kom ünist Partisine girm iştir. Partinin In te rn a tio n a le adlı teorik organının yönetim ini üstüne al­m ış ve 1919’daki kısa ömürlü M acar Sovyet Cum huriyetinde Bela Kun hü­kümetinin Eğitim Komiser Yardım cısı olmuştur. Bu yönetim in çökm esi ü ze­rine, Lukacs yeraltı Kom ünist Partisinin örgütlenm esinde çalışmış ve Ey­lül 1919’da Avusturya'ya g itm iştir. V iyana’da K o m u n is m u s dergisinin yö ­netm enliğini yapm ış ve uluslararası kom ünist hareket içindeki m ücadele­lere etkin bir b içim de katılm ıştır. Ö zellik le , edeb iyat ve sanat konuların ­da Komünist Partisinin denetim kurması yolunda gayret gösteren Lu­kacs, görüşlerinin heretik yönleri yüzünden, iki kere M ac ar Komünist Par­tisi M erkez Komitesinden çıkarılm ıştır (1921-24 ve 1925-28L 1923’te yayım- Ird 'ğ : T arih v o S n ıf B il in c i adlı k ;tab:n n P -rti içinde yarattığ ı tepki'erden ötürü de. resm î Parti sözcüsü olma niteliğini yitirm iştir, Lukf<:s, bu arada Altıncı Kom intern Kongresinin kabul ettiği M aksim alist (en-çokçu) prog­rama, karşı, 1928'de M acaristan 'da burjuva-dem okratik devrim in gerçek leş­tirilm esini destekleyen Blum Tezleri’ni savunm uştur. 1933’te A lm anya’dan Rusya'ya piden Lukacs. 1945'e kadar orada yaşam ıştır is 3 4 ’te Komünist Ak~-femis;nin Felsefe Bölüm ünde yaptığı bir konuşm ayla. T arih ve S ın ıf B i­l i r e ' kitabı'nm . M arxist-Leninist değru-çizgiden sandöını, cb lek t'f r p lamda «karşı-devrim ci» olduğunu kabul etm iştir. Bu gibi özeleştiriler yapması sayesinde 1936-38 Tem izliğ inde tasfiye edilm ekten kurtulmuş ve Sa vasten sonra. Parti M erkez Komitesi üyesi o larak M acaris tan ’a dönm üştür. 1956’- daki M acar Ayaklanm ası sırasında kum lan Imre Nagy hüküm etine giren,

S3 7

Lukács, bu hareketin bastırılm ası üzerine Romanya'ya sürülm üş, takat 1957sonlarında geri dönm üştür. Bunun hemen ardından. Kadar hükümetinin düşünsel alandaki De-Stalin izasyon kam panyasına katılm ıştır. Halen M ac a ­ristan'da, M arxist estetik kuramını geliş tirm eye çalışm aktadır.

Çağdaş M arxist düşünüşte geniş e tk ile r yaratan Lukács, sosyalist kültürün klâsik burjuva realizminin tem elleri üstünde kurulması gerekti­ğine inanm ıştır. Ona göre, çeşitli M odern izm ler bu klâsik realizmin içten içe çürüm üş (dekadan) anti-tozlerid ir Lukács, «ideoloji»nin egemen sını-f.n kendi hakkındaki yanlış bilinçliliği olduğu görüşündedir; doğru bilinç ise, ancak işçi sınıfının sezgisiyle M arxist partinin teorik yardımı sonucun­da ortaya çıkar. Lukács, bu fik irleriy le Bilgi Sosyolojsi denilen bilim dalını ve bu disiplinin kurucusu olan Kari M annheim ’ı geniş ölçüde etkilemiş, fakat ortodoks Leninciler tarafından da, M arxist, hatta M ateryalist değil, Sol-Hegelci sayılm ıştır. -

Lukacs'ın aşağıda çevirisi sunulan «Taktik ve Ahlâk» (1919) adlı yazı­sı, ilk M ac ar Devrimi sırasında. Sosyalistlerin Kom ünistlerle işbirliği yap ­m alarının ideolojk terim lerle haklı ve zorunlu gösterilm esi niteliğindedir.

TAKTIK ve AHLÂK*

Siyasal etkenlikte taktiğin yeri ve önemi bütün parti ve sınıf­larda -—partilerle sınıfların yapılarına ve tarihsel-felsefesel rolleri­ne göre— başka başkadır. Taktiği, eylemde bulunan grupların yönel­dikleri erekleri gerçekleştirmeye yarayan bir araç, son amaçla ger­çeği bağlayan bir öğe diye belirlersek, son amacın veri olan toplum­sal gerçeğin içinde ya da ötesinde bulunan bir «ân» (moment) ola­rak kategorileşmesine göre temelli ayrılıklar meydana gelir. Son

‘ İliktik und l-thik. ■ (der.) Peter kıt J /. G coıg Lu hac. t . Schriften z.ıır Idéologie ııınl Politik ■ W erkajswahl Band 2 (Neusvicd-Berlin : Lııchterhand Verlag. 1967). So- ziologisehe Texte 51; s. 1 . - 3 0 .

. Macarca aslı Budapeşte'de 1919'da yayımlanan bu yazı dört bölümden meydana gelmektedir. Burada ilk üçü Türkçeye çevrilmiş, dördüncü bölüm (Parti ve Sınıf) ise bütünüyle 1919’daki M acar Sovyet Cumhuriyeti deneyine ilişkin olduğu için alınmamıştır. — der.

Bu ve bundan sonraki Zihinsel önderlik ve zihin işçileri ve «Ortodoks Mar- \izm nedir?» başlıklı incelemeler, proletarya diktatoryasından önce yazılmıştır. Dik.- tatorvanın gelişmesi ile Ahlâkın görev değiştirmesi, bu incelemelerin aktüel anlamını, belgese İliğe ve tarihselüğe dönüştürmektedir. Bıı incelemeyi okurken bu noktayı gö- zöniinde bulundurmak gerekir. -—( I I 1919

,VjAl

amacın içrek (immanent) ya da aşkın (tranzendent) olması, her- şeydeıı önce şu ayrılığı içinde saklamaktadır: Birinci halde, yürür­lükteki hukuk düzeni, eylemin taktik çerçevesi niteliğinde, zorun­lu ve normatif belirleyici ilke olarak veridir; bunun tersine, toplum- sal-tranzendent erek halinde hesaba katılması ancak amaca varayan bir anlamı taşıyabilen, salt gerçek ve reel kuvvet olarak görünmek­tedir. En iyi durumda, amaca yarayan anlamın söz konusu üstünde duruyoruz, çünkü, böyle bir erek, örneğin Napoleon’u izleyen Fran­sız meşrucu (légitimiste) Restorasyonu, yani devrimin hukuk dü­zenini herhangi bir şekilde tanıma, bir uzlaşımla eşti. Ama bu ör­nek de gösteriyor ki türlü tranzendent ereklerden —tamamen soyut ve her türlü değerlendirmeden yoksun toplum biliminin çerçevesi içinde— aynı düzeyde söz edilmesi gerekir. Çünkü son amaç olarak be­lirlenen toplum düzeni geçmişte var idiyse, sadece önceleri meydana gelmiş bir gelişmenin Restorasyonu söz konusu idiyse yürürlükteki hukuk düzeni üzerine bilgisizlik, ancak veri olan hukuk düzeninin sınırlarının görünürde aşılmasıdır; o zaman gerçek bir hukuk dü­zeni, başka bir gerçek hukuk düzeni karşısında yer alır. Gelişme­nin sürekliliği kaskatı yadsınmamaktadır, başlıca amaç, sadece ara­daki bir durumu olmamış kılmak, yokmuş gibi göstermektir. Buna karşılık öz bakımından devrimci olan her erek, yürürlükteki ve geçmişteki hukuk düzenlerinin ahlâksal var-oluş haklarım ve tarih felsefesi yönünden aktiielliklerini yadsır; bunlar için bu dü­zenleri hesaba katıp katmamak, katılacaklarsa ne ölçüde katmaik, yalnız bir taktik sorunudur.

Ama taktik böylece hukuk düzeninin normal sınırlanmaların­dan kurtulunca (czgür kılınınca), taktik tavır-alışı düzenleyecek ere­ğe uygunluğu elde etmek için herhangi bir yeni ölçü bulmak gere­kir. Ereğe uygunluk, ereğin hizmetinde olma, çift anlamlı olduğun­dan. bundan aktüel, somut erek mi yoksa gerçeğin tabanından uzak bir son amaç mı anlaşılıyor, bu ayırım yapılmalı.

Son erekleri gerçekleşmemiş sınıf ve partilerde taktik zorunlu olarak, aktüel ve somut amaçların erişilebilirliğine göre düzenle­nir; ve aktüel amacı son amaçtan ayıran uçurum, bu ikircilikten (diialiteden) meydana gelen çatışma bunlar için yoktur. Burada taktik, «meşru» gerçekçi siyaset şeklinde görünür ve bu gibi çatış­manın baş gösterdiği hallerde, örneğin savaşla ilgili hallerde, bu sınıf ve partilerin en sığ, en felâketli «gerçekçi siyaseti» izlemeleri bir düşkü değildir; başka hiçbir şey yapamazlar, çünkü son-amaç ancak böyle gerçekçi siyasete izin verir (olanaklı kılar).

Bu karşıtlık, devrimci sınıf ve partilerin taktiklerine ışık tu t­maya çok elverişlidir; bunlarda taktik aktüel olarak erişilebilen, şim-

dılık olan faydalarla düzenlenmez, hatta bunlar bu faydalardan ba­zılarını, gerçekten önemli olan son amacı tehlikeye düşürebilecek­lerinden dolayı, yadsımak zorunluluğundadırlar. Bununla birlikte, son-amaç, Ütopya olarak değil, erişilmesi gereken gerçek olarak ka- tegcrileşmiş olduğundan, son amacın aktüel fayda üstüne konması, gerçekten yapılmış bir soyutlama olmaz, gerçeğe belirli idealleri zorla kabul ettirm ek olmaz, tersine, toplumsal gerçeğin içinde etken olan —yani son-amaca erişme yönünde etken olan— kuvvetlerin bilgisi ve bu kuvvetlerin eyleme dönüştürülmesi anlamına gelir. Bu bilgi olmadan her devrim sınıfı ya da partinin taktiği, doğrultusuz ola­rak ülkiisüz bir gerçekçi siyaset ile gerçek içeriği olmıyan bir ideo­loji arasında gidip gelir. Bu bilgi burjuva simlinin devrimci sava­şında yoktu. Bunda da bir son-amaç ideolojisi vardı; ama bu, somut eylemin düzenlenmesi içinde organik olarak yer alamıyordu ve ge­niş ölçüde aktüellik anlamında geliştirildi; kurumlar kurdu, bunlar az zaman sonra kendilerinin amaçlan olarak son-anıacı bulandırdı­lar ve onu etkisiz olmuş salt ideoloji haline dönüştürdüler. Sosyalizmin eşsiz toplumbilimsel önemi, bu soruna bir çözüm olmasındadır. Çün­kü sosyalizmin son-amacı, bugünkü toplumun ekonomik, hukuksal ve toplumsal çerçevesini aşarak, ancak bu toplumun yok edilmesi ile gerçekleşebilmesi anlamında ütopyadır; ama bu son-amaç, toplu­mun dışında ya da üstünde gidip gelen idea’ların gerçekleşmesi an­lamına geldiğinden, ütopya değildir. Marx’m. bu bakımdan Hegel’in kavram yaratmasını iyiden iyiye izleyen sınıflar savaşı kuramı, tıanzendent ereği immanent ereğe dönüştürmektedir. Proleter sını­fının sınıflar savaşı hem erek, hem de aynı zamanda ereğin gerçek­leştirilmesidir. Bu süreç, amacı ve değeri, kendini aşan bir amacın ölçüsü ile ölçülecek bir araç değil, utopyalık toplumun tarihin man­tığına uygun, adım adım, her atlama ele alınarak yapılmış, yeni bir açıklamasıdır. Bu, aktüel toplumsal gerçeğe giriş anlamını taşır. Bu araç (burjuva ideolojisinde olduğu gibi), amaca yabancı değil, ama­cın, kendi gerçekleşmesine yaklaşmasıdır. Bu elemektir ki, taktik araçları ile son-amaç arasında kavramla belirlenemiyen geçişler var­dır; hangi taktik adımının son-amaeı gerçekleştirebileceği hiçbir zaman önceden bilinemez.

Böylece sosyalist taktiğin kesin ölçüsüne, tarih felsefesine var­dık. Sınıflar savaşı olayı, toplumbilimsel bir betimleme ve toplum­sal gerçekte meydana gelenin yasalığa yükselmesinden başka bir şey değildir; ama proletaryanın bu savaşının anlamı, bu olayı aşmakta­dır. bu onun özünden ayrılamaz, fakat bugüne kadarki toplumdan başka ve baskı yapan ile baskıda olanı artık tanımayan bir toplum­sal düzene yönelmiştir: insan şerefini kıran, ekonomik bağlılık çağı­

X4(>

nın sona örmesi için, Marx’ın dediği gibi, ekonomik kuvvetlerin kör egemenliği kırılmalı ve yüksek, uygun ve insan, şerefini sayan ege­menlik onun yerine geçmelidir*. Ekonomik ve aktüel toplumsal du­rumların ve kuvvet bağıntılarının tartılması ve doğru bilinmesi sos­yalist anlamda doğru davranışın, doğru taktiğin ölçütleri (kriteri- um’lan) değil, yalnızca ön koşutlarıdır. Gerçek ölçü ancak şu ola­bilir: Belirli bir halde amacın gerçekleşmesi için davranışın, yani sosyalist hareketin nasıl'ı işe yarıyor mu. yaramıyor mu? Ve —bu son-amacın hizmetinde nitelikçe değişik araçlar bulunmadığından, ama araçların kendileri son-amaca yaklaşma anlamında olduğundan— bu tarih felsefesi sürecinin bilinçlenmesini ve gerçekleşmesini uyan­dıran bütün araçlar iyidir: tersine, bu bilinçlenmeyi dumanlı kılan araçlar, örneğin, hukuk düzeni ve «tarihsel» gelişimin sürekliliğinin, hatta, proletaryanın belirli bir andaki çıkarının bilinci, kötüdür. Gerçekçi siyasetin belâlı ve zararlı olduğu bir tarihsel hareket var­sa, o da sosyalizmin bu hareketidir.

Somut olarak bunun anlamı, var-olan toplum düzeni ile hertürlü dayanışmanın, böyle bir tehlikeyi içinde sakladığıdır. Hernekadar biz, bu dayanışmanın ancak bir ânlık, ancak aktüel bir çıkar ortak­lığı olduğunu somut bir amaca erişmek için geçici bir bağlaşmadan başka bir şey olmadığını gerçekten içten gelen bir kanı ile ısrarla söylüyorsak da. dünya tarihi bilincini, insanlığın uyanan kendine olan bilincini karartan zorunluluğunun, o bilinçle yerleşmesi, kaçı­nılmaz bir tehlikedir. Proletaryanın sınıf kavgası, sadece bir sınıf kavgası değildir (yalnız böyle olsaydı, gerçekten yalnız reel siyaset çıkarları ile düzenlenirdi); o insanlığın kurtarılmasında bir araç. insanlık tarihinin doğru başlaması için bir araçtır. Her uzlaşım. sa­vaşın tam işte bu yönünü karartır, bunun içindir ki. —bütün geçici, ama tamamen sorunsal (problematik) faydalarına rağmen—- doğru son-amaç bakımından tehlikeli (belâlı) dir. Çünkii, şimdiki toplum düzeni sürdükçe, egemen sınıflar, bu yolda elde edilmiş ekonomik ya da siyasal faydalan, açıkça yahut örtülü olarak ödünlerler, bu gibi bir «ödiinleme»den (compensation) sonra da savaş, uygun ol­mayan koşullar altında yürütülecektir; çünkü ödünleme, savaş ru ­hunu doğal olarak zayıflatır. Onun için, sosyalizm içinde taktik sa­pıtmalar başka tarihsel hareketlerde olduğundan daha derin etkide bulunur. Burada dünya tarihi bakımından anlam, taktik ölçüdür ve —amaca uygunluk düşünceleriyle— tarih felsefesinin gösterdiği doğru eyleme götüren dar ve sarp amaç biricik yoldan sapan, tarih önün­de bütün eylemlerinin sorumluluğunu yüklenmiştir.

* Manı. Kapital IIT. s. 2355 . Marx-Engeis. IV erk e. C ilt XXV, s. 828.

■S41

Doğru taktiği izlemek sanki kendinden ahlaksalmış gibi, böyle- ce ahlâk sorununa da doğru cevap verilmişe benziyor. Ama şimdi biz. Marxizmde Hegel kalıtımının tehlikeli yönlerinin kendilerini belli ettikleri noktaya vardık. Hegel’in sisteminin ahlâk’ı yoktur. Onda ahlâk yerine, toplum felsefesinin tepe noktasındaki maddesel, zihinsel ve toplumsal değerler sistemi konuyor. Marxizm ahlâkın bu biçimini ana-çizgileriyle almıştır (örneğin, Kautsky’nin kitabında*) ancak, yalnız Hegel’in değerleri yerine başka «değerler**» koymuştur ve bunu yaparken bir ahlâk sorununun çıkış noktasının, ancak top­lum bakımından doğru amaçlar alabileceği besbelli olduğu halde, toplum bakımından önemli değerler ve doğru amaçlar isteğinin, —ey­lemin içten itici kuvvetlerini hiç hesaba katmaksızın— kendinden ah­laksal olup olmadığı sorununu ortaya atmamıştır. Ahlâk sorununun bu noktada iki dala ayrılmasını yadsıyan, onun ahlâk bakımından olanaklılığını da yadsır ve en ilkel ve en genel ruhsal olaylara, vic­dana ve sorumluluk bilincine karşıt duruma düşer. Bütün bu gibiler, herşeyden önce insanın ne yaptığı ve ne istediğini değil (bunlar toplumsal ve siyasal eylem normları ile düzenlenir), fakat ne yap­tığı ya da istediğini niçin yaptığı ya da istediğinin nesnel olarak doğru olup olmadığını araştırırlar. Ama bu niçin sorusu ancak tek tek hallerde belirir, bunun ancak bireyle ilgili olarak bir anlamı vardır ve yalnız insan gruplarının toplu eyleminde tek anlamlı çö­zümü olabilen taktik nesnel doğruluk sorunu ile keskin karşıtlık ha­lindedir. O halde önümüzdeki soru şöyle olacaktır: Tek kişinin vic­danı ve sorumluluk bilincinin taktik bakımından doğru toplu eylem sorunu karşısında durumu nedir?

Burada herşeyden önce karşılıklı bir bağlılık saptamak gerekir, çünkü biribiriyle ilinti haline konan eylem tipleri, aslında biribirin- den bağımsızdır. Bir yandan herhangi bir taktik kararın doğru ya da yanlış olması, bu anlamda eylemde bulunanın kararının ahlak­sal motiflerle belirlenip belirlenmediğine bağlıdır; öte yandan, en saf ahlaksal kaynaktan fışkıran bir eylem, taktik görüş açısından ta­mamen yanlış (yersiz) olabilir. Bu bağımsızlık ancak görünüşte bir bağımsızlıktır. Çünkü. —aşağıda göreceğimiz gibi— salt ahlaksal mo­tiflerle belirlenen eylem, siyaset yolunu tutunca, onun nesnel (tarih

* Lukacs, burada Kari Kautsky’nin Ethik ım d materialistische Geschichtsauffas- suns; (Ahlâk ve Maddeci Tarih Görüşü - Stııttgart, 1906) anili kitabına değiniyor.

** Lukacs burada. Katılsky'nin «yalmz veri oiun maddesel temeller»den çıkar­samaya uğraşarak betimlediği «yeni ahlâk iilkiisünün içeriği»ne dayanmaktadır. Ka- ııtsky. temel değerlerin dönüşümünü şu formülde özetliyordu: »Bilimsel sosyalizm­de sınıflar savasının ahlâksa] ülküsü, bir ekonomik ülküye dönüşmektedir.» Karş. Kautskv. Ellıik ttnd materialistische Geseliichtsauffassıtng, s. 69 vd.

H42

felsefesi yönünden) doğruluğu ya da yanlışlığı ahlâk bakımından bile önemsiz olamaz. Ve sosyalist taktiğin tarih felsefesi bakımından yöııalışı (orientation’u), bireysel iradenin, toplandıktan sonra toplu (kollektif) bir eylem vermesi ve düzenleyici tarih felsefesi bilinci­nin böylece ifadesini bulması gerekir — yoksa son-amacın çıkarına aktüel faydanın zorunlu yadsınması olanaksız olurdu. Sorun şimdi şöyle formülleştirilebilir. Bireyi zorunlu tarih felsefesi bilincinin doğru siyasal eylemine götürmesi, yani onu toplu iradenin öğesi kıl­ması için hangi ahlaksal düşünceler onda uyanır ve bu eylem üze­rinde karar verdirebilir?

Bir kez daha şunun üzerinde duruyoruz: Ahlâk, bireye baş-vu- ru r ve bu davranışın zorunlu sonucu olarak, bireysel vicdan ve so­rumluluk bilinci önüne şu postulat’ı kor: Birey sanki dünyanın alın­yazısının değişmesi onun eylemine ya da eylemsizliğine bağlı imiş gibi, eylemi aktüel taktiği desteklemesi yahut engellemesi gerekir­miş gibi eylemde bulunmalıdır (çünkü ahlâkta nötrlük, yansızlık yoktur; eylemde bulunmak islemeyen, eylemsizliğinin hesabını vic­danı önünde vermek zorundadır.) O halde bugün komünizm lehine karar veren her kişi, komünizm için yapılan savaşta sönen her bir insan yaşamı için sanki hepsini kendisi öldürmüş gibi b ireyse l so­rumluluğu taşımak ödeviyle yükümlüdür. Fakat, öbür yanla —kapi­talizmin savunması ile— birleşenlerin hepsi, muhakkak meydana ge lecek olan öç-alma savaşlarındaki yokolmalarda, ilerde milliyet ve sınıfların baskıda tutulmasında ayni bireysel sorumluluğu taşıya­caklardır. Ahlâk bakımından hiç kimse, kendisi bir tek kişidir, dün­yanın alm-yazısı ondan bağımsızdır gerekçesi ile kendini sorumluluk­tan sıyıramaz. Bu yalnız hiçbir zaman nesnel ve kesin olarak bilini- lemez olmakla kalmaz, çünkü tek kişiye bağlı olabilir; üstelik bu tü r­lü düşünüş, ahlâkın içözii. vicdan, ve sorumluluk bilinci tarafından olanaksız kılınmaktadır; bu düşüncelere dayanarak karar vermeyen — ne kadar gelişmiş bir varlık olursa olsun— ahlâk görüş açısına göre, ilkel bilinçsiz «iica» yaşamı aşamasındadır.

Ama, bireysel öylemin bu biçimsel ahlaksal belirlenmesi, taktik ile ahlâk arasındaki ilintiyi arıklamak (açıklamak) için yeterli de­ğildir. Belirli bir ahlâksal kararı kendinde uygulayan tek kişi, be­lirli bir taktiği izlediğine ya da yadsıdığına göre, eylemin özel bir aşamasında, siyasette yer alır ve eyleminin bu özelliği —salt ahlâk görüş açısına göre- - hangi koşullarda ve nasıl eylemde bulunacağını bilmesi gerektiğini kapsar.

Böylece şimdi kullanılmış olan «bilme» kavramını daha fazla açıklamak gerekmektedir. Bir yandan bilme hiç de aktüel siyasal durumun ve hertürlü sonuçlarının tam bilgisi demek değildir; öte

<Y 45

yandan, o, söz konusu kişi «bilgi ve vicdanına tamamen uygun» dav­randı diyerek, salt öznel düşüncelerin sonucu olarak da kabul edile­mez. Birinci halde, her insan davranışı olanaksız olur, İkincisinde ise, en büyük hafiflik ve «ciddiyet» işsizliklere yol açılmış ve her ah­laksal ölçü bir hayal olur. Ama ciddilik ile sorumluluk bilinci herbir eylem için bir ahlaksal ölçüyü meydana getirdiğinden —örneğin söz konusu kişi eylemlerinin sonuçlarını bilebilirdi, diyelim— şu soru beliriyor: kişi, bu sonuçları bilmekle, bunların sorumluluğunu üze­rine alır mı idi? Bu nesnel olanak, tek kişilerde başka başka da olu yor, gene de durumdan duruma aslında her zaman belirlenebiliyor. Şimdi artık herbir sosyalist için, sosyalizmin toplum ülküsünün ger­çekleşmesinde nesnel olanağın içeriği ve olanak kriterinin bu ülkü nün tarih felsefesi yönünden aktiielliği belirlenmiş oluyor. Demek ki. ahlâk bakımından doğru eylem, her sosyalist için en derin şekilde veri olan tarih felsefesi durum unun doğru bilgisine bağlıdır; o du- :um ki, gidilecek yolu yalnız, her bireyin bu öz bilinci salt kendisine bilinçli kılmakta çaba göstermesidir. Bunun kaçınılmaz ilk koşulu, sınıf bilincinin işlenmesidir. Doğru eylemin gerçek ve doğru «regula- tif» olması için, sınıf bilinci doğru veri’liğinin üstüne yükseltilmeli ve dünya tarihindeki ödevi ile sorumluğunun bilinci üzerinde düşü­nüşünü yoğunlaştırmalıdır. Sınıf bilinçli eylemin içeriği olan sınıf çıkarı, ne sınıfa giren bireylerin kişisel çıkarlarına, ne de topluluk birliği olarak sınıfın aktüel, şu «ân»lık çıkarlarına uygundur. Sos­yalizmi gerçekleştiren sınıf çıkarları ve bunlara ifade veren sınıf bi­linci, dünya tarihi bakımından ödev anlamını taşır, böylece de yu­karıda sözü geçen nesnel olanak, tarihsel «ân» geldi mi sorusu da demektir. Ve bu «ân», sürekli yaklaşma durumundan. —atlamaii ola­rak— doğru gerçekleşme haline götürür.

Bununla birlikte herbir kişi, burada, konunun özünden ötürü, yalnız b ir olanağın söz konusu olduğunu bilmelidir. İnsanların kur­duğu hiçbir bilim tasariaııamaz ki, şimdi sosyalizm ilkelerinin ger­çekleşme saatinin çaldığını, astronominin bir kuyruklu yıldızın gö­rünmesini belirlemesinde olduğu gibi pekinlik ve güvenlikle belir­leyebilsin. Bunun gibi, zaman henüz gelmedi beklemeli, bu yarın yahut ancak iki yıl sonra olacak diyebilen bir bilim de olamaz. I lim. bilgi, ancak olanakları imler ve ahlaksal, sorumlu eylem, insa­na yakışan gerçek eylem, ancak olabilir’in alanında bulunur. Ama bu olanağı kavrayan için, eğer sosyalist ise. seçim ve duraksama yoktur.

Fakat, bu da hiçbir zaman demek değildir- ki. bu şekilde meyda­na gelen eylem, zorunlu olarak ahlâkça yanlışsız ve kusursuz olacak. Doğru (korrekt) davranış için reçeteler düzmek ve insan alınyazı

844

sının yenilmez tragcdyalık çalışmalarını ortadan kaldırmak ve yad­sımak hiçbir ahlâkın ödevi olamaz. Tersine; ahlaksal «denetim» (mu­rakabe) kendine suç yüklemeden eylemde bulunmanın olanaksız ol­duğu durumlar -tragedyalık.durumlar— olduğunu imlemektedir; ama aynı zamanda bize öğretiyor ki. suçlu olmanın iki türü arasında bir seçim yapmamız gerekince de doğru ve yanlış eylemlerin ölçüleri­ne sahibiz. Bu ölçünün adı: fedakârlıktır (kurban verme). Ve birey, iki suç türü arasında seçim yaparken, yüksek İdea’nın mezbahında (altlarında) aşağı değerde Ben’ini kurban ettiği zaman, bunda bu kurbanı toplu eyleme göre ölçme kuvveti vardır; ama burada İdea dünya tarihi durumunun emrinin cisimlenmesi, tarih felsefesinin belirlediği ödev olarak cisimleniyor. 1904-1906 Rus Devriminde Te­röristler grubunun önderi Ropşin (Boris Savinkov)* zamanlarının bilinde’* bireysel terör sorununu şöyle formiillendiriyor: öldürme yasak; kayıtsız şartsız ve affedilmez bir suç; yapılamaz, ama yapıl­ması gerekir. Aynı kitabın başka bir yerinde teröristin eylemine temellendirmeyi değil, —bu olanaksızdır,— ama onun son ahlaksal kö­künü şunda görüyor. Terörist kardeşleri için yalnız hayatım feda etmez; temizliğini, ahlâkını, ruhunu da feda eder. Başka bir deyim­le: Öldürmenin hiçbir koşul altında kabul edilemeyeceğini sarsılmaz- easına ve hertürlü kuşku dışında bilen insanın öldürmesi ahlâksal nitelikte olabilir (ne feci!). Bu, en büyük insan tragedyası düşünce­sini, Hebbel’in Jüdzi/ı’iııdeki şu emsâlsiz güzel sözler ile dile getire­lim: «Ve Tanrı, benimle bana yüklenen eylem arasına günahı koy­muş olsaydı da ben kimim ki bu eylemden kaçınabileyim!»

Zihinsel önderlik ve .«zihin işçileri»

Burjuva entellektüeller çevresince ve çoğu kez iyi niyetliler ta­rafından da sosyalizmin tarih ve toplum görüşüne karşı en sık öne

' Boris Savinkov. 1879-1923. Karş. özellikle, Lukacs için çok önemli olan şu yapıtlar: Als war’ es nie gewesen. Roman aus der russischen Revolution (Sanki hiç olmamış gibi. Rus* devrimiylc ilgili roman) Alm. Frankfurt/Main, 1913; Erinnerun­gen eines Terroristen (Bir teröristin anıları) Alm. Berlin. 1929.

Als ıt'ur' eş nie geuesen'c değinilmektedir. Lukacs daha ilk zamanlarda, dev­rimcilerinin dünyaya yabancılıklarını ele almıştır. Lukacs daha ilk zamanlarda, dev­rimci ahlâkla, Savinkov’la ilgili olarak meşgul olmuştur. Şimdiye kadar yayımlan­mamış. 4 Mayıs 1915 tarihli bir mektubunda Paul Fmst’e şöyle yazmaktadır: «Onun için, -sanat yapıtı olarak değil, belge olarak incelenen- Ropşin'de bir hastalık görün­tüsü değil, birinci ahlâk (kurumlar karşısında ödevler) ile ikinci ahlâk (Ruh karşı­sında ödevler) arasındaki eski çatışmanın yeni bir görünüş biçimini gördüm. ■ Ruh kendine değil de insanlığa yönelince, siyasal insanda, devrimcide, değer sırasının içine daima dikkate değer karışıklıklar girmektedir. Burada, -ruhu kurtarmak için- ruhun kendisini kurban (ieda) eunek gerekir. Mistik bir ahlâka dayanarak gaddar

845

sürülen suçlamalardan biri, sosyalizmde «zihinsel» kuvvetlere yer olmadığı, sosyalizmin, bu kuvvetlerin gelişimdeki rollerini aşağı gördüğü; toplumu abarttığı ve onu yalnız maddesel var-oluş ve be­den çalışması açısından görüp değerlendirdiği iddiasıdır. Bu suçla­yıcılar sosyalizmin doğruluğunu ayrıntıları ile kabul etseler de, «zi­hin işçilerbnin zihinsel kuvvetinin gelişmeye tamamlayıcı olarak katılmasını salık verirler. Şu da var ki bunlar, bu işçilerin meşru hakkı olan önderliği kendileri için değil, ama —iyi niyetlilerin dü­şündükleri gibi— toplumun çıkarını korumalarını isterler.

Sorunumuzun asıl özünü, yani zihinsel önderliği incelemeden önce, önderlik sorununun konu yapılmasına sebep olanlara bakalım. Burada tek bireylerden meydana gelen bir grup mu, yoksa bir sınıf mı söz konusudur? Sınıf ise. hangi temel üzerinde birleşmiştir ve üretim sürecinde yeri nerededir? (Çünkü, önünde sonunda, sınıfla­rın biribirinden ayrılması bununla belirlenir.) «Zihin, işçileri» sını­fından böylece en büyük grup: bedenleriyle çalışanlar gibi ancak çalışma kuvvetleri ile üretimde payları olanlar (özel müstahdemler, mühendisler) hemen ayrılmaktadır. Bu grup, zihinsel çalışmaları burjuva karakterlerinin ancak bir yarı cephesi olanlardan keskin şekilde ayrı düşmektedir. Bu iki grup arasındaki sınıf ayırımı, nes­nel gözlemci için o kadar açıktır ki, bunları bir tek bütünde, «zihin işçileri» sınıfında biraraya getirmek olanaksızdır. Bunlardaki eko­nomik karşıtlığın uzun zaman ve çok yerde uygun ideolojik ifade­yi bulmamış olmasının nedeni, baskı altındaki bu grupların, bütün üyelerinde baskı yapan sınıfa kişisel yükselme olanağının, bedenle çalışanlarda olduğu gibi emin olarak ve hemen yadsmamamasıdır. Bu durum bir yandan geçişlerin keskinliğini silmekte, öte yandan da hangi sınıftan olduğunu bireyden saklamaktadır. Bu belirli bir sınıftan olmasının sonucu değildir; loncaların sönmesinden önce de usta ile kalfa arasındaki keskin karşıtlığı örten, buna benzer bir du rum egemendir. «Zihin işçileri»nin çocuklarının egemen sınıfa yük­selme olanağını açık tutan, yetişme (eğitim) ayrıcalığından pay-al- ma olanağı, bu yükselmeyi kendisi başaramasa da, gene de özel bir anlam taşır. O halde, üretimde payı olan «zihin işçileri», (ancak ka­ranlık bir sınıf bilinciyle) bedenle çalışanların sınıfmdandırlar.

Fakat zihinsel işçileri’nin önemli bir bölümü, üretime doğrudan doğruya katılmamaktadır: O halde bunların hangi sınıftan oldukla­rına karar veren nedir? Üstünkörü bir gözleme göre, bunu açacak anahtar küçük burjuva entellektücllerin «sınıfların üstünde bulunan ideolojilerinde» imiş gibi görünüyor. Bunlar sermaye ile iş arasm-

bir gerçekçi-siyasetçi olmuk ve kurululara karsı mutlak bir emir olmayan “öldürm e­yecek ön! »e uymamak gerekir.

daki savaşla doğrudan doğruya ilgili olmadıklarından, toplumsal gelişmenin eşsiz eleştiricileri ve önderleri olabiliyorlar. Fakat, dü­şünürsek ki, bu «zihin işçileri», görünüşte toplum düzeninin dayan­ması ya da çökmesi ile ilgisiz olmakla birlikte, toplum düzeninin ideolojik üst-yapısımn ahn-yazm ile kendi özlerinin kökünde ve de­rin olarak ilgilidirler, (devlet memuru, yargıç, avukat vb. olarak), o zaman bu kuram çöker. Öte yandan, kapitalizmin egemen sınıfının, kendi var-oluş koşullarından kopup yarı proleterliğe yükselerek, her sınıfın kudret çıkarlarına, maddesel ve ideolojik çıkarlarına ya da lüks ihtiyaçlarına hizmet etmek her bireye açıktır (yazar, avu­kat, hekim vb.!).

«Zihin işçileri»nden, birlikli olarak örgütlenmiş sınıf gibi söz etmek, üstünkörü gözleme tanıklık etmektedir, çünkii bunlarda da baskı altında bulunanla baskı yapan, sömürülenle sömüren ayırımı saptanmaktadır; ama öte yandan da, sömürülen gündelikçi kâtiple­rin ya da pratik davavekillerinin, aynı sınıftan olanların zihinsel önderliğini neden ötürü üzerine almaları da doğrulanacak bir şey değildir; çünkü bunların hallerinin biricik gerçek karakteristiği, sı­nıf bilinçlerinin gizlenmiş olmasıdır.

Gizleyici parolaların düzeyini terk edersek toplumun «zihinsel» önderliğinden ne anlarız? Eski tutucu ideolojinin (bütün sonuçlar üzerine bilgi noksanından ötürü) bunda işi kolaydı. O, «dehâ»ları ile insanlığın gelişmesini yaratıcı bir şekilde yürüten büyük kişileri öne sürmüştür. Bugün artık bundan —hiç olmazsa sosyolojide yarım kültürlü çevrelerde— ciddî olarak söz edilemez. Öyleyse, «zihinsel ön- deılik» sorusunun anlamı nedir? Herkes biliyor ve kabul ediyor ki. bilinçten, bilincin amaç koyan ve değerlendiren yetkilerinden ba­ğımsız kuvvetler —bu bilinç kuvvetlerin gerçek özünü, sınıflar sava­şını ve üretim ilintilerinin değişimini göremezse de— insan toplumu- nun gelişmesini harekette tutmaktadır. Şimdi söz konusu ettiğimiz ideolojik görüş açıları, toplumun gelişmesinin bu otomatizmini (ya­ni bilinçten tam bağımsızlığı) örtülü olsa da, gene kavrarlar; ama Marxizmi, bu otomatizme tek başına etken olma karakteri vermekle suçlarlar; bunuıı ötesinde de, kendilerini, erek ve doğrultu veren herhangi bir şeyle, aslında ereksiz olan harekete katkıda bulunmak­ta seçilmiş sayarlar. Bu noktada, toplumun j'önetimi sorunu beliri- vor, bilgi kuramı sorunu olan bu sorunu, bizce yalnız Marxizm çöze­bilecek durumdadır. Başka toplum kuramları tek anlamlı sorular ortaya atmayı bile becerememişlerdir. Soru, bölünmektedir, ama her bölünme bir tek doğrultuyu imlemektedir. Bir yandan şöyle sor­mak gerekiyor: Toplumu harekete getiren kuvvetler ve bunların yasaları ne nitelikte olmalıdırlar ki. insan bilinci tarafından kavran-

sırtlar ve içlerine anlamlı bir şekilde insan iradesi ve insan erekleri yerleştir ilebilsin? Öte yandan, insan bilincinin doğrultusu ve bireşi­mi ne olmalıdır ki, toplumsal gelişmenin içine anlamlı ve yön göste­rici bir şekilde yerleştirilebilsin?

Bu denli açık bir bilgi kuramı sorusu, bazı önemli saptamaları kapsamaktadır; ispatlanamaz, ispatları da gerekmez olan bunlar, —geometri'nin temel önermelerinin uzayın bilimi için olduğu gibi— toplumun var-oluşunun ve bilinebilirliğinin temelidirler. Bu gibi tezler örneğin şöyledir: Toplumun gelişimi, yalnız toplumun içinde var-olan kuvvetlerle (Marxist görüşe göre, sınıflar savaşı ve üretim ilintilerinin dönüşümü ile) belirlenir. İkinci tez şöyledir: Toplumun gelişiminin henüz tam olarak bilinemeyen, .ama tek anlamlı olarak belirlenebilen bir doğruLtusu vardır. Başka bir tez de şudur; Bu doğrultu, insan erekleri ile bugün henüz tam olarak bilinemeyen bir ilintiye sokulabilir; bu ilinti bilinebildiği gibi bilinçli ele kılına- bilir ve bilinçlenme süreci gelişim üzerinde olumlu bir etkide bulu­nur. Bir dördüncü tez: Sözünü ettiğimiz ilinti olanaklıdır, çünkü toplumu harekete getiren kuvvetler, herbir insan bilincinden, onun irade ve amaçlarından bağımsızdırlar, fakat sadece insan bilinci, insan iradesi, insan amacı şeklinde varlıkları düşünülebilir, Kuşku­suz, bu bağıntı altında gerçekleşmeleri gereken yasalar, teker teker insanların bilincine, çoğu zaman örtülü ya da bozulmuş olarak, iz- düşer.

Bu türden Marxist bir soru, biricik olanaklı anlamlı ve tek an­lamlı cevabı içinde saklar. «Zihinsel önderlik», toplumun gelişimi­nin bilinçlendirilmesinden, örtülü, bozuk formüllere karşı kökten olanın açık bilgisinden başka bir şey değildir; yani toplumun geli­şiminin «yasalılığı»nın, insan bilincinden bağımsızlığının bilgisi ve bu yasalılığın doğadaki bilgi sayesinde bilinçlenen* kör kuvvetlerin

’ Bilinç kavramı ilk kez Alman klasik felsefesinde meydana çıktı ve arıklandı. Bilinç, bilginin öyle bir özel aşamasıdır ki, bunda özne ile bilinen nesne, tözlerinde homojendirler, yani bilgi dıştan değil, içten meydana gelir. (Bıınun en basit örneği, insanın ahlâk bakımından kendini bilmesi, sorumluluk duygusu, vicdandır; buna kar­şılık, doğa bilimi yönteminde, bilinen ııesnc. bilinmiş olmasına rağmen, bilen Özneye ebedî olarak yabancı kalır. Bu b ilg i yöntem inin başlıca önem i, sadece bilgi olgusu bile, bilinen O bjede tem elli bir değişm eyi m eydana getirir. Eskiden kendinde varolan hu eğilim ■bilinçli kılınm anın etkisiyle- bilgi sayesinde, eskiden olduğundan ve bun­suz olabileceğinden daiıa emitı, daim kuvvetli olur. Ama bu bilgi yönteminin an­lamı şudur ki. böylece nesne ite özne, dolayısıyla kuranı ile pratik arasındaki ayrılık ortadan kalkm aktadır. Kuram arıklıktan, ön-yargısızlıktan, doğruluktan bir şey yi­tirmeden. eylem, pratik olmakladır. Bilinen nesnenin bilinci olan bilgi, nesnenin ya­sal gelişmesine, onsuz olanaklı olamayandan daha büyük kuvvet ve eminlik bağışla­dıkça. araçsız şekilde araçsız, pratik eylemin içinde, yaşamın edimle dönüşmesinde yer almıştır. — G. L.

848

oyunlarına benzemesinin sadece bir görünüş olduğunun bilgisidir. Sonuç: Marx’in toplum kuramının gerçekten çağını etkileyen büyük önemi şundandır ki, bu sayede toplumun bilinçlenmesi, kendi için­den ve yalnız kendi içinden gerçekleşmiştir. M arxist toplum kura­mında, kendinden önce gelen Utopyacıların (Fourier, Owen) kuram ­larının aşılmaz kıldıkları, toplumsal gerçek ile insan erekleri ayırımı ve düalizmi ortadan kalkmaktadır. Çünkü her ütopya, toplumsal du­rum un ne denli keskin bir eleştirisini verirse versin, erişilmesi ge­reken ülkü olarak ne kadar istenilen bir şey olarak görünürse gö­rünsün, kendi sistemi içinde gerçekleşmenin kip’ini ve araçlarını gösterememiş, böylece ülküsünü gerçekleştirememiştir. Ütopya, her zaman onu izlemek ya da yadsımak herbir kimsenin özgür kararına bağlı olan salt istek olarak kalmıştır. Ama, kendinden önce gelen büyük Utopyacıların keskin karşıtı olan Marx, Hegel felsefesinin en büyük kalıtımını: tin ’in (zihnin) tam bilinçsizlikten kendi açık bi­lincine kadar birlikli şekilde geliştiği düşüncesini, değiştirmeden benimsedi. Ancak, Hegel’in haleflerinin sığlığı ve felsefe kültürle­rinin yokluğundan ötürü, bu büyük düşünce, açıklığını yitirdi. Bun­lar Hegel’in tarih görüşünü anlamadıklarından, gelişmeyi büsbütün otomatik, bilinçten yalnız bağımsız değil, üstelik ondan nitelik ba­kımından başka bir süreç yaptılar. O zaman gelişim ile bilinç, bilinç­li eylemi, anlamlı bir bağıntı ile bağlamak olanaksız oldu. Marx, Hegel’in gelişim kuramını sadece almakla kalmadı, üstelik eleştiri­si ile önemli ölçüde dönüştürdü. Bu dönüşüm, yalnız kaba Marxist- lerin varsaydıkları yerde, yani sadece, «idealizm» yerine, «materya­lizmsin konmasında değil (bunlar birer lâftır), tersine, H egetin düşüncelerinin temelli şekilde derinleştirilmesindedir. Hegel’in m u­azzam acun sistemi aslında doğa ile tarihî birlikli büyük bir süreç olarak görmektedir ve bunun özünü, varlığın gittikçe daha büyük açıklığa kavuşan kendi üzerine bilincidir ki, buna Hegel tin (zihin) demektedir. Hegel felsefesine göre tin doğada tamamen bilinçsizdir. İnsan, ruhsal denen yaşamında gittikçe daha bilinçli olur sonunda kurum larm sistemlerinden, sanat ve dinden geçerek, kendini felse­fede yeniden bulur. Marx’m soğukkanlı derinliği, onu bu yöntemi doğanın incelenmesinde uygulamaktan alıkoymuştur. Ve son dere­ce önemli olan şudur ki, Marx, bunun dışında, hukuk, sanat, din vb. gibi biribirleriyle ilgili, soyut kavramları, onlarda birer gelişim ba­samağı bulmak için ayırmamış, toplumun birlikli gelişim sürecinde kendini arayan ve sonunda bulan bilinci bulmuştur.

Marxizme uzak olan ve onu anlamayanlar, bu öğretinin neden böyle dünyayı alt-üst eden bir kuvvete sahip olduğuna çok kez şaş­mışlardır. Bunun cevabı, —ki bütün gerçek M arxistler için bu cevap

849

adetâ apaçıktır— şudur: Marxizm’in dünyayı alt-üst eden kuvveti. M arxin, toplumu hareket ettiren kuvveti, toplumsal gelişmenin ya­saları olarak, sınıflar savaşında görmüş olmasıdır. Dünya tarihinin ona kadar kör, bilinçsiz etken olmuş hareket ettirici kuvveti olan sınıflar savaşını Marx bilince yükseltmiştir. Marx’in öğretisi ile ge­liştirilmiş olan proletaryanın sınıf bilinci, insanlık tarihinde ilk kez göstermektedir ki, tarihin gerçek hareket etkenleri bir makinenin bilinçsiz parçaları gibi (ya da, aynı şey; uydurma, hayal motiflere göre) etken olmazlar; onların bilinçleri uyanmıştır, böylece de ta ri­hin gerçek hareket kuvvetleridirler. İnsanlığın gelişiminin tin’i hat­ta anlamı, M arx'm meydana getirdiği sınıf bilinci sayesinde bilinç­sizlik halinden çıkmıştır. Böylece, toplumsal gelişimin yasaları kör, âfet getiren, alm-yazısı anlamında kuvvetler olmaktan kurtulmuş: kendi bilinçleri uyanmıştır. Felsefe tarihçilerinin doğru saptadıkları gibi, klâsik Alman felsefesinin vardığı başlıca sonuç, tin’in böyle bir bilincinin bilgisi ise, o zaman Engels «proletarya bu felsefenin biri­cik meşru vârisidir» demekte haklı idi; biz de buna «proletarya onun gerçek tamamlayıcısıdır» sözünü katıyoruz.

Fakat proleterlerin sınıf bilinci aslında bu bilince sadece bir adım­dır. Çünkü sınıf bilinci, salt veri olarak, yalnız proletaryanın araçsız çıkarlarının, toplumsal gelişiminin yasaları ile olan ilintilerini ve­rir. Gelişmenin son amaçları, proleterlerin sınıf bilinci için de, an­cak soyut ülküler olarak yeni bir Utopyalık uzaklıktadır. Toplumun gerçekten kendi bilincine erişmesi için yeni bir adım gereklidir, o da Proletaryanın sınıf bilincinin bilinçlenmesidir. Bu zorunlu adım, araçsız sınıf bilincinin üstünde, sınıf çıkarlarının araçsız karşıtlık­larım aşarak, bu sınıf bilincinden, sınıf çıkarlarından amaca, yani sınıfsız topluma, hertürlü ekonomik bağımlılıktan kurtuluşa yük­selmeyi görmek, bilmektir. Ama bu bilgi için salt sımf bilinci (sos­yal - demokrat reel siyasetinde dile gelen, sadece araçsız ekonomik çıkarların kabulü), ancak araçsız adımların doğruluğu üzerinde bir ölçü verebilir. Ama öyle tarihsel durum lar—tarihsel bunalım ânları— vardır ki, bunlarda, araçsız çıkarların istedikleri adımlar karanlık­ta da atılır (savaşta Sosyal-Demokrat partilerinin tutum u), bunlar­da, sınıf bilinci ancak ve zorunlu olarak karşısında bilinçsizlik gö­rüş açısını gösterir ve sınıf bilincinin emrettiği eylemler kör doğa kuvvetleri gibi etken olurlar. Bu ânlarda, benim proleterlerin sınıf bilincinin bilinci dediğim: Proletaryanın sınıf savaşının dünya tarihi bakımından ödevi bilinci, gereklidir. Bu bilinç, M arx’a dünyaya devrim getiren ve yeniden kuran yeni felsefeyi kurdurdu. Bu bilinç. Lenin’i proletarya evriminin önderi kılmaktadır. Bu bilinç. Hegel felsefesinde dile getirilmiş olarak, toplumun kendi bilincine varma

850

s ı kendini gelişimde arayan tin in kendisini bulmasıdır. Yalnız düıı- ya tarihindeki ödevi gören ve bilen bilinç, toplumun zihinsel önderi olmak için seçilmiştir.

Biz Marxistler, yalnız toplumun gelişiminin çok sık yerilen tin tarafından yönetildiğine inanmamakla kalmıyoruz, üstelik bu tin ’in bilinçlendiğini ve önderlik ödevini kazandığını öğretenin yalnız Marx’in öğretisi olduğunu da biliyoruz. Ama bu ödev, «tinsel (zi­hinsel) bir sınıfın» ayrıcalığı ya da «sınıflar üzerinde dolaşan» bir düşünüşün ürünü olamaz. Bu ödev, proletaryanın dünya tarihinde­ki rolüdür ve ancak proleterlerin s ı n ı f bilinci ile insanlığın bu yolu anlaşılabilir ve dolayısıyla «zihinsel önder»Jiğe erişilebilir.

ORTODOKS M ARXiZM NEDİR?'

Sorunun özüne bakılınca görülür ki. son derece basit olan bu sorun üzerine hem burjuva hem sosyalist literatürde uzun zamanlar tu t­ku ile tartışılmıştır. Bir yandan Ortaçağın Skolastikleri gibi, çıkış noktası olarak olguları almayıp durumdan kutsal kitapların desteği ile hakikate yaklaşmaya çabalayan Marxist «hurufblere saldırılmış; öte yandan M arxistler de aralarında kavgaya tutuşmuşlar, kuşku ile karşılanınca ortodoks Marxist olmayı olanaksız kılan tezler üzerin­de uyuşamamışlardır. Bilimin gelişmesi, Marx’m bazı tezlerini aş­mıştır. ama bu Marx eleştiricileri, eleştirinin herhangi bir tez karşı­sında durup durmaması gerektiğini sormaktadırlar; tabii durm aya­caktır; ortodoks Marxist olduğumuzu kabul eden bizler, biz de bu­nu öne sürüyoruz; buna göre bir kimsenin Marxist olup olmadığı so­rusu, hiç bir zaman, onun teker teker belirli tezler hakkındaki kanı­sına dayanılarak değil, büsbütün başka yoldan cevaplandırılır. Bu başka yel, yöntem ’dir. Olmayacak şey ya, diyelim ki, bilim, gelişe­rek Marx’in ileri sürdüğü düşüncelerin hepsinin yanlış olduğunu is­patladı; bilimin bu eleştirisini itirazsız kabul edebiliriz; buna rağ­men, Marx’in yönteminin yanlısı oldukça Marxist kalırız. Onun için, ortodoks Marxisti doğru olarak anlamak için, bu yöntemin ne oldu­ğunu açıklamamız gerekir. Aynı zamanda, Ortodoksluk yolundan sa­pan, Marx’m yöntemini düzeltmek, ileriye götürmek isteyen her bir denemenin, Marxizmi sığlaştırmış olduğunu anlarız.

Marx’m yöntemi, devrimci diyalektik’tir. Diyalektik kavramının açıklanmasından önce burada da şu soru belirmektedir; Bir kuram, bir kuramsal yöntem nasıl devrimci olabilir? Bu soruya, bundan ön­

* Bu böliioı. 1 iikacs tarafından daha geliştirilerek, aynı ad altında aynı yıl, ayrı bir deneme lıalinde yayım lanmış ve lö 2 3 ’te Berlin'de çıkuıı »Tarih ve Sınıf Bilinci» kitabına katılmıştır. - Der.

851

eeki inceleme cevap verdi. Kuram ancak, kuram ile pratik arasındaki ayrüığı ortadan kaldırırsa devrimci olabilir. Yani, doğru düşünce ol­gusu, kendi başına düşüncenin yönelmiş olduğu konuda temelli bir değişmeyi meydana getirirse; o zaman düşüncenin tutarlı şekilde gerçekleşmesi, bunun sonucu gerçeğin dönüşümü olur.

Marx diyalektik yöntemi klâsik Alman felsefesinden ve asıl He- gel’den aldı. Bilime devrim getiren bu yöntemin özü şudur; kavram­lar bir kez belirlendikten sonra anlamlarım hiç bir zaman değiştir' meyen katı şemalar değildir; kavramlar, birbirinden ayrı, soyut ola­rak kavranmaları gereken düşünüş bütünleri değildir, tersine, dur­madan bir geçişler, atlam alar sürecine neden olan canlı gerçeklerdir. Böyle düşünülmüş olan kavram lar öyle bir siiçeç meydana getirmiş­lerdir ki, bunda kavram lar ilk jormüllenmelerinin tersine, kendile­rinin yadsınmasına zorunlu olarak dönerler ve böylece bu noktada ve değillemenin yadsımasında daha yüksek bir birlikte buluşurlar ve bu süreç sonsuza doğru sürüp gider. Ünlü örneği ele alalım. Marx böylece, kapitalizmi, yani örgütlenmiş üretim düzenini o denli kur­maktadır ki, doğrudan doğruya üretenlerin sömürülmesi ile meyda­na gelen kapitalizm, gelişiminin zorunluluğundan ötürü yok edilme­si gerektiği noktaya gelmiştir, yani soyanların soyulmaları gerek­mektedir.* Demek ki, kapitalizm burada kişisel çalışmaya dayanan kişisel mülkiyeti yadsımayı savunuyor ve bu kapitalizm doğal bir sürecin zorunluluğu ile kendi yadsımasını, daha yüksek yeni bir b ir­liği meydana getiriyor.

Marxizmi sığlaştıranlar ve başlarında Bernstein, bilim maskesi altında diyalektiği Marxizmin düşünüş sürecinden dışarıya atmak istiyorlardı; gerekçeleri de şu idi: Diyalektik Hegel felsefesinden gelen, artık aşılmış bir gelenektir ve bu, yalnız «Bilimin olgularım a daya­nan modem bilimde yer almaya lâyık değildir. Hatta M arx’i, meto­dun hatırı için olguları ve gerçekleri zoraki kalıplara sokmakla suç­luyorlar ve «Ön-yargısız», bilimsel bir yöntem istiyorlar. Ama M arx’ ın öğretiminin keskinliği ve kuvveti, yönteminin «diyalektik» yolla dışarı atılmasıyla kaybolup gitmektedir. Çünkü hiçbir salt olgu araş­tırması, yani olguları sadece yığmak, devrimin kaçınılmazlığını, be­lirli bir ân*m işaretinin üzerinde devrimci eylemin zorunluğunu görü­lür ve kabul edilir kılamaz. Çünkü herbir kavramın kendi tersine dö­nüşmesi gerektiğini herbir üretim ve toplum düzeninin kendi yıkılma ve yok olma öğelerini nasıl kendi içinden meydana getirmiş olması gerektiğini ancak diyalektiğin yardımı ile kavnyabiliriz. Diyalektik

* Bak. K apita l I. s. 726-29. - G. L.M arx - Engels, W erke. Cilt XXIJI. s. 789-91

852

olmasa, düzensiz ve düzenlenemez olgular labirenti içinde, ne yapa­cağımızı bilemeden kalakalır ve olgulardan eylemimize yol gös­termesini beyhude yere isteriz. Çünkü olgular, anlamlı bir eylemi hiçbir zaman yönetemezler.

Olgulaı daima yüz türlü değerlendirilir ve tartılır ve eylemi için yalnız onlardan yönetim bekleyen bir kimse, karşıt olanaklar arasında şaşkınca sallanıp duracak, eklektik ve fırsatçı (Opportu­nist) olacaktır. İşte Bernstein’iıı ve Alman (hatta hemen hemen bütün Avrupa) sosyal demokrasisinin başına gelen budur.

Ama Bernstein’a karşı çıkanlar Marxizmin sözümona Ortodoks­luğunu koruyanlar: Kautsky ve kaba Marxistler de diyalektik yön­temi ve onunla birlikte sosyalizmin devrimci hamlesini sığlaştır- mışlardır. Çünkü sadece, kapitalizmin çökmesinin kaçınılmaz ol­duğunu ve yavaş gelişimle değil, ancak devrimle hesabının temiz­leneceğini öne sürmek yetmez; bu öne sürme, yöntemin özünden çıkmalıdır. Ancak böyle olunca, (Kautsky’deki gibi) boş söz ol­maktan çıkar ve bütün düşüncelerin ve eylemlerin yön verici bir idea- sı. kuramla pratiğin zorunlu ve canlı birliği olur. Kautsky ile onu tutanlar, açıkça değilse de, gene diyalektik yöntemi suya süşürdü- ler. Bernstein, onun için son-amacın hiçbir şey. ama hareketin her- şey olduğunu açıkça söylerken, Kautsky ile yanlıları, son-amaca herhangi b ir dünya üstü tanrı rolü ayırdılar, ona hertürlü araçsız gerçeğe yabancı bir yükseklik sağladılar. Onun içindir ki, eylemle­rinde, Bernsleincılar gibi fırsatçı kaldılar. Bunların son-amaç kav­ramları, yerine göre nutuk, yazı ve kitaplarda etkileyici bir so­nuç için, kimi zaman da izlenim bakımından kuvvetli ama etki bakımından zayıf bildiriler için güzel bir tema olarak kaldı. Fakat son-amaç, eylemlerini devrimci olarak yönetmeye hiç uygun de­ğildi. Çünkü devrimci diyalektik yöntemin özü, hareket ile son amaç arasında önemli bir ayrılık olmadığındadır. Bu tez, Hegel diyalektiği dilinden, Marx ile Engels tarafından hemen hemen hiç değiştirilmemiş olarak şöyledir: Niceliksel ayrılıkların kesintisiz olarak yükselmesi, belirli bir noktada niteliksel aynlığa dönüşür. Bu tezin doğruluğunun ispatının da, Marx ile Engels’in yapıtlarında bunun uy­gulanmasına işaretin de, burası yeri değildir. Burada yalnız şunu saptamak istiyoruz: Marx’ta devrim ne fırsatçıların istedikleri gibi

banşçı bir gelişme» ne de «kötü yorumlayıcıların» ileri sürdükleri gibi bir takım ayaklanmalar dizisidir, işçi hareketleri­nin normal ve hep organik gelişiminin kapitalist düzenin devril­mesi şeklinde dönüşümü, yani yükselen niceliğin niteliğe dönüşme­sidir. Normal işçi hareketinin her «ân»ı işçi gündeliğinin her yük­selmesi, her iş zamanı kısaltılması vb. demek ki devrimci bir edim-

'V.5 3

dir- çünkü bir noktada nitelik bakımından yeniye dönüşen süreç, bunlardan b ilm e k te d ir . Bu yeni de kapitalist üretimi olanateız kılmaktadır. Fakat teker teker bu «ân»lar, ancak diyalektik yön­temin birliği içinde devrimci edim olur. Kim yalnız tekeı teker «ân»ları görürse, (onun bakımından) işçi hareketi sığlaşıp refoımc gündelik hareketine dönüşür. O zaman âni dönüşümde devrun fnında ürkerek, ne yapacağını bilmeden öylece kahr» «Savaşaak elde edilmiş başarılanım üzerinde titrer; oysa bunlar tek başına alındıkları zaman, en iyi koşullar altında bile, işçi sınıfının kuçuk burjuvaca refahını sağlamağa, işçi sınıfının kuçuk burjuva­ya dönüşmesine yarar. Ama, teker teker anların devll™ ‘ niteliğini göremeyen ve bunların devrimci olarak bilinçlenmeyen , devrim olgusu karşısında, tıpkı öbürü gibi, ne yapacağım bilmeden kalakalacaktır. Çünkü devrimin olanağı, ilintilerin «olgunlaşma­sı, devrim için bu diyalektik dönüşümün «amından başka bir şey değildir. Bu «ân» olanak olarak her zamanın içinde kapsanmış­ım ama o, Astronomide bir kuyruklu yıldızın ne zaman gorunece- ceğinin önceden hesap edilmesindeki pekinlikle hesap edilemez. Bu «ân», diyalektik veri olarak ancak, işçi hareketi, kuıamla pıa tiğin. hareketle son amacın bir birlik olduğu bilincine varırsa, ola­naktan gerçeğe yükselebilir. Demek kı ne zaman hareketin tekeı te ker bütün «ân»lan bilinçli olarak bütünlük göruşu açısından ele alı­nırsa ne zaman teker teker bütün «ân»lar bilinçli devrimci edim o a­rak meydana getirilirse, ancak ve ancak o zaman hareket, devrim olgusu karsısında ne yapacağını bilemez halde kalmaz. Çunku o za­man devrim olgusu; halen Marxistlerle Avrupa işçi hareketlen ön­derlerinin çoğu üzerine baskın yaptığı gibi, işçi hareketine artık bek­lenmeyen bir âfet gibi gelmez; tersine devrime ve diyalektik dönüşü­me, eylemin herbir «ân»ıııda içten ve dıştan hazır olduğundan, beklenen ve istenen gerçekleşme olarak görülüı. ^

Bu. diyalektik yöntemin temel önermesinin. Hegel’in somut kavram kuramının anlaşılmasını sağlar. Kısaca söylemek gerekirse bu önermenin anlamı şudur: Bütün, parçalardan önce gelir; butun parçalara değil, parçalar bütün dayanarak yorumlanacaktı!. Marx burjuva ulusal ekonomisine karşı savaşında, bu soruna ayııca bü vük bir ağırlık vermektedir: Marx şuna dikkati çeker: Ekonomi su recinin öğelerini teker teker ve biıibirinden ayrı olarak ele alan, sonra da bu öğelerin «karşılıklı etki»sinden ekonomi sistemim ku­ran burjuva ulusal ekonomisi; üretimin belirli ilintide nasıl mey­dana geldiğini açıklamaktadır, ama asıl bu ilintilerin nasıl mey dana geldiğini, yani bunları yaratan tarihse] sürecin nasıl oluştu

* M arx Elcini iter P hilosophie (Felsefenin Sotaleliı s. M>. Bu kılupta M ;ıı\

854

ğunu açıklayamaz. Onun için, hem burjuva ulusal ekonomi hem burjuva toplum bilim, burjuva toplumu üretiminin ön koşullarını düşünüş bakımından aşmakta güçsüzdür. Burjuva toplumu üretimi­nin ön koşullarım «ebedi» yasalar, insan var-oluşunun zorunlu yanı saymaktadır; bu yasalar ona g'öıe yalnız tarihsel nitelikte olup ka­pitalist düzenle bağıntılı olarak meydana gelirler ve onunla birlik­te yok olurlar (örneğin kapitalist kişisel mülkiyet, burjuva ailesi, hukuk devleti vb.)

Aynı kuramsal yanlışa Sendikalistler dc düşmekte, böylece ve gerici küçük burjuva eylemlerinin labirenti içinde yollarım şaşır­maktadırlar. Ekonomik kavramların soyutlanmasından, ayrı ayrı yorumlanmış bütün toplumsal düzenin soyut olduğu, yaşama yaban­cılaştığı sonucunu çıkarmaktadırlar. Sendikalistler, burjuva üre­tim düzeninin tam olarak yabancılaşmasını, işçi hareketi için de baş önemde bulunan olgularından çıkartmaktadırlar, ama sadece değillemede, soyut yadsımada karar kılmakta ve zorunlu olarak, ge­leceğe, proletaryanın yeni toplumuna götüren yolu görmemektedir­ler. Burjuva toplumunun soyut olarak kavranan teker teker ve ay­rı ayrı kavramlarını (örneğin parlamenterizmi) keskin bir dille eleş­tirmektedirler. ama onun karşısına somut erek olmadan, işçi sınıfı­nın soyut <fhamle»sinden başka biışey koyamamaktadırlar. İşçi ha­reketi. genel grev onların gözünde kendi kendisinin amacı, Mito- logyanın bir öğesi oluyor. Böylece bu hareketleri ve burjuvaca kavran­mış ve keskince eleştirdikleri üretim düzenini zorunlu olarak kav­ranan büyük tarih sürecinin dışına atıyorlar.*

Marx’in yöntemsel dehâsı, bu iki soyut uçtan kaçınmasında kendini belli etmektedir. Marx, bütüne her zaman büyük bir toplum­sal tarihsel sürecin daha geniş bütünü görüşü açısından bakmak­tadır. O zamana kadar, toplumu bu kadar az soyut, bu kadar ey­lem ve yaşam görüşü açısından ele alan bir düşünür gelmemişti. Ama somut’la soyut’un karşıtlığı, onun için hiçbir zaman sadece bir duyguda, iç güdüsel bir edimde durmak anlamına gelmiyordu. Hegel’in geıçek öğlencisi olan Marx için soyut, düşünce ile kavra- nanın karşıtı değil, tersine ancak tin'ın kavrayabildiği birşeydir. Marx der ki: Somut somut’tıır, çiinkü bir çok belirlemelerin öze-

l’ıoiKİhon gibi. herhangi bir tek başına alınm ış kavramın ya da kurumun iyi ve kötii yanlarını sayıp, yanlışlardan sakınmada yüksek birliği, yadsınmanın yadsın­masını gören, diyalektik yöntemin -kötü yorum cularım ı keskin şekilde eleşür- nıektedir. Bu eleştiri, bugünün birçok kaba-Marxistlerine de uygulanabilir. - G.L. M arx - Engels, W erke. C ilt IV, s. 126.

* Felsefe sorunlarıyla ilgilenenlerin dikkatini, burada ele alınmamış olan şu sorun üzerine çekeriz: Sendikalizmin gerçek Marxizme orantısı, iyice-anlaşılmış Hegel in. Sendikalizmin filozofu Bergson’a ulan orantısına estir. - G.L

-S'55

ti. yani türlü olanın birliğidir. Bu özet, düşünüşe gerçek çıkış nok­tası olmasına rağmen b ir çıkış değil, bir süreç, bir sonuçtur. Demek ki doğru çıkış noktası, tam bütün, somut bütünlüktür ve ister ha reketin herhangi bir «ânı» ister toplumsal ya da ekonomik yaşa­mın herhangi bir görünüşü olsunlar, bütün parçalar ancak bu bü­tünden hareket edilerek, bütünü kavrama bakımından anlaşılmalı­dır. Kendi haline bırakılınca tek tek görünüşleri ve «ân»ları avrı ayrı gözönünde tutm aya hazır olan düşünüşün başlıca ödevi hep bu çıkış noktasına dönmek ve bu noktadan ayn ayrı görünüş ve «ân»ları soyut olarak ele almak zorunluluğunda kalmamak için ken­dini bütünün bu birliğine yükseltmektir. Bütünlüğün, bütiin birlği- nin parçaların soyut olarak ayrı ayrı tutulması üstüne böyle bir ko­şulsuz egemenliği, Marx’m toplum görüşünün can alıcı noktasıdır ve diyalektik yöntemin kendisidir. Bunu izlemek (ve bazı sözcükleri geviş getirircesine tekrarlamamak) ortodoks Marxizmdir. Marx m kendisi, ekonomik kavramların ebedi değil, tarihsel belirliliğini, ya­ni yalnız toplumsal yaşamın görünüşlerini ilk olarak anlayan üreti­min dönüşümü bakımından değil, üretimin devrimleşmesini acun ta ­rihi görüş açısından ilk olarak görendir. Marx tıpkı klasik Alman felsefesi ve özellikle Hegel gibi acun tarihini birlikli bir süreç, kesik­siz, devrimci b ir kurtulma süreci olarak görmüştür. Tam bu ne­denle, bu sürecin gerçek hareket ettirici kuvvetlerini, yani sınıf­lar savaşı ile üretim ilintilerinin dönüşümünü kavradığından ve bunları acun tarihi sürecinin somut bütünlüğü ve kurtuluş süreci içine organik şekilde yerleştırebildiğindendir ki. klâsik Alman fel­sefesini ve Iiegel’i geniş ölçüde aşmıştır. Bu görüş açısından, ka­pitalist üretim ve toplum düzeninin, hem zorunlu olduğunu, hem de zorunlu olarak daha şimdiden ölüme hükümlü olduğunu kavra­yabilmiş olanın Marx olduğunu anlayabiliyoruz. Yalnız ve yalnız Marx’m diyalektik yöntemi, toplumsal görünüşlerin hem zorunluluk­larını, hem de aynı zorunluiukla geçici ve yok-olmaya hükümlü ol­duklarını görecek gibi ele almayı olanaklı kılmaktadır. İlk sözü edi­len görüş, bütün küçük burjuva toplum reformcularının eğilimli ol­dukları soyut ütopyalardan korur. Öbür görüş açısı, bizi var-olan te- mel-düzenlerin kudret ve gerekliliklerini abartmaktan korur ki, böylece, kaba Marxistlere olduğu, gibi eylemleri ile gerçeği şekil­lendirerek etkileyeceği yerde, «olaylar» eylemlerini «dikte» etme­sin.

Ancak her iki görüş açısının kenetlenmiş birliği ile, yanı gene

* Beiträge Z ur K ritik der N ationalökonom ie (Ek.onomi Politiğin Eleştirisine Ivatkı). s. X X X V I. - G.L.

856

diyalektik ile devrimci eylem olabilir. Kaba Marxism, bu nokta­da da Marxizmin klâsik felsefeden alınmış olan gerçek kavramını sığlaştırmış ve bu sığlaşma dolayısıyla hertürlü devrimci atılım, keskinliğini yitirmiştir. Marx’m gerçek kavramı, gerçekten veri rastlantı ve olumsallıklarla dolu gerçeğin genel kavramı ile çakışmar maktadır. Marx için gerçek, tarihin zorunlu ve birlikli sürecince veri olan, genel varlığın temelini meydana getiren, ama asıl gerçekli- liği ve tam birliği tin tarafından belirtilebilen zorunlu var-oluştur. Marx’in küçük burjuva devrimcileri eleştirirken, herzaman gerçe­ği. boş ve soyut karşıt «konstrüksiyon»lara karşı savunması, kaba Marxistleri yanıltmıştır. Bu yüzden, kaba Marxistler, Marx’in ger­çek kavramı ile genel varlık kavramını biribirine karıştırmışlardır. Bu düşünüş karma-karışıklığının felâketli pratik sonuçları olmuş­tu r ve olmaktadır. Örneğin kaba Marxizm, Cihan Savaşında, em­peryalist kapitalizmin çökme süreci birliğini göreceği, buna uygun olarak proletaryanın eylemini savaşın zorunlu sonucu olan dünya devrimine göre ayar edeceği yerde, savaşı dünya tarihi sürecinden ayırıp bu şekildeki var-oluşunu doğru gerçek olarak almıştır. Onun içindir ki, savaşa uydurduğu eylemlerinde, savaş karşısındaki tak­tiğinde. —savaşın gerisinde dünya devrimini, eylem taktiğinde bi­ricik ölçüt olması gereken savaşın doğru Marxist gerçeğini kavra­yacağı yerde,— çıkarcı olmuştur. Gerçek kavramının sığlaşmasından, ancak bir çıkarcı konjonktür siyaseti meydana gelebilirdi ve eğer Marxizmin sığlastırılması ile, Kautsky ile Bernstein gibi eski «mu- arız»ların aynı aşamada bulunduklarını ispat edecek başka kanıt olmasa bile, onların savaşın sürüklediği kardeşçe işbirliği, bu ispatı verecek niteliktedir. Lenin ile Troçki, gerçekten ortodoks, diyalek­tik M arxist olarak «olgu» denen şeylere aldırmazlar. Almanların düşmanı yenmiş olmaları, askerlik bakımından her zaman Petrog- rad’a yürüme olanağının Ukranya’yı işgal etmenin vb. Alınanlara açık olma «olgusu»nun onlar için hiçbir önemi yoktu. Bunlar doğru gerçeği, zorunlu olarak gelen dünya devrimini gördüler ve eylem­lerini «olgula.ra» göre değil, buna göre ayarladılar. Gerçek, eylemle­rini olgularla ölçüp her zafer ya da yenilgiden sonra taktiklerini değiştirmiş, her karar karşısında ne yapacağını bilmiyen. rüzgârda kamışlar gibi sallanan «reel» politikacıları değil, onları doğruladı.

Çünkü karar, olgudan önce gelir. Kim, —Marxist anlamda anlaşı­lan-— gerçeği görmüş ise gelen olguların esiri değil, efendisidir. Kaba M arxist çaresizlik içinde sağa sola bakar, çünkü biribirini kovala­yan teker teker olgular zorunlu olarak kimi zaman sağa, kimi zaman sola imlerler ve bunların meydana getirdiği labirentler içinde yolunu bulmak için diyalektik bilgi gereklidir.

Bugün de proletarya buııa benzer kararlarla karşı karşıyadır. Onun, düşünceleri kaba Marxizmle paslanmış önderleri, bugün de bu «olgu»ların kendilerine yön vermesini beklemektedirler. Devrini zamanı gerçekten gelmiş midir? üretim düzeni, proletarya tarafın­dan ele alınabilecek gibi olgunlaşmış mıdır? Hemen söyleyelim: Bunlar kararı «oigular»dan boşuna beklemektedirler. «Olgunların kuşkusuz ve apaçık olarak devrimi imlemesi durumu, hiçbir za­man gerçekleşmeyecektir. Bunların bütün «veri»leıi, «namusluca» incelemeleri boşunadır. Kimi veriler hep korku uyandıracaktır; «na­muslu» kimselere, tehlikesiz bir şekilde devrimi ne zaman patlat­mak izni verilebileceğini kim saptayabilir?

Ama gerçek. Marxist gerçek: tarihsel sürecin .birliği, açık bir dil konuşmakta, devrim geldi, demektedir. Ve sermayenin üretime an­cak bir engel olduğunu, sömürücülerin mallarını ellerinden, alma zamanının geıdiğ'iııi gören her ortodoks Marxist, kaba Marxistler «olgulaı sayarak bu süreci yadsımak istedikleri zaman, Alman klâ­sik felsefesinin en büyüklerinden biri olan Fichte’nin sözleriyle, şu karşılığı vereceklerdir: «Bu. olgular için kötüdür!»

Çeviren: Nusıet HIZIR

BİBLİYOGRAFYA

l.ıtkıus'ııt lim iteti Yapıtları

Lııkaes'm Bütün Yapıtları Almanya'da 12 cilt halinde yaymılanııutklucu ıN eu­wied anı R hein: Lııchterhand. 1913 -)

Die Seele umı diu Formen (1911 jM odem D ram ın Gelişme Tarihi," 2 cilt (1911)« Soziologie des modernen Drama.» Archiv •in- Soziaiwissciisrliirft ¡nui Sozialpolitik.

Sayı 38 (1914), s. 303-45 vc 662-706.Koman Teorisi (1920)Geschichte und Klassenbewusstsein (1923)Beni M arx’a Götüren Y ol (1933)[R usça] -M ateryalizm vc Ampirio-İCritisizmin. Romiinist Partilerinin Boişcvikleş'.i-

rilmesi Rakımından Önemi» Potl znnnıenenı m ark siz ım . Sayı 4 (1934). s. 142-48. Avrupa Realizmi Üstüne İncelemeler 0 9 3 5 -3 9 ). bu denem eler sonradan Sttıdies in

Eıtropean Realistli (New York. 1964) adlı kitapta toplanmıştır.Aydınların Sorumluluğu (194?)G öethc ve Zamanı (1946)Nietzsche ve Faşizm (1946 Tarihi Roman (1947)Hdsbiyat \ e Demokrasi (1948))Der Junge Hegel: Über clic Beziehungen von Dialektik and Ökonomie < 194kl Die Zerstörung der Vernunft (1953)Beiträge zur G (Schichte der Ästhetik (1933)Zur Gegen wartshedett tun? des kritischen Realismus Iİ958). lürkcesi : ccv C'eval t a ­

pan, Çağda? Gerçekliğin Anlatın (Istanbul: Payel Yay.. 1969)(der) Peter Ludz, Schriften zur Literatnrsoziologie (1961)

Litkars Üstüne K aynaklar

r.W . Adorno,* Erpresste Versöhnung: Zu G. Lukacs »Wider den misverstandenen R e a l i s m u s .» N oten zur Literatur (Frankfurt am M a i n : Suhrkainp. 1 963) . G il t 2.

s. 152-87.Georg Lukacs mul der Revisionismus. Eine Sam m lung >uni Aufsätze (Berlin: A uf­

bau. 1960) „G eorg Lukacs zum ziebzigsten Geburtstag (Berlin: Aufbau. 1955)L. Goldman, «G. L ukacs: l ’essayiste.» Recherches dialectiques (Palis; Gallimard. 1938) J. Rêvai, Literarische Studiert (Berlin: D ietz. 1950)

l.itkacs'in. adları beyaz harflerle lin k çe olarak yazılan kitaplarının asılUırı M acarcadır.

859

J. Rêvai, La L itté ra tu re et la dem ocratic popula ire. A propos de I j tk a c s (Paris 1951)

M orris Watnick, «Relativism and Class C onsciousness: G eorg Lukács.» (der). L. Labedz. R evisionism : Essays on the H istory o f M arxist Ideas (New Vork ; Pra- eger, 1962), s. 142-65.

V. Zilta. G eora Lukács' M arxism - A lienation . Dialectics. R evo lu tion (The Hague : M. N ijhoff, 1964)

860

g r a m s c i(1891 -1937)

ANTONIO GRAMSCI

Italyan Kom ünist Partisi'n in kurucularından olan G ram sci, 23 Ocak 1891’de Sardrnya'da Cagliari dolaylarında Ales te doğmuş, 27 Nisan 1937'de Rom a'da ölm üştür. Babaşı Francesco Arnavut kökenliydi. Yedi kardeşten dördüncüsü olan Antonio ’nun doğum unda A les ’te m em urluk yapıyordu. A n ­nesi Giuseppina M arc ıas ’ın ailesi ise Sardinya'nın yerlisiydi. G ram sci, ç e ­şitli maddi s ık ıntılar ve vücut yapısının zayıf oluşundan doğan rahats ızlık ­lar içinde, 1911'de liseyi bitirm iş ve kazandığı bir bursla Torino Ü niversite­sinin Edebiyat Fakültesine yazılm ıştır. Üniversitede o yılların İtalyan sosya­list yazarlarını ve sosyalizmin büyük ustalarını tanıyan G ram sci, 1915'te öğ­renimini yarıda bırakm ış ve II G ric lo de ! P o p o lo (Halkın Çığlığı) adlı h a fta ­lık derginin başyazarlığına ve A v a n t i ' n in (İleri) Torino yayın yönetm enli­ğine geçm iştir. Bu gazetelerde, yazarlığını sürdüren G ram sci, bir yandan siyasa! eylem lere ka,tıliTken, öte yandan da 1917 Rus Devrimini yazıla ­rıyla desteklem iş ve bu devrim in ideolojisinin İtalya'daki başlıca yayıcı- Isrından biri olmuştur. 1S19'da sosyalist propagandayı daha etkin kılmak için, arkadaşlarıyla b irlikte haftalık L ’G rd ın e N u o vo (Yeni Düzen) dergisi çıkarm aya ve burada işçi dem okrasisi, fabrika kurulları hakkında yazılar yazm aya başlam ıştır. 21 Ocak 1921'de L ivom o'da İtalyan Komünist Par­tisi nin kurulm asına yardım eden G ram sci, bu partinin m erkez kom itesin­de görev almıştır. 1922 M ayısında Komintern Yönetim Kurulunda Partisini temsil etm ek için M oskova'ya gitm esine kadar, parti fikrini yayma,k am acıyla ülkesinde birçok hareketlere eğitim konferanslarına katılm ıştır. Gram sci, M oskova'da Julija Schucht ile tanışıp evlenm iştir. Anoak, 23 Ekim 1922'da «Rom a’ya Yürüyüş» adı verilen faşist darbe gerçekleşm iş ve böylelikle, İtalyan Komünist Partisi için de yasa-dışı bir dönem başlam ıştır. Aslında, bu sıralarda (1932'de Trockr’nin hatırlayacağı g ibi), «Gram sci'den başka» herkes faşist bir diktatörlüğü olanaksız görm ekteydi.

Gram sci T92-3 sonlarınca V lyana'ya geçmiş, 1924 Nisanında Venedik'ten m illetvekili seçilince M ayısta İtalya'ya dönm üştür. Y ine L 'O rd in e A/uovo’da yazı yazm aya devam eden G ram sci, M eclis te de M ussolini'ye karşı mü- oadele etm iştir. 1925'te bir aralık (Mart-IMİsan) Komintern toplantıları için M oskova'ya gitmiş, dönüşünde M ussolini ve Rocco tarafından yapılan «Gizli Dernekler Hakkında Kanun» tasarısının karşısına çıkm ıştır. 1923 y ı­lının 8 Kasımında parlam enter dokunulm azlığı olm asına rağmen, Faşist re­jim ce alınan olağanüstü tedbirler çerçevesinde, öteki Komünist m illetvekil- leıiy ie birlikte tutuklanan G ran sc i'n in hapishane yaşamı başlam ıştır. Önce, hakkında beş yıl gözaltında bulundurma kararı çıkartılan Gram sci 1827 başında M ilano Askeri M ahkem esince yeniden tutuklanm ıştır. N ihayet, 4 Haziran 1928‘de Roma'da İtalyan Komünist Partisi yöneticileri için kurulan

,v6.î

özel bir m ahkem e tarafından 20 yıl. 4 ay. 5 gün hapse mahkum edilm iş­tir Ban deki Turi hapishanesine gönderilen G ram sd . 1929^ n. ' p is h a n e D e fte r le r i'ni kalem e almaya b u la m ış . 1933'e kadar 33¡d e f te r -d e > .c - m uştur 1934'te cok ağırlaşan böbrek sancılar, yüzünden şartı o larak sah verilm esini isteyen G ram sci'nin bu isteği, en sonunda yönetim ce ka-bu! ediim iş ve 1937’ye değin serbest bırakılm ıştır. Faşizm in kabulunun u n c u y ıld In üm ün d eV ceza süresi kısaltılınca, hapishaneden kesin « kurtulan G ram sci. özgürlüğünün tadırya doyam adan bir ay içinde bir beyin

kanam ası sonucu ölm üştür.G ram sci'yi düşündüren en önemli konulardan biri, bir işet devletini

kurulması sorunu olm uştur. Bu soruna üşkın oarak, çağdaş toplumcfc ışç s,n,finin hegemonyası ve aydınların yer, konular, da önem kazanm aktadır. İsçi devletinin kurulm asıyla ilgili konular, genellikle L O r d ın e N u o v o yaz,la- Ü S .ü f le y e n G ram sci. • » * > * • » »nu araştırm ıştır. Bu defterlerde, yeni tıp devletin kuruluşundaki rolleri halkla ilişkileri bakım ından aydınlar sorunu incelenm iştir. Gram sci, bu konulan işleyişiyle çağım ızın yaratıcı M arxlstlen arasında yer alm ıştır

Ayrıca G ram sci. L ab rio lad an bu yapa M arx is t yazına an 'a ^ l' ^ j^ , V_pan ilk İtalyan düşünürüdür. G ram sci'n in M arxizm ,. doğal o larak İtalya^ kültür geleneğinin dam gasın, taş ım aktad ır M akalelerinde ve özellik le H a­p isha ne D e fe r le r i 'nde, Dante, M achiavelli. Vıco. de Sanctıs. sosyalist du süncenin büyük ustalarıyla bir «eylem felsefesi), içinde yogurulmc.ktad.r. H ap ishane D e fte r le r i 'nde işlenen estetikle, toplum bilim le, tarih felsefesiy­le ¡g ill konular. G ram sci'n in ana sorunlarıyla ilişkili olduklar, içın ele alınm ış­tır Ancak ve D e fte r le r 'in organik bir yapısı yoktur. D e fte r le r ı m eydana g tiren yazılar, kimi geçici, kimi gözden geçirilm esi gerek», k im, ken­di içinde bir bütünlüğü olan, kimi yazarın okuduğu kitaplarla ilgili o a ra k aiınm .ş notlardır. G ram sci. bu notlar, sonradan butunls-mek istem iş, faka bunu gerçekleştirm eye ömrü yetm em iştir. Haoishane yaşamı da geniş bir çalışm a yapm asına engel olmuştur. Ö rneğin, baz, klasik m etinlerden ez ­bere alıntılar verm iş, çünkü asıl kitapları elde edem em iştir. G s len eksJ M arxist term inolojiyi de, hapishane sansürü yüzünden bir yana bırakm ak zorunda kalmıştır. Bu gibi zorluklar altında hezırlanan D e fte rle r , sonradan Gram sci Enstitüsü'nce konularına göre yeniden düzenlenm iş ve b oy lere

yayım isnm ışt.r.

H A P İS H A N E D E F T E R L E R İ ’n d e n

Siyasetin öğeleri. Gerçekten söylemek gerekir ki, ilk unutulanlar ilk öğeler, basit şeyler olmaktadır. Öte yandan, bunlar, sonsuz kere

• î^ote s,d M achiavelli, m i ila Politica ve su llo Siato M oderno [M achiavelli, Siya­set ve Çağdaş Devlet Üstüne N otlar] (T o r in o : G iuiio Eüıaudi Ed.. 1966). s. 17-20.

20-26. 27-29. 40-50, 50-58

S64

tekrarlanarak, siyaset n ve herhangi bir kollektif eylemin dayanağı olurlar.

İik esas şudur: gerçekten hükmedilenler ve hükmedenler, yöne­tenler ve yönetilenler vardır. Tüm siyaset bilimi ve sanatı bu ilksel, (bazı genel koşullarda) indirgenemez olguya dayanmaktadır. Bu ol­gunun kökenleri kendi başına bir sorundur ve böylcce incelenmeli d ir (hiç olmazsa olguya yumuşatmak ve ortadan kaldırmak için, bu yön­de işleyebilecek belirli bazı koşullan değiştirerek inceleme yapılabi­lir ve yapılmalıdır). Ama gene de yönetilenler ve yönetenler, hükme­denler olgusu varlığım sürdürmektedir. Olgu böyle olunca (bazı amaçlar veriyken) en etkin yönetim nasıl olur, yöneticiler en iyi biçimde nasıl yetiştirilir (siyaset biliminin ve sanatının ilk seçimi tam olarak burada belirir) ve öte yandan yönetilenlerin ya da hük­medilenlerin itaatlerini sağlamak için akla uygun ve en az direnmeye uğrayacak davranış yolları nasıl bulunacaktır, bunlara bakılmalıdır. Yöneticileri yetiştirirken, şu temel öncül olmaktadır: her zaman hük­medilenler ve hükmedenlerin olması mı istenmektedir, yoksa bu bö­lünmenin varlığının gerekliliğini ortadan kaldıracak koşullar mı ya­ratılm ak istenmektedir? Yani insan türünün her zaman var olan bölünmesinden söz eden öncülden mi hareket edilmektedir, yoksa bunun yalnızca bazı koşullara uygun gelen bir tarihsel olgu olduğuna mı inanılmaktadır? Bununla beraber açık seçik ortaya koymak gere­kir ki, her ne kadar son çözümlemede toplumsal grupların bölünmesi olgusuna varılsa bile, görünenler ve bilinenler böyleykeıı, toplumsal olarak homojen olsa bile aynı grubun içinde hükmedilenler ve hük­medenler bölünmesi vardır; bir bakıma bu bölünmenin işbölümünün bir ürünü, teknik bir olgu olduğu söylenebilir. Bu beraber görünen nedenler üzerine kurgular [spekülasyon] yapanlar, temel sorunla karşılaşmamak için, bunda yalnız «tekniği», «teknik» gerekliliği, vb. görmektedirler.

Aynı grup içinde de hükmedilenler ve hükmedenler bölünmesi bir veriyken, bazı vazgeçilmez ilkeler koymak gerekmektedir ve bun­dan öte en ağır «yanlışlar» da bu alanda olagelmektedir, yani en can alıcı ve düzeltilmesi en güç yeteneksizlikler bu konuda kendini gös­termektedir. İnanılmaktadır ki. grubun kendi içinde temel ilke sap­tanınca itaat kendiliğinden olacaktır, bir «gereklilik» ve akla uygun­luk gösterisi olmadan da itaat olacaktır, bunlar da yetmez itaat tartış­ma götürmeyecektir (bazıları itaatin istenmeden, izlenecek yol gös­terilmeden «olacağını» düşünmekte, daha kötüsü bu düşünceye göre hareket etmektedir). Benzer bir biçimde, yöneticilerdeki «kador- nizm»i, yani yöneticinin yapılmasının akla uygun ve doğru olduğu­nu sandığı şeyin yerine getirilmesi ve eğer yerine getirilemezse

S65

«suçun» «yerine getirmesi gerekensin sırtına yüklenmesi, vb. gerek­tiği kanısını kökünden söküp atmak zordur. Gene benzer bir biçim­de, gereksiz özverilerin [fedakârlık] önünü almayı boşlayan can alı­cı alışkanlığı yok etmek güçtür. Bununla birlikte, ortak duygu, ortak (siyasal) felâketlerin büyük bir bölümünün gereksiz özverilerin önünün alınmasına çalışılmadığından ya da başkalarının özverisine önem verilmediğinden ve başkalarının hayatlarıyla oynandığından meydana geldiğini göstermektedir. Herkes cepheden gelen subaylar­dan nasıl erlerin gerçekten gerektiğinde hayatlarını tehlikeye attık­larını, ama tersine kendilerine boş verildiğini anlayınca nasıl baş­kaldırdıklarını duymuştur. Örneğin: bir birlik zorlayıcı nedenlerle erzak ikmâlinin yapılmadığını görünce oruç tutabilirken, tek bir öğünlerini savsaklama, bürokratizm, vb. nedenle atlanırsa başkaldırı­yordu.

Bu ilke özveri gerektiren bütün eylemlere yayılabilir. İşte bu yüzden her zaman her darbeden sonra önce yöneticilerinin sorumlu­luğunu ve dar anlamda sorumluluğunu aramak gerekir (örneğin: bir cephe birçok bölümlerden kurulmuştur, her bölümün kendi yö­neticileri vardır ve olasıdır ki, bir yenilgide bir bölümün yönetici­leri başkalarından daha sorumlu olsunlar; ancak bu, daha az ya da daha çok sorumlu olma sorunudur, hiçbir yönetici için sorumluluğu hiçbir zaman kaldırmaz).

Yönetilenler ve yönetenler, hükmedilenler ve hükmedenlerin varlığı konusunda ilke veriyken, şimdiyedek «partilersin yönetici­lerin ve yönetim yeteneklerinin hazırlanmasında en uygun yol oldu­ğu doğrudur («partiler» en değişik biçimlerde kendilerini gösterir­ler, anti-parti ve «partinin olumsuzlanması» da aslında parti değil­dir anlamına gelmez; gerçekte adlarına «bireyci» denilenler de par­ti adamlarıdır, ancak ya Tanrı’nın yardımıyla ya da kendilerini iz­leyenlerin aptallığından yararlanark partide «baş» olmak isterler).

«Devlet anlayışı» deyişinin kapsamına giren genel kavramın ge­liştirilmesi. Bu deyiş belli ve tarihsel olarak belirlenmiş bir anlama sahiptir. Fakat sorun kendini göstermektedir: her ciddi harekette adına «devlet anlayışı» denilen şeye benzer bir şey var mıdır, yok­sa bu, az ya da çok özürünc bakılmayacak keyfî bir bireycilik deyi­şi midir? Şu denilebilir: «devlet anlayışı» hem geçmişe ve geleneğe, hem de geleceğe yönelmiş «devamlılığı», yani her eylemin başlamış ve devam edecek karmaşık bir sürecin bir ânı olmasını gerektirir. Bu sürecin, bu süreçte rol almanın işleyen ve etkin olduğu duyulan ve sanki «maddî» imiş, cisim olarak varmış gibi gözönüne alman ama maddî varlığı «tanımayan» güçlerle beraber ve birarada olma­nın sorumluluğuna, bazı durumlarda, «devlet anlayışı» adı verilir.

866

-Süreçsin böylesi bilinci açıktır ki. soyut değil somut olmalıdır, ya­ni, bir bakıma, bazı sınırları geçmemelidir; en dar sınırların bir geçmiş kuşak ile bir gelecek kuşak olduğunu varsayarak, bu bayağı uzun bir süre tutar, çünkü kuşaklar önceki ve sonraki otuzar yılı kapsar diye hesaplanmaz fakat organik olarak, tarihsel anlamında gözönüne alınır, geçmiş için bu hiç olmazsa kolay anlaşılır bir şey­dir: bugün pek ihtiyar olan, bizim için, aramızda yaşayan geçmişi simgeleyen, tanınması, hesaplaşılması gereken, şimdinin bir unsuru geleceğin bir öncülü olan kişilerle kendimizi beraberlik içinde his­sederiz. Sorumlu olduğumuz doğan ve büyüyen kuşaklarla, çocuklar­la da bu böyledir. (Amaca dayanan bir değeri olan, bir seçimi ve belirli b ir ereği içeren, yani ideolojiye dajmnan «gelenek kültü» baş­ka bir şeydir). Gene de böyle anlaşılan bir «devlet anlayışı»na her­keste rastlanıldığı söylenebilirse de. bazan bundaki bozukluklarla ve bundan sapmalarla savaşmak gereklidir.

«Çalım için çalım», kavga için kavga, vb. ve özellikle dar kafa­lı ve zavallı bireycilik aslında anlık atılışların maymun iştahlı bir tatmininden öteye gitmez. (Gerçekte, sorun gelip dolaşıp, değişik, pitoresk ve acayip biçimler takınan İtalyan «apolitisizm»ine varmak­tadır) . Bireycilik yalnızca hayvansal bir apolitisizmdir, sekterci- lik «apolitisizm»dir ve eğer iyi incelenirse, gerçekten sektercilik kişisel bir «müşteriler» topluluğuna sahip olmak biçimidir, sekter- cilikte «devlet an lay ışın ın temel unsuru olan parti anlayışı eksik­tir. Parti anlayışının devlet anlayışının temel unsuru olduğunun kanıtlanması en önemli ve açıkça desteklenmesi gereken bir görev­dir, tersine «bireycilik» hayvanat bahçesi sakinlerinin hareketleri gibi «yabancılar tarafından zevkle seyredilen» hayvansal bir tutum ­dur.

Siyasal parti. Modern çağda yeni «Hükümdarsın baş aktörünün kişisel bir kahraman olmayıp siyasal parti, yani, farklı ulusların farklı iç ilişkileri içinde her zaman yeni b ir devlet tipi kurmayı amaçlayan, akla uygun ve tarihsel olarak bu erekle kurulmuş belir­li bir parti olacağı söylenebilir.

Totaliter olduklarını ileri süren rejimlerde, tacın geleneksel iş­levinin gerçekte belirli bir parti tarafından üstlenildiği ve bu yüz­den de partinin totaliter olduğu İncelenmeğe değer. Herne kadar her parti bir grubun ve sadece bir grubun ifadesiyse de, bununla birlikte belirli partiler gerçekten bazı belirli koşullarda tek b ir gru­bu temsil ederler; çünkü kendi grubuyla başka grupların çıkarları arasında denge ve hakemlik işlevini yerine getirirler ve tam anla~ mıyla karşı olan grupların olmasa bile, müttefik grupların yardım ve uygun görmeleriyle temsil ettikleri grubun gelişmesini gözetirler.

S67

Anayasal «saltanat süren ama hükmetmiyen» kral ya da cumhur­başkanı formülü bu hakemlik görevini ve taç ya da cumhurbaşka­nım «savunmasız bırakmama» konusundaki anayasal partilerin en­dişelerini açıklayan hukukî bir formüldür. Devlet başkanının yöne­time ilişkin işlemlerindeki sorumsuzlukları ve tersine yönetim or­ganlarının sorumlulukları üzerine formüller, devletin birliği kavra minin, yönetilenlerin devlete ilişkin eylemlere muvafakatinin, yö­netici personel ve partisi kim ve ne olursa olsun, korunması hakkın- daki genel ilkenin hukukî örnekleridir.

Totaliter parti ile bu formüller anlamlarım yitirirler ve böy- lece bu formüller yönünde işleyen kurum lar da azalırlar; ama işle­vin kendisi, «Devlet» soyut kavramını göklere çıkaracak, değişik yollarla «tarafsız erk»in işler ve etkin olduğu sanısını vermeye ça­lışacak parti ile birvücut olur.

«Siyasal parti»den söz edilebilmesi için, (dar anlamında) siyasal eylem gerekli midir? Çağdaş dünyada, birçok ülkede esaslı ve or­ganik partilerin mücadele gerekliliği ya da başka nedenlerden ötü­rü hiziplere bölündüğü ve bunlardan her birinin «parti» ve üstelik bağımsız parti adım aldığı görülür. İşte bu yüzden çoğu kez orga­nik partinin aydın kurmay heyeti bu gibi hiziplerin hiçbirisine gir­mez. tersine, kendi başına, partilerin üstünde —ve bazan böyle ol­duğuna halk tarafından da inanılır— yönetici bir güçmüşçesine ça­lışır. Bir gazetenin (ya da bir gazeteler grubunun), b ir derginin (ya da bir dergiler grubunun) «parti» ya da «parti hizibi» ya da «belirli bir partinin işlevi» olduğu bakış açısından hareket edilirse, bu işlev daha büyük bir belirlilik içinde incelenebilir. İngiltere’de «Times»ın işlevi ve İtalya’da benzer bir işleve sahip olmuş olan «Corriere della Sera», bunlardan başkaca adma «haber gazeteciliği» denen basın, sözde «politika-dışı» basın, bunlar da yetmez, yalnızca spor ya da teknik haberler veren basın düşünülsün. Aslında yöne­timde tek ve totaliter bir parti bulunan ülkelerde olay ilginç gö­rünüşler sunmaktadır: çünkü böylesi bir parti saf olarak siyasal bir işleve artık sahip değildir, yalnızca tekniğe, propagandaya, kol­luk görevine, moral ve kültürel etkilemeye ilişkin işlevlere sahiptir. Siyasal işlev dolaylıdır: çünkü başka yasal partiler yoksa bile ka­nun. yoluyla engellenemez ve kendilerini fiilen ya da yönelimler olarak gösteren başka partiler vardır ve bunlarla sanki bir kördö- ğüşündeymiş gibi tartışılır ve mücadele edilir. Herhâl ve kârda böy­lesi partilerde özel bir siyasal sözlük kullanıldığından kültürel iş­levler başatlık kazanır, yani siyasal sorunlar kültürel biçimlere bü­rünür ve böylece çözümlenmez duruma geçerler.

Tersine, geleneksel bir parti öz olarak «dolaysız» bir niteliğe

868

sahiptir, yani açıkça «eğitici», moral, kültürel! yönleri olduğunu açık­lar, ayrıca özgürlük yanlısı bir harekettir: adına (terörle ilişkili) olarak dolaysız eylem denilen eylem bile, «örnek göstererek propa­ganda» biçiminde kavramlaştırılır: bu da özgürlük yanlısı hareke­tin özerk olmadığı, ancak başka partilerin yanında «onları eğitmek için» bulunduğu yargısını güçlendirir. Her organik parti içinde bir «özgürlükçülük»teıı söz edilebilir. («Aydın özgürlükçüler» başat toplumsal grupların büyük partilerine ilişkin bir «marjinallik» biçi­mi değil de nedirler?). «Ekonomizm tarikatı» bu olayın tarihsel bir biçimidir.

Böylece, öyle olduklarından ötürü siyasal eylemden soyutlana­bilecek iki «parti» biçimi gözönüne gelmektedir: Kültür, genel ide-

■ oloji görüş açısından yakın partilerin (bunlar aslında organik bir partinin iç hizipleridir) büyük hareketim yönetme işlevine sahip olan kültür alanından gelme seçkinlerce kurulmuş parti ve daha ya­kın zamanlarda görülen, seçkinlerin değil de, kütlelerin partisi bu kütleyi meydana getirenler kütle olarak görülen ya da görünmeyen siyasal bir merkeze, askerlikteki gibi genel bir sadakat gösterirler (çoğu kez görünen merkez kendilerini gün ışığına çıkartmak isteme­yen, tersine, araya başka kişiler ya da «ideoloji» koyarak, dolaylı olarak çalışmak isteyen güçlerin kumanda mekanizmasıdır). Kütle yalnızca «manevra»ya konu olur ve kendi içindeki çelişki ve fakir­liklerin kendiliğinden çözülüp iyileştirileceğini anlatan ahlâkî vaaz­larla, duygusal itmelerle, gelecekteki masal çağlarından söz eden mesihvari esatirlerle «doldurulur».

Siyasal bir partinin tarihi yazılmak istendiğinde gerçekte sa­nıldığından daha az basit bir seri sorunla başa çıkmak gerekir, ör­neğin, bu konuda uzman sayılan Robert Michels’e bakılabilir. Bir partinin tarihi ne olacaktır? Siyasal bir örgütün iç yaşamının saf bir anlatımı mı olacaktır? Parti nasıl doğar, partiyi kuran ilk grup­lar, programını dünya ve yaşam anlayışını oluşturan ideolojik pole­mikler nelerdir? Böylesi bir durumda dar aydın gruplarının tarihi ve bazan tek 'b ir kişiliğin siyasal biyografisi söz konusu olur. Öyley­se tablonun çerçevesi daha geniş ve kapsayıcı olacaktır.

Öncüleri izlemiş, güveni, sadakati ve disiplini ile onları destek­lemiş ya da onları bazı girişimleri karşısında ya pasif kalarak ya da dağılarak eleştirmiş olan belirli bir insanlar kütlesinin tarihini yaz­mak gerekecektir. Ancak bu kütle yalnızca parti üyelerinden mi meydana gelmiş olacaktır? Kongreleri, oylamaları, vb., yani bir par­ti kütlesinin iradesini dışlaştırdığı faaliyet ve varlık biçimlerinin bü­tününü incelemek yeterli olacak mıdır? Açıktır ki, belirli b ir parti­nin ifadesi ve en ilerlemiş bölümü olduğu toplumsal grubu hesaba

869

katmak gerekecektir: yani, bir partinin tarihi belirli b ir sosyal gru­bun tarihi olmak gerekecektir. Ama bu grup yalıtılmış değildi, dost­ları, yakınları, karşıtları, düşmanları vardır. Belirli bir partinin ta ­rihi, ancak toplumsal ve devletsel (ve çoğu kez uluslararası karışım­lar da söz konusudur) bir bütünün karmaşık tablosundan meydana çıkacaktır. Onun için denilebilir ki, bir partinin tarihinin yazılması hiç abartmasız bir ülkenin genel tarihinin karakteristik bir yönüne başatlık kazandırmak amacıyla, monografik görüş açısından yazıl­ması anlamına gelir. Gerçekten bir ülkenin tarihinin belirlenmesin­de bir parti öz faaliyetleriyle az ya da çok ağırlık sahibi olduğu öl­çüde az ya da çok anlam ve ağırlığa sahip olacaktır.

İşte böylece bir partinin tarihinin yazılış biçiminden bir parti­nin ne olduğu ve ne olması gerektiği kavramı ortaya çıkmaktadır. Sekter, kendisi için içrek [esoterik] anlamları olduğu ve kendisini mistik bir şevkle doldurduğu için iç olaycıklarda aşka gelecektir: tarihçi ise. herşeye genel tablodaki yerine göre önem vererek, her- şeyden önce partinin gerçek etkinliğini, bir olayın meydana gelme­sindeki ya da başka olayların olmasının önlenmesindeki katkısına ilişkin olumlu ya da olumsuz belirleyici gücünü vurgulayacaktır.

Bir partinin ne zaman meydana getirildiğini, yani belirli ve ka­lıcı bir görevi olduğunu bilmek noktası bir sürü tartışm alara ve ço­ğu kez, ne yazık ki, Vico’nun sözünü ettiği «ulusların gururu»ndan daha az tehlikeli ve gülünç olmayan bir çeşit gurura yol açar. Her gelişmenin yeni görevler doğurması ve bazı partilerin varolmaları­nın durduğu, yani varlıklarının tarihsel olarak gereksiz olduğu za­man tam olgunluğa erişmiş oldukları anlamında bir parti hiç b ir za­man olgun değildir demek doğru olur. Ovle ki. her parti sınıfsal bir unsur olduğundan ötiirii, açıktır ki, sınıfsal bölünmeyi ortadan kal­dırmayı amaçlayan bir parti için mükemmellik ve tamlık artık var­olmamak noktasında toplanmaktadır, çünkü artık sınıflar ve dolayı­sıyla bunların ifadesi ortadan kalkmıştır. Ancak burada bu özel ge­lişme sürecinin belirli bir ânına, bir olayın varlık gerekliliğinin hâ­lâ «kesin» olmadığı, tersine «büyük ölçüde» olağanüstü irade gücü olan kişilerin varlığına bağlı olduğu anlamında, b ir olayın varolabil­diği ya da olamadığı daha sonraki âna değinmek gerekmektedir.

B ir parti ne zaman «tarihsel olarak» gerekli olmaktadır? «Zafe­rinin», kaçınılmaz bir biçimde Devlet olmasının koşullarının hiç ol­mazsa oluşma yolunda olduğu ve normal olarak daha sonraki geliş­melerin önceden görülmesine olanak tanıdığı zaman. Ancak, denile­bilir ki, benzer koşullarda bir parti olağan yollarla yıkılamaz mı° Buna cevap verebilmek için bir usa vurma [muhakeme] geliştirmek

870

gerekmektedir: bir partinin varolması için üç temel unsurun (yani iiç grup unsurun) birleşmesi zorunludur:

1) Alelade ve ortalama kişilerin meydana getirdiği yaygın un­sur— bu gibi kişilerin katılmaları yüksek düzeyde örgütçülük ve ya­ratıcılık değil de disiplin ve sadakat sayesinde sağlanır. Bunlarsız par­ti yaşayamaz, bu doğrudur; ama partinin «yalnızca» bunlarla varlı­ğını sürdüremeyeceği de doğrudur. Bunlar, kendilerini merkeze örgüte, disipline bağlayan biri bulundukça bir güçtür, ama bu bir­leştirici güç olmadığında dağılırlar, âciz birer toz taneciği gibi yok olurlar. Bu unsurların herbirinin birleştirici bir güç olacağı yadsm- mamakta, tersine, böyle bir güç olmadıkları ya da onları böylesi bir güç haline getirecek koşulların olmadığı ya da eğer böylesi bir güç iseler, siyasal bakımdan etkin olmayan ve sonuç doğurmayan dar bir çerçeve içinde sıkışmış oldukları ândan söz edilmektedir.

2) Başlıca birleştirici unsur bu unsur ulusal alanda merkezidir ve kendi başına bırakıldığında hiçbir değeri olmayacak bir güçler bütününü etkin ve erkin kılar. Bu unsur yüksek düzeyde birleştirici, merkezileştirici ve disipline sokucu güçle donanmıştır ve belki de bundan dolayı icatçıdır («icatçılık» burada bazı güç çizgilerine, bazı perspektiflere ve bazı öncüllere göre, belirli bir yöne yönelmiş olarak anlaşılırsa). Yalnız bu unsurun partiyi meydana getiremeyeceği de doğrudur, bununla beraber ilk görülen unsura göre parti meydana getirme yeteneği daha fazladır. Ordusuz kumandanlardan söz edil­mektedir, ama gerçekte ordu kurmak kumandan yetiştirmekten da­ha kolaydır. Dahası var, kumandanlar yiterse yaşayan ordu mahvol­muştur, ama bilgili, aralarında anlaşmış, ortak amaçlan olan b ir ku­mandanlar grubu, yoktan bir ordu yaratmakta gecikmez.

3) Bir orta unsur - bu, ilki İkincisiyle yalnız «fizik» anlamında değil, moral ve entellektüel anlamında da temasa getirir ve birleş­tirir. Gerçekte bu üç unsur arasında her parti için «belirli oranlar» söz konusudur ve bu «belirli oranlar» gerçekleştirildiğinde en çok etkinliğe ulaşılır. .

Düşünceler böyle iken bir partinin olağan yollarla yıkılamaya- cağı ileri sürülebilir. Çünkü, doğumu dağınık durumda olsa da, nes­nel maddi koşullara bağlı olan ikinci unsur eğer gerekli olarak var­sa (ve eğer bu ikinci unsur yoksa her usa vurma boştur) öteki ikisi­nin, yani birincisinin ve bunun kendi gerekli devamı ve ifade aracı olarak oluşturduğu üçüncü unsurun oluşmaması olası değildir.

İkinci unsurun meydana çıkması için, yaşamsal sorunların be­lirli bir çözümünün gerekliliği yolunda demir gibi bir kanının oluş­muş olması gerekir. Bu kanı olmadan ikinci unsur oluşmayacaktır, oluşsa bile zayıflığı dolayısıyla yok edilmesi gayet kolaydır. Ancak

871

yok edilse bile, bu ikinci unsurun miras olarak, yeniden düzenlen­mesi gerekli, bir maya bırakması zorunludur. Bu mayanın en iyi ya­şayabileceği ve düzeltilebileceği yer, gene, ikinci unsurla en homo­jen olan, ilk ve son unsurlar olmaktadır. Öyleyse ikinci unsurun bu unsurları oluşturmaktaki faaliyeti esastır. İkinci unsur üzerinde bir yargıya varırken ölçütler şunlardır: l)gerçekte yaptıkları; 2)yokedil- mesi varsayımı altında bunun için hazırladıkları. İki ölçütten hangi­sinin daha önemli olduğunu söylemek zordur. Çünkü kavgada her zaman yenilmejn öngörmek gerekir; yenmek için yapılan kadar önem­li olan bir başka şey de kendi ardıllarını yetiştirmektir.

Partinin «gururu» konusuna gelince, bunun Vico'nun sözünü et- tğ i «ulusların gururu»ndan daha kötü olduğu söylenebilir. Niçin? Çünkü bir ulus varlığını sürdürmeden edemez ve varolması olayı in­celendiğinde bu olayın, belki biraz iyi niyetle ve kitapları karıştırarak, anlam dolu olduğu görülebilir. Oysa bir paıdi kendi iradesiyle varlığı­nı sürdürmeyebilir. Hiçbir zaman unutmamak gerekir ki, uluslararası savaşlarda ulusların herbirinin ötekinin iç kavgalarla zayıflanmasm- da çıkarı vardır, partiler de iç kavgaların unsurlarıdır. Öyleyse, parti­ler kendi öz ■ iradeleri, öz zorunlulukları sonucu mu, yoksa yalnızca başkalarının çıkarları için mi vardırlar sorusunun ortaya atılması her zaman olasıdır (gerçekten tartışmalarda bu hiç unutulmaz, dahası var: özellikle cevabın kuşkusuzluğu ısrar nedeni olmaktadır; bu da bu noktanın etkili ve kuşku nedeni olduğu anlamına gelir). Bu kuşku içinde kıvrananın aptalın biri olması doğaldır. Siyasal olarak soru­nun anlık bir önemi vardır. Adına ulusallık ilkesi denen şeyin ta ri­hinde düşman ulusların iç düzenini bozan ulusal partiler yararı­na yapılan yabancı karışımlar sayısızdır. Öyle ki, örneğin, Cavo- u r’un «doğu» politikasından söz edildiğinde, bunun gerçekten bir «politika», yani kalıcı bir eylem çizgisi mi yoksa Avusturya’yı yıp­ratmak için o ânın gerektirdiği b ir savaş tuzağı mı olduğu sorul­malıdır. Aynı biçimde ufukta Fransa ile kendi ulusu arasında bir savaşı ve bir İtalyan-Fıansız ittifakı tehlikesini gören. Bismarck’ın, iç çatışmalarla İtalya’yı zayıflatmak için, 1870 öncesinde Mazzini’ nin yönettiği hareketlere karışması (örnek: Barsanti olayı) gözöniine alınabilir. Aynı biçimde 1914 Haziran olaylarında, kimileri, ufuktaki savaşı gören Avusturya Genel Kurmayı nın parmağını sezinlemek­tedir. Görüldüğü gibi, örnek olaylar boldur ve bu konuda açık se­çik fikirlere sahip olmak gerekir. Kim ne yaparsa yapsın, yaptı­ğı kendi oyunudur varsayımı altında, önemli olan kendi öz oyunu­nun herhâl ve kârda iyi bir oyun olmasına çalışmaktır, yani açık­ça tam zafere ulaşılmalıdır. Öyleyse parti «gurur»unu boşlamak ve gururun yerine somut olayları koymak gerekir. Kim somut olayla-

872

rm yerine yersiz gururu geçirirse ya da yersiz gurura dayanan bir politika sürdürürse onun ciddiyetinden kuşkulanmak gerekir. P ar­tilerin mazur görülebilecek bir biçimde bile başkasının çıkarma ça­lışmaktan, hele bu başkası yabancı bir devlet ise, bundan haydi haydi kaçınmaları gerekir. Çünkü sonra bu konuda ortaya atılan kurgulan kimse engelleyemez.

Hangi parti olursa olsun (hükmeden grupların olsun, hükme­dilen grupların olsun) kolluk işlevi görmemesi, yani bir çeşit si­yasal ve yasal düzeni korumaması kabul edilir bir şey değildir. Eğeı- bu etraflıca ortaya serilmek istenirse sorunun başka bir biçimde ortaya konulması gerekir: yani bu işlevin hangi biçimde ve hangi yöne yönelik olarak uygulandığı konu olarak alınmalıdır. Yapıl­mak istenen bir baskı mı, yoksa bir yayma işlevi midir; yani, bu işlev gerici bir işlev midir, yoksa ilerici bir işlev midir? Belirli bir parti kolluk işlevini, dışardan görünen, temellenmiş, tarihin canlı güçlerini engelleyen bir düzeni korumak için mi kullanmaktadır, yoksa halkı, politik ve yasal düzeni programlı bir ifadeye bürün­müş, yeni bir uygarlık düzeyine ulaştırmak yönünde mi kullan­maktadır? Gerçekten bir yasaya karşı gelenler şu üç gruptandır­lar; 1) yasanın güçten düşürdüğü gerici toplumsal unsurlar; 2) ya­sanın baskı altında tuttuğu ilerici unsurlar; 3) yasanın temsil ede­bileceği uygarlık düzeyine henüz erişememiş unsurlar. Öyleyse bir partinin kolluk işlevi ilerici ya da gerici olabilir. Kolluk, işlevi, güçten düşürülmüş gerici güçleri yasallık çerçevesi içinde tutmaya çalıştığı ve geri kalmış kitleleri yeni yasallık düzeyine yükseltmek istediği zaman ilericidir; tarihin canlı güçlerini baskı altında tuttuğu ve nasırlaşmış, tarihe ters düşen eski bir yasalhğı sürdürdüğü za­man gericidir. Aslında belirli b ir partinin işleyişi ayırdedici ölçüt­leri vermektedir: parti ilerici olduğu zaman «demokratik» b ir bi­çimde işler (demokratik merkeziyetçilik anlam ında); gerici olduğu zaman «bürokratik» bir biçimde işler (bürokratik merkeziyetçilik anlamında). Bu ikinci halde parti yalnızca uygulayıcıdır, karar­laştırıcı değil: bu durumda teknik olarak bir polis organıdır, ken­dine verilen «siyasal parti» adı mitolojik nitelikte bir mecazdır.

Sanayiciler ve tartmalar. Sorun büyük sanayicilerin kalıcı öz siyasal partilerinin olup olmadığıdır. Sanıyorum ki, cevap olumsuz olacaktır. Büyük sanayiciler sırasında varolan tüm partilerden yarar­lanırlar, ama kendi öz partileri yoktur. Öyleyse, bunlar herhangi bir biçimde «agnostik» ya da «apolitik» değildirler: çıkarları, poli­tikanın satranç tahtasındaki şu ya da bu partiyi sırasında kendi araçlarıyla güçlendirerek belirli bir dengeyi sürdürm ektir (karşıt parti, besbelli, konu dışıdır: bunun güçlenmesine yardım etmek,

taktik hareket olarak bile yeğlenemez). Dengenin sürdürülmesi «normal» yaşantıda olagelmektedir, uç dürumlarda (ulusal ya­şantıda savaş durumu gibi), asıl bunların hesaba alınması gerekir, büyük sanayicilerin partisi, kalıcı öz partileri olan, tarımcılarınki- dir. Bu düşüncenin örnekleşmesi. Muhafazakâr Parti nin, gelenek­sel olarak sanayicilerin partisi gibi görünen Liberal P arti’nin ba­şını yediği Ingiltere'de gözlemlenebilir.

Büyük Trade Union’ları ile İngiltere’nin durumu bu olayı açık­lar. İngiltere'de biçimsel olarak sanayicilerin karşıtı olan yüksek düzeyde bir parti olmadığı doğrudur; ama işçilerin kütle örgüt­leri vardır ve bunların bazı önemli anlarda nasıl bürokratik kabuğu kırarak aşağıdan yukarıya bir yapı değişikliği geçirdikleri görül­müştür. (örneğin 1919 ve 1926’da). Öte yandan, tarımcı ve sana­yiciler arasında sürekli, sıkı çıkar ilişkileri vardır (özellikle tarım sal ve endüstriyel himayeciliğin genelleştiği bu günlerde); üstelik tarımcıların «siyasal olarak» sanayicilerden daha iyi örgütlendikle­ri, aydınları daha çok kendilerine çektikleri, yönelimlerinin daha devamlı olduğu vb. yadsınamaz. İngiliz liberal-radikal, Fransız ra­dikal (bu ilkinden hep pek farklı olmuştur) partileri gibi gelenek­sel «sanayici» partilerin kaderlerinin ne olduğu ilginçtir («İtalyan Radikal Partisi» de bu noktada hatırlanabilir). Bunlar neyi temsil ediyordu? Bunlar tek bir büyük sınıfı değil, ufak ve büyük sınıflar- arası bir bağı temsil ediyordu; buradan da değişik biçimde oluşma­ları ve yokolmaları ileri gelir. «Manevra» birliği, bütünüyle değişin- ceyedek her zaman değişik koşullar altında bulunan, ufak sınıf tarafından sağlanmıştır. Bugün birliğin değişişi «demagojik parti» biçimine girmek anlamına gelir; bu da anlaşılmaz bir şey değildir.

Genel olarak denilebilir ki, partiler tarihinde, değişişin neden­lerinin kökenini bulmak için değişik ülkelerin karşılaştırılması önemli ve öğretici bir şeydir. Aynı şey tarih «kataloğu»nun tüm «kalın tılarıy la dolu olan «gelenekçi» ülkelerin partilerinin arala­rındaki tartışm alarda da geçerlidır.

Gerek dünya anlayışı gerek pratik tavırlar için önemli olan en iyi yargı ölçütü şudur: dünya anlayışı ya da pratik, eylem, or­tak yaşamın tym sorumluluğunu üstlenmiş, «soyutlanmış», «ba­ğımsız» olarak mı anlaşılabilir; ya da bu olanaksızsa, dünya anlayışı ve pratik eylem başka bir dünya anlayışı ve pratik tavrm «tam­laştırılması», iyileştirilmesi, dengelenmesi, vb. olarak mı anlaşıla­bilir? Düşünülürse, bu ölçütün ideal ve pratik hareketler üzerinde tarafsız bir vargıya varmak için önemli olduğu ve hiç de küçük olmayan bir uygulama rlanına sahip olduğu görülür.

En sıkı rastlanan görüşlerden biri de. her varolan şeyin «do­

C$74

ğal» olarak varolduğu, varolmadan olamayacağı, kötü gitseler de ye­niden düzenleme girişimlerinin yaşantıyı kesintiye uğratamıyacak- ları, çünkü geleneksel güçlerin işlemeye devam edeceği ve bu yüz­den yaşantının süreceği inanışıdır. Kuşkusuz bu türlü düşüncede doğru bir yan da yok değildir; eğer böyle olmazsa vay halimize! Bu­nunla birlikte bazı sınırların ötesinde bu biçimde bir düşünce tehli­keli (bazı politika olaylarında kötü) olmaktadır; ama herhâl ve kâr­da önceden sözü edilen, felsefi, siyasal ve tarihsel yargı ölçütü eli­mizdedir. İyiden iyiye incelenirse, bazı hareketlerin kendilerini mar­jinal saydıkları yani, bazı olası ya da gerçek kötülükleri düzeltmek için katılacakları başlıca bir hareketi varsaydıkları, bunun İçin bu gibi hareketlerin saf bir biçimde reformcu oldukları doğrudur.

Bu ilkenin siyasal önemi vardır; çünkü, dönüm noktalarında, nerbiıi «bağımsız» bir paıti olarak görülen değişik grupların birleş­meleri ve bu birlik içinde bloklaşmaları olayı ile, her sınıfın teK partisi olduğundan söz eden teorik gerçek kanıtlanmış olmaktadır. Önceden görülen farklılaşma yalnızca «reformist» bir nitelikte iken, yani kısmî sorunlarla ilgilenirken, bir bakıma (sınırları içinde ya­rarlı) siyasal bir işbölümü olup; ancak, her bölüm ötekini varsay­dığından. dönüm noktalarında, yani başlıca sorunlar ortaya atıldı­ğında. birlik oluşur, blok gerçekleşir. Bundan da partilerin kurulu­şundan tali sorunlar üzerinde durmayıp «yekpare» bir niteliğe bü­rünmek gerektiği sonucu ortaya çıkar: öyleyse yönetenler ile yö­netilenler, önder ile kütle arasında homojenlik olmasına çok dikkat edilmelidir. Dönüm noktalarında, eğer önderler «gerçek partilerine» geçerlerse, kütleler başsız, hareketsiz kalırlar ve etkinlikleri de kal­maz. Denilebilir ki, hiçbir gerçek hareket birdenbire bütünlüğünün bilincine varmaz, tersine sonraki deneyimlerle, yani olayların ve bunların hiçbirinin doğal olmadığının, yalnızca, bazı koşullar ol­duğundan böyle olduğunun ve bu koşulların ortadan kalkmasının sonuçsuz olamayacağının farkına vararak, hareket bütünlüğünün bi­lincine sahip olur. Böylece hareket olgunlaşır, «ortak yaşama» keyfî olma niteliğini yitirir, belirli sonuçları elde etmek amacıyla gerekli öncülleri yaratması ve bunların yaratılmasında tüm gücünü kullan­ması anlamında gerçekten bağımsız o lu r.'

Durumların çözümlenmesi. Güç İlişkileri. «Durumların çözüm­lenmesinin, güç ilişkilerinin farklı düzeylerinin saptanmasının n i­çin gerektiği, fiilî gerçeğe ilgi uyandırmak ve daha güçlü ve dakik siyasal buluşları uyarmak için yararlı, araştırma ve kısmî inceleme- kurallarım n bir bütünü olarak anlaşılan siyaset bilim ve sanatının b ir «giriş»ine konu olabilir. Bunun yanına, siyasette strateji ve tak­tiğin, stratejik «plân»ın, propaganda ve kışkırtmanın, örgüt ve yö­

netim biliminin nasıl anlaşılması gerektiğinin de anlatılarak eklen­mesi gerekir.

Siyaset bilimi üzerine kitaplarda karmakarışık anlatılan pratik gözlemlerden elde edilen sonuçlar (buna örnek olarak G. Mosca’nın Politika Bilminin Öğeleri adlı yapıtı gösterilebilir), havada ve soyut kavramlar olmadıkları için, uluslararası güçlerin ilişkilerinden (bu­rada büyük bir gücün ne olduğundan, hegemonya sistemleri için­de Devletlerin gruplaşmasından, buradan da orta ve küçük güç­lerle ilişkili bağımsızlık ve egemenlik kavramlarından söz edile­bilir) başlayarak nesnel toplumsal ilişkilere, yani üretken güçlerin gelişme derecesine, siyasal güç ve parti ilişkilerine (Devlet için­deki hegemonya sistemleri), dolaysız (ya da gi2il [potansiyel] ola­rak askeri ilişkilere geçilerek, değişik güç ilişkileri düzeylerinde yer­lerini bulmalıdırlar.

Uluslararası ilişkiler (mantıksal olarak) temel toplumsal ilişki­lerden önce mi gelirler yoksa bunları mı izlerler? Kuşkusuz izlerler. Yapıdaki her organik yenilik, teknik ve askerî yönüyle, uluslararası alanda saltık [mutlak] ve göreli ilişkiler organik olarak değiştirir. Ulusal bir Devletin coğrafî konumu bile, her ne kadar, bir ölçüde (üstyapının yapıya, politikanın ekonomiye yaptığı, vb. etki ölçüsün­de) üzerinde etkide bulunsa bile (mantıksal olarak) yapısal yeni­leştirmelerden önce gelmez, bunları izler. Öte yandan uluslararası ilişkiler pasif ve aktif olarak siyasal ilişkilere (partilerin hege­monya ilişkilerine) etkide bulunurlar. Bir ulusun dolaysız ekono­mik yaşantısı ne denli uluslararası ilişkilere bağımlıysa b ir parti o denli bu durumu simgeler ve bu durumu istismar ederek başka pat tilerin başa geçmelerini engeller (burada N itti’nin teknik ola­rak olasılığı bulunm asın İtalyan devrimi üzerine konuşması hatır­lansın!). Bu gibi olaylar dizisinden şu sonuca varılabilir: çoğu kez adma «yabancıların partisi» denilen parti halk arasında böyle anı­lan parti değildir; tersine ülkesinin canlı güçlerini temsil edece­ğine. başka ülkelerin ya da başka ülkeler grubunun hegemonyasına ekonomik uşaklığı ve baş eğmeyi temsil eden en milliyetçi parti, «yabancıların partisi»dir *

Belirli bir dönemin tarihinde işleyen güçlerin doğru çözümlen­mesi ve bunların ilişkilerinin belirlenmesi için gereken, yapı ve üst­yapı ilişkileri sorununun tam olarak konulmasıdır. İki ilkenin ışığın­da yürümek gereklidir: 1) hiçbir toplum, çözümleri gerekli ve ye­terli koşullan ya da hiç olmazsa görünme ya da gelişme durumun­

* İç e n e r j iy i « b a sk ı a l t ı n d a tu ta n » bu u lu s la r a r a s ı u n s u r a ulak b ir d e ğ in ­me. Ci. V o lp e 'n i r . «Corricrt tielltı Sera»\la 22 v e 23 M a r t I9 3 2 ki e y a y ım la d ığ ı makalelerde bulunmaktadır.

ıN 76

da olmayan problemler yüklenmez; 2) hiçbir toplum, ilişkilerinin kapsadığı bütün yaşam biçimlerini tüketmeden dağılamaz ve onun ye­rine başkası geçemez’. Bu iki kural üzerinde düşünerek tarihsel metodo­lojinin tüm bir başka ilkeler dizisine varılabilir. Öte yandan, bir yapı incelenirken, organik hareketleri (yaklaşık olarak kalıcı hare­ketler), adına «konjonktür hareketleri» diyebileceğimiz (geçici, do­laysız ve nerdeyse rastlantısal hareketler) hareketleren ayırdetmek gereklidir. Konjonktür olayları organik hareketlerden bağımsız de­ğildir, ancak anlamları tarihsel olarak pek önemli değildir; bunlar günlük, önemsiz, küçük yönetici gruplara ve iktidardan dolaysız ola­rak sorumlu olan kişilere yöneltilmiş siyasal eleştiriye yol açarlar. Organik olaylar ise, dolaysız sorumlu, yönetici kişilerin ötesinde büyük gruplaşmalara yönelen tarihsel-toplumsal eleştiriye yol açarlar. Bu ayrımın büyük önemi tarihsel bir dönemi incelerken ortaya çıkar. Bir bunalım oluşur ve bazen onsenelerce sürer. Bu olağanüstü süre, yapıda onmaz çelişkilerin oluştuğu (olgunlaştığı) ve yapının korunması ve sürdürülmesi yönünde çalışan siyasal güç­lerin bu çelişkileri iyileştirmeğe ve aşmaya uğraştıkları anlamına gelir. Bu aralıksız ve sebatlı uğraşılar (çünkü hiçbir toplumsal güç aşıldığını itiraf etmek istemez), belirli problemlerin tarihsel ola­rak çözülebilmeleri ve çözülmeleri gerektiği için (gerektiği, çün­kü, tarihsel görevin her eksik yerine getirilişi zorunlu karışıklığı genişletir ve daha ağır felâketler hazırlar) zorunlu ve yeterli koşul­ların zaten varolduklarını kanıtlamaya (bu kanıt, son çözümlemede eğer yeni b ir gerçek olarak ortaya çıkarsa «doğru»dur, yok eğer antagonist güçler zafer kazanırsa doğrudan doğruya bir dizi ideolo­jik, dinsel, felsefi, siyasal, hukukî, vb. polemiklere dönüşür; bu ¡kanıtlamanın somutluğu inandırıcı ve toplumsal güçlerin, önceki düzenini yerinden oynattığı ölçüde değerlendirilir) kalkışan antago­nist güçlerin örgütlediği «geçicilik» alanını meydana getirir.

Tarihsel-Siyasal çözümlemelerde sıkça düşülen yanlış, organik olanla geçici olan arasındaki ilişkiyi tam kavrayamamaktır; böyle- ce, ya aslında dolaylı işleyen nedenler dolaysız biçimde ortaya konulur ya 3a dolaysız nedenlerin tek başlarına etkin nedenler

* « H iç b ir to p lu m s a l d ü z e n , k e n d i b a ğ r ın d a ta ş ıd ığ ı b ü tü n ü r e t im g ü ç le r i g e l iş ­

m e d e n ö n c e . O l ta d a n k a lk m a z . Y e n i v e d a h a y ü k s e k ü r e t im i l iş k i le r i , b u i l iş k ile r i

y a r a t a n m a d d î k o ş u l l a r e s k i to p lu m u n b a ğ r ın d a o lg u n la ş m a d ık ç a a s la ö n c e k i le r in y e ­

r in i a la m a z . B u n u n iç in d i r k i. in s a n l ık a n c a k ç ö z e b ile c e ğ i p r o b le m le r i o r t a y a k o y a r ,

ç ü n k ü y a k ın d a n b a k ı l ı r s a g ö rü le c e ğ i g ib i p ro b le m in k e n d is i a n c a k ç ö z ü lm e s i iç in

g e re k l i m a d d î k o ş u l la r a s l ın d a v a r o ld u ğ u y a d a o lu ş h a l in d e b u lu n d u ğ u z a m a n o f ­

l a y a ç ık a r .» (K . M a r x . Ekonom i Politiğin Eleştirisine K a tk ı 'n ı n ö n s ö z ü , ç ev . O r ­h a n S u d a ( İ s ta n b u l . Ö n c ü Y a y ., 1 9 7 0 ), s. 4.

877

oldukları ileri sürülür; ilk durumda «ekonomizm» densizliği ya da doktriner ukalâlık yapılmıştır, ikinci durumda ise «ideolojizm» densizliği; ilk durumda mekanik nedenlere lâyık olmadıkları de­ğer verilmiştir, ikinci durumda bireysel ve iradi öğe göklere çıka­rılmıştır. «Hareketler» ve organik olaylar, hareketler ve «konjonk­tür» ya da geçici olaylar arasındaki ayrım bütün durum tiplerine uygulanmalıdır, yani yalnızca geriye yönelik hareketlere ya da evegen [had] bunalımlara değil de ileriye yönelik ya da genlik sağlayacak hareketlere ve üretken güçlerin duraklamalarına da uy­gulanmalıdır. İki hareket ve buradan da araştırma düzenleri ara­sındaki diyalektik bağ tam olarak güç saptanır bir şeydir; tarih yaz­mada bu konuda düşülen yanlış büyükse, siyaset sanatında bu yan lış daha da büyük olur, çünkü bu durumda geçmişin tarihi yazılma­makta, tersine şimdinin ve geleceğin tarihi yapılmaktadır : kötü ve dolaysız istek ve duygular, yanlışın nedenleridir; çünkü bunlar nes­nel ve tarafsız çözümlemenin yerini almıştır ve gene bunlar kişiyi eyleme itecek bilinçli «araçlar» değil, yalnızca kişinin kendi kendini kandırmasıdır. Bu durumda da, yılan kendini oynatan şarlatanı so­kar ya da demagog kendi demagojisinin ilk kurbanı olur.

Bu metodolojik ölçütler somut tarihsel olayların incelenmesine uy­gulanırsa, o zaman açık ve öğretici olarak tüm anlamlarını kazanır­lar. Böylesi bir uygulamayı Fransa’da 1789’dan 1870’e dek olan olay­lar üzerine yapmakta yarar vardır. Sunuşta tüm açıklığı sağlamak için, bu devreyi tümüyle almak gerekir gibi geliyor. Gerçekten 1789’da boy vermiş bütün filizler 1870-71’de komün kurma gayretleriyle tarih­sel olarak tükeniyorlar, yani iktidar kavgası veren yeni sınıf yalnız­ca. artık aşılmış olduğunu itiraf etmek istemeyen, eski toplumun tem­silcilerini değil, 1789’da başlayan devrimin doğurduğu yeni yapıyı aşılmış olarak kabul eden, en yeni grupları da yenilgiye uğratıyor ve böylece hem eski hem de en yeniye göre daha canlı olduğunu kanıt­lıyor. Bundan öte, 1870-71 yıllarıyla, 1789’da doğmuş olduğu kabul

♦ « G ü ç i l iş k i le r i» n in iç in d e b u lu n d u k la r ı a n ı h e s a b a k a tm a m a tu tu m v ı. b a y a ğ ı

l ib e ra l a n la y ış k a l ın t ı l a r ın a b a ğ la n a b i l i r . B u k o ıu ıd a s e n t l ik a l iz m ö y le s in e b i r b e ­

l i r t id i r k i. e n i le r i b i r h a r e k e t o ld u ğ u n u s ö y le r k e n g e rç e k te g e r iy e d o ğ r u b i r a d ın ı a tm ış t ı r . G e r ç e k te n b a y a ğ ı l ib e ra l a n la y ış , d e ğ iş ik p a r t i b iç im le r in d e (g a z e te o k u -

y u t u l a n , p a r le m a n tc r v e m a h a l l î s e ç im le r , d a r a n la m ın d a p a r t i v e s e n d ik a la r ın ki.it

le ö r g ü t l e r i ) ö r g ü t l e n m iş s iy a s a l g ü ç le r in i l iş k is in e ö n e m v e rd iğ i iç in , te m e l e k o n o -

m ik - to p lu m s a l i l iş k iy e ve y a ln ız b u n a ö n e m v e r e n s e n d ik a l iz m d e n d a h a i le r id e y d i .

B a y a ğ ı l ib e ra l a n la y ış b u s o n aldı g e ç e n i liş k iy e d e (b i r s ü r ü iş a r e t te n a n la ş ı ld ığ ı

i iz e re ) ü s t ü k a p a l ı b i r b iç im d e ö n e m v e r iy o r d u , a m a d a h a ç o k b tı i l iş k iy t g e r ç e k ­t e k a p s a y a n v c s im g e le y e n s iy a s a l g ü ç le r il iş k is i ü z e r in d e d u r u y o r d u . B a y a ğ ı l ib e ra l

a n la y ı ş ın b u k a l ın t ı l a r ın a , e y le m fe ls e f e s in e [ M a r x iz m e -Ç e v .] b a ğ l ı o ld u k la r ın ı

ilâ n e d e n v e ç o c u k s u iy im s e r l ik ve a h m a k l ığ a y e r v e rm iş , n ic e y a p ı t t a r a s t la n a b i l i r .

878

edilen ve ideolojik olarak 1848’lerde gelişmiş olan siyasal strateji ve taktik ilkeleri (yani sürekli devrim* formülünde özetlenebilen ilke­ler; bu formülden Mazzini stratejisinin —örneğin 1853’teki Milano başkaldırması-— ne kaptığını ve bunun bilinçli mi bilinçsiz mi oldu­ğunu incelemek ilginç olur) etkinliğini yitiriyor. Bu görüş noktasının doğruluğunu gösteren bir öğe de, Fransız devrimini oluşturan bu olaylar dizisinin sınırlarını çizmekte tarihçilerin hiçbir zaman anlaş­mış olmamalarıdır (anlaşmış olmaları da olanaksızdır). Kimileri için (örneğin Salvemini) devrim Valmy’de tamamlanmıştır: Fransa yeni Devleti kurmuş, toprak hükümranlığını kabul eden ve koruyan, si yasal-askerî gücünü örgütlemesini bilmiştir. Kimileri için devrim thermidor’a dek sürmektedir, dahası var, bunlar birden fazla dev­rimden söz etmektedirler (10 Ağustos kendi başına bir devrimmiş, vb.)*'. Thermidor’u ve Napoleon’un yaptıklarını yorumlama biçimi, en acı çelişkileri sunmaktadır: bu bir devrim m idir yoksa karşı dev­rim mi? Bazı başkaları için devrimin tarihi 1830, 1848. 1870 ve hatta 1914’deki Dünya Savaşma dek uzar. Bütün bu görüş biçimlerinde bir gerçek payı yok değildir. Gerçekten 1789’dan sonra gelişen Fransız toplumsal yapısındaki iç çelişkiler ancak üçüncü Cumhuriyetle oran­lı bileşimine varm ıştır ve Fransa seksen yıllık gittikçe araları açılan devrimler©, yani: 1789, 1794, 1799. 1804, 1815. 1830, 1848, 1870 dev- rimleri, sahne olduktan sonra altmış yıldır dengeli bir siyasal yapı­ya kavuşmuştur.

İşte bu farklı ve aralıklı dalgaların incelenmesi, bir yandan ya­pı ile üstyapı arasındaki ilişkileri, öte yandan da yapıdaki organik ve konjonktür hareketlerini açıklamayı olanaklı kılar. Bununla b ir­likte, denilebilir ki, bu bölümün başında sözünü ettiğimiz iki meto­dolojik ilke arasındaki diyalektik ilişki, siyasal-tarihsel sürekli dev­rim formülünde bulunabilir.

Aynı sorun bir başka yönü de güç ilişkileri sorunu olmakta­dır. Tarihle ilgili yapıtlarda sık sık şu genel ve geniş ifade görülür: «şu yönelime uygun olan, bu yönelime uygun olmayan güç ilişkileri». Böylesine soyut olarak bu anlatım hiçbir şey vermez ya da verse bile çok az bir şey verir, çünkü açıklanması gereken olayı bir kez olay olarak, öteki kez soyut yasa ve açıklama olarak iki kere ortaya atmaktır. Başka b ir şey yapılmamaktadır. Demek ki, teorik yanlış

* S ü r e k l i d e v r im te r im i , b u r a d a G r a n ıs c i t a r a f ın d a n , M a r s ' ı n b u f o r m ü lü ­

n e T r o ç k i 'n in y ü k le d iğ i y a n l ış a n la m ı (y a n i b i r a z ın l ık t a r a f ın d a n b ü y ü k k ü t le le r in

d e s te ğ i o lm a d a n g e r ç e k le ş t i r i lm iş s iy a s a l b i r d e v r im i o r t a y a k o y m a k iç in k u l la n ı l ­

mış v e b u n d a n d o la y ı y a z a r t a r a f ı n d a n t ı r n a k iç in e a l ın m ış t ı r . — i ı . D e r .

** Bak. A. Mathiezfin L a R evolutio ıı Français adlı yapıtı, A. C olin yayınevi- Türkçesi (çev. Şükrü Kaya). Fransız ihtilâli. 3 cilt (İstanbul: Kanaat K., 1940).

879

şu olmaktadır: yorum ve inceleme kuralını «tarihsel neden» olaıak vermek.

Bununla beraber «güç ilişkisi»nde değişik aııları ya da düzeyleri ayırt etmek gerekir ki. bunlar da esas olarak şöyledir:

1) Nesnel, kişilerin iradelerinden bağımsız fizik bilimlerine öz­gü sistemlerle ölçülebilir yapıya sıkı sıkıya bağlı toplumsal güçlerin arasındaki ilişki. Üretimdeki maddi güçlerin gelişme düzeyine otu­ran toplumsal gruplaşmalar oluşur, bunların herbiri bir işlevi sim­geler ve üretimin kendisinin belirlediği bir yere sahip olur. Bu ilişki neyse odur, başkaldıran bir gerçektir: hiç kimse girişimlerin ve bura­larda çalışanların sayısını, kentlerin ve bunların belirli bir nüfusları­nın sayısını, vb. değiştiremez. Bu temel düzen, değişimi için toplum­da gerekli ve yeterli koşullar var mıdır, bunun incelenmesine olanak tanır; yani toplumun kendi bağrında, gelişmesi sırasında yarattığı çe­lişkiler alanında doğmuş olan farklı ideolojilerin gerçeklik ve gerçek­leştirebilme düzeyinin denetlenmesine olanak tanır.

2) Sonradan gelen ân, siyasal güçlerin ilişkisidir. Yani bu, de­ğişik toplumsal grupların erişebildikleri homojenlik, kendi kendinin bilincine varma ve örgütlenme düzeylerinin değerlendirilmesidir. Bu ân kendi başına çözümlenebilir ve bu ânın, şimdiye dek tarih te ola­geldiği gibi, ortak siyasal bilincin değişik ânlarım karşılayan deği­şik düzeyleri ayırdedilebilir. İlk ve en basit ân ekonomik-korporatif ânıdır: bir tacir bir başka tacirle dayanışma halinde olması gerek­tiğini hissetmektedir, bir imalâtçı bir başka imalâtçıyla aynı biçim­de, vb., ama bir tacir bir imalâtçıyla dayanışma halinde olması ge­rektiğini hissetmemektedir; yani homojen birlik ve bunun bir mes­lek grubu olarak örgütlenmesi gereği ortaya çıkmıştır, ama toplum­sal bir grup olarak daha geniş bir örgütlenme gereği duyulmamakta­dır. İkinci bir ânda toplumsal grubun bütün üyeleri çıkar dayanış­masının bilincine varmıştır, ama yalnızca saf ekonomik alanda. İş­te. bu anda, yasamaya ve yürütmeye katılma ve belki bu erkleri varolan temel çerçeve içinde değiştirme ve düzenleme anlamında, hâkim gruplarla siyasal ve hukuksal eşitliği sağlamak için Devlet so­runu ortaya çıkar. Üçüncü bir ânda, haldeki ve gelecekteki gelişmele­riyle korporatif çerçeveyi kırarak ve yalnızca ekonomik olmaktan çı­karak başka alt grupların da çıkarları olabilecek ve olması gereken korporatif çıkarların bilincine varılır. Bu. yapıdan karmaşık üstyapı alanına tam geçişi simgeleyen, açık seçik siyasal bir aşamadır. Bu aşa­madan önceleri filizlenen ideolojiler «parti» biçimine girerler, kar­şı karşıya gelir, mücadele ederler. Böylece bunlardan, bir teki ya da hiç olmazsa bunların birleşmelerinden yalnızca biri başatlık kazanır, ekonomik ve siyasal ereklerin birliğinden başka entellektüel ve moral

880

birliği beiirlei'. mücadelenin etrafında döndüğü sorunları korporatif plânda değile de «evrensel» plânda koyarak ve böylece bir takım alt bağımlı grupların üzerinde temel toplumsal grubun hegemonyasını kurarak tüm toplumsal alana yayılır, kendini kabul ettirir. Evet, Dev­let bir grubun kendi öz örgütü ve doğrudan doğruya grubun en fazla yayılmasına uygun koşulları yaratacak bir öğe olarak düşünülmüş­tür. Ancak bu gelişme ve yayılma evrensel bir yayılmanın, tüm «ulu­sa!» güçlerin gelişmesinin itici gücü olarak düşünülmüş ve sunulmuş­tur. Yani, hâkim grup somut olarak alt bağımlı grupların genel çıkar­larıyla düzenlenmekte ve Devlet yaşantısı esas grup ile alt bağımlı grupların çıkarları arasındaki (yasal sınırlar içinde) kararsız denge­lerin devamlı oluşması ve aşılması olarak düşünülmektedir. Adı ge­çen dengelerde ancak bir noktaya değin hâkim grubun çıkarları ön­de gelir, yani bir ekonomik-korporatit çıkarlara değin değil.

Gerçek tarihte bu ânlar, böyle denilebilirse, yatay ve dikey ola­rak, yanı (yatay olarak) toplumsal ekonomik faaliyetlere göre ve (di­key olarak) devlet topraklarına göre, değişik biçimlerde birleşerek ve ayrışarak, biribirlerini karşılıklı olarak içerirler: bu birleşimlerin her biri ekonomik ve politik örgütlenmelerinin öz ifadeleriyle simgele- nebilirler. Dahası var: bir Devlet-ulusun bu iç ilişkileriyle uluslara­rası ilişkiler içiçe geçerler, özgün ve tarihsel olarak somut yeni bir­leşimler yaratırlar. Gelişmiş bir ülkede doğmuş bir ideoloji, az geliş­miş ülkelerde yaygınlaşır, böylece birleşimlerin yerel oyununa e t­kide bulunur."

Uluslararası ve ulusal güçlerin arasındaki ilişki, her ülkede gö­rülen farklı yapıda ve her düzeyde farklı güç ilişkilerini içeren bir sürü bölgenin varlığıyla daha da karmaşıklaşır (örneğin Vandee uluslararası gerici güçlerle ittifak halindeydi ve bu güçleri Fransa’ nm toprak bütünlüğünün bağrında temsil ediyordu, gene örneğin Li­on Fransız devriminde özel bir ilişkiler düğümünü simgelivordu vb.).

3) Üçüncü ân her keresinde doğrudan doğruya kesin olan as­keri güçlerin ilişkilerinden meydana gelir. (Tarihsel gelişme, devamlı

* D in , ö r n e ğ in h e r z a m a n b u g ib i u lu s a l v e u lu s la r a r a s ı id e o lo j ik -p o l i t ik b i r ­

le ş m e le r in k a y n a ğ ı o lm u ş tu r . D in le b e r a b e r b a ş k a u lu s la r a r a s ı k u r u lu ş l a r a k la g e l­

m e k te d i r : m a s o n lu k . R o ta r y C lu b , y a h ı ıd i le r . d ip lo m a s i m e s le ğ i. B u n la r , f a r k l ı

t a r ih s e l k ö k e n li t e d b i r l e r u y g u la y a r a k b e l i r l i ü lk e le r d e b a ş a t l ık k a z a n ı r l a r ve h e r

ü lk e d e y o ğ ıın u lu s la r a r a s ı g ü ç le r in i u y g u la y a r a k s iy a s a l b ir p a r t i g ib i ç a l ı ş ı r l a r D in ,

m a s o n lu k . R o ta r y , y a h ı ıd i le r , v b ., « a y d ın la r» to p lu m s a l k a te g o r is in e g i r e r l e r ve iş ­

le v le r in i u lu s la r a r a s ı p l â n d a u ç la r a r a s ın d a a r a c ı l ı k y a p m a h e r t ü r l ü y ö n e t im

fa a l iy e t in i iş le te n y e n i t e k n ik b u l u ş l a r ı « to p lu m s a l la ş t ı r m a » , uç ç ö z ü m le r a r a s ın d a u z la ş m a s a ğ la m a , ç ık ış k a p ı la r ı b u lm a b iç im in d e s o m u t la ş ı r .

881

olarak birinci ve üçüncü ân arasında ikinci ânın aracılığıyla oynar). Bu da, ne belirsiz ne de taslak olarak dolaysızca belirlenebilecek bir şeydir; bu ânda da iki düzey ayırdedilebilir: dar ya da ,eknik as kerî anlamında askerî düzey ve siyasal-askeri olarak niteleyebileceği­miz düzey. Bu iki düzeyin tarihinin gelişmesinde çok değişik birle­şimler görülebilir. Uç bir kanıt olarak işe yarayabilecek tipik bir ör­nek, ulusal bağımsızlığına kavuşmak isteyen bir ulusun üzerinde bir Devletin askerî baskı ilişkileridir. İlişki, salt askeri değildir, si- yasal-askerîdir; gerçekten, baskı altında tutulan halkın toplumsal da­ğınıklığı ve çoğunluğunun pasifliği göz önüne alınmadan bu gibi bir baskı açıklanamaz; üstelik bağımsızlığa salt askeri güçlerle değil, as­keri ve siyasal-askeri güçlerle kavuşulur. Gerçekten baskı altında tu­tulan ulus, bağımsızlık savaşma başlamak için, sözcüğün dar ve tek­nik anlamıyla, bir ordu örgütlemek için hegemonya sahibi Devletten izin beklemeye kalkışırsa çok bekler (olabilir ki. hegemonya sahibi Devlet baskısı altında tuttuğu ulusa öz ordusunu kurması için izin versin; ancak bu, kavganın büyük bir bölümünün yapıldığı ve siyasal askerî alanda zafer kazanıldığı anlamına gelir). Öyleyse, baskı al­

tındaki ulus, başlangıçta hegemonya sahibi askerî güce karşı yalnızca «siyasal-askeri» bir güç çıkaracaktır, yani: 1) hegemonya sahibi ulu­sun savaş etkinliğini içten dağıtacak etkisi olması, ve 2) hegemonya sahibi askerî gücü, savaş etkinliğinin büyük bir bölümünü yok ede­rek, büyük bir arazide erimeye ve dağılmaya zorlama anlamına as-

• kerî karakterde sonuçlar doğuracak nitelikteki siyasal eylem biçimiy­le karşı koyacaktır. İtalyan bağımsızlık hareketinde, siyasal-askeri yönetimin uğursuz eksikliği görülebilir. Bu eksiklik, hem özellikle (yaradılıştan yeteneksizliğinden ötürü) Eylem Partisi’nde, hem de 1848’den önce ve sonra, besbelli, yeteneksizliğinden değil ama «eko- nomik-politik Malthusculuğu» yüzünden, yani tarımsal bir reform olanağının sözünü bile etmediği ve kurucu ulusal meclisi toplamak istemediği için, tersine, halk kökenli koşullar ve sınırlamalar ortaya atılmaksızın, Piemonte monarşisinin bölgesel plebisitlere yer verme­den bütün İtalya’ya yayılmasını istediğinden ötürii. Ilımlı Piemonte Partisi’nde görülebilir.

Önceden sözü edilenlere bağlı olan bir başka sorun da esaslı tarihsel bunalımların ekonomik bunalımlarca dolaysız olarak belirle­nip belirlenmediğidir. Önceki paragraflar bu sorunun cevabını üstü kapalı olarak içermektedir. Bu paragraflar, şimdi incele­nen sorunu başka bir biçimde sunmaktadır. Bununla beraber, öğre­tici nedenlerle, belirli okuyucu kitlesi veriyken, aynı sorunun deği­şik görünümlerini sanki bunlar ayrı ve bağımsız sorunlarmış gibi incelemek gerekir. Bizzat ekonomik bunalımların dolaysız olarak

882

esaslı olaylar meydana getirmesi pek olanaklı sayılmazsa da, bu bu­nalımların Devletin ilerideki tüm yaşantısını etkileyecek sorunların düşünülmesi, konulması ve çözümlenmesinin yaygınlaştırılması için daha uygun bir zemin oluşturacağı doğrudur. Aslında genlik ya da bunalım devrelerine ilişkin ifadeler tek yanlı yargılara yer verir. Mathiez, Fransız Devrimi Tarihi’nin özetinde, toplumsal dengenin bo­zulmasıyla, bu bunalım arasında a priori yaklaşımla bir uyum duru­mu gören geleneksel bayağı tarihçiliğe karşı çıkarak, 1789’a doğru ekonomik durumun oldukça iyi olduğunu ve bu yüzden mutlaki- yetçi Devletin çöküşünün dolaysız olarak fakirleşme bunalımına bağ­lanamayacağını ileri sürmektedir. Bununla beraber, Devletin çok ağır bir mali bunalımın eşiğinde olduğunu, Devlet ve kıraliyet mâ­liyesini düzeltmek için yükün ve özverinin üç ayrıcalıklı toplumsal zümreden hangisinin sırtına binclirileceği sorununun ortaya çıktığını gözden kaçırmamak gerekir. Bundan başka: burjuvazinin ekonomik durumu iyi olmakla birlikte, özellikle sürekli bir sefaletin ağırlığı altında ezilen şehirsel ve kırsal alanlarda yaşayan halk sınıflarının ekonomik durumunun iyi olmadığı kuşkusuzdur. Her hâl ve kârda, güçler dengesi, dengeyi bozmakta çıkarı olan ve gerçekten de böy­le yapan toplumsal grubun fakirleşmesiyle ilişkili dolaysız meka­nik nedenlerle bozulmadı, tersine, bu denge sınıf «prestij»ine (ge­lecekteki ekonomik çıkarlar) ve bağımsızlık, özerklik ve güç duy­gularının 3'okedilmesine bağımlı olan ve dolaysız ekonomik yaşan­tının üstündeki aykırılıklar çerçevesi içinde bozuldu. Yeni tarihsel ger­çekliklerin nedeni olarak ekonomik genlik ya da gensizlik özel soru­nu değişik düzeylerdeki güç ilişkileri sorununun kısmi görünümüdür. Hem genlik durum unun karşıt bir grubun aşağılık bencilliği tarafın­dan tehdit edilmesinden, hem de gensizliğin dayanılmaz bir duruma girmesinden ve eski toplumda bu durumu yumuşatacak ya da yasal araçlarla normalliği geri getirecek bir gücün ortalıkta görül­memesinden ötürü yeni tarihsel gerçeklikler meydana gelebilir. Bu­nunla beraber denilebilir ki, bütün bu öğeler toplumsal güç ilişki­leri bütününün konjonktür hareketlerinin somut görünümüdür ve toplumsal güç ilişkileri içinde bu ilişkiler kesin askerî ilişkilerde ba­şatlaşmak üzere önce siyasal güç ilişkilerine dönüşür.

Bu bir düzeyden ötekine gelişme süreci gerçekleşmezse, bu süreç o zaman öz olarak içinde kişilerin ve kişi irade ve olanaklarının rol aldığı bir süreç olur, durum körelir ve hatta çelişkili sonuçlar orta­ya çıkabilir: eski toplum varlığını sürdürür ve «nefes alma» olanağı­na kavuşur, karşısında bulunan seçkinleri fizik olarak ortadan kaldı­rır ve yedek güçleri terör altına alır; ya da mücadele eden güçler

karşılıklı olarak yok olur, böylece, belki yabancı bir bekçinin nöbetçi­liğinde. bir mezar barışı kurulmuş olur.

Güç ilişkilerine ilişkin somut çözümlemeler üzerinde en önemli gözlem şu olmaktadır: bu gibi çözümlemeler, çözümleme yapmış olmak için yapılmazlar ve yapılmamalıdırlar (meğer ki, geçmişin tarihinin bir bölümü yazılıyor olsun); tersine, çözümleme pratik bir eylemi, bir irade girişimini desteklemek için yapıldığında anlam ka­zanır. Çözümlemeler, irade gücünün en yararlı biçimde uygulanabi­leceği en az karşı koyma gücüne sahip noktaları gösterir, dolaysız taktik hareketlere ilişkin ip uçları verir, siyasal kışkırtma kampan­yasının nasıl en iyi biçimde ortaya koyulacağını, kütlelerin en iji anlıyabileceği dili, vb. öğretir. Her durumun kesin öğesi her zaman örgütlü ve durum uygun görülürse (uygunluk böylesi bir gücün yal nızca varlığına ve mücadele gücüne bağlıdır) harekete hemen geçi­rilebilecek güç olmaktadır; öyleyse temel görev sistematik olarak ve sabırla bu gücü meydana getirmek, geliştirmek, her zaman daha homojen daha sımsıkı, kendisinin bilincine varmış duruma sokmak­tır. Bu, askerî tarihte ve istenildiği anda bir savaşı başlatmak için önceden hazırlanan ordulara gösterilen özende görülebilir. Büyük Devletler uygun uluslararası konjonktürlere etkin olarak karışmak için her zaman hazırlıklı oldukları için büyüktürler; konjonktüıle de, aynı biçimde, etkin olarak karışılabilmesi için somut olanakları sağladıkları için uygundurlar.

Organik bunalım dönemlerinde siyasal partilerin yapılarının ba­zı görünümleri üzerine düşünceler. Tarihsel yaşamlarının bir nokta­sında toplumsal gruplar geleneksel partilerden ayrılırlar, yani, be­lirli bir örgütlenme biçimi içinde, taraflarından kurulan, temsil edi­len ve yönetilen kişilerle geleneksel partiler artık sınıfın ya da sınıf hizbinin ifadesi olarak kabul edilmezler. Bu gibi bunalımlar gerçek­leştiğinde meydana çıkan durum nazik ve tehlikeli olur, çünkü ka- rizmatik ve Tanrı’mn istediği adamlarca temsil edilen güç kullanı­mına ve karanlık güçlerin faaliyetlerine meydan açılmıştır.

Partiler (dar anlamda parti örgütleri, seçim-pariameııtoya iliş­kin alan, basının örgütlenmesi) alanından, sivil ve askerî bürokra­sinin, büyük finans-kapitalin, kilisenin ve genel olarak kamuoyu dalgalanmalarından kısmen bağımsız olan bütün kuruluşların gücü­nün göreli durumunu kuvvetlendirerek, tüm Devlet örgütlenmesine yansıyan «temsil edenler ve edilenler» arasındaki bu anlaşmazlık durum u nasıl oluşmaktadır? İçerik aynı olsa da her ülkede süreç farklıdır. İçerik ise, ya büyük kitlelerin onayını zorla aldığı ya da istediği, herhangi bir siyasal girişiminde (savaş gibi) yöneten sı­nıfın iflâs etmesi ya da geniş kütlelerin (özellikle köylülerin ve ay-

884

dm küçük burjuvaların meydan getirdiği) birdenbire siyasal ey­lemsizlikten belirli b ir eyleme geçip, organik olmayan, bütünüyle devrim sayılabilecek isteklerde bulunmaları biçiminde ortaya çıkan yönetici sınıfın hegemonya bunalımıdır. «Otorite bunalımı»ndan söz edilmektedir, işte bu hegemonya bunalımı ya da Devletin bütünlü­ğünün bunalımıdır.

Bunalım âni olarak tehlikeli durumlar yaratır, çünkü halkın değişik tabakaları hızla yol bulma ve aynı hızla yeniden örgütlen­me yeteneğine sahip değildir. Eğitilmiş, kalabalık bir personele sa­hip geleneksel yönetici sınıf alt bağımlı sınıflarda olduğundan daha büyük bir hızla kişileri ve programları değiştirir, elinden kaçırmak üzere olduğu denetimi yeniden sağlar, belki özverilerde bulunur, belki demagojik vaatlerle karanlık bir geleceğe atılır ama iktidarı elinde tutar, o ân için iktidarını güçlendirir ve hasmım ezmek ve onun pek kalabalık ve eğitilmiş olmayan yönetici personelini dağıt­mak için iktidarından yararlanır. Birçok partinin tek bir parti bay­rağı altında, aslında bütün sınıfın gereksinmelerini en iyi biçimde temsil eden ve özetleyen, geçişi, her ne kadar sakin devrelere göre çok hızlı, neredeyse şimşek gibi bir hızla olursa da, bu, organik ve olağan bir olaydır; çünkü bu, bütün bir toplumsal grubun, tek başı­na başat bir varolma sorununu çözmeye ve ölüm tehlikesini uzaklaş­tırmaya yetenekli olduğu kabul edilen, tek bir yönetimde erimesi anlamına gelir. Bunalım böyle bir organik çözümle değil de, kariz- matik önderin başa getirilmesiyle sonuçlanırsa, bu durağan bir den­genin (bunun öğeleri değişik olabilir ama ilerici güçlerin olgunluğa erişmedikleri en önde gelen öğedir) varolduğu, hiçbir grubun, ne tutucu grubun ne de ilerici grubun, zafer kazanma gücü olmadığı ve tutucu grubun da bir sahip gereksindiği anlamına gelir.

Bu olaylar dizisi siyasal partiye ilişkin çok önemli bir soruna, yani partinin gelenek duygusuna, mumyalaşma yönelimlerine ve za- mandışı olmaya karşı çıkma yeteneği sorununa bağlıdır. Partiler doğar, sınıfları için tarihsel olarak can alıcı ânlarda durumu yönet­mek için örgütlenirler; ama, her zaman kendi ülkelerinde ya da uluslararası alanlardaki tüm güç ilişkilerinin (ve böylece kendi sınıf­larının göreli durumunun) geliştiği gibi gelişmesini bilmezler. Par­tilerin gelişmelerinin çözümlenmesinde şunları ayırdetmek gerekir: toplumsal grup, parti kütlesi, partinin bürokrasisi ve kurmay heye­ti. Bürokrasi gelenekçi ve tutucu en tehlikeli güçtür; eğer kütleler­den bağımsız, amacı kendisi olan, dayanışma içinde bir takım kur­mayı başarırsa, parti zamandışı olmak durumuna girer ve eveğen

* Louis Bonaparte'nı (Darbesi) 18 Brunıerl [K. Marxj.

[had] bunalım anlarında İçeriğini yitirir, havada kalır. Hitleriz- min yayılmasıyla bir sürü Alman partisinin ne olduğuna bakılabilir. Fransız partileri de bu gibi incelemeler için zengin bir alandır: bun­lar munVyalaşmış, zamandışı partilerdir, eskimiş terminolojisini tek­rarladıkları Fransız tarihinin değişik devrelerinin tarihsel-siyasal belgeleridir ve bunların bunalımı Alman partilerininkinden daha korkunç ve çökertici olabilir.

Bu olaylar dizisi incelenirken, çoğu kez, sivil, askerî bürokratik öğeyi uygun bir yere koymak unutulur; bundan başka, bu gibi bir çözümlemeye yalnızca fiiliyattaki bürokratik ve askerî öğelerin gir­meyeceği, bunların yanında, Devlet kurum lan veriyken, bunların devşirildiği tabakaların da gireceği gözden kaçırılır. Ordu, ordu ola­rak açıkça katılmasa bile, siyasal bir hareket askerî bir nitelikte olabilir; ordu, ordu olarak yönetime katılmasa da, yönetim askeri karakterde olabilir. Belirli durumlarda partiler üstünde ve tarafsız görünen bir alanda erler ve subaylar arasındaki homojenliği sürdür­mek için orduyu «gün ışığına çıkarmamak», anayasa sınırlan dışı­na itmemek, askerler arasına politika sokmamak uygun görülebilir; ama aslında yeni durumu belirleyen ve hâkim olan, ordu, yani Ge­nel K urm ay ve subaylardır. Öte yandan, anayasalara göre ordunun hiç politika yapmayacağı doğru değildir: gerçekte ordu anayasayı, yani bağlı kurulularıyla Devletin yasal biçimini koruyacaktır; onun iç in -adına tarafsızlık denilen şey yalnızca tutucu tarafı desteklemek anlamına gelir. Ancak bu gibi durumlarda ülkenin hoşnutsuzluğu­nun yansımasını ve böylece askerî aracın dağılmasıyla Genel K ur­mayın belirleyici gücünün yok olmasını engellemek için sorunu yu- kardaki gibi koymak gerekir. Bütün bu incelenen öğeler kuşkusuz saltık (mutlak) değildir, değişik tarihsel anlarda ve değişik ülkeler­de çok değişik ağırlıkta olabilirler.

Yapılacak ilk araştırma şudur: belirli bir ülkede kendisi için sivil, askerî bürokratik mesleklerin ekonomik yaşantı ve siyasal an­latımın (dolaylı, «şantaj» yoluyla olsa da iktidara etkin katılma) çok önemli öğeler olduğu yaygın bir toplumsal tabaka var mıdır? Çağdaş Avrupa’da bu tabaka ile, bir yandan sanayi güçlerinin ge­lişme düzeyine öte yandan tarım reformuna göre değişik ülkelerde az ya da çok yaygın olan orta ve küçük köysel burjuvazi arasında bir özdeşlik saptanabilir. Kuşkusuz (sivil, askerî) bürokratik meslek­ler bu toplumsal tabakanın tekelinde değildir; ancak, tabakanın ye­rine getirdiği toplumsal işlevlerden ve işlevin belirlediği ya da ko­laylaştırdığı psikolojik yönelimlerden ötürü bu meslekler bu taba­kaya özellikle uygundur: bu iki öğe toplumsal grubun bütününe be lirli bir homojenlik ve yönetim enerjisi ve böylece siyasal bir değer

886

ve toplumsal işleyişin bütününde çoğu kez kesin olan bir işlev sağ­lar. Bu grubun üyeleri ufak da olsalar insan gruplarına dolaysız ola­rak buyurmaya, «ekonomik» değil «siyasal» anlamda buyruklar ver­meye alışmışlardır: yani bunların buyruk verme sanatında endüstri­yel üretimde olduğu gibi «şeyler»i düzenlemek, b ir bütün içinde «kişileri ve şeyleri» düzene koymak yeteneği yoktur, çünkü sözcü­ğün çağdaş anlamıyla bu grup ekonomik işlevlere sahip değildir. Bu grup bir gelire sahiptir, çünkü hukuksal olarak ulusal toprakların bir bölümüne maliktir ve işlevi de küçük üretici köylünün yaşantısı­nı iyileştirmesini «siyasal olarak» engellemektir, çünkü köylünün durumundaki her göreli iyileşme kendi toplumsal durumunu temel­den bozucu olacaktır. Köylünün sürekli sefaleti, aralıksız çalışması ve bunların sonucu olarak insanlığım yitirmesi bu grup için ilksel bir gerekliliktir. İşte bunlar da, resmi din sınırları dışında köylü eme­ğini özerk örgütleme çalışmalarının ve köylüye ilişkin kültür hare­ketlerinin niçin büyük bir enerjiyle karşısına çıkıldığını ve bunlara n i­çin sald irildiğini açıklar. Bu toplumsal grubun sınırlılıkları ve içsel zayıflığı coğrafî dağınıklığına ve bu dağınıklığa içten bağlı «homojen olmama»ya bağlıdır; bu da öteki niteliklerini açığa çıkarır: sebatsız­lık, izlenen ideolojik sistemlerin çokluğu, bazen izlenen ideolojilerin garipliği. İradeleri belirli bir ereğe yönelmiştir, evet, ama geç hare­kete geçer ve çoğu kez siyasal olarak ve örgütlenme açısından mer­kezîleşmek için çok uzun bir süreci gerektirir. Bu grubun özel «ira- de»si üstteki sınıfın iradesiyle ve dolaysız çıkarlarıyla özdeşleştiği zaman süreç hızlanır; yalnız süreç hızlanmakla kalmaz, bu tabaka­nın «askeri gücii» hemen açığa çıkar ve bu güç örgütlendiğinde bazen içeriye ilişkin olmasa da, çözümün «biçim»ine ilişkin yasaları üst sı­nıfa kabul ettirir. Burada, alt ve bağımlı sınıflara ilişkin, şehir-köy ilişkilerinde varolan aynı yasaların işlediği görülmektedir: şehringücü otomatik olarak köysel alanların gücü olmaktadır; ama, ekono­mik marjların yokluğu yüzünden ve üstten alta yapılan baskının normal olarak daha ağır olması nedeniyle, köysel alanlarda çelişki­ler daha sivri ve «kişisel» biçimlere bürünmekte ve böylece bu alan­larda karşı saldırılar daha hızlı ve kararlı olmak durumunda kal­maktadırlar. Bu grup, felâketlerinin kökeninin şehirlerde, şehirlerin gücünde yattığım görmekte ve anlamaktadır. Bunun için de, uzun devrede hem çok masraflı hem de tehlikeli olduğundan, şehirdeki üst sınıflara dolaysız olarak uygun gelmese de (bu sınıflar âni «fi­zik» çıkarları değil, içinde manevra yapabilecekleri geniş gelişme devrelerini gözetmektedir), bu grup ana kaynağı kurutm ak ama­cıyla. şehirdeki üst sınıflara çözümleri kabul ettirmesi «gerektiğini» anlamış bulunmaktadır. Bu grubun yönetim işlevini saltık olarak

değil, bu anlamda almak gerekir; ancak bu işlev boş verilecek bir şey de değildir*. İncelenen toplumsal grubun geleneksel olarak bazı var­lık koşullarının kendiliğinden bir yansıması olan bu «askerî» nite­liği şimdi bilinçti olarak eğitilmekte ve önceden düzenlenmektedir. Bu bilinçli harekete, gerektiğinde hemen harekete geçirilebilecek ve Genelkurmaya bağlı emekli askerler, değişik kuvvet ve ordula­ra bağlı eski savaşçılar ve özellikle subaylar tarafından meydana ge­tirilmiş değişik kuruluşları yaşatmak ve sürdürmek için gösterilen sistemli çabalar girmektedir. Adı geçen kuruluşları gerektiğinde ha­rekete geçirebilmek görevdeki orduyu harekete geçirmemek anla­mına gelir. Bövlece görevdeki ordu alarm yedeği niteliğini sürdü­recek, dayanışma göstererek ve onu güçlendirerek «moral»ine etki etmekten geri kalmayacak bu «özel» güçlerin dağılma ve bozulma­sından bağışık ve güçlenmiş olarak çıkacaktır. Denilebilir ki, «ka­zak» tipi bir hareket gerçekleşmiştir; yani, çarcı kazaklarda olduğu gibi birlikler milliyetlerin sınırlarına dağıtılmamış, toplumsal gru­bun «smır»ma dağıtılmıştır.

Birçok ülkelerde, bununla beraber. Devlet yaşantısında askeri öğenin etkisi, yalnız teknik askerî öğenin etkisi ve ağırlığı anlamı­na değil, özellikle teknik askerî öğenin kökeni olan toplumsal taba­kanın etkisi ve ağırlığı anlamına gelir. Adına sezarizm ya da bona- partizm denilen belirli siyasal biçimin özünü çözümlemek ve bunu, teknik askerî öğenin, böyle olduğundan, daha görünür ve özel biçim­lerde başat olduğu öteki biçimlerden ayırdelmek için bu gözlemler gereklidir.

İspanya ve Yunanistan, benzeyen ve farklı yönleriyle iki tipik örnektir. Ispanya'da bazı özellikleri gözönüne almak gereklidir: ü l­ke büyüklüğü ve köysel nüfusun düşük yoğunluğu. Soylu toprak sahibi ile köylü arasında kalabalık bir kırsal burjuvazi yoktur; kü­çük rütbeli subayların, kendi başlarına güç olarak, düşük önemleri de bundan ileri gelir (tersine, topçu ve istihkâm subayları gibi şe h ir kökenli subaylar antagonistik bir öneme sahiptirler, çünkü bun­lar generallere karşı çıkıyor, kendilerine özgü bir politika gütmek istiyorlardı). Askerî hükümetler, üstelik, «büyük» generallerin yö­netimidir. Köylü kütleleri vatandaş ve asker olarak pasiftir. Orduda politik bir ayrılık gerçekleşirse, bu. yatayına değil, yönetici klikle­

* Bu grubun yansıması tutucu sağ aydınlarının sağ faaliyetinde görülmektedir. G aetano M osca’nın Yönelim lerin Teorisi v e Parlem anler Y ö n e tim adlı kitabı (ikin­ci baskı 1925. birinci baskı 1883) bıı anlamda bir örnektir. 1883'den bu yana, M os­ca şehir ve köysel alan ilişkilerinden şiddetle korkuyordu. Savunma (karşı saldırı) durumunda bulunduğundan. M osca, 1883’te bile, onyıllar sonra şehirsel de olsalar bu alt sınıfların temsilcilerinden daha çok. alt bağımlı sınıfların politika tekniğini anlamıştı.

888

rin rekabetinden ötürü dikeyine olur- birlik mücadele eden başlarımizlemek için bölünür. Askerî yönetim iki anayasal yönetim arasında bir parantezdir; askeri öğe düzeni ve sürekliliği sağlamak için yedek bir güçtür, «yasallık» tehlikeye düşünce «açık bir biçimde» işleyen politik bir güçtür. Aynı durum Yunanistan’da da söz konusudur, şu farkla ki, Yunan topraklan bir adalar sistemi biçiminde dağınıktır ve nüfusun daha enerjik ve aktif bir bölümü her zaman denizdedir; bu da askerî komplo ve entrikaları daha kolay kılmaktadır. Yunan köy­lüsü İspanyol köylüsü gibi pasiftir, ama tüm nüfus çerçevesi içinde Yu1, nanlı, denizci ve aşağı yukarı her zaman siyasal yaşantısının, merke­zinden uzak olduğu için daha enerjik ve aktiftir; genel pasiflik farklı b ir biçimde çözümlenmelidir, sorunun çözümü iki ülkede de aynı ola­maz (yıllar önce ı unanistan’da devrilen bir hükümetin üyelerinin kurşuna dizilmesi, belki bu enerjik ve aktif öğenin kanlı bir ders ver­me amacıyla öfkeli bir atılımı dij'e açıklanabilir). Özellikle gözönünde tutulması gereken şudur: Yunanistan ve Ispanya’da, gizil olarak, eğer böyle denilebilirse, Bonapartist olan ülkelerde olduğu gibi, askeri yöne­tim deneyimleri devamlı ve biçimsel olarak organik bir toplumsal ve siyasal ideoloji yaratmamıştır. Ama her iki tipte de tarihsel, genel ko­şullar aynıdır: «normal» demokrasi oyununu, parlemantarizmi engelle­yen, mücadele eden şehirsel gruplar arasındaki denge, ancak bu den­geye köysel alanların etkisi farklıdır. İspanya gibi ülkelerde tam an­lamıyla pasif olan köysel alanlar toprak sahibi soyluların generalleri­ne tehlikeye düşen dengeyi sürdürmek için orduyu kullanmasına, ya­ni üst grupların başa gelmesine olanak tanımaktadır. Başka ülkelerde köysel alanlar pasif değildir, ancak hareketleri de şehirdeki hareket­lerle eşanlı [hemzamanj değildir: ordu da tarafsız kalmalıdır, yoksa yatay bölünmesi olasıdır, (besbelli bir noktaya kadar tarafsız kalacak­tır). Böylece askerî bürokrat sınıf harekete geçer, kırsal alanlarda ki (dolaysız olarak daha tehlikeli olan) hareketi bastırır, bu müca­dele içinde belirli bir pratik ve ideolojik birliğe kavuşur, şehirde oturan köy kökenli öğrenciler tarafından güçlendirilmiş şehirsel or­ta (İtalya’daki orta anlamında) sınıflardan müttefikler kazanır, bir sürü ödün (tâviz) veren ve askerî bürokrat sınıfın yararlanacağı belirli bir yasalar bütününün çıkarılmasına göz yuman üst sınıfla­ra kendi siyasal yöntemlerini kabul ettirir; yani, kısacası, kendi çı­karlarını bir noktaya kadar Devlete nüfuz ettirmeyi ve yöneticile­rin bir bölümünü değiştirmeyi başarır, üst sınıf kaypaklık göster­diğinde silâhlanmış halk ile görevdeki ordu arasında bir iç savaş tehlikesini göz önünde tutarak genel silâhsızlanma durumu içinde silâhlarını elinde tutm aya devam eder. Gerçek olayların somut çö­zümlenmesinde tarihsel biçimler belirlenir ve bunlar aşağı yukarı

«tek»tir. Caesar, I. Napoleon’un temâil ettiğinden çok farklı gerçek koşullar bütününü temsil etmektedir, aynı biçimde Primo de Rive­ra da Zivkovic’den ayrılır, vb.

Belirli bir durumda varolan güç ilişkileri sisteminin üçüncü düzeyinin ya da ânının çözümlenmesinde, adına askerlik biliminde «stratejik konjonktür» denilen kavrama başvurmak ya da daha açık olmak için, savaş sahnesinin stratejik hazırlık düzeyine bakmak gerekir. Bu hazırlık düzeyinin başta gelen öğelerinden biri yöneti­ci personelin ve ilk hattaki aktif güçlerin (bu saldırı birliklerini de kapsar) niteliksel durumlarıdır. S tratejik hazırlık düzeyi «görünür­de» (yani niceliksel olarak) hasmına göre daha az güçlü olana za­feri sağlayabilir. Denilebilir ki, stratejik hazırlık, belirli bir anda geleneksel olarak hareketsiz ve pasif güçlerin dolaysız sürpriz tep­kileri gibi «ölçülmez etmen»leri sıfıra indirger. Ulusal ordunun tek ­nik kuruluşu yanında askeri bir zümrenin varlığı ve örgütlenmesi üzerine yapılan gözlemlerdeki öğeleri, uygun bir stratejik konjonk­tü r hazırlığı öğelerinin arasına katmak gereklidir*

Savaş Bakanı General Gazzera’nın Senato’daki 19 Mayıs 193? tarihli konuşmasından (bak. 20 Mayıs tarihli Corriere della Sera) başka öğeler çıkarsanabilir: «Faşizm sayesinde ordumuzun disiplin rejimi bugün bütün ulus için değeri olan bir yönetici kural olarak görünmektedir. Öteki ordular biçimsel ve sert bir disipline sahip olmuşlardır ve sahiptirler. Ordunun savaş için kurulduğu ve bunun için hazırlandığı ilkesini her zaman gözönünde tutmaktayız; öyley­se barış disiplini savaş disiplininin tıpkısı olmalıdır ve savaş disip­lini manevî temelini barış disiplininde bulmalıdır. Disiplinimiz, izle­nen sistemin kendiliğinden bir ürünü olan, astlar ve üstler arasın­daki bağdaşma anlayışında temelini bulmaktadır. Bu sistem gayet uzun ve sert bir savaşta, zafere kadar çok parlak bir biçimde daya­nıklılığını göstermiştir; böylesine şanlı bir disiplin geleneğini tüm

* «Askerî zümre» üzerine T. Tittoni'nin «İp P olitikadan K işisel A n ılar ,» Y en i A nto lo ji, 1., 16 Nisan 1929, adlı yazısında söyledikleri ilginçtir. Tittoni, bir böl­gede patlak vermiş hareketlere karşı çıkmak am acıyla gerekli kamu gücünü m ey­dana getirmek için başka bölgelerden de kuvvet çağırmak zorunluluğu üzerinde dü­şündüğünü söylemektedir. Tilloni, 1914 Haziranındaki kızıl hafta içinde A ncona’da çıkan hareketleri bastırmak için Ravcnna’dan kuvvet çağırıldığını ve Ravenna va­lisinin. güvenlik güçlerinden yoksun kalınca, valiliğe kapanıp şehri başkaldıranlara bıraktığını hatırlamaktadır. «Bütün yarımadada bir anda bir başkaldırma hareketi patladığında hükümetin ne yapabileceğini kendi kendime çoğu kez sormuşumdur». Tittoni hükümete emekli subayların yönetim inde eski muhariplerce kurulacak «dü­zen gönüllü leri»nin devşirilmesini salık verm işti. T ittoni’nin önerisi dikkate alına­bilecek bir değere sahip görünüyordu, am a sonu çıkmadı.

S90

İtalyan ulusuna yaydığı için faşist rejim ne denli övülse azdır. S tra­tejik anlayışın ve taktik eylemlerin başarısı tek tek kişilerin disip­linine bağlıdır. Savaş birçok şeyi, bu arada barış hazırlığı ile savaş gerçeği arasında derin bir ayrılık olduğunu da öğretmiştir. Hazırlık ne olursa olsun savaş alanındaki ilk hareketler savaşçıların önüne her yönüyle sürprizli yeni sorunlar koymaktadır. Öyleyse geçmiş savaştan hiçbir ders alınamayacağı konusunda a priori olarak bir anlayışa varmanın yararlı olacağı sonucuna varmak gerekmez. Bun­dan bir savaş öğretisi çıkarsanabilir ve bu öğreti entellektüel bir disiplinle, çelişmeli olmayan akı] yürütme biçimi ve herkesin anla­yabileceği ve anlatabileceği bir dil tekdüzeliği olarak anlaşılmalı­dır. Eğer bazen öğreti tekliği bir taslakçılık biçimine dönüşme teh­likesi göstermişse, hemen buna karşı çıkılmış ve teknikteki ilerle­melerden de yararlanarak, taktiğe hızla bir yenileştirme getirilmiş­tir. Öyleyse düzenlememiz, bazılarının sandığı gibi durağan değil­din gelenekçi değildir. Gelenek yalnızca bir güç olarak gözönüne alınm ışta, düzenlemeler değişiklik isteğinden değil gerçeğe uygun olmaları bakımından her zaman gözden geçirilmektedir». («Strate­jik konjonktürün hazırlanması» konusunda bir örnek de. Churchill’in Anılarında, Jütland muharebesinden söz ettiği yerde bulunabilir).

Çeviren : Pars ESİN

BİBLİYOGRAFYA

Grainüd'üia Başlıca Yapıtları

Granısci'nin belli başlı yapıtları, C.ramsci Enstitüsü tarafından üç dizi halinde yayımlanmıştır (T orin o; G iulio Einaudi Editöre)

I - «Yeni Düzen» ve «ileri» gibi dergilerde çıkan yazıları (1955)L'Ordine N uovo, cilt I : 1919-20, cilt I I : 1920-23

f i - Hapishaneden Mektupları (1965)(der.) S. Caprioglio - E. Ftıbini, L ettere dal Carcerc Bu mektuplardan bazıları. Türkçe bir kitapta toplanm ıştır:Çev. A. Tokatlı. H apisane M ektupları (İstanbul: Gerçek Yay., 1967)

111 - Hapishane Defterleri, 6 cilt (1966)11 M ateria lism o S toríco e ta F ilosofía d i B enedetto Croce

G li l n tellettuali e VOrganizzazione della Cultura II R isorgim entoN ote stil M achiavelli, sulla Politico e su llo Stato M oderno Litteratura e V ita N azionale Passat o e PresenteAyrıca, Gramsci'mn bazı denemelerini toplayan bir İngilizce ve iki Türkçe

kitap vardır;The M o d em Prince and O ther Essays (L ondon: Lawrence and Wishart, 1957)Çev V . GUnyol, F. Edgü, B. Onaran, A ydın lar ve Toplum (İstanbul: Çan Yay.,

1967)Çev. Adnan Cemgil, F elsefe vc Politika Soranları (İstanbul: Payel Yay.. 1976)

G ram sci Üstüne K aynaklar

J. M. Cammer. A ntonio G ram sci and the Origins of Italian Com munism (Stanford,

1967)R. Debray, «Schema for a Study of Gramsci,» N ew L eft R eview , 59 (London, 1970),

s. 48-52.G .Fiori, V ita d i A . G ram sci (Bari, 1966)(der.) G . Fernata - V . G allo. 2000 Pagine d i Gram sci (M ilano, 1964)(der.) A . Fried - R. Sanders, Socialist Thought, A . Documentan,' (New York,

1964), s. 512-13.Gram sci e la cultura contem poránea, 2 c ilt (Roma, 1969-70)A. Leonetti, N ote su G ram sci Urbino, 1970)G. Lichtheim, M arxism. A n H istorical and Critical S tudy (London, 1967), s. 367-70. L. Lom bardo Radice - G. Garbone, V ita d i A . G ram sci (Roma, 1952)G. F. M ancini - G. Galli. «Gramsci’s Presence,» G overnm ent and O pposition,

cilt III, sayı 3 (London, 1963), s. 325-38.

892

J. Merriogton, «Theory and Practice in Gramsci's Marxism.» The Socialist R eg is­ter 1968 (London, 1968), s. 145-76.

1:. Riboldi, Vicendc Socialists (M ilano, 1964), s. 165-67 ve 181-85.S. F . Romano, A nton io Gratnsci (Torino, 1965)M. Scoccimarro. T rent'A nni tli Storm Iteiliarta: ¡915-1945 (Torino, 1961). s. 136-40. P. Spriano, Torino Operaia nella G rande G uerra (Torino, 1960), Bl. I, III, VII,

X U ve XIV.Studi G ram sciani: Atti del convegno tenuto a Rom a nei g iom i 11-13 gennaio

1958 (Roma, 1958)G. Tamburrano, A. Gratnsci. La Vita, il Pensicro e Tazionc (Bari-Perugia, (1963)P. Togliatti et. a!., G ratnsci (Roma, 19452)P. Togliatti. Gratnsci (Firenze, 1955)(der.) P. Togliatti, Im F orm azione del G ruppo D irigen ti de l Pnrtito C om unista

Italiano 1923-24 (Roma. 1962)

R O Y(1887 - 1954)

MA N A B L N D R A N A f H R O Y

Hintli Komünist M .N. Roy, 1887'de Bengal'de b ir Brahm an ailesinde doğmuş, 1954‘te Hint hüküm eti tarafından ikam ete m ecbur edildiği H im a­laya eteklerindeki bir köyde ölm üştür. Roy genç yaşında ateşli b ir Hint milliyetçisi o larak devrim ci anti-em peryalist harekete girm iştir. Birinci Dünya Savaşı yıllarında, İtilâf Devletleri cephesini çökertm ek am acıyla ulusal kurtuluş m ücadelelerini destekleyen Alm anlar, H indistan’da Ingiliz- lerin kovulması için Roy'a da yardım etm işlerdir. Roy, bu dönem de, söm ür­gecilere karşı kullanılm ak üzere, kendi m em leketine kaçak silâh sokulm a­sına çalışm ış. Cava da, Tokyo'da, B erlin ’de, Paris’te, Am sterdam ’da ve A .B .D .n in çeşitli m erkezlerinde faaliyet gösterm iştir. A m erika’nın İtilâf Devletleri safında savaşa girmesi üzerine, Am erikalı karısıyla birlikte M e k ­sika'ya kaçan Roy, burada Bolivar geleneğinde süregelen köylü ayaklan­m alarını örgütlem ekle (ve eski Çarlık m ücevherlerinden bazılarını Sovyet hüküm eti hesabına satm akla) görevli Komintern tem silcisi Borodin'le ta ­nışmış ve onun satranç arkadaşı olm uştur. M eksika 'da kaldığı zam an bo yunca, Borodin’den aldığı kitapları okuyarak M arxist olm uş ve bu kay­naklardan edindiği bilgileri, kendi Asyalı devrim ci sezgi ve deneyleriyle birleştirm iştir. Savaştan sonra Kom intern’in Berlin ve Paris bürolarında çalışan Roy, 1920 yazında Petrogra.d'da başlayıp M oskova'da devam eden İkinci Kom intern Kongresine katılm ış ve burada Asyalı devrim cilerin söz­cüsü olarak birdenbire parlam ıştır. 1918 ve 1919 yıllarında Orta Avrupa ülkelerinde çıkan devrim lerin kısa zam anda bastırılm ası üzerine, Rusya'­nın yalnız bırakılm am ası ve dünya devrim inin gerçekleşm esi için, bu Kong­rede yeni um utlar arandığı hatırlanm alıd ır. Lenin, b ir m ilyar insanın sö­mürge ve yarısöm ürge durum undaki ü lkelerde (özellikle, «Doğu» ü lkele­rinde) yaşadığına işaret ederek, Kongre tarafından benim senen «M illiyet­ler ve Söm ürgelerle İlgili Sorunlar Hakkında Tezler»inde, kapitalist em pedyalizmine karşı, bu ü lkeler halklarının ulusal kurtuluş m ücadelelerinin Kom ünistler tarafından desteklenm esini istem iştir, Roy ise, bu konuda Lenin'den daha ileri g iderek, «Beti Devrim inin kaderi, Doğu Devrim inin gerçekleştirilm esine bağlıdır» demiş ve Lenin'in, burjuvazilerin ulusal ha­reketlerini «kayıtsız şartsız desteklem e» anlam ına gelen görüşüne karşı çıkm ıştır.* Ona göre, anti-em peryalist hareketin içinde de toplum sal «an

* Aslında Lenin. ulusal kurtuluş mücadelesine giren yerli burjuvazilerin «ka­yıtsız şartsız» değil, demokratik olduktan, yani köylüleri, işçileri, hiitün emekçileri diledikleri gibi ürgütlcnmekte özgür bıraktıkları ölçüde desteklenmeleri gerektiğiniileri sürmüştür; fakat uygulamada (ilk kez Türkiye örneğinde görüldüğü gibi) bu

' 897

tagonizm ler» vardır ve bunlara karşı uya,nık olm ak gerekir. Günkü modern endüstrinin Doğu'ya girm esiyle, Batı'dakine benzeyen koşullar doğm aya başlam ış, fa k a t buralarda, burjuvazi zenginleşirken feodal sınıfla koalisyon yapm ak ve ikisi b irden, proletarya ve köylüye karşı B,atı em peryalizm iyle uzlaşm ak eğilimi başgösterm iştir. Roy'a bakılırsa, gerçek anti-em peryalist m ücadeleyi yürütecek olanlar, pro leterlerle köylülerdir; dolayısıyla asıl yapılm ası gereken iş. büyük Batı devletlerine karşı feodaJ unsurların («m üf­tülerin, paşaların») geçici m ücadelesini desteklem ekten cok, Komünist Partileri kurm aya ve buniarı güçlendirm eye çalışm aktır. Burjuvaziyle ayıti- em peryalist bir ittifak sözkonusu o lacaksa, öncülük m utlaka Kom ünistler­de olm al.dır. Roy'un .bu görüşleri Lenin 'inkiîerle bir çok noktalarda çe liş­m ekle biriikte, Kongre tarafından «Tam am layıcı Tezler» olarak kabul ed il­m iştir.

İkinci Kongreden sonra sürekii o larak K o m m iern 'd e çalışan Roy, 1926 da, bu örgütün tem silcisi o larak Ç in 'e gönderilm iştir. Ç in 'de 1911 Devri- m inden beri devam eden kargaşalık , bu yıllarda adam akıllı yoğunlaşm ıştı. Ç in 'e daha önce yollanm ış bulunan Kom intern tem silcisi (Roy'un M eksi- ka'da,n eski dostu) Borodin, bu örgüt adına, bîr yanda şehirlerdeki işçi kütlelerine dayanm aya çalışan Çinli M arxistlerie , ö te yanda (Çang Kay - şek'in önderliğini ele geçirm ek üzere olduğu) Sağ Kuomintang grubu ara­sındaki ittifakın «her ne pahasına olursa olsun» sürdürülm esini istiyordu. Şanghay'dan Bankovv'a kadşr Çin içinde uzun bir yolculuk yapan Roy ise, gözlem leri sonucunda, (M ao'nun görüşlerini önceden haber veren bir b i­çimde) Çin Devrim inin em peryalizm le uzlaşm aya yöneldiği ve bunu önleye­cek tek yolun, ÇKP'nin şehirlerdeki işç iler yerine, yoksul köylüleri ö rgüt­leyerek, onların toprak sorununş sahip çıkması ve onlara dayanması o l­duğu kanısına varm ıştır. Fakat, Roy'un bu görüşlerini açıklam ası zam an­sız olm uş ve K M T-Ç K P koalisyonuna dayanan W uhan'dakl yönetim , to p ­raksız köylülerin toprak ağalarına, erlerin subaylara, ezilenlerin bürokrat­lara karşı kışkırtılm asından çekinerek, Kom intern tem silcilerinin geri alın ­masını istem iştir. M erkezin bu isteğe uyması üzerine Roy Çin'den ayrılır­ken. sağcılar kanlı b ir kıyıma girişm işler, ÇKP ise ikiye ayrılarak bir kısmı teslim iyetçi bir tutum u benim sem iş, bir kısmı da (Çu Teh, M ao Zedung Çu Enlai, L!n Piao vb.) silâhlı direniş için dağlara sığınm ışlardır.

Roy'un daha başından itibaren, söm ürülen ülkelerin burjuvazilerine karşı güvensizliği, Batı Em peryalizm inin Birinci Dünya Savaşı sonrasında n ite lik rif E s tird iğ in i görm esinden ileri geliyordu. Cin deneyinden sonra, bu kanısını pekiştiren Roy, Batılı ülkelerin gönüllü o larak (biçim de) ulusal kurtuluş hareketlerin i destekleyeceklerin i, eski kaba söm ürgecilik yö n tem ­leri yerine, daha ince bir yaklafŞim la bu ü lkelere yalnızca serm aye ihraç ederek, hem kendi ekonom ik dengelerini koruyabileceklerini, hem de yeni palazlanan burjuvazileri kendi işbirlikçileri o larak, ezilen yerli sınıflara karşı kullanabileceklerini öne sürm üştür. Roy, o zam an ortodoks sayıl­mayan (ve gerçekten , ikinci Dünya Savaşı sonrasının Am erikan tipi sö­m ürgeciliğine daha çok uyan) bu görüşleri yüzünden, özellikle 1928'deki

şarta pek bakılıunamıştır. Ayrıca. Lenin'in tezlerinde, daha sonra Çinliler tarafın­dan geliştirilecek bir fikrin. Sovyet türünde örgütlenme biçiminin yalnız işçilere öz ­gü olm adığı, köylülere de uyacağı fikrinin çekirdeği de validir.

898

Hon ° ? rn Kon9 resi^ e O tto Kuusinen gibi koyu S talinciler ta ra fın ­dan eleş irilm iş ve bu örgütten atılm ıştır. Roy. gözden düşünce, ona ka r­şı bir yakınlık duyan Bukharin ve Borodin'in yardım larıyla A lm anya'ya olt- mış ve Qın Devrim i hakkındaki kitabı, ertesi yıl (m uhtem elen B ukharinm aracılığıyla,) Rusya'da yayım lanm ıştır. Bundan sonra Hindistan'a dönen Roy, devrim ci eylem leri yüzünden orada tutuklanm ış ve 6 yıl hapis yatm ıştır. Cezaevinde yavaş yavaş M arxizm den uzaklaşm ış ve hüm anist bir filozofv-rllllUoLLir.

Roy'un aşağıda çevirileri sunulan yazılan, ÇKP Beşinci Kongresinde Komintern tem silcisi sıfatıy la yaptığı konuşm alardan ikisinin metnidir.

ÇİN DEVRİMİNİN SORUNLARI VE PROLETARYANIN ROLÜ*’

Yoldaşlar, Komünist Enternasyonal delegasyonu çok isterdi ki, Merkez Komitesinin raporu üzerindeki tartışm aları bizzat Çinli yol­daşların kendileri açmış olsunlar. Fakat Prezidyum, tartışmanın Ko­mintern temsilcilerince açılmasında ısrar ettiğinden, önce bizim söz almamızı kabul ettik.

Merkez Komitesinin raporunda belirtilen onbir temel nokta Çin

Roy un adının, geçirdiği bu görüş değişikliğiuden ötürü, sol edebiyatımızdaki İlci romanın karakterlerine yakıştırılmış olm ası ilginçtir.

Nâzım Hikmet (Ran). B enerci K end in i N için Öldürdü? adlı yapıtında (İstanbul: Semih Lütfü K., 1932) Vâlâ Nurettin'i (Vâ-Nû) temsil eden bir karakterine «Roy Dranat» adım vermiş ve bir dipnotuyla şu açıklamayı yapmıştır: «Okuyucularıma ismiyle ilk defa karşılaştıktan R oy Dranat hakkında kısa bir malûmat vermeyi m ü­nasip buldum. Roy Dranat Benerci’nin [N âzım ’ın kendisi] eski bir kavga arkada­şıydı. Fakat sonra, galiba korktu, galiba sabrı tükendi ve galiba ruhunu satıp ra­hatı bulmak fırsatım ele geçirdi. Kavgadan ayrıldı. Şimdi Roy Dranat İngiliz em ­peryalizminin emrinde sakalsız, pelcrinsiz ve kılıcsız. rahatını arayan zavallı muz- darip bir Faust’tur. N.H.»

Sabiha Zekeriya (Sertel) de, Çitra R o y ile Babası adlı kitabında (İstanbul: Tan M.. 1936) Çitra’nın Gandhici mistik bir filozo f olan babasına «Mandranat Roy» adını vermiştir.

** R.C. North - X.J. Eudin. M .N . R o y ’s M ission to C h in a : The C om m unis)- K uom in tang Sp lit o f 1927 (University o f California Press, 1963) Beige 10 ve 12 s. 188-208, 216-30.

Bu yazılar. H.I. Powers tarafından. K ita iskaya revoliutsiia 1 K om nıunisıisçeskii in te rn a ts io m l (M oskova. 1929) adlı kitapla yay.m lanan Rusçalanndan İngilizceye çevrilmiştir. _ -

899

devriminin en önemli sorunlarını ele almaktadır. Bu sorunlar Ko­münist Enternasyonal da da ayrıntılı olarak tartışılmış bulunmak­tadır. Bu bakımdan, hernekadar Komintern delegasyonu Çinli yol­daşların bu konu üzerindeki görüşlerini dinleyip öğrenme olanağı bulamadıysa da, söz konusu sorunlar üzerinde kendi görüşünü açık­layacaktır.

Bu sorunların herbiri üzerinde teker teker konuşacak değilim. Ben. konuşmada, bu sorunları üç grup içinde toplayıp, bu üç gru­bun herbiri üzerinde ayrı ayrı durmak istiyorum. Birinci grubu devrimin gelişme olanakları konusu etrafında topluyorum. Bu baş­lık altında topladığım sorunlar devrimin gelişmesi, burjuvazinin geçmişte, bugünkü halde ve gelecekteki rolü, proletarya ile küçük burjuvazi arasındaki karşılıklı ilinti, tarım devrimi ve proletarya tim üstünlüğüdür.

Devrimin gelişme olanaklarını doğru olarak belirleyebilmek için, durumun üç farklı görünüm içinde incelenmesi gerekir: (1) devri­min gelişmesi açısından, (2) hareketin kendi içindeki sınıflar arasın­daki karşılıklı ilintiler açısından ve (3) uluslararası durum açısın­dan.

30 Mayıs 1925 tarihinden itibaren, Çin’deki millî-devrimci hare­ket ve anti-emperyalist mücadele yeni bir aşamaya girmiş bulun­maktadır. Bu aşama, devrimci kitle mücadelesi, proletaryanın üs­tünlük mücadelesi aşamasıdır. Bu aşamanın öncesindeki döııem esas itibarıyla şu olgularla karakterize olmuştur: (1) Şanghay olayları, (2) Pekin ve Kuzeydeki olaylar. (3) Güneydeki olaylar - özellikle Hong Kong grevi.

Şanghay’daki mücadelede proletarya üstünlük elde etmiştir fakat yalnızca kısa bir süre için. Devrim çevresine yayılmaya ve genişlemeye başlar başlamaz, burjuvazi hareketi terk etmiş, küçük burjuvazi burjuvaziyi izlemiş, ve böylece proletarya tecrit edilmek durumunda kalmıştır. Proletarya kısa bir süre için üstünlük elde etmiş, fakat bunu muhafaza edememiştir.

Kuzeyde ise, proletaryanın üstünlük elde etmesi söz konusu bi­le olmamış, çünkü Kuzeyde hareket proletaryaya dayanmamıştır. Kuzeydeki hareket öncelikle bir küçük burjuvazi hareket: olmuş, liberal burjuvazi tarafından desteklenmiş ve kendilerinden çok da­ha gerici öğelere karşı çıkan bazı militarist çevrelerde de yankı bulmuştur.

Güneyde -Kantoıı’da- [devrimcij* güçlerin gelişmesi çok daha ileri noktaya varmıştır. Burada proletarya, üstünlüğü yalnızca elde

* K öşeli parantez içindeki kelim eler çevirence katılmıştır.

900

etmekle kalmamış, fakat önemli bir süre bunu elinde tutm uştur. Tam bir yıl boyunca Kanton millî hükümetinin izlediği siyaset ge­niş ölçüde, Hong Kong grevinin etkisi altında kalmış; bu etkice be­lirlenmiştir. Hatta öyle ki, grev komitesinin fiilen ikinci bir hükü­met görevini yaptığı bile söylenir olmuştur. Bu demektir ki, milli hükümetin izlediği siyaset geniş ölçüde grev komitesince - savaşçı proletaryanın siyasal organınca belirlenmiştir. Bir başka deyişle, nerede ise bir yıla yakın bir süreyle, Güneydeki anti-emperyalist mücadeleyi proletarya yönetmiştir. İşçi sınıfının millı-devrimci m ü­cadelede bir önder olarak (gegemon) ortaya çıkışı burjuvazinin ve sözümona Sol militarist çevrelerin durumunu etkilemiştir. Proletar­yanın önderliği ele geçirme girişimi burjuvazinin kuvvetlerinde kris­talleşmeye yol açmış; bu kristalleşme ise, bir dereceye kadar, feodal- m ilitarist öğeleri de etkilemiştir.

Burjuvazinin bu siyasal kristalleşme süreci —ki bu süreç, pro­letaryanın üstünlük elde etme arzusunu açığa vurmasına b ir karşı­lık olarak oluşmuştur— birkaç gelişme aşamasından geçmiştir. Bu sürecin yığılma noktası 20 M art’a denk gelmiştir. Bu süreç m ilita­ristlerin kendi çevrelerinde bir farklılaşma ile başlamış; m ilitarist­lerin ortamında bir çeşit Sol militarism meydana gelmiştir. Feng Yü-hsiang’ın isyan edişi, T’ang Şeng-çih’in eğilimlerindeki değişik­lik ve Hsia Tou-yin’in isyan edişi bu sürecin somut belirtileri olmuş­tur. Birinci aşama kısaca budur.

Tai Çi-t’ao’nun mahut risalesinin yayınlanması, Batı Tepeleri Konferansı ve Şanghay Konferansı ise ikinci aşamanın belli başlı görünümleri sayılabilirler. Bu aşamaların heıikisi de bir ve aynı sürecin farklı belirtilerinden başka birşey olmayıp, aynı zamanda, herbiri ötekinden bazı yönleri itibarıyla farklıdır.

Birinci aşama sırasında militaristlerin kendi safları arasında meydana gelen ayrılm alar ve parçalanmalar objektif olarak devrim ­ci bir karakterde olmuştur, zira militarizmin gücünü azaltma eğili­mi göstermiştir. İkinci aşama hemen neredeyse objektif olarak orta­ya çıkan. karşı-devrimin tohumlarını içinde taşıyan bir aşama ol­muştur. Bu dönemde, millî-kurtuluş hareketinin devrimci gelişme­sine set çekmek çabasına düşen burjuvazinin bilinçli olarak yürü t­tüğü saldırganca siyaset etkisini hissettirmeye başlamıştır. Proletar­yanın açıkça ve kesin olarak üstünlük için gereken mücadelenin yolunu tutması ile birlikte, proletarya önderliğindeki bir hareketin gelişmesiyle varılacak devrimin burjuva devrimi olmayacağı açık­ça ortaya çıkmış oldu. Burjuvazi, proletaryanın ittiği bu gelişmeyi durdurmak için elindeki kuvvetleri karşı harekete geçirdi; devrimin proleter bir karakter almasını önlemeye ve devrimin akışını kendi

sınıf çıkarlarına uygun dar bir mecraya sokmaya çalıştı. İşte bu noktadadır ki, söz konusu kristalleşme sürecinin iki aşaması arasın­da organik bir bağ yer almaktadır. Çin devriminin burjuva karak­terli olmayan bir gelişme çizgisine girmesini önlemek isteyen kuv­vetlerin kristalleşmesindeki aşamalar bunlardı.

Bu süreçteki üçüncü aşama, 20 M art tarihli Kanton hükümet darbesi olmuştur. Darbe sadece yerel bir önem taşımakla kalmamış, fakat ulusal çapta önem taşıyan bir olaya işaret etmiştir. Proletar­yaya karşı birleşen bütün kuvvetlerin kristalleşmesi bu olayda an­latımını bulm uştur Çan Kay-şek tarafından yönetilen burjuvazinin açıkça karşı-devrimci bir kuvvet hâline dönüşmesi 20 Mart tarihin­den epeyce önce başlayan uzunca bir sürecin sonucu olmuştur. Bu dönüşüm, Çan Kay-şek in Şanghay’a girmesinden, Çan Kay-sek’in ilk devrimcilik günlerini geçirdiği şehir olan Şanghay’da işçileri kurşun yağmuruna tutturm asından sonra oluşmuş değildir. Çan Kay-şek tarafından temsil edilen ve Şanghay olayında alabildiğine saldırganca karşı-devrimci olduklarını açığa vuran güçler, aslında, belli b ir süreden beri devam eden bir kristalleşme sürecinin ürünü­dürler.

Bu dönem sırasında. Partimiz burjuvazinin gücünü büyük gör­mekten ileri gelen hatalar yapmıştır. Bu sübjektif bir yanılma ol­mamıştır. Parti burjuvazi ile pazarlığa girişme konusunda hiçbir arzu beslememiştir. Yanılma, karşı-devrimin kristalleşmesi süreci­nin yeterince açık bir şekilde anlaşılamayışınm neticesi olmuştur. Reaksiyon dönemi sırasında -20 Martla başlamış ve Kuzey Harekâ­tının başlangıcına dek sürmüştür- Partimiz birleşik cephe siyaseti izlemiş ve esas görevini, yani sınıf mücadelesini geliştirmeyi ihmâl etmiştir. Birleşik bir cephe, besbelli ki. çok gereklidir. Fakat Komü­nist Partisi birleşik cepheyi kurduğu sırada, işçi sınıfının enerjisi­nin bağımsız bir güç olarak geliştirilmesi gereğini görmezlikten gel­memeliydi. O dönemde açıkça görülüyordu ki, burjuvazi kendi sa­fındaki güçleri proletaryaya karşı hareke geçirmekte, Komünist Partisi ise, işçi-smıfmm kuruluşlarını bağımsız bir siyasal güç ol­maya hazırlamaksızın, birleşik cephe içinde yer almış bulunmak­taydı.

Temel yanılgı işte bu noktada yapılmış bulunmaktaydı. Yanıl­gının sonuçlan buhranın sivri noktasında kendilerini hissettirmiş­lerdir. Çan Kay-şek Şanghay’ı işgal edip proletaryaya karşı savaş açtığında, Parti ya onu devirmek ya da teslimiyeti kabul etmek gibi insafsızca bir tercihte bulunmak durumunda kalmıştı. O zamana kadar izlediğimiz siyaset yüzünden, ortalama bir yola, [yani], Çan Kay-şek’iıı hemen devrilmesini veya ona teslim olmayı gerektirme

902

yecek bir orta yola olanak hazırlayabilecek öıı-koşullar oluşturulma­mıştı. Bu durum, daha 20 Mart olaylarından itibaren başlamak üze­re, Şanghay krizinden önce de meydana çıkmış bulunuyordu. Sağ Kanat ile işbirliğine girip girmeme sorununun ya nihaî bir yol ay rımı ya da tam bir teslimiyet sorunu olarak anlaşılmamış olması gerekirdi. Bizim bir birleşik cepheye katılabilmemiz ve burjuvazi ile işbirliği yapabilmemiz ancak bir sınıf mücadelesi esası üzerine mümkün olabilir Burjuvazi ile girişeceğimiz işbirliğinde, işbirlh sırasında da, gelecekteki kaçınılmaz sınıf mücadelesi için kendimiı hazırlamamız şarttır.

Burjuvazi ve Sol m ilitaristlerle kurulacak birleşik cepheye olan ihtiyacın gereğinden fazla abartılması yüzünden Parti küçük burju­vazinin rolüne gereğince önem vermeyi ihmâl etmiştir. Parti, bur­juvazi ve Sol m ilitaristlerle birleşik cephe kurunca da, küçük bur­juvaziye burjuvazi ile feodal-burjuva öğelerin kristalleşmesindeki fiili anlamı açıklayarak küçük burjuvaziyi kendi saflarına kazan­mak durumunu yitirmiştir. Bunun bir sonucu olarak, küçük burju ­vazi önce tereddüt- geçirmiş, dalıa sonra ürkmüş ve nihayet, büyük burjuvazi [proletaryaya karşı] açıkça savaş ilân edince, burjuvazi­nin saflarına kaymıştır. Proletarya kendisini tecrit olunmuş bul­muştur. Şanghay ayaklanmasının başarısızlığındaki temel nedenin kökünde küçük burjuvazinin önemini kavrayamayışımız, küçük bur­juvaziyi proletaryanın nüfuzu altına alamayışımız bulunmaktadır. Bu, bizim yalnızca Şanghay olaylarında değil, fakat 20 M art’la baş­layan bütün bir dönem boyunca işlediğimiz hata olmuştur. Küçük burjuvazinin önemini küçümsemek yüzünden meydana gelen bu hata, yalnızca Şanghay’da işlenmiş tek bir hata olmayıp. Partim i­zin tarihsel bir hatası durumundadır.

Burjuvazinin kendi saflarındaki kuvvetlerin kristalleşmesinde bundan sonraki dördüncü aşama, üstünlüğü korumaya çalışan pro­letaryaya karşı girişilen karşı-saldırı olan birinci Kuzey Harekâtı­dır. Objektif yönden bakıldığında Kuzc-y Harekâtı devrim kuvvet­lerinin yaygınlaşmasına hizmet etmiş, çünkü kütlelerin enerjilerini geliştirmeye yaramıştır. Fakat sübjektif yönden bakıldığında, [Kuzey Harekâtı] 20 M art’ta iktidarı ele geçiren burjuvazinin ikti­darını yaymak için giriştiği bir hareketi temsil etmektedir. Kuzey Harekâtı üzerinde, konuşmanın başka bir bölümünde daha ayrıntı­lı olarak duracağım. Burada yalnız şunu söyleyeceğim ki, Kuzey Harekâtı devrimin çok hızlı bir gelişme göstermesi sonucunu ver­miştir. Burjuvazi, Kuzey Harekâtını kendi iktidarını yaygınlaştır­maya yarayan bir araç olarak kullanma plânlarının istenilen doğru

9»3

yönde gelişmediğini görmüştür. Burjuvazi, devrimin kendi arzusu yönünde seyretmediğini görünce, devrime karşı çıkmıştır.

Geçtiğimiz iiç yıl süresince devrimin gelişme süreci kısaca böy­le olmuştur. Bu sürecin temel özelliği sınıf çelişkisidir. Devrimin gelişmesinde bugün varılan aşama, bundan sonraki dönemin bir ge­rileme* mi yoksa daha ileriye yönelik bir gelişme mi olduğu soru­nunun ortaya çıktığı bir aşamadır. Tamamen açıktır ki, devrimin bundan sonraki dönemi bir gerileme dönemi değil gelişme dönemi olacaktır. Komünist Partisinde, gelecek dönemin bir gerileme döne­mi olacağı şeklindeki teorilere asla yer yoktur Bunun niçin böyle olduğunu ise. şimdi açıklayacağım.

Gelecekteki gelişme olanaklarını iki görüş noktasından incele­memiz gerekir. Birincisi i ürke] içi sınıl kuvvetlerini hesaba katmak­tadır. Şu anda, çok büyük ölçüde burjuvazi ve feodal-burjuva öğeler millî devrimin saflarına terk etmişlerdir. Dolayısıyla, milliyetçi saflardaki sınıf çelişkileri önemli ölçüde azalmıştır. Devrimin bu­günkü temelini teşkil eden toplumsal güçlerin birbirleriyle olan çe­lişkileri, bundan önceki aşamada devrimin destek bulduğu toplum sal güçlerin arasındaki çelişkiler kadar değildir. Proletarya, köylü­ler ve küçük burjuvazi - içinde bulunduğumuz anda devrimin dayan­dığı temel budur. Yabancı emperyalizm ve yerli (tuzerrınyi) m ilita­rizm bu sınıflardan üçünü de soyup sömürmektedir. Bu üç sınıf arasında kurulacak bir birleşik çephe, bu nedenle, önceki dönemde­ki birleşik cepheden daha homojen olacaktır. Gerçekten de, [birle­şik cephe] içindeki çelişkilerin kaldırılması sayesinde devrimin po­tansiyel gücünün artması akla yakın gözükmektedir. İçinde bulun­duğumuz dönemde kütlelerin enerjisini geliştirme olanakları a it maktadır. Şimdi devrime temel teşkil eden sınıflar koalisyonunda, köylü sınıfı ezici bir çoğunluk meydana getirmektedir. Bu nedenle.

* Raporumla. Ç 'en Tu-hsiu devrimin bundan sonraki döneminin bit gerileme dönem i olacağını söylem iştir. (M .N .Roy.)

[Ç'en Tu-hsiu, Çin Komünist Partisinin olduğu kadar, Çin M arxizminin de ku­rucularından bir düşiin adamıydı. 1925'ten sonra ümitsizliğe kapılmış ve Manuzmc basarı şansı kalmadığını savunan liberallere karşı, gerçek t Batılılaşmanın» m odern­leşme olduğunu; bunun ise Çin'de yapısal değişiklikleri öngören Marxist bir top­lumsal değişimi gercktindiğini savunmuş; aynı dönemde Çin’deki modernleşmecileri etkilem eye çalışan Amerikalı eğitimci John D ew ey ile pozitivist İngiliz düşünürü Bertrand Rıısseil’ın Çin aydınlarım etkilem esini önlem eye çalışmıştır. D ew ey ve Russell Çin'in Sovyet Rusya'yı örnek almasını «insanlığa ve barışa zararlı» bul­muşlardır.] -— Çev.

şu anda temel sorun köylü sınıfının devrimci enerjisini harekete geçirme sorunudur. Bizzat devrimin gelişme seyri göstermiştir ki. radikal bir tarım reformu, bir tanm devrimi gerçek bir ihtiyaçtır. Bu sorun devrimin önüne sübjektif yönden konulmuş bir sorun de­ğil, fakat kendi objektif gelişme düzeni içinde devrimin karşılaştı­ğı bir sorundur. Öte yandan, devrim hareketi bugün bu sorunu çö ztimleyebilme yeteneğine ulaşmış bulunmaktadır. Bir önceki aşa­mada. toprak sahibi sınıflar da milli saflarda yer aldıkları için, ra ­dikal bir tarım programının gerçekleştirilmesi, uygulanan taktikleı açısından, sınırsız güçlüklere yol açmak durumundaydı. Şimdi du- ı um değişmiştin Taktik düşüncelerle, kendilerine karşı savaş acil ması imkânsız olan sııııflaı devrime sırt çevirmişler ve devrime karşı olduklarını açığa vurmuşlardır. Onları aramızdan ayrılmaya zorlayan biz değiliz — onlar kendileri gittiler. Bu nedenle, buııdaıı sonra köj-lük yerlerdeki sınıf mücadelesinin gelişmesine müdahale­de bulunabilecek taktik düşünceler veya başka türlü endişelere ge­rek kalmamıştır. Gerçekten de. devrimin geleceği için biricik garan­ti sınıf mücadelesinin gelişmesidir. Hareketin gerilemesine yol aça cak tek durum, devrimin seyrinde bir gerileme için tek olanak, Ko­münist Partisi ile devrimci müttefiklerinin, devrimin, bizzat ken­di objektif gelişmesi ile, karşı karşıya kaldığı tarım sorununu çözüm lemekte yeterince cesaretli davranamayışı olacaktır. Objektif yön­den. devrim yükselme halindedir - gerileme için hiçbir neden bulun­mamaktadır. Fakat işin burasında bir de sübjektif faktör vardır Eğer Komünist Partisi ve öteki devrimci öğeler sübjektif olarak ob­jektif kuvvetlerin gelişmesini kolaylaştırır ve desteklerlerse, dev­rim ancak ve ancak, devrimin yükselmekte olan toplumsal temeli­nin çizgisini izleyecektir. Köylük yerlerde sınıf mücadelesinin yoğun 1 aştın İmasından ötürü birleşik cephede bir parçalanmaya yol açıla­cağından endişelenmek yersizdir. Parçalanacak diye korkacağımız birleşik cephe zaten parçalanmış bulunmaktadır. Feodal-burjuva öğeler zaten bugünden birleşik cepheye sırt çevirmişler; daha şim diden karJı-devrimin saflarında yeralmışlardır. Olmuş bitmiş olgu 1 ardan hareket etmek zorundayız. Karşı-devrimci burjuvazinin mey­dan okumasına karşılık vermek zorundayız.

Üzerimize düşen görev, devrimi ya yoğunlaştırmak ya da yaymak zorundayız şeklinde formüle edilebilecek bir görev değildir. Sorunu doğru bir şekilde ele almak için, bize düşen görevi, köylerde gericili­ğin kökünü kurutm ak şeklinde il'âde etmemiz gerekir. Başka bir yol yoktur. İçinde bulunduğumuz aşamanın zorunlu kıldığı objektif ge- rekirlik bundan ibarettir. Eğer, devrimi yoğunlaştırmakla karşı-dev- rimiıı kökünü kurulabileceksek, devrimi yoğunlaştırmaya, eğer ay­

90.5

nı şeyi devrimi yaygınlaştırarak elde edebilme durumundaysak, devrimi yaygınlaştırmaya mecburuz. Eğer herikisi de, hem o hem de öteki yapılmak gerekiyorsa, ikisini de yapacağız. Devrimin bu kri­tik dönemi küçük burjuvazinin yüreğine korku salmıştır. Küçük bur­juvazi tarımsal reformların uygulanmasını istemez. Küçük burjuvazi hiçbir zaman ve hiçbir yerde tarımsal devrime önayak olmamış, yönetmemiştir. Çin proletaryası, Çin Komünist Partisi tarımsal dev­rimi yönetmek ve tarım devrimine liderlik etmek için küçük burju­vazinin himaye ve onayını almayı bekliyecekse, tarım devrimi köy­lü sınıfı kendi başına yola düzülene dek hiçbir zaman oluşamaya çaktır. Fiilî halde ise, köylü sınıfı kendi dâvalarına kendi başlarına sarılmış bulunmaktadır.

Devrim, bir gerileme dönemine değil, fakat yoğun bir gelişme dö­nemine girmektedir. Oysa, küçük burjuvazinin saflarındaki yenilgi- cilik ve yılgınlık havası küçük burjuvaziyi yıkıntıya uğratmakta dır. Kuomintang önderlerinden bazıları yeni bir 1905 Çin’inden söz- etmeye başlamışlardır. Bu önderler Çin devriminin yenilgiye uğra dığını kastetmektedirler. Bunlara göre Çin devrimi gerilemek zorun- luğundadır. 1905 yılma bu değinişin ardında çok tehlikeli niyetler yatmaktadır. Devrim korkusuna tutulan küçük burjuvazi Moğolis­tan ’a, Tibet’e, Türkistan’a kaçmak istemektedir. Samimi olalım. Ko­münist Partisinin safları arasında, proletaryanın safları arasında böyle yenilgici ve paniğe uğramış tutum ların asla yeri olamaz. Pro­letarya için, küçük burjuvazi kendisinin devrime önderlik etmeye gücünün yetmeyeceğini ortaya vurduğu andan itibaren, devrime ön­derlik edebilecek güçte olduğunu ve buna istekli olduğunu göster­menin zamanı gelmiş bulunmaktadır. 30 Mayıs’ta proletarya üstün­lük için mücadeleyi başlatmıştır. İçinde bulunduğumuz aşamaya, proletaryanın bu üstünlüğü ele geçirmesi ve pratiğe aktarılmasıyla ulaşılmıştır.

Üstünlük için girişilecek mücadelenin başlatılması gerekli miydi? Eğer gerekli idiyse, bunun getireceği sonuçlardan kaçınmamız müm­kün olmayacaktır. Bugün de. üstünlüğü elimize geçirmek ve kendi ellerimizde tutm ak zorunda olduğumuz bir durumla karşı karşıyayız. Eğer bu işi başaramazsak. Çin proletaryasının verdiği parlak ve y i­ğitçe mücadelenin meyvalarını heder edeceğiz. Komünist Partisi böy­le birşeyin olmasına izin veremez. Üstünlük mücadelesini 30 Ma- yıs’tan beri başlatmış bulunan proletarya ya geçici sürelerle ya da değişik zamanlarda ve değişik yerlerde üstünlüğü ele geçirmesini bilmiştir. Bugün, proletaryanın ulusal devrimin tümü içinde ve ulu­sal çapta kendi üstünlüğünü kurma zamanı gelmiştir. Proletarya, tarihin kendisine yüklediği rolü oynamayı kabul ederse, küçük bur-

juvazımrı önünde sadece iki olanak kalacaktır: ya karşı-devrimci- n n saflarına dönmek, ya da proletarya ile birlikte devrim yolunu

davananıaz İ S ™ “ bU' Î - 7“ * ° !maksızın' burada « ü lî hükümet dayanamaz, iktidarını sürdüremez. Millî hükümet böyle [devrimci Iır siyaseti benimsemezse, karşı-devrımcı ve gerici iç kuvvetler tara­

lından alaşağı edilmek durumunda kalacaktırKüçük-burjuvazi Soi’u Çan Kay-şek’e dönemez; bu siyasal bir

ı aı o ur. Siyasal yönde, belki küçük-burjuvazinin fazla zeki ol­duğu söylenemezse de, bunu anlayacak durumdadır. İnisiyatifi kendi ellerimizde tutar, proletaryayı Komünist Partisi üstünlük yönünde

ÎJu iiEySr J"V“İ bl2‘m Saflar'm,Za geÇeCek'İr- Devrimİçinde bulunduğumuz şu anda devrimin ilerlemesi veya gerile­

mesi objektif koşullara dayanan bir durum değildir. Objektif koşul­ların hepsi de devrimin genişleme halinde olduğuna işaret etmek- .edin Yalnızca sübjektif faktörler bu konuda kuşku uyandırmakta ır. Bu sübjektif faktör de, herşeyden önce, proletarya ve Komü­

nist Partisi demektir. Proletaryanın ve proletarya partisinin eylem- ieıı objektıi koşullara uygun düşerse, devrimin tek bir geleceği ola­caktır: hiçbir şekilde bir gerileme değil, fakat sürekli bir gelişme.

Proletaryanın üstünlüğü sorununa ilişkin olarak, Şanghay olay­ları hakkında birkaç söz söylememe izin verin. Komünist Partisi Şanghay da proletaryayı üstünlük yönünde yönetme olanağı elde etmişti. Olaylar üzerinde yapılacak bir çözümleme Komünist P arti­sinin bu mücadelede egemenlik kuracak güçte olup olmadığını, P ar­tinin. proletaryayı üstünlük yönünde yönetmeyi bilecek durumda olup olmadığını anlamanuzı sağlayacaktır. Herşeyden önce şu hususu belirtmek zorundayım ki. proletaryanın üstünlüğünün bir sorun ola­rak önem kazanması ancak üçüncü ayaklanma sırasında ortaya çık­mıştır. Birinci ayaklanma, siyasal hiç bir önemi olmayan maceracı bir hareketten ibaretti. Bu bakımdan, hiç hesaba katılmayabilir. Bi­rinci ayaklanma üzerinde uzun uzun durmaya gerek yoktur. Fakat ikinci ayaklanma, Şubat ayaklanması oldukça ciddi ve önemli bir hareket haline gelmiştir. Olaylar üzerinde durulunca şu hususlar açıkça anlaşılmaktadır: bu ayaklanma da vaktinden evvel ortaya çıkmak zorunda kalmıştı, hareket Partinin yönetimi altında bulun­muyordu - kendiliğinden gelişmişti; hareket başlar başlamaz, Parti bu isyanın vaktinden evvel ortaya çıkmış bir hareketten ibaret oldu­ğunu anlamış bulunuyordu. Ne var ki, Parti kütlelerin denetimini eline geçirmek için hiçbir şey yapmamış; kütlelere bilineli şekilde önderlik yapacak yerde, böyle bir yeteneklilikten uzak olarak, hare­ketin arkasında kalmıştır. Kitleler, vakitsiz olarak ortaya atılıp da

siyasal rehberlikten bile yoksun şekilde ileriye çıktığında, Parti bu kütleleri bu kere çok daha vakitsiz sayılması gereken hareketlere itmek fikrine kapılmıştır. Bununla, gerçekte örtülü bir sovyet ola­cak bir şehir komitesi kurulması projesini kastediyorum.

Bu iktidar mücadelesinde, Parti, proletaryayı izlemesi için küçük burjuvaziyi iknâ edebilecek hiçbir şey yapamadığı gibi, Şanghay ha­reketi ile ulus- çapındaki hareket arasında bir eşgüdüm de kurama­mıştır. Şanghay, daha büyük bir Çin içinde bir küçük Çin olarak ele alınmıştır. İşte bu küçük Çin içindedir ki, hareketin esas geniş tabanındaki konum hiç hesaba katılmadan, bir işçi devleti kurmak teşebbüsüne girişilmiştir. Buna, üstünlük için girişilmiş bir mücade­leye yaraşır bir proletarya önderliği denilemezdi.'B u vakitsiz girişil­miş bir iktidar mücadelesi idi ve doğal olarak yenilgiyle sonuçlanmış­tır.

Yetersizlikler üzerinde durduğum ve eleştirici yorumlar yaptı­ğım şu sırada bile, tek bir dakika olsun, bu dönemin başarılarını da gözden kaçırmak istemiyorum.

Çan Kay-şek hakkında beslenen hayaller ikinci ve üçüncü ayak­lanmalar arasındaki dönemde de devam etmiştir. Parti proletaryayı vakitsiz ve olgunlaşmamış bir iktidar mücadelesine sürüklemiş, fakat burjuvazinin devrime karşı dönmüş bulunduğunu proletaryaya açık layabilmiş değildi: O günlerde bile. Parti, Çan Kay-şek’in artık karşı-devrimin saflarındaki yerini almış bulunduğunu anlayabilmiş, demokratik kütlelere anlatabilmiş değildi. Parti, proletaryaya olsun, küçük-burjuva kütlelere olsun, Çan Kayşek’in Şanghay’ı devrimin değil, fakat karşı-devrimin bir karargâhı yapmak üzere işgal etmek niyetinde olduğunu; Şanghay’ı devrime karşı savaş açmış bulunan feodal-burjuva öğelerin yararına bir üs haline sokmak için ele geçirmek istediğini anlatamamıştı. Çalışan sınıftan -ulusal devrimci mücadelenin öncüsü olan sınıftan- insanlar arasında bile Çan Kay- şek matah birşey sanıldıktan sonra, küçük-burjuva kütlelerinin Çan Kay-şek konusunda çok daha ciddi aldanmalara sürüklenmesinde şaşacak bir taraf olmamak gerekir. Şanghay’daki devrimci demok- resi, kaçınılmaz birşey olan. Çan Kay-şek ile mücadeleye hazırlanmış değildi. Neticede, Şanghay proletaryası, devrimci fedakârlıklarla do­lu kahramanca mücadelesine başlayıp karşı-devrime savaş açtığında kendisinin yapayalnız tecrit edilmiş olduğunu görmüştür. Bunun böy­le olmasının nedeni Partinin, Çan Kay-şek’in karşı-devrimci özünü görebilmesi için küçük-burjuvaziye yardımcı olmakta başarısız kal­masıdır. Çan Kay-şek Şanghay’ı işgal edip, açıkça karşı-devrimci b ir siyasetin uygulamasına geçtiğinde ise, küçük-burjuvazi ürküp çö­

zül meye başlamış, sonunda proletarya ile birleşik cephe kurmaya yanaşmamıştır. Bu durumda, başlangıçtaki plâna göre örtülü bir İşçi Temsilcileri Sovyeti olacağı farzedilen yerel hükümet büyük burju­vaziye dayanmak zorunda kaldığını görmüştür. Aksi takdirde, yerel hükümet hiçbir iş yapamayacak durumdaydı. Proletarya küçük-bur- juvazi ile girişeceği birleşik cephede kendi üstünlüğünü kuramadık­tan sonra, büyük burjuvazi ile girişilecek birleşik cephede egemen­liği hiç kazanamazdı. Her ne hal ise, üçüncü ayaklanma uygulama­da bundan başka bir sonuç vermiş değildir. O anda, proletarya için tek çıkar yol, hangi koşul altında olursa olsun, ya iktidara ei koyup ya da boyun eğerek ya önderlik durumunda ya da teslimiyeti kabul etmek zorunda kalmak olmamak gerekirdi. Ne de olsa, bu iki ge­lişim olanağı arasında alınabilecek yığınla tedbir vardı. İşte bu noktadadır ki proletaryanın üstünlüğü sorunu ortaya çıkmıştır. Pro­letaryanın kendi üstünlüğünü başarıyla uygulamaya aktarabilmek için, şehirli kıiçük-burjuvazi ile köylülerin sevgi ve yakınlıklarını gerekirdi. Şanghay’da proletarya bu işi başaramamıştır. Çünkü, kii- çük-burjuvaziyi kendi saflarına kazanmayı bilememiştir.

Şimdi, devrimin gelişme olanaklarını üçüncü bir hareket nokta­sından, uluslararası durum açısından belirlemeye çalışalım. Bu so­run Komünist Enternasyonalin tezleri üzerine sunduğum raporda ayrıntılı olarak tartışılmaktadır. Şimdi birkaç kelimeyle yetineceğim. Önümüzdeki yakın gelecekte Çin devriminde bir gerilemeyi gerek­tirecek uluslararası bir durum yoktur. Tersine, durum, devrimin ge­lişmesinden yanadır. Eğer durum böyle olmamış olsaydı, eğer ulus­lararası durum devrimin gelişmesinden yana olmamış olsaydı, Ko­münist Enternasyonalin tezleri gerçeklerden ayrılmış olurdu. Böyle bir durumda, Komünist Enternasyonal Çin devrimi hakkmdaki gö­rüşünü de değiştirmek zorunda kalırdı.

ikinci husus askerî kuvvetlerle karşılıklı ilişki, bunların devrim­le ilişkileri ve devrimin toplumsal kuvvetleri ile askeri kuvvetleri arasındaki oransızlıktır.

Dr. Sun* Yat-sen’in, devrimin üç aşamadan geçmesi gerektiğini savunan şematik plânını kabul etmemiz olanak dışıdır: (1) askeri, (2) eğitsel ve örgütsel ve (3) demokratik. Böyle şematik bir plân çok parlak bir küçük-burjuva düşüncesinin ürünü olabilir, fakat pro­letarya böyle bir şemaya dayanarak yola çıkamaz.

Militarizm Çin toplumunun belirgin bir özelliğidir. Militarizmin, bir dereceye kadar, Çin devrimci hareketi ile bağıntısı kaçınılmaz­dır. Fakat bu kuvvetlerin devrim için ne ölçüde kullanılabilecekle­rini saptamak gerekir. Bunun için, militarizmin toplumsal tabanı in-

ceiemnelidii'. Militarizm- Çin’de rastgele oluşmuş birşey değildir. Bu belirli militarizm türü niçin bir başka ülkede değil de Çin’de karşımıza çıkıyor? Bu kuvvetten yararlanmamızın, ancak, bu olgu­nun nedenlerini ortaya çıkardığımız zaman mümkün olacaktır. Bu sorunu, tarım meselesi konusu üzerinde dururken daha ayrıntılı ola­rak ele alacağız. Burada sorunun sadece genel görünümleri üzerin­de duracağım.

Militarizmin temelinde ülkenin kırsal kesimindeki nüfus fazlalığı bulunmaktadır. Kırsal kesimindeki nüfus fazlalığının nedenleri neler­dir? Emperyalizmin yönetimi Çin’in normal ekonomik gelişmesini engellemiştir. Emperyalizm üretim güçlerinin normal bir gelişme oranına ulaşmasına meydan vermemiştir. Emperyalizm yüzünden, nüfusun çok büyük bir kısmını teşkil eden kütleler toprağa bağlı kal­mışlardır. Bugünkü geri ve gelişmemiş durumuyla tanm toprağa dayanmak zorundaki nüfusun tamamını barındıracak halde değildir. Bu nedenledir ki, bu m ilitarist kuvvetler dolaysız olarak köy ekono­misinin feodal karakterinin ve kırsal yerlerdeki yönetimin patriyar- kal özelliğinin korunmasında kullanılmaktadır.

Dolaylı yönden, militarizm emperyalist sultasının bir aracıdır. Kısacası, militarizm ülkedeki tüm gerici kuvvetlerin anlatımından- ibarettir. Bu karşı-devrimci kuvvetler bloku kendi içinde çelişki ve çatışmalarla doludur. Devrimci güçler bu çelişkilerden devrimin ge­lişmesinde yararlanabilirler. Fakat militarizme ait bu kuvvetlerin devrime taban olabileceklerini sanmak bir hatâ olacaktır. Objektif yönden, devrim militarizmin kökünü kazıyacaktır. Kendi yıkımını hedef alan bir iş için bu kuvvetlere güvenilemez.

M ilitarist kuvvetleri kendi safımıza kazanabileceğimizi ve bu militarist kuvvetleri devrimci bir güç haline dönüştürebileceğimizi savunan teori çok tehlikelidir. Bunun imkânsız olduğu pratikte or­ta ja çıkmıştır, teorik olarak da gösterilebilir. Bazan şu veya bu tü r bir teorinin tehlikeli olduğu, çıktığı kaynaktan da anlaşılabilir. Bun­dan ¡ki ay önce, General Li Çi-şen ile yaptığım bir konuşmada mi­litarizmle varılacak bir uzlaşma konusunda tartışmıştım. Kendisi bana şöyle demişti: «Niye olmasın? Daha dün denecek kadarkısa bir süre önce devrimci ordumuzun bazı birlikleri m ilitarist­lerin orduları içinde bulunuyordu; bugün ise devrime katılmış bulu nuyorlar. Bu bir zaman meselesidir. Kalan m ilitaristlerin de. gele­cekte bize katılmayacaklarına inanmak için hiçbir neden yoktur.

* Kendi aralarında devam lı bir iç savaş sürdüren askerî önderler tarafından Çin'in parçalanmış olm ası ekonom ik hayatı yıkmakta ve ülkenin siyasal birliğini bozmaktadır. [M .N.R.]

910

Çang Iso-Lin in bütün kuvvetlerini kendi saflarımıza kazanmak mümkün değil midir?»

1. Feng İrü-hsing. Peking’dekı davranışı. Peking'de iktidara el koyma teşebbüsünde bulunulduğunda, bu işe Feng Yü-hsiang’in yar­dım edeceği hesabıyla girişildiği halde, kendisi en son anda hare­kete geçmeye yanaşmamıştır. Milliyetçiler sırf Feng Yü-hsiang’ın askerî kuvvetlerine dayanarak iktidara elkoyacaklarını sanıyorlardı. Durumu etkileyebilecek öteki toplumsal kuvvetlerden yararlanmak düşünülmemiştir. Bunun sonucu olarak da, Feng Yü-hsiang hare­ketten çekilir çekilmez, hareket yenilgiye uğramıştır.

2. Hsia Tou-yin. Biliyoruz ki, Tou-yin’in isyanı, Japonlar ta ­rafından satın alman kendi subaylarının ihaneti yüzünden yenilgi­ye uğramış ve feci şekilde bastırılmıştır. Böyle bir askerî kuvvet devrim için güvenilir bir temel olamaz.

3. Generaller: Çan Kay-şek’in destekçileri. Bu generallerin mil- lî-devrimci harekete, bu hareket Çan Kay-şek’in önderliğinde olduğu süıece katılmışlardır. Çan Kay-şek harekete sırt çevirir çevirmez, bu generaller de millî-devrimci harekete karşı çıkmışlar; Çan Kay- şek’i izlemişlerdir.

4>. En önemli olay ' t ’ang Şeng-çih denemesi. Bu olay üze­rinde iyice düşünmeliyiz, çünkü konuyla çok ilgilidir. T ’ang Şeng- çih’nin durumu neydi? Kendisinin devrime katıldığı günden beri, elindeki askerî kuvvetlerinin miktarı yüzde 100 artmıştır. Bu ordu millî; hükümete değil, T’ang Şeng-çih’ye bağlıdır. Kendisi, dev­rim süreci içinde kurduğu ve oluşturduğu bu orduyu, devrimin geliştirilmesi için değil. Hunan ve Hupeh’deki iktidarım sağlama bağlamak için kullanacaktır. Son üç hafta içinde, Kuzeye ilerleme­ye devam edilmesi hakkında çok sayıda kararlar alınmıştır. Kuo­mintang Siyasal Kurulunda T’ang Şeng-çih kendisinin bu sefer­lerin daha ilerilere doğru yayılmasından yana olduğunu daima söy­lemiştir. Fakat mesele bu seferlere hangi birliklerin gönderilmesi­ne gelince, Dördüncü ve Onbirinci orduların gönderilmesini savun­muştur. Sonunda, kendi tümenlerinden üçünü göndermeye razı ol­muştur. Fakat iş sefere çıkış emrini vermeye gelince, kendi birlik­lerinin Hupeh eyâletinin sınırlarından daha uzak yerlere gönderil­memeleri şartını koşmuştur. Dördüncü ve Onbirinci ordular Nunan’a gönderilecek, fakat T’ang Şeng-çih’in birlikleri Hupeh’de kalacak­tı." Bu konuda sizlere ilgi çekecek pek çok şey daha söyleyebili­rim, ama bu bile yeter.

* Bu «Sol» askerî müttefikimizin yapacağı şey. düpedüz, m illî devrim sanca­ğını kullanarak, elindeki askerî birlikleri arttırmaktan ibaret olacaktır. [M .N.R.]

911

Kısacası, militaristler -Snl’a güçlü eğilim gösterenleri bile- dev­rim için güvenilir bir taban teşkil edecek durumda değildirler. Devrim, militarizme direnecek güce sahip olan sosyal kuvvetlerin geliştirilmesini sağlayamayacak olursa, militarizm millî devrimi yok edecektir.

5. Gelecek için önemli bir örnek daha. Birçok spekülâsyonların temelinde yer aldığı için. Bu örneğin de, iyice anlaşılması gerekir. Burada, Şansi eyâletindeki Yen Hsi-şan örneğinden söz edeceğim Kuzey Harekâtı sırasında, sefer ordusu henüz Nanking ve Şang­hay’a varmadan önce, Yen Hsi-şan Çan Kay-şek'le yakın ilişkisi kur­muş ve Tientsin-Pukovv demiryolu boyunca millî-devrimci askerî birliklerin de kuzeye doğru ilerlemeye devam 'edeceklerini göste­recek şekilde Peking’e karşı hücuma geçmeyi kabul etmişti. Fakat şimdi, millî cephedeki parçalama yüzünden, Peking’e karşı ciddî bir saldırının olması hemen hemen imkânsızlaşmıstır. Yen Hsi- şan’m durumu ve tutum u da, aynı şekilde, değişmiş bulunm akta­dır. Eğer H unan’dan Nanwkov-Peking demiryoluna yeterli m iktar­da askeri birlikler gönderilir, eğer Fengtien kuvvetleri piiskürtüle- bilir ve Lunghai demiryolu ele geçirilebilirse, o ancak o zaman Yen Hsi-şan belki harekete geçecek ve Peking'i işgal edecektir. Fa­kat Yen Hsi şan’ın Peking’i millî hükümet adına değil, kendisi için işgal edeceği açıktır. Bununla birlikte, Fengtien’in birlikleri millî- devrimci orduyu bozguna uğratır ve Feng Yii-lısiang yardıma ge lirse, yandan hücuma Yen Hsi-şan'ın Feng Yü-lısiang’a geçmesi eşit derecede olasıdır. Feng Yü-hsiang’ın sol cephesinde Yen Hsi-şan’ın çok büyük kuvvetleri bulunmaktadır.

Bütün bunlar, sözümona Sol m ilitaristlerin güvenilmezlikleri­ni ortaya koyan olaylardan birkaçıdır. Geçmişte tekrar tekrar gö­rülmüş bulunan bu durum ülkedeki sınıf kuvvetleri düzeyinin ob­jektif sonucudur.

Millî devrim, bu ilkesiz, güvenilmez ve sadakatsiz Sol m ilitarist­lere dayanarak doğudan kuzeye, kuzeyden batıya yayılıp ıılaştırıla- maz. Millî devrimin toplumsal b ir tabanı olmak gerekir; toplumsal bir kökü olmak gerekir; bu toplumsa! tabanın çok gelişmiş olduğu bölge bulmak gerekir.

Militarizme karşı bizim takınacağımız tutum u belirleyecek olan (1) özle ilgili düşüncelerimiz, ve (2) taktik görevlerimizdir. Taktik alandaki düşüncelerimizin gereği, m ilitaristlerin kendi aralarındaki çelişkileri kendi yararımıza kullanmaktadır. Fakat bu konudaki si­yasetimiz, m ilitaristler kendi saflarımıza kazanmak düşüncesine da­yanmak gerekir. Militaristlerin, zamanla devrimci olup çıkabilecek­lerini sanmak bir ham hayâldir. Devrimin görevi, militaristleri yıl

9/2

clırıp yoketmektir. Bizim çalışmalarımızın hedefi de budur. Komin- tern’in. tezlerine göre, m ilitaristlerin ordularında Komünistlerin ça­lışmalarının hedefi de budur. Militaristlere, millî devrimin İnci­lini kabul ettirm eye uğraşmak değil, bunları yok etmek gerektir. Militaristlerin kuvvetleri arasında farklılıklar olması mümkündür ve olmaktadır. Militaristlerin ordularındaki subaylarla askerlerin çıkaıları bir değildir. Kimdir bu askerler? Bu askerler, karınları­nı doyurmak tçin başka hiçbir çare bulamamak yüzünden militarist­lerin ordularına katılmış topraksız köylülerdir. Bu noktadan, bir ye­re kadar devrimci materyaldirler. Fakat bu askerleri devrim saf­larına çekip kazanmayı önleyen bir çok pratik güçlükler vardır. K al­dı ki, ne zaman saflarımıza m ilitarist kuvvetlerinden askeri bir­likler katılmışsa, milli orduya devrimci öğeler kadar gerici öğeler de girmiş olmaktadır. Bu. subaylar için böyle olduğu kadar askerler için de böyledir. Gerici subaylar ordu içinden ayıklanmış değildir. Bunlar askerler üzerindeki nüfuzlarım sürdürmektedirler. Ordu­daki birlikler eski bileşimlerini korumaktadırlar. M ilitaristlerin or­dularındaki askerlerin devrim saflarına kazanılması için, bu asker­lerin gerçekten devrimci bir ordu şeklinde örgütlendirilmesi için tek yo; vardır: tarım devrimi! Milli hükümet ve millî devrimci hare­ket bu askerlerin yoksulluklarının gerçek nedenlerini ortadan kal­dırmak için -yalnızca propaganda alanında değil, uygulamada da— mücadeleye girişecek clursa, işte ancak o zamandır ki. bu asker­ler ele devrimin saflarına geçecek ve dövüşmeye başlayacaklardır.

Bu demektir ki, anısına ne denli saygımız olursa olsun, Dr. Sun Yat-sen’in şematik plânının reddedilmesi gerekmektedir. Komünist­ler, devrimin, ilk aşamasında, bütün bütüne askerî kuvvete dayan­ması gerektiğini söyleyen bir teoriyi kabul edemezler: önce kar- man-çoıman bir ordu toplamayı, bu orduyu devrimci bir ruh içinde yeniden eğittikten sonra devrimi demokratlaştırıcı tedbirler almayı savunan bir teori kabul edilemez. Millî devrim kendi ordusunu örgütlemek zorundadır. Bu, kâh devrimin yanında kâh devrimin dı­şında bir ordu olmayacak: devrimin kendi süreci içinde oluşacak­tır. Millî hiikûmct köylülere toprak verirse, köylüleri feodal bas­kılardan kurtarır ve onları silâhlandırırsa, çok kısa bir zamanda bilinçli bir şekilde devrim için savaşacak, devrimin onlara verdiği şeyler uğruna dövüşecek bir ordu yaratabilecektir.

Besbelli ki. propaganda iyi bir şeydir. Siyasal çalışma esastır. Fakat bunun da ekonomik bir dayanağı olmak gerekir. Şu güne kadar, propagandamıza pratik bir karakter kazandırmak mümkün olmuş değildir. Bunu şimdi yapabiliriz. Millî hükümet devrimci bir oıdu yaratabilir. Bundan sonrası için, sözümona Sol militaristler üze­

VI3

rine varsayımla!- yürütmenin, gereği kalmamıştır. Bizim de kendi devrimci ordumuz olabiliı. Burada bir kere daha temel sorunumuza dönmekteyiz: gerçekten millî-devrimci b ir ordu yaratmak ve geliştir­mek sorunu; bu ise, tarım devrimi programım gerçekleştirmekteki yeteneğimize bağlı bulunmaktadır.

Devrimin Tabam Sorunu

Herşeyden önce, Kuzeybatıya karşı beslenen romantik düşün­celere katılmadığımı belirtmek isterim. Bu da, Dr. Sun Yat-sen’den devralınmış b ir gelenektir. Bunu da, reddetmemiz gerekmektedir. Kuzeybatıda bir yere çekilmeyi, devrimin emperyalizm tarafından saldırıya uğrayabileceği yerleri bırakmayı ve çeşitli militarist kuv­vetlerin biraraya getirilmesi ile bir hareket oluşturmayı gerekli gö­ren bir plânı, ancak, kütlelere hiçbir inancı olmayanlar savunabi­lir. Açıktır ki, Komünist Partisinde böyle bir plâna yer yoktur. Em­peryalistlerin saldırısı tehlikesine gelince, deney göstermiştir ki, Mo­ğolistan’a bile göçsek, tam güvenlik içinde olamayız. Bunun b ir ör­neği, Nankovv Geçidinin öte yakasında bile Feng Yü-hsiang’ır as­keri kuvvetlerinin uğradığı yenilgi olmuştur.

Devrimci bir üs olarak, Şanghay’ın taşıdığı önem konusunda da görüş farkları vardır. Bizleı- için, hiç kuşkusuz, millî devrim bakımın­dan en büyük önemi Şanghay taşımaktadır. Şanghay’da örgütlü bir pro­letaryamız vardır; sayısız devrimci deneylere sahip, siyasal eğitimini mücadele içinde kazanmış bir proletaryamız vardır. Şanghay pı oletaı- yası Çin devriminin can damarıdır. Sırf Şanghay proletaryası «Sol» m ilitaristlerin cümlesine bedeldir. Fakat Şanghay’ın elverişli olma­yan yanları da vardır. Şanghay en devrimci kuvvetlerin merkezi­dir, fakat aynı zamanda emperyalizmin üssü de Şanghay’dır. Bu nedenle, emperyalizme karşı girişilecek bir ilk saldın için hareket noktası olarak Şanghay’ın seçilmemesi gerekir. Bu taktik bîı- sorundur. Taktik yönden, Şanghay’ın emperyalizme dolaysız biı saldırı için üs şekline sokulması yararlı olmayacaktır. Şanghay’ın taşıdığı önem, tüm ülkedeki devrimci hareket çerçevesi içinde de­ğerlendirilmelidir. Deneyin gösterdiği gibi, Şanghay proletaryası, ülkenin geri kalan kısmından tecrit edildiği için emperyalizmi ala­şağı edecek güçte değildir. Bununla beraber, Şanghay’a her kim gi­derse gitsin emperyalizm ile uzlaşacaktır, diyen görüş de doğru bir teoriye dayanmamaktadır.* Bu, burjuvazi için doğru olabilir. Fakat

* Kongreye sunduğu raporunda. Ç 'en t u hsiıı şöyle dem iştir: «Herkim olursa olsun .Şanghay’a giden emperyalizm ile uzlaşacak demektir.» [M .N.R.]

914

Şanghay proletaryası emperyalizmle bağlarım çoktan koparmış bu­lunmaktadır. Bu teori, düpedüz, kütlelere olan inançsızlığın, prole­taryanın rolünü anlamaktaki yeteneksizliğin anlatımından başka birşey değildir. Şanghay’a varır varmaz nasıl Çan Kay-şok emper­yalizm ile uzlaşma yoluna gitmişse, proletaryanın da emperyalizmle görüş birliğine varmak zorunda kalacağım söyleyenler vardır. Fakat böyle şeyler söylemek toplumun sınıf karakterini anlayama­mak demektir. Çan Kay-şek emperyalizmle uzlaşmışsa, Şanghay’a gittiği için uzlaşmış değildir. Çan Kay-şek, Şanghay’a zaten bu amaç için, emperyalizmle bir anlaşmaya varmak için gitmiştir. Şanghay pı oletaı y ası ise her zaman emperyalizme karşı savaşmıştır.

Devrime bulunacak üs sorununa ilişkin olarak Kuzey H are­kâtı sorununun da tartışılması gerekir. Bu sorunun —kuzeye, do­ğuya, veya güneye— herhangi bir yere gitme sorunu şeklinde ortaya konulması mümkün değildir. Nedir bu harekâtın ana hedefi? Dev­rimci hareketi geliştirmek. Temel sorun, devrime bir üs bulmaktır. Bunun dışındaki herşey bu bakış açısından değerlendirilmelidir. Eğer harekât devrimin sağlamlaşıp kökleşmesine yararlı olacaksa, biz bu harekâtı tutarız. Eğer hedefi devrimin üssünü Moğolistan’da biryere nakletmek ise, böyle bir harekâtı tutmayız.

Partimizde, birinci seferden önce [bu konuda] çok büyük ta r­tışm alar olmuştur. Olaylar, bu birinci sefere karşı çıkan yoldaş­ların yanlışlıklarını ortaya koymuştur. Fakat gene olaylar Komü­nist Partisinin, Kuzey Harekâtının yarattığı durumdan yararlana­cak yeteneği gösteremediğini de ortaya koymuştur. Daha önce de işaıet ettiğim gibi, harekâtın sübjektif dürtüsü (dvigatel) burju­vazinin kendi iktidarını arttırm a hedefiydi. Fakat objektif olarak, harekât devrimci kuvvetlerin geliştirme olanağını da ortaya koy­muştur. İşte tamamen bu objektif olanak açısındandır ki, Komünist Partisi proletaryaya Kuzey Harekâtını destekleme yönünde önder­lik etmiştir. Parti, Kuzey Harekâtını desteklemiştir. Fakat [Parti­nin] faaliyeti o-bjektif ihtiyaçlara uygun bir karşılık olmuş mudur? Hayır. Komünist Partisi Kuzey H arekâtım desteklemiş, fakat işçi sı­nıfının çıkarları konusunda yeterince dikkatli olmamıştır. Kuzey Ha­rekâtının genişlemesi yüzünden gerçek hedeflerini gözden kaçıran Komünistler, devrimin, Kuzey Harekâtı ile ayaklanıp coşan toplum­sal kuvvetlerini örgütlemeyi, kristalize etmeyi, [ve] güçlendirip pekiştirmeyi ihmal etmişlerdir. Ve işte Kuzey Harekâtının bu şekil­de kayıtsız şartsız desteklenmiş olmasıdır ki, Çan Kay-şek’in millî c eplıeden oldukça önemli miktarlarda askeri ve toplumsal kuvvet­leri koparıp sürükleyebilmesine meydan vermiştir.

Komünist Partisi, bir yandan Kuzey Harekâtını desteklerken

915

bir yandan da burjuvaziye ait kuvvetlerin kristalleşmesini görebil' mış, burjuvazinin amaç ve hedefini gözden kaçırmamış ve devri­min kuvvetlerini kristalleşti rmeyi pekiştirebilmiş olsaydı, Çan-Kay- şek birliğin parçalanması sırasında kendisini tecrit edilmiş olarak bulacaktı. Burada bir yorum daha yapılabilir ve şu gün için bu çek da oncmlı bir yorumdur: Kuzey Harekâtının kayıtsız şartsız des­teklenmesinin b ir sonucu da Kvvantung’un elden çıkarılması olmuş­tur. K\vantung’u kaybettik, çünkü Kuzey Harekâtını tedbirsizce des­tekledik. Burjuvazi ile birleşik cepheyi sürdürmek aşkına, Sol mili­tarist topluluğun desteğini elde tutm ak aşkına, Komünist Partisi sınıf mücadelesini voğunlaştıramamış, gericiliğin köklerini söküp atamamıştır. Devrimci orduların Kvvantung’dan ayrılışından sonra Kvvantung —devrimin bu geleneksel üssü— gericiliğin kuvvetlerine terk edilmiştir. İkinci harekât sırasında da böyle bir hatâya düş­memeye dikkat etmek gerektir. Bu Kuzey ve Doğu sorunu değil, devrim üssünün pekiştirilmesi sorunudur. Kuzeye olsun, doğuya ol­sun, güneye oisun açılacak herhangi bir harekâtı ancak bu bakış açısından destekleyebiliriz.

Bu sorun, Kongreden de önce, Merkez Komitesinde defalarca ta r­tışma konusu olmuştur-. Burada, bütün bu tartışmalarda konuşulan­ları tekrarlam aya gerek yoktur. Fakat şöyle kısaca belli başlı ta r­tışma konularına değinmek yararlı olacaktır. İkinci harekâtın esas özelliği bir tasandan ibaret oluşudur. Bu yüzden, zaten mevcut olmayan bir harekât desteklensin mi desteklenmesin mi diye dert edinmek Komünist Partisi için bugünlük gereksiz bir şeydir. Kuzey Harekâtı diye bir şey olmadığına göre, millî hükümet ve Kuzey Ha­rekâtını destekleyen Kuomintang bu plânı reddettiğine göre, bunun üzerinde durup eleştirmeye gerek yoktur. Ve belki de, yoldaşlar, Kuomintang'm Komünist Enternasyonal delegasyonunun plânını ka­bul ettiğini belirtmek uygun olacaktır. Komünist Enternasyonalin bu plânı Parti Merkez Komitesine, Mukden, Peking, Moğolistan ve Tibet’in, fethini öngören plâna karşı bir plân olarak sunulmuştu. Fakat daha sonra, Merkez Komitesi bu plânı reddetmiştir. Aslında. Kuzey Harekâtı diye yapılacak iş, Lunghai demiryolunu ele geçir­mekte Feng Yü-hsiang’a ve eğer mümkün olursa Peking'i işgal et­mesi için de Yen Hsi-şan’a yardım etmek üzere askeri birlik şevkin­den ibaret kalacaktı. Merkez Komitesi, plân Komintern delegasyo- ııunca kendisine teklif edildiğinde, bu plânı reddetmişti. Fakat şim­di, plân Kuomintang tarafnıdar. kabul edildikten sonra,* Kuzey Ha­

* Peking ve Tientsin'in ele geçirilmesi ve Çang Tso-lin'in M ançınya’ya geri sürülmesi içiıı hazırlanan ilk plân, i ang Seng-tfih kendi askerî birliklerinin Hunan

rekatı için bir plân formu içinde şevkle destekleme görüşüne var­mıştır.

Şimdiki plân Lunghai demiryoluna ilerlemeyi ve Feng Yü- hsiang’ın kuvvetlerinin Şensi’yi terkedip Honan'ı ele geçirmelerini; daha sonra da, Feng’iıı, Yen Hsi-şan’ın muhtemel yardımıyla Pe- king’e doğru harekete geçmesini mümkün kılmayı öngörmektedir. Bu plânın temel hedefi Wuhan hükümetini T ’ang Şeng-çih’nin as­kerî diktatörlüğünden kurtarm aktır. Feng Yü-hsiang’m birlikleri Lunghai demiryolunu işgal eder etmez, millî ordu, derhal, Kiangsi, Lvvantung. ve iu k ien ’i işgal ederek millî hükümetin üssünü pekiş­tirmeye yönelecektir. Kısacası, Kuzey Harekâtının özü bundan iba- lettiı. Fakat zaten bu plân da, Komintern tarafından, Yangtze Vadi­sinde milliyetçi iktidarın ancak Pekin’in ele geçirilm esf ile savu­nulabileceğini, devrimin üssünün ancak devrimin yayıldığı toprak­ların genişletilmesiyle yoğunlaştırılabileceğini ve tarım sorununun Mukdenliler Çin Şeddinin gerisine sürülmedikçe çözülemeyeceğini ileri süren varsayımlara dayanan plâna b ir alternatif olarak teklif edilmiş plânın ta kendisidir. Komünist Partisi Merkez Komitesi, kü­çük burjuvazi tarafından kütleleri aldatmak amacıyla ileri sürülen ve Pekıng’in ele geçirilmesini öngören bu örtülü plânı destekleye­cek şekilde. Komintern delegasyonunun önerdiği plânı reddetmiş­tir.*

Kuzeye açılacak seferi ilk biçimi içinde desteklememiş olmamı­zın nedeni hakkında birkaç söz daha. Bunun askerî yönden gerçek­leştirilmesinin olanak dışı olduğuna işaret etmiştik. O zamanlar, Kuzey Harekâtım destekleyenler Mukden kuvvetlerini Çin şeddi­nin ötesine sürmenin imkânsız olduğunu söylüyorlardı. Bu iş için milli hükümet elindeki askerî birliklerden sadece ikisini görevlen­dirip gönderebilirdi — Dördüncü ve Onbirinci Orduları. İkinci Ku­zey Harekâtı seferinin Peking’in ele geçirilmesine yol açabilmesi, ancak, milli-devrimei kuvvetler Feng Yü-hsiang’m kuvvetlerine k a tı­lıp bu kuvvetlerin içinde dağıtılırsa; bir başka deyişle, devrim ön­celikle ve esas olarak «Sol» m ilitaristlere güvenirse mümkün ola- çaktı.

ve Hupch eyaletlerindeki üssünden fazla uzaklara s e f e r e çıkm alar,n, islem ediği k in , kııonııniang Siyasal Kurulu ve m illî hükümet tarafından reddedilmiştir. Bununla be­raber. «Pekmg’ın ele geçirilmesi» slogan, alım da kışkırtmalar devam etmiştir. K u o -

mrntang, kütlelerin dikkatini devrimin gelecekteki askerî başarıları sorunu üzerine çekmek istememiş, bundan k a ç ın m ış t ı r . [M .N.R.]

kuzey Harekatının devamı hakkında alman karara bakınız. [M .N .R .l I Bak.• ' 1Nortü ve X.J. Eudin, Af .A'. Rey's Misrion to Clıina, s, 176. -Çev J

. Ö / 7

Bunun ne kadar tehlikeli olduğuna daha önce işaret etmiştim. Bu projeye karşı çıkmış olmamızın nedeni de budur. Taktik yön­den söylemek gerekirse, Feng Yü-hsiang’ı ve Yen Hsi-shan’ı Peking üzerine yürümeye zorlamak ve Fengtien’in kuvvetlerini geri püs­kürtm ek oldukça uygun bir iş sayılabilir. Bununla beraber, bunun devrimin genişleyip yayılmasına yarayacağım düşünmemiz doğru olmaz. Devrimin gerçek üssünü, böyle bir işi gerçekleştirmek için feda edemeyiz. Böyle bir taktiği, ancak, bugün millî iktidarın elin­de bulunan güney ve merkez eyaletlerinde devrim üsleri oluşturup güçlendirdikten sonra kabul edebiliriz.

Kuzey Harekâtı bugün varolmayan birşeydıı-. Hükümet bunu reddetmiş bulunmaktadır. O halde, varolmayan hayalî bir Kuzey Harekâtı hakkında hükümetin sorumlu üyeleri niçin konuşup dur­maktadırlar? Konuşmaktadırlar, çünkü bir tarım reformundan [bu yolla] kaçınmak istemektedirler, çünkü devrimci güçlerin gelişme­sine karşıdırlar. Sol militaristlere güvenerek varsayımlar yürütmek arzusundadırlar. Bugün bile, hem de devrimci bir savaş içinde bu­lunduğumuz halde, zaman zaman, köylerde sınıf mücadelesine baş­lamamız gerektiğini söyleyenlere rast geldiğimiz oluyor.* Tarımsal reform diye birşey olmamalı, diyorlar. Peking’in ele geçirilmesi bek­lenmelidir, diyorlar. Tarım reformunu [ancak] ondan sonra yapa­bileceğimizi ileri sürüyorlar.** Fakat Kuzey Harekâtı diye birşey ortada yoktur, Peking’in ele geçirilmesi de söz konusu değildir. Gö­rülüyor ki, sorun Kuzey Harekâtı değil, devrimin toplumsal taba­nının yoğunlaştırılıp pekiştirilmesidir; Komünist Partisi’nin eylem plânını saptaması gereken de zaten budur. Kuomintang’ı ve dev­rimci hükümeti devrimin yoğunlaştırılmasını sağlayacak herşevde. destekleriz. Bunu önleyecek her politikaya da karşı çıkacağız.

Sîzlerden ve sizlerin aracılığı ile de bütün Komünist Partisi’n- den hayaller peşinde koşmamanızı istiyorum. Önünüzde çok ağır bir görev bulunmaktadır: devrimin geleceğini güvenliğe kavuştur mak için, tüm Çin’e devrimi yaymanız için devrimin toplumsal ta ­banını yoğunlaştırmalısınız.

Şimdi de sıra, Kuomintang ile ilişkilerimiz konusundaki son de­rece önemli soruna geldi. Bugün öyle bir aşamadayız ki, Kuomin­tang ile olan ilişkilerimiz yüzünden. Kuomintang’m izlediği sivaset-

* Kuzey Harekâtı üzerindeki tartışmalarda Ç ’en Tu-hsiu'mın söylevinde olduğu gibi. [M .N.R.]

*♦ \V a n g (, in g -ıv e i 'ı ı in saptığı b irç o k k o n u ş m a l a r d a olduğu gibi. [M .N .R .]

ten ötürü biz de sorumluluk yüklenmekteyiz. Fakat, iktidardan pa­yımıza düşeni almadıkça sorumluluktan da pay alamayız. Komünist Partisi, Kuomintang’m küçük-burjuva siyasetini kayıtsız şartsız des­teklememek zorundadır. Sol-Kanat Kuomintang’ı destekleyişimiz, aynı blok içinde bulunuşumuz, herşeyi Kuomintang kararlaştırır, biz de Kuomintang ile her konuda görüş birliğinde bulunuruz, anla­mına gelmemelidir. Hükümeti ve Kuomintang’ı destekleyecek isek —desteklememiz dc gerekir— o zaman millî devrimin bugünü ve ge­leceği hakkmdaki bütün kararların. Komünist Partisi aracılığıyla hareket eden proletaryanın bilinçli katılması ile alınmasını isteme­miz gerekir. Şunu anlamalıyız ki, geçmişte Kuomintang ile olan ilişkilerimiz olması gerektiği şekilde olmamıştır. Komünist Partisi çoğu kere bağımsız bir güç olarak değil, bir «bağımlı» gibi hareket etmiştir. Çatı Kay-şek işinde Kuomintang gerçekten kalleşçe davran­mıştır. Bu işte Kuomintang’ın izlediği tüm siyaset, herhangi bir si- \ asal çizgiyi aşmış ve küçük-burjuva prestijinin çıkarlarınca belirlen­miştir. Komünist Partisi, Kuomintang’rn herhangi bir siyasal çiz­giyle bağlı kalmayan bu tutum unu tam olarak desteklemiştir. Sonun­da olan, Solcuların kendilerinin kim olduklarını bile unutup Sağcı­lara uymaları olmuş; Komünistler de onları izlemek durumunda kal­mışlardır. Solcular birliği parçalamaya karar verdiklerinde, Komü­nist Partisi’ne düşen, aynı kararı almak olmuştur. Bu hiç de bağım­sız bir siyaset değildir. Bu bir Komünist siyaseti değildir.

Gelecekte izleyebileceğimiz doğru bir siyasetimiz olması için, geçmişteki bu hatalarımızı göz önünde tutmalıyız. Geçmişteki hata­larla ilgilenmemizin tek nedeni, gelecekte doğru bir siyaset izleye­bilmek için onlardan alacağımız derslerin bulunmasıdır. Bundan böy­le. bizim izleyeceğimiz siyaset Kııomintang’ın alacağı hiçbir kararı post factum olarak (olaydan sonra) ne desteklemek ne dc destekle­memek yolunda olacaktır. Devrimin gelişmesini ilgilendirecek her sorunda bizim de söyleyecek kendi sözümüz olacaktır. Bir başka de­yişle, Komünist Partisi devrimde proletaryanın üstünlüğünü gerçek­leştirmek- zorundadır. Bu Kuomintang içinde bir hizip çalışması ya­parak sağlanmalıdır. Komünist Partisi’nin, bütün hükümet organla­rında ve bütün Kuomintang organlarında Merkez Komitesinin si­yasal önderliği altında ayrı hizipler kurması gerekmektedir. Böyle- ce, milli hükümetin alacağı her kararın proletaryanın ve köylü sını­fının rızası ile ve bu sınıfların nüfuzu altında kabulünün sağlanma­ması gerekir. Çeşitli karma kormteler kurulmuş bulunmaktadır. Hi­zip çalışmaları özellikle bu gibi koşullar altında çok önem kazan­maktadır. Komünistler bu tür komitelerde yer aldıkları zaman, daha önceden ve proletarya ile köylü sınıfının çıkarları açısından tespit

V19

edilmiş bulunan kendilerine özgü bir siyasete sahip olmak zorunda­dırlar. Komünistler, içlerinde yer aldıkları çok sayıda ve farklı or­ganlar voluyle. kendi siyasetlerini milli hükümete önermektedirler.

Komünistler milli hükümette iki bakanlık kabul etmişlerdir. Devlimin bugünkü aşamasında bu iki bakanlık çok büyük önem taşı­maktadır. Fakat can alıcı nokta şudur ki. Kuomintang bu iki bakanlı­ğı Komünistlere önerirken, Komünistlere yüklenecekleri sorumlu­luğa denk bir yetki vermekten kaçınmışlardır. Resmi bakımdan, yol­daşlarımızın bakan olarak atanmalarının üzerinden birkaç ay geç­miştir, fakat bu yoldaşlarımız bugün bile kendi bakanlıklarını ör­gütleyebilecek yetkiden yoksun bulunmaktadırlar. İnsan öyle bir izlenim ediniyor ki, adeta Komünistlerin bakanlıklara atanmaları sırf propaganda amacıyla olmuştur. Bu yoldaşların gerçekten iş gör­memeleri için gereken bütün koşullar hazırlanmıştır. Öteki bakan­lıkların hepsine, bir bakanlık için gereken ne varsa verilmiştir: bü t­çe, bina, personel; fakat Komünist bakanlara hiçbir şey sağlanma­mıştır. Bu bakanların bakanlık binaları bile yoktur. Bu konuda du­rumu değiştirecek kararlı adımları atmaktan çekinirsek, Partimizin itibarı sarsılacak, küçük-burjuva politikasının günah keçisi durumu­na düşecektir. Köylülerin ve işçilerin gösterecekleri huzursuzluklar karşısında, Kuomintang şöyle diyecektir: «iyi ama, biz ne yapalım? İşçilerin ve köylülerin durumları ile ilgilenecek bakanlıkların başı­na iki Komünist getirdik. Eğer bu bakanlar birşey yapmıyorlarsa, biz değil, bu iki Komünist bakan kabahatlidir.» Komünist Partisi bu iki bakanlığına yalnızca biçimsel olarak değil, fakat pratik yönden de yetki verilmesini istemelidir. Komünist Bakanlar, millî devrimin kendi tarım ve iş politikasını etkin bir şekilde uygulamaya aktara­bilmek üzere gerçek olanaklara kavuşturulmalıdır.

Malî soi un da Kuomintang ile olan ilişkilerimizin çerçevesi için­dedir. Bu noktada da, küçiik-burjuvazi bir panik havası yaratmakta ve mali güçlüklerden söz ederek şamata etmektedir. Bu panik havası­nın anlamı açıktır. Proletarya ve köylülerden, mali güçlükleri yenme­si için millî hükümete yardım etmeleri istenmektedir. Bunun ardın­daki anlam ise, kütlelerin kendilerini her türlü fedakârlığa hazırla­maları, fakat istiyecekleıi şeyler için her ne hal olursa olsun, bir bas­kıda bulunmamalarıdır. Komünist Partisi, mali güçlüklerin gideril­mesinde de devrimci yöntemler getirmek zorundadır. İşçi sınıfından beniik-disiplini göstermesini istemekle yetinilmemelidir. Bu, temelde­ki sorunu çözmeyecektir. Proletarya bir yandan kendi kendini disip­line sokmaya ve emperyalizme karşı mücadeleyi ağırdan tutmaya razı olurken, bir yandan da malî güçlüklerin zengin burjuvazinin vergilendirilmesi ve tarım devri minin uygulanması, [yani] topra­

920

ğa el konulmasıyla çözülmesi gerektiğini açıkça söylemek zorunda­dır. Bu yolla, devlet gelirleri arttırılmış, köylülerin yaşama düzeyi yükseltilmiş, ticaret geliştirilmiş, dolayısıyla da küçük burjuvazi­nin içinde bulunduğu ekonomik durumun güçlükleri hafifletilmişn'acaktr. Mali güçlükler için, bu, gerçekten radikal b;r çözüm yolu olacaktır.

Bu konuda tehlike çanlarım çalmak gerekmektedir. Mali güç­lüklerden söz ederek —belki de bu bilinçsizce yapılmaktadır— işçiler çok fazla baskı altında tutulm akta |ve hiçbir şey İşleyemeyecek duru­ma sokul makta] dır. İşçi sınıfının kendi kendini disipline sokmasını sağlıyacağız diye, çeşitli işçi sınıfı kuruluşlarının çıkardıkları bazı talim at ve aldıkları kararlar tek kelimeyle çirkin olmaktadır. Ücret­lerinin yükseltilmesini istedikleri için, işçiler devrim mahkemele­rine sevkedilmekte ve hüküm giymektedirler. Hupeh Eyaletindeki İşçi Federasyonu kapitalizme karşı açılan mücadelenin durdurulm a­sını emretmiş bulunmaktadır. Proletaryaya, «Ordularımız Peking’i fethe giderken üsleri zayıf düşürmemek için» emperyalist baskıla­rına karşı gösterdiği dirençten vazgeçmesi emredilmektedir. Bunlar düpedüz masaldan ibaret şeylerdir.

Küçük-buıjuvazi devrimden korkmaktadır. Bu nedenle, bir pa­nik havası yaratmakta, işçi sınıfım bir geri çekilme siyasetine razı etmek amacıyla, emperyalistlerin müdahalesi hemen kapının ağzın­daymış gibi ortalığı telaşa vermektedir. Bu, küçük-burjuva teslimi­yetçiliğinin işçi sınıfına aşılanması elemektir. Komünist Partisi işçi sınıfını bu tehlikeden kurtarm alıdır. Devrimin bundan sonraki aşa­ması devrimci demokratik b ir iktidar kuracaktır. Bu iktidarın ku­rulabilmesi, ancak, işçilerin ve köylülerin çıkarlarının savunulma­sı esası ile mümkün olacaktır. Bir başka deyişle, devrimci-demokra- tik bir iktidar, ancajs. devrimin temelini yoğunlaştırmakla yaratıla­bilir. Soruıı, sınıf mücadelesini şiddetlendirip şiddetlendirmememiz ge­rektiği sorunu değildir. Smıf mücadelesi zaten kendi başına şiddetlen­mektedir. İşçilere ve köylülere karşı bir sınıf savaşı açılmış bulun­maktadır. Bugün önümüzde yalnızca iki yol vardır: ya bu savaşa girmek ve muzaffer olmak, ya da yenilgiye boyun eğmek. Somut olarak söyleyecek olursak, devrimci, demokratik bir iktidar kurmak için, proletaryanın, köylülerin, ve şehirli küçük burjuvazinin de­mokratik diktatörlüğünü kurmak için şu esaslai'a göre çalışmak durumundayı z:

Herşeydeıı önce ve herşeyin temelinde — tarım devrimi.ikinci olarak, devrimin [kendilerine] kazandırdıklarını savun­

maları için köylü sınıfının silahlandırılması.

Üçüncü olarak, köylerdeki feodal beylerin iktidarını yıkmak için köylük yerlerde halk yönetiminin kurulması.

Dördüncü olarak, demokratik diktatörlüğün gerçekleştirilmesin­de kullanılabilecek bir devlet mekanizmasının kurulması.

Beşinci olarak, militaristleri devrimciliğe döndürerek değil, fa­kat sağlam toplumsal, bir temele dayanan devrimci bir ordu yarata­rak bir devrim ordusunun kurulması.

Devrim, kendi gelişmesinin bir sonucu olarak, şimdi bütün bu işleri başarmak görevini yüklenmiş bulunmaktadır.

Biitün bu görevleri yerine getirecek olan da proletaryadır. Bu yolu izlemek yüzünden, küçük-burjuvazi ile devrimci ittifakımızı zayıflatacak değiliz. Tersine, bu ittifakımızı daha' da güçlendirece­ğiz. İşte ancak bu koşullar altında küçük-burjuvazi devrimci müca­deleye etkin bir şekilde katılacaktır. Küçük-burjuvaziyi bu yola gir­meye itmezsek, yan çizmeye başlayacak, devrime ihanet edecek ve karşı-devrimin saflarına geçecektir.

Şn içinde bulunduğumuz aşamada, proletaryanın üstünlüğü ar­tık soyut bir teori olmaktan çıkmıştır. Proletaryanın üstünlüğü ya­şayan bir gerçek olmuştur'. Ve Çin devriminin geleceği, zaten hepsi de ondan yana olan objektif güçlere değil, fakat proletaryanın dev­rime önderlik etme işindeki sübjektif yeteneğine bağlı bulunmak­tadır.

30 NİSAN 1927

ÇİN DEVRİMİNİN GELİŞME OLANAKLARI VE NİTELİĞİ*

Komünist Enternasyonal delegasyonu, Komünist Enternasyo­nal İcra Komitesinin Yedinci Tam-Katılmalı Toplantısında Çin dev­rimi ve uluslararası durumla ilgili sorunlarda tesbit ettiği tezler hakkında bir özet raporu sunmak arzusundadır.

Komünist Enternasyonal, Çin devriminin geçmişi ve gelişme yolu üzerinde, bu sorunları dünj^a devrimci hareketiyle ilgili sorun­lardan ayırmaksızın çözümlemeler yaptığı için, Çin devriminin ge­lişme olanakları konusunda açık bir görüşe varmak ve Çin Komii-

* M .N . Rov’tın, Komünist Enternasyonal Yürütme Kurulunun Yedinci Tam - Katılmak Toplantısı Tezleri hakkında Çin Komünist Partisi Beşinci Kongresine sun­duğu rapor.

<222

nıst Partisi’ne devrimin gelişmesine ilişkin somut görevler önerebil­mek fırsatını bulmuştur.

Komünist Enternasyonal delegasyonunun. Çin Komünist Parti si Beşinci Kongresinin incelemesine sunduğu bu tezler, yalnızca Çin’in durumu, hakkında değil, uluslararası durum hakkında da çok dikkatli şekilde yapılan çözümlemelerin sonucu olarak hazırlanmış bulunmaktadır.

Komintern İcra Komitesinin Yedinci Genişletilmiş Tam-Katıl- malı Olurumu çok önemli olmuş, dünya çapında önem taşıyan bir dizi sorun üzerine kararlar burada tartışılmış ve alınmıştır: S.S.C.B’ nin uluslararası ve ülke-içi durumu. İngiltere’deki genel grev ve madencilerin lokavtı ve Çin devriminin durumu. Önemi yönünden denebilir ki, bu tam-katılmalı toplantı bir dünya kongresine denk olmuştur.

Tam-katılmalı [İcra Komitesi] toplantısında dünya devriminin gelişmesine ilişkin çok sayıda sorun tartışılmıştır. Bu sorunlar için­de. Çin devriminin gelişmesi, niteliği ve olanakları en önemli sorun­lardan birini teşkil etmiştir. Bütün bu sorunların tartışılmasında, kapitalist dünyanın istikrarı temel sorunu üzerinde yapılan doğru bir değerlendirme herşeyin belirleyicisi olmuştur. Dünya ekonomi­sinin kapitalist bir temel üzerinde istikrar kazanması mümkün mü­dür? Bu sorun çok ayrıntılı olarak gözden geçirilmiştir. Kapitalizmin istikrar kazanması sorunu, şu içinde bulunduğumuz dönemde de, tüm dünya politikası sorunları içinde en önemlisi ve öteki sorunları etkileyecek olanıdır. Kapitalist dünyanın içinde bulunduğu duru­mun tam ve doğru şekilde anlaşılıp değerlendirilmesi, yalnızca kapi­talist ülkelerdeki Komünist Partilerinin taktiklerini belirlemek için değil. Çin devriminin gelişme olanaklarını ve niteliğini anlamak için de gereklidir.

Geçtiğimiz soıı birkaç yıl boyunca, kapitalizmin istikrara kavuş­turulması sorunu oldukça belirsizlik gösteren hatta bulanıklık için­de kalmış bir sorundu. Dünya Savaşım izleyen dönem [I.Dünya Sa­vaşı] cok* yoğuıı devrimci hai'eketlerin başlamasına tanık olmuştur. Dünya, dört-bir yanından patlak veren devrimlerin çalkantıları için­de kalıvermiştir. Ardarda birçok Avrupa ülkesinde, hele yenik dü­şen ülkelerde, devrim bir olupbitti niteliğini almıştır. Öte yandan, sömürge durumundaki ülkelerde çok kuvvetli bir ulusal kurtuluş hareketi başlamıştır. Bu dönem, bir dünya devrimi dönemi olarak değerlendirilmiştir. Komünist Enternasyonalin taktikleri de. prole­taryayı kapitalizme hücuma, bu yolla kapitalizmi devirip sosyaliz­mi kurmaya yöneltmek amacını gütmüştür.

Ne var ki. bu dönem dünya devrimi için ardarda yenilgilerle

923

sona ermiştir. Dönemi kesin olarak kapatan olay ise, 1923 Ekim’in- deki Alman devriminin uğradığı acı yenilgidir. Belli başlı ülkeler­den epeycesiııde devrimci hareketin uğradığı bu geçici yenilginin bir sonucu da, kapitalizmin istikrar kazanmak için gayrete gelmesi olmuştur. Devrimci hareketin taşkın görünümünün kalmaması, or­taya, kapitalizmin henüz son sözünü söylemediği, dünyanın hâlâ bugün bile kapitalist bir sistem çerçevesi içinde gelişebileceği teori­sinin çıkmasına yol açmıştır. Sosval-deınokrat liderler işte bu tes­limiyetçilik ve kadercilik teorilerinin çığırtkanları olarak meydana çıkmışlardır. Hatta öyle ki. sosyal demokrasinin ileri sürdüğüne gö­re, dünyanın ekonomik gelişmesi bugün bile kapitalizme ihtiyaç gös­termekte; beklenen gelişme ancak kapitalist 'îiretiın örgütlenmesi çatısı altında mümkün görünmektedir.

Alman devriminin uğradığı yenilgiyi izleyen tepki döneminde, bu teori Komünist partilerin safları içinde bile bazı öğelerin mora-l.tıi yıkmıştır. Kapitalizm, toplumun ekonomik ve kültürel geliş­mesini engelleyen kesinlikle gerici bir kuvvet olduğu zaman, sos­yalizmin acilen kurulması uğruna mücadeleye girişmek gerekli ve kaçınılmazdır. Fakat kapitalizmin hâla istikrara kavuşturulabilmesi mümkünse ve kapitalist üretim ilkelerinin ve yöntemlerinin uygu­lanması dünyanın istenen gelişmesini sağlayabilecek gibi görünü­yorsa. o zaman, kapitalizme karşı harekete geçmek proletarya için bir görev olmaktan çıkmaktadır. Bu takdirde, devrimci proletarya için doğru olan taktik dolaysız bir saldın değil, fakat kendi güçle­rini at ttırmak, müttefik kazanmak ve uygun bir zamanda başlatıla­cak olan sonul mücadele için hazırlanmaktır. Kapitalizmin istikra­ra kavuşması konusundaki sosyal demokrat teorinin özü. .sonunda, şuna varmaktadır: kapitalizm ilerici bir rol oynamava devam e t­mektedir* — dünya gelişimi için kapitalizm hâlâ gereklidir. Bir barka deyişle, dünya hâlâ bir burjuva devrimi dönemini yaşamaktadır. Kısacası, dünya, hâlâ, amacı sosyalizmi kurmak olan proleter devrim aşamasına ulaşmış değildir.

Dünyanın bugünkü durumu hakkında ileri sürülen bu görüş- icı deki bulanıklık karşısında, Komintern, kapitalizmin günümüzde­ki durumunu doğru ve tam bir şekilde anlayıp değerlendirebilmek için bu mesele üzerinde geniş çözümlemelerde bulunmayı gerekli Şörmüştüı. Dünyanın ekonomik durumu hakkında kapsamlı bir bi­limsel çözümlemeden sonra. Komintern İcra Komitesi Yedinci Tam

* Kendi iç çelişkileri yüzünden, kapitalizmin kendisi gelişecek ve böylece, kapi­talizmin karşıtı olan sosyalizm i kuracak sosyal güçlerin oluşm asını ve yeterli güce erişmesini sağlayacak, anlamında.

924

Katılman toplantısında kapitalizmin geçici bir istikrara eriştiği ka bul edilmiş, fakat aynı zamanda da, kapitalizmin dünya ekonomisi­nin gelişmesine hâlâ yararlı olabileceğini savunan teorinin eleştiril­meden bırakılmaması gerektiği görüşüne varılmıştır. Ne var ki. olayların da ortaya koyduğu gibi, burjuvazi devrim güçlerini geri püskürtmeyi başarmış ve bu sayede, kapitalizmi istikrara kavuştu- rabılecek koşullan hazırlamayı bilmiştir. Kapitalizmin kendi duru­munu güçlendirebılmesi, ancak, anavatan ülkelerde işçi sınıfının yaşama düzeyini düşürmek ve sömürgelerde bağımsızlık hareketle­rini bastırmak yoluyla mümkün olabilir. Bir başka deyişle, kapita­lizmi istikrara kavuşturmak için girişilecek teşebbüsler, ister iste­mez, iç pazarların tahribine ve sömürge savaşlarına varmak, dolayı­sıyla dış pazarı da daraltmak zorundadır-. Böylesi bir istikrarın as­lında ne denli zayıf olduğu açıkça görülmektedir. Kapitalizmin bu­günkü istikrarı, burjuvazinin geçici zaferinin bir sonucundan baş­ka birşey değildir.

Kapitalizmin istikrar kazandığını gösteren olgular şunlardır:1. Paranın dolaşımında düzelme: Başlıca kapitalist ülkeler bir

enflâsyon dönemi yaşamışlardır. Paranın, görülür şekilde, değeri kalmamıştır. Bütün bir kredi sistemi yıkılmıştır. Bu durum şimdi değişmiş bulunmaktadır. Birçok ülkede, para istikrara kavuşmuş­tur. Banknot değeri yeniden düzeltilmiştir.

2. Üıetim hacminde büyüme: Savaştan hemen sonra, sanayi bir depresyona girmiş ve istihdam yetersizliğine yol açmıştı. Bugün, bu duıum da değişmiştir. Kapitalist ülkelerden çoğunda üretim hac­minde büyüme görülmektedir.

3. Ticaretin gelişmesi: Sanayiin büyümesi, neticede, ticaretin de gelişmesini sağlamıştır. Geçen yıl, dış ticaret hacimleri belirli b ir artış göstermiştir.

Bütün bu faktörler kapitalizmin durumunda bir gelişme oldu­ğunu ortaya koymaktadır.

Fakat, öte yandan, kapitalizmin bugün kazandığı istikrarın ge­çiciliğini ortaya koyan olgular da vardır; başlıcaları:

1. Sanayi ve ticaretteki gelişmenin düzgün ve kararlı olmayışı.2. Üretim araçları ile fiilî üretim hacmi arasında önemli bir

oransızlığın bulunuşu. Sanayiin gelişmesi, savaş sırasında ve savaş­tan sonraki dönemde çok büyük bir artış kaydeden üretim araç­larındaki gelişmeye denk düşmemektedir.

3. Britanya İmparatorluğu’ndaki gerileme.4. Fransa’da kapitalizmin gerilemesi. Depresyon sırasında ve

savuş-sonrası bunalımında Fransa nispeten daha iyi bir durumday­dı. Ticaretteki depresyonla birlikte ortaya çıkmış bulunan kronik

925

istihdam yetersizliğinin bütün kapitalist ülkeler için söz konusu ol­duğu günlerde, Fransa’da işsizlik bilinmiyordu bile. Almanya’yı, kötürüm bırakan Versailles antlaşmasının bir sonucu olarak, Fran­sa birinci-sımf bir kapitalist ülke olup çıkmıştı. Bugünkü durumda ise. durmadan büyüyen işsizlik ve malî enflâsyonun işaret ettiği üze­re Fransa da bir bunalım dönemine girmiştir.

5. Büyük kapitalist zenginliğin varolduğu tek ülke Amerika’­dır. Fakat hu ülkede bile, depresyon ve bunalım işaretleri görülür hale gelmiştir.

6. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğimdeki devasa ekono­mik gelişme.

7. Çinde’deki. emperyalizmi can evinden vuracak olan, millî- devrimci hareket.

Geçici bir istikrar dönemine rağmen, kapitalizmin bunalımı de­vam etmektedir. Geçici istikrar, genel düşüş ve gerileme eğrisi içinde kısa bir duralamadan başka birşey değildir. Bugünkü bu­nalımın ise son derece özel bir doğası vardır. Bu, aynı anda hem fazla-üretim yüzünden hem de üretim-noksam yüzünden oluşan bir bunalımdır. Ticaretin genişletilmesi için üretimin arttırılması ge­rekmektedir. Aksi takdirde, istikrar sağlama girişimleri boşa çıka­caktır. Fakat fiilî üretim hacmini endüstri araçlarının üretim kapa­sitesinin düzeyine çıkarmanın bir yolu bulunamamaktadır. Bu ne­denle, üretimdeki nispî artışa rağmen, iiretim-noksanı bunalımı de­vam etmektedir. Öte yandan, üretimdeki bu artış nispi bir artış ol­duğu halde ortada bir de fazla-üretim bunalımı bulunmaktadır.

Savaşın ve sanayideki «rasyonalizasyon»un [«akan-şerit» siste­minin] sonucu olarak, iç pazarın satın alma gücü önemli derecede azalmıştır. Kapitalist «rasyonalizasyon» ücretleri indirmekte ve iş­sizlik yaratmaktadır. Kapitalizmin istikrara kavuşturulması pazarla­dın tahjribi pahasına gerçekleştirilmektedir. İstikrar yöntemlerin­den biri işçi sınıfının ücretlerine karşı sermayenin giriştiği saldırı­dır. Bu yöntem iç pazarın satın alma gücünü kısmaktadır. Sonuç olarak, yeni pazarlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bugün 1914 Dünya Savaşma yol açan duruma dönmekteyiz. Günümüzdeki dünyanın durumu için en belirgin özellik bu pazar yarışıdır. Artmakta olan rekabet yüzünden, dünya yeni bir savaşın tehdidi karşısındadır ve bu savaş geçen savaştan çok daha ıstıraplı ve yıkıcı olacağa ben­zemektedir'.

Sömürge ülkelerdeki halkların ayaklamşı ise öte yandan, de­nizaşırı pazarlar yaratma olanağını azaltmaktadır. Gerçekten de sömürge ülkelerden pek çoğunda bu pazar olanağı hemen hemen kalmamış gibidir Bu ülkelerden bazılarında, pazar olanağının kal-

mayışı kronik sömürge savaşları yüzünden olmuştur. Öteki ülkeler­de büyük ölçüde pazar olanağının kalmayışının nedeni, yerli sana­yinin gelişmesidir. Daha başka ülkelerde ise — bunların tipik örne­ği Çin’dir- emperyalizmin hegemonyasına karşı çok ciddî bir teh­dit oluşmaktadır.

Bugün içinde bulunduğumuz durumda, dünya kapitalizminin istikrara kavuşturulması içiıı şu koşullar gerekli görünmektedir:

1. Anavatan ülkelerde proletaryanın yaşama düzeyini daha da düşürmek — yani, iş pazarın daha da gerilemesi.

2. Sömürgelerdeki pazarların muhafazası ve bu sömürge pazar­larının daha da geliştirilmesi. Bu. sömürgelerdeki ayaklanmaların başarılı b ir şekilde bastırılmasını gerektirmektedir. Fakat sömürge ve yarı-sömiirge ülkelerden bazılarında ulusal kurtuluş hareketleri öylesine derin kök salmışlardır ki, bu hareketler ancak çok uzun yıllat sürecek olan askerî eylemlerle bastırılabilecek duruma gelmiş­lerdir. Bu, özellikle Çin için söz konusudur. Bununla beraber, sö­mürge ülkelerde sömürgeci devletlerin hegemonyasını sürdürmek için gerekli olan bu çıkarcı savaşlar sömürge ticaretini yıkmakta ve bu yüzden de emperyalizmin temellerini zayıflatmaktadır.

Sonuç olarak, görülüyor ki, kapitalizmin iktikrara kavuşturul­ması için gerekli olan şartlar, ancak, kapitalizmin istikrara kavuş­turulması için çok lüzumlu olan pazarların tahribi pahasına oluş­turulabilmektedir. Bundan çıkan sonuç, kapitalizmin sağlam bir şekilde istikrara kavuşturulabilmesinin imkânsız olduğudur. Sömür­ge ülkeleıde olduğu kadar kapitalist ülkelerde de devrimin gelişme olanağı ancak, dünyanın bugünkü durumu hakkında yapılacak böy­le bir değerlendirmenin ışığı altında açıklık kazanmaktadır. Bu de­ğerlendirmeyle Komünist Enternasyonal, Çin devriminin gelişmesin­de belirli bazı politika çizgilerini ortaya koyma olanağı bulmuştur.

Günümüzün objektif uluslararası koşulları altında. Çin devrimi kapitalizmin yıkılıp ortadan kaldırılmasında dev bir güç haline ge- ecek şekilde gelişecektir. Çin devrimi, kapitalizmin durumunu sağ­

lamlaştırmasına karşı duran en güçlü faktörlerden biridir.,. ^ om nterrı *n Yedinci Tam-Katılmalı Kurultayunda saptanan

Ç inin Durumu Hakkında Tezler dünya durumu üzerine yapılan sıradan bir çözümlemeyle çıkarılmış değildir. Komünist Enternas­yonal sömürge sorununu 1920’deki İkinci Kongre’nin günlerindeki halinden itibaren ele almış ve sömürge devrimi konusunu 1920’lerden bugüne doğru geliştirerek değerlendirme yoluna gitmiştir. Çin dev­riminin kapitalist-olmayan bir gelişme olanağı taşıdığı.’ İkinci Koııg- lede, sömürgelerin kapitalist-olmayan gelişme olanaklarına işaret ederken bizzat Yoldaş Lenin tarafından ortaya konulmuştur. Ka­

pitalizmin gerileme döneminde sömürgelerde oluşan devrimci hare ketler, esas itibarıyla, antikapitalist bir güçtür, Sömürgelerdeki dev­rimci hareket kapitalizmi alaşağı etmeye yarayacak bir araçtır.

İlk olarak, sömürge devriminin önderliği yerli {tuzemnaia) bur­juvaziye aittir. Sömürge devriminin tek amacı emperyalizmi yenmek ve alaşağı etmek değildir. Sömürge devrimini bekleyen bir görev daha vardır — ülkedeki feodalizmin tasfiye edilmesi. Sömürge dev­rimi emperyalizm ile yerü burjuvazi arasındaki çelişkiden meyda­na gelmekte; aynı zamanda da, objektif olarak antifeodal bir güç rolü yüklenmektedir. Sonuç olarak, sömürge devrimi bir burjuva devrimi niteliği kazanmış olmaktadır.

Komünist Enternasyonalin İkinci Kongresinde saptanan tezler­de, sömürge devrimi bir burjuva devrimi olarak ele alınmıştır. Fa­kat, aynı zamanda. Kongrede yaptığı konuşmada. Yoldaş Lenin ka- pitalist-olmayan bir gelişme olanağına da işaret etmiştir. Tezlerde de Lenin’in konuşmasında da, sömürgelerdeki kurtuluş hareketlerinin, sömürgelerde kapitalizmin gelişmesini sağlayacak şartlan yarata­rak düpedüz bir burjuva devrimine varmalarının kaçınılmaz oldu ğuna dair birşey söylenmiş değildir. İkinci Kongre günlerinden bu yana, sömürge devrimlerinden ve özellikle Çin devriminden edini­len tecrübeler göstermiştir ki. devrimci hareketin gelişme sürecin­de millî burjuvazi devrimden sapmakta, devrime karşı cephe a l­makta; devrim bu sürecin sonuna dek burjuvazinin önderliği altında kalmamaktadır. Burjuvazinin önder kaldığı ülkelerde, devrim m ah­volmakta, antiemperyalist mücadele gücünü yitirmekte, ve bu rju ­vazi emperyalizmle uzlaşmaktadır. Sömürgelerdeki devrimin geliş­mesi ister istemez burjuvazinin Önderliğini aşmakta, devrimin ön­derliği burjuva-olmayan öğeleıin eline geçmektedir. Burjuvazi ön­derlik yaptığı bir sömürge devrimini feodalizme karşı yönelttiği zaman, bunu feodalizmin kapitalizmin gelişmesine zararlı müdaha­lelerde bulunduğu noktaya kadar sürdürmekte ve bu işe de kapi talizmin geliştirilmesi uğruna katlanmaktadır. Fakat bir sömürge devriminde burjuva öğelerle değil de. çok daha devrimci bir sınıf eliyle feodalizmin tasfiyesi işi tamamlanmışsa, o zaman, feodaliz­min ortadan kaldırılması kapitalizmin kurulması amacıyla olmaktan çıkmaktadır. Artık bu durumda devrim bu dar çerçeveyi de aşmış olmaktadır. Devrim feodalizmi ortadan kaldırıncaya kadar objektif niteliği bakımından bir burjuva devrimi olarak kalmaya devam e t­mektedir. Fakat yarattığı sonuçlar kapitalizmin kurulması noktasını aşar. Devrim, o noktada kapitalist-olmayaııbir gelişme dönemine ge çişin yolunu açmış olur. Bu yol ise. düpedüz sosyalizme çıkar.

îşte bu temel düşüncelerledir ki. Komünist Enternasyonal. Çin

devrimi için kapitalist-olmayan bir gelişme çizgisi önerebilmektedir. Çin devriminin gelişme sürecinde, olaylar Komünist Enternasyo­n a lin bu çözümlemesinin doğruluğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. Gelecek hakkındaki bu çözümlemenin doğru çıkması nasıl mümkün olmuştur? Bir bütün olarak dünyanın bugünkü durumu hakkında yapılan değerlendirmenin doğru ve açık bir değerlendirme oluşu bunu kolayca mümkün kılmıştır.

Kapitalizmin istikrar kazanması için gerekli koşullardan biri de sömürge devrimlerinuı bastırılmasıdır demiştik. Bu işi gerçekleştirmek için, emperyalizm, bundun böyle, sömürgelerdeki eski müttefiklerine güvenecek ve onlarla yetinebilecek durumda değildir. Geçmişte, sö­mürge ülkelerdeki emperyalist devletler, bir yandan gerici, feodal öğelerden destek bulmuş (Çin’de bunların ortaya çıkış şekli mili­tarizmdir), bir yandan da, geniş halk kütlelerinin edilgin (pasif) tu ­tumundan yararlanarak bu ülkelerdeki varlıklarım sürdürmüşler­dir. Bunlardan birincisi emperyalizm için etkin (aktif) bir destek yerine geçmiştir. Gerçi, feodal öğelerin kendi varlıkları da emperya­list yönetimin devamına bağlı bulunduğundan, bunlar emperyaliz­min etkin müttefikleri olmuşlardır. İkincisi [geniş halk kütleleri] ise, emperyalist sömürüye karşı ayaklanmadığı sürece edilgin bir öğe olarak kalmıştır. Ulusal kurtuluş hareketinin gelişmesi bu küt­lelerin genişleyip yayılan devrimci mücadelede yeralmalarmı gerek­tirmiştir. Emperyalizm kendisini halk kütlelerinin ayaklanması yü­zünden bir tehlike ile karşı karşıya bulmadığı sürece, feodal öğelerin desteği yetmiştir. Bununla beraber, son yıllarda emperyalizm için Çin’deki yönetimini salt feodal-militarist öğelere dayanan bir teme­le dayanarak sürdürmek gitgide daha güç olmaya başlamıştır. Mil- lî-devrimci ordunun Yangtze Vadisinde kuzeyli militaristleri ezici bir yenilgiye uğratabilmiş olması da bunu açıkça ortaya koymuş­tur. Bu nedenle emperyalizm sömürge ülkelerdeki toplumsal taba­nını genişletmek istemektedir. Bu durum emperyalizm ile burjuva­zinin yukarı tabakası arasında bir uzlaşma olanağı hazırlam akta­dır. ‘ ,

Devrimin çok büyük bir gelişme göstermesi sonunda, devrim, burjuva önderliğinin dar kalıpları içinde kalamayacak duruma gel­miştir. Burjuvazi bu durumun yarattığı tehlikenin kokusunu al­mıştır. Devrim hareketinin, kapitalizmin gelişmesi için gerekli ko­şulların hazırlanması ile sınırlı kalmayacağından korkan burjuvazi devrimin daha ileri noktalara varacağından ürkmektedir. Öte yan­dan da. sömürgeci olarak yaptığı sömürünün devamını sağlama bağ­lamak için, emperyalizmin yerli burjuvaziye verdiği- bazı ödünler (tavizler), sömürge burjuvazisinin, emperyalizmle işbirliği yaptığı

929

takdirde, kendi [kapitalist] gelişmesinin hâlâ mümkün olabileceğini sanmasına yol açmaktadır. Burjuvazinin kendisi emperyalist yöneti­mi altında da gelişebilir. Bu düşünceyledir ki, millî burjuvazi dev­rim in amacını dar bir çerçeve içinde tutm aya ve devrimi emper­yalizmle pazarlığa oturtmaya çalışmaktadır. Böyle yapmakla, burju­vazi millî devrime ihanet etmekte; karşı-devrim saflarma katılm ak­ta, emperyalizmle birleşik cephe kurmakta ve devrimi yıkmak için kendisini kullandırmaya gönüllü bir araç haline gelmektedir. İşte bu aşama noktasında, devrimin önderliği emperyalizm tarafından sö­m ürülen ve bu nedenle, emperyalizmle uzlaşması için hiçbir ne­den bulunmayan, sonuç olarak da, emperyalizmin tam olarak yıkıl­masını ve ülkenin radikal şekilde demokratlaştırılmasını kendisi için yararlı bulan sınıfların eline geçmektedir.

Burjuvazinin devrimin önderliğinden çekilmesi ve devrimin önderliğinin çok daha devrimci sınıflara — küçük-burjuvazi, köylü sınıfı ve proletarya blokuna— aktarılmış olması, Çin devriminin dün­ya devriminin ayrılmaz bir parçası olmasına yol açmıştır. Burjuvazi­nin önderliği altında kalsaydı, millî devrim vara vara emperyalizmle yapılacak bir uzlaşmaya varacaktı. Çin de, kapitalizmin gelişmesine ve istikrar kazanmasına yarayan bir üs durumunda kalacaktı. Ne var ki, Çin devrimi bugün, Çin’de kapitalizmin gelişmesine yararlı ol­mamakla da kalmayıp, sosyalizmin kuruluşuna varacak bir siyasal iktidarı oluşturma yönünde ilerlemektedir.

Böylece, Çin devrimi dünya devriminin ayrılmaz bir parçası olmaktadır. İçinde bulunduğumuz şu dönemde, Çin devrimi, açıkça söylemek gerekirse, dünya devrim mücadelesinin en önemli ve en önde gelen bölümüdür. Daha bugünden bile, Çin devrimi dünya pro­letaryasına sosyalizm uğruna giriştiği mücadelede sadece dolaylı yar­dımcı olmaktan çıkmış bulunmaktadır. Çin devrimi, artık, bütün bir dünyada sosyalizm uğruna açılmış mücadelenin dolaysız bir aracı durumuna gelmiştir. Bu böyle olduğu için de, Çin’e karşı emper­yalistlerin b ir müdahalede bulunmaları olasılığı gerçek b ir tehlike halini almaktadır. Çin devriminin, devrimci-demokratik sınıflar blc* kunun yönetimi altında göstereceği gelişme, dünya kapitalizmini sağ­lamlaştırma çabalarına karşı en güçlü engeli teşkil edecektir. Bu nedenle, emperyalizm Çin devrimini yıkıp yok etmek için elindeki bütün kuvvetleri seferber etmiş bulunmaktadır. Bununla beraber, uluslararası durum hakkında yaptığımız değerlendirmeden vardı­ğımız sonuç odur ki, emperyalizmin bu iş için göstereceği bütün ça­balar boşa çıkacaktır. Bir emperyalist müdahalesi tehlikesi mev­cuttur. Bunu önlemek için tedbirler almak gerektir. Fakat şurası da bilinmelidir ki, emperyalistlerin girişecekleri bir müdahale ile

930

Çin devrimini bastırmak mümkün olmayacaktır. Günümüzde ulus­lararası durum un temel özelliği, karşılıklı rekabet ve sömürgeler­deki pazarlar için yapılan mücadeledir. Herşeyden çok, kapitalizm bugün yeni pazarlara ihtiyaç duymaktadır. Çin’e yapılacak bir mü­dahale bu âcil ihtiyacın karşılanmasını engelleyecektir. Emperyaliz­min, Çin devrimini yoketmek için girişeceği askeri bir müdahale, kapitalizmin anavatanı olan ülkelerdeki durumu için son derece yıkıcı olacaktır. Çin devrimini yuketme teşebbüsleri, kapitalizmin anavatanı olan ülkelerde ortadan kalkmasına yol açacaktır. Emper­yalizm, Çin üzerinde fazla uzun sürecek b ir ekonomik ablukaya bile cesaret edemez; çünkü böyle birşey, iki yüzü de keskin bir kılıç gibi olacaktır. Ekonomik bir abluka, emperyalizmin çıkarları açısından, Çin için olduğu kadar emperyalizm için de zararlı ola­caktır. Kaldı ki, vaktiyle de bir devrimin (Rus devrimi sırasında) ekonomik bir ablukaya karşı dirençte nasıl yetenekli olabileceği ortaya konulmuş bulunmaktadır. İçinde bulunduğumuz dönemde, kapitalizmin kendi özvarlığınm bile yeni pazarlar bulmaktaki yete­neğine bağlı bulunduğu bir sırada —Çin aklın almayacağı kadar önemli bir pazardır— uzun sürecek bir ekonomik abluka, emperya­lizmi, Çin’i bir pazar olarak kullanma olanağından da edecektir. Bu ise, emperyalizm için çok zararlı olacaktır.

Üstelik, silâhlı bir müdahale veya uzun süreli bir ekonomik ab­luka, çeşitli emperyalist devletler arasındaki rekabetin ve iç çelişki­lerin yoğunlaşmasına yol açacaktır. Çin’de bugün önemli m iktarlar­da sermaye yatırımı yapmış bulunan bir veya birkaç emperyalist devlet, kendi çıkarlarının korunması için, Çin’deki kayıtsız-şartsız siyasal egemenliklerini sürdürmek isterlerken, öteki emperyalist devletler de kendileri için daha büyük ticaret olanağı hazırlayacak yeni koşulların oluşumunu isteyebileceklerdir. Emperyalist devletle­rin herbirinin içinde bile çelişkiler bulunmaktadır. Burjuvazinin bir kesimi, yani, mali çevreler ve bankerler, sermaye yatırımlarının savunulması için, Çin’de savaşmaktan yanadır; sınaî burjuvazisi ise, savaş fikrine -katılmamakta, Çin’le ticareti sürdürebilmek için ba­rıştan yana çıkmaktadır. Bu koşullar altında, Çin’e emperyalistle­rin b ir müdahalede bulunması tehlikesi yakın bir ihtimal olarak görünmemektedir. Emperyalizm, Çin'e karşı açacağı bir savaşın ge­reksiz bir lüks olacağını bildiği gibi, uzun süreli b ir ekonomik ab­lukanın da emperyalizm için katlanılmaz birşey olacağının farkın­dadır. Bu nedenle, emperyalizm bir çeşit göz korkutma siyaseti iz­lemektedir. Emperyalizm bilmektedir ki, kısa zaman içinde millî hü­kümeti yıldırabilir ve boyun eğmeye zorlayabilirse, duruma kendisi hâkim olacaktır. Fakat millî-devrimci hükümet belirli bir süre ken­

931

dine hâkim olur da yılgınlık göstermezse, o zaman emperyalizm izlediği siyaseti değiştirmek zorunda kalacaktır. Kısacası, emperya­lizmin müdahalede bulunması bir tehlike olarak mevcuttur, fakat bu, bugün ileri sürüldüğü şekilde, değişik koşullar altında söz ko­nusu olan bir tehlikedir. Bu nedenle, gerçek tehlike, emperyalizmin millî hükümetin moralini çökertme politikasındadır.

Emperyalizmin izlediği politikanın temel ilkesi, Çin devrimin- de önderliğin, devrimi emperyalizmle uzlaşmaya itebilecek ve bu yolla Çin’de kapitalizmin gelişmesi için gerekli koşulların oluşu­munu gerçekleştirebilecek toplumsal sınıfların eline geçmesini sağ­lamaktır. Fakat bugüne kadar miilî-devrimci hükümeti, b ir bütün halinde, burjuvazinin önderliğine boyun eğdirmek mümkün olma iniştir. Bunun üzerine burjuvazinin önderliği altında, emperyalizm tarafından desteklenen ve esinlendirilen ikinci bir cephenin oluştu­rulması amacıyla millî devrimci hükümette b ir parçalanma yarat­mak yoluna gidilmiştir. Emperyalizm konusunda gerçek tehlike işte bu noktada yatmaktadır. Devrimin gelecekteki gelişmesi için esas tehlike budur. Bu tehlikeye karşı tek güvence proletaryanın üstün­lüğü altında devrimin geliştirilmesi ve yoğunlaştırılmasıdır. Prole­tarya, köylü sınıfı, ve kentsel küçük-burjuvazinin devrimci-demok- ratik ittifakınca yönetilen devrimin, feodal-burjuva sınıfların top­lumsal tabanlarına karşı kesin bir saldırıya girişmesi gerekmek­tedir.

Şimdi de, sınıfsal kuvvetlerin ülke içindeki durumları açısın­dan, Çin devriminin göstereceği olanaklar sorununa dönelim. Her ne kadar, devrimi geniş ölçüde belirleyen uluslararası durumsa da, esas itibarıyla devrimin gelişmesi söz konusu ülkedeki mevcut smıi ilişkilerine uygun düşmek zorundadır. Bu konuda bakılmak gere­ken nokta, burjuvazinin, bugünkü sınıfların sıralanışında emperya­lizme ve feodalizme karşı açılan mücadeleye önderlik etme yetene­ğinde olup olmadığıdır. Bunun için de, Çin devriminin kapitalist-ol- mayan bir gelişme olanağının mekanik bir anlayışla mı, yoksa ül­kedeki mevcut objektif koşulların sonucu olarak mı kavranması gerektiği saptanmalıdır.

Çin toplumu, geniş ölçüde, feodal bir yapıya sahiptir. Nüfusun ezici çoğunluğu köylerde yaşamaktadır. Kentsel nüfus sadece kü­çük bir azınlık teşkil etmektedir. Ulusal ekonomi hâlâ geniş ölçüde, feodal ve yarrfeodal ilişkilerin egemenliği altındadır. Çin toplumu- nun bu geri kalmışlığı ve cansızlığı da, geniş ölçüde, emperyalizmin zararlı etkilerinin bir sonucudur. Emperyalizm, Çin toplumunu ge­lişmemiş ve güçsüz bir toplum olarak tutm uştur. Çin halkı bugün emperyalizme karşı bir mücadeleye girişmişse, bunun nedeni, Çin

toplumundaki bugünkü sosyo-ekonomik ilişkilerde radikal bir deği­şikliğin ancak bu ilişkilerin temel nedeninin —emperyalizmin— or­tadan kaldırılması ile mümkün olacağının anlaşılmasıdır. Çin dev- riminin, içinde bulunduğumuz şu dönemde görevi feodalizmi ortadan kaldırmak ve ekonomik güçlerin özgürce gelişmesi için gerekli koşul­ları yaratmaktır. Bu görev, Batı ülkelerinden bir çoğunda burju­vazi tarafından yerine getirilmiştir. Burjuva devrimi kapitalist ge­lişmenin koşullarını yaratmıştır. Çin’de bunun böyle olmayacağını söylerken dayanılacak bir temel var mıdır? Yani, devrimin b ir bur­juva devrimi olmayacağı ve kapitalizmin gelişmesi için gerekli ko­şulların oluşumuna yönelmeyeceği söylenebilir mi?

Bu soruya cevap vermek için, Çin burjuvazisinin durumunun çözümlenmesi gerekir. Çin burjuvazisi zayıf ve gelişmemiştir. Bur­juvazinin ekonomik bakımdan nispeten daha gelişmiş olan kesimi, yani Compradores ve bankerler grubu emperyalizmle çok yakın bir işbirliği içindedir. Burjuvazinin bu kesimi anti-emperyalist mü­cadeleye hiçbir zaman katılmayacaktır. Bağımsız bir endüstriyel bur­juvazi ise, hemen hemen hiç yoktur, çok güçsüzdür. Köylü sınıfına, feodalizme karşı mücadelede önderlik yapacak durumda değildir.

Avrupa burjuvazisinin tersine, Çin burjuvazisi kolgücüne da­yanan sanayinin gelişmesinin bir ürünü olarak oluşmuş değildir. Çin burjuvazisinin kolgücü sanayiine dayanan temelleri emperyalizmin müdahaleleri yüzünden yıkılmıştır. Çin burjuvazisi, herşeyden çok, toprak sahipleri sınıfından çıkmıştır ve bugün bile feodal tabaka larla çok yakın bağlantılar içinde bulunmaktadır. Hatta küçük-bur juvazinin aydın kesimi (intelligentsia) bile feodal toprak sahipliği sistemi ile çok yakın bağıntılar içindedir. Bu nedenle, yalnızca bur­juvazi, değil küçük-burjuva aydın kesiminin belli bir bölümü bile, Çin devriminin toplumsal ereği olan feodalizmin ortadan kaldırıl­ması dâvasına katılmaya objektif olarak yeteneksiz olduğu gibi, süb­jektif olarak bu dâvaya düşmandır da.

Anti-emperyalist mücadelenin gelişiminin şu döneminde, bu mücadele ile feodalizme karşı yürütülmekte olan mücadele üst üs­te çakışmaktadır. Bu nedenle, burjuvazinin emperyalizme karşı açı­lan mücadeleyi sürdürebilme yeteneği kalmamıştır.

Devrimin toplumsal ereği —feodalizmin alaşağı edilmesi— devri­min anti-emperyalist niteliğiyle çok yakından ilintilidir. Çin halkı emperyalizme karşı döğtişmek zorundadır. Fakat, emperyalist yöne­timin bir sonucu olarak, bütün ulusal ekonomi hâlâ feodal ilişkilerin boyunduruğu altında bulunmaktadır. Burjuvazi ve küçük-burjuva aydınlar kesiminin bir bölümü, bir yandan Çin toplumunun feodal yapısının bütünleyici bir parçasını teşkil ederken, bir yandan da

933

feodal ekonomiyle öylesine karşılıklı bağlantı içindedir ki, bu iki­sinin, emperyalizme karşı devrimci bir mücadeleyi yönetecek güç­leri yoktur. Çünkü, emperyalizme karşı açılacak kararlı bir müca­delenin, ister istemez, feodalizme ve feodalizmin siyasal görünümü­ne karşı çıkması kaçınılmazdır.

Emperyalizmin gerçekten ortadan kaldırılması ve kesin olarak devrilmesi, ancak burjuvazinin feodal desteğinin (opora) zayıfla­tılması ile mümkün olacaktır. Burjuvazi, kendi düşüşüne varacak bir devrime önderlik edemez. Olaylar da bu teorik ilkenin doğruluğunu ortaya koymuştur. Burjuvazi devrimci cepheye ihanet etmiş [ve] devrime sırt dönmüştür, çünkü devrimin emperyalizme karşı giriş­tiği kavganın sonu dosdoğru feodalizmin ortadan kaldırılmasına var­maktadır. Komünist Enternasyonalin tezlerinde, içinde bulunduğu­muz dönemde, Çin devriminin herşeyden önce bir tarım devrimi ol­duğunun bu denli açıklıkla ortaya konulmasının da nedeni budur. Kendi kökenlerini, toplumsal bağıntıları ve ekonomik çıkarları yü­zünden, burjuvazi ve küçük-burjuva aydınlar kesiminin bir bölü­mü tarım devrimine karşı çıkmaktadırlar. Bunlar devrime önder­lik edecek durumda değildirler, bu nedenle de, devrime karşı çık­maya mecburdurlar. Bu sınıflar devrim yolundan çekilmişler ve ob­jektif olarak emperyalizmin bir aracı durumuna düşmeyi kabullen­mişlerdir. Çin devriminin niteliğini değiştirmek, Çin devrimini ka- pitalist-olmayan çizgideki objektif gelişme olanağından koparıp ayır­mak için emperyalizmin giriştiği teşebbüslerde emperyalizm hesap­larında hep bu hain iki sınıfa güvenmekte ve um ut bağlamaktadır. Bu yüzden, üçüncü b ir partinin, bir burjuva-milliyetçi partinin, sahte b ir milliyetçilik bayrağının gölgesine sığınarak ortaya çıkmak olasılığı vardır. Bu şu demektir ki. burjuvazi ile proletarya arasın­da bir egemenlik mücadelesi olacaktır.

Çin devriminin önünde iki olanak bulunmaktadır. Birisi, burju- va-demokratik çizgide bir gelişmeyi işaret etmektedir. Bu olanağın anlamı emperyalist malî sermayenin hegemonyası altında kapitalist bir sermaye dönemine geçilmesidir; bu olanak Çin’in kapitalizmin istikrara kavuşturulmasında bir araç derekesine düşürülmesi de­mektir. Bu olanak, Çin devriminin yenilgisi demektir. Objektif ko­şullar, ulus çapındakiler de uluslararası çaptaki objektif koşullar da, böyle bir gelişme olanağım fazla olası kılmamaktadır. Fakat sübjek­tif yönden, emperyalizm ve gerici sınıflar, millî burjuvazi de dahil, emperyalist bir müdahale olasılığı ve Çin devriminin yenilgiye uğ­ratılması olanağını desteklemektedir.

İkinci olanak kapitalist-olmayan gelişme yoludur. Ülke-içi sınıf kuvvetleri gibi uluslararası durum da bu olanak yönünde eğilim

934

taşımaktadır. Kuomintang, milli-devrimci hükümet ve Komünist Partisi bu olanak tarafından yaratılmış sübjektif kuvvetlerdir.

Millî hükümet, devrimci-demokratik sınıfların siyasal ve askeri organıdır. Komünist Partisi ise işçilerin ve köylülerin çıkarlarının savunucusudur ve onların çıkarlarını dile getirmektedir.

Çin’dekine benzer bir devrimin gelişimi insanlık tarihinde ilk kez olmaktadır. Dünyanın hiçbir yerinde devrim Çin’deki devrime benzer şekilde gelişme göstermemiştir. Çin devrimi yeni bir dev­rim türü olduğu için de, ortaya yeni tü r bir devrimci devlet çıkara­caktır. Devrim, küçük burjuvazi, köylü sınıfı ve proletaryadan ku­rulu bir blokun önderliği altında olacağı için, bu dönemin devrim­ci devleti bir sınıf devleti olmayacaktır. Bu devlet bir küçük-burju- vazi devleti, fakat, ayrıca da, devrimci bir küçük-burjuvazi devleti olacaktır. İnsanlık tarihinde devrimci olmuş bir küçük-burjuvazi devleti görülmüş şey değildir; Çin’de ise, yine de, anti-emperyalist niteliğinden ötürü bu devrimci bir devlet olacaktır. Komünist P ar­tisi millî-devrimci hükümete katılmaktadır, çünkü bu hükümet dev­rimci bir devletin hükümetidir. Bu reformist bir koalisyon değildir. Devrimin bugünkü aşamasında, mücadele içindeki üstünlük proletar­yaya aittir ve proletarya devlet mekanizmasını üstünlük elde e t­mekte bir araç olarak kullanmak için millî-devrimci hükümete ka­tılmaktadır.

Devrim bugün bile hâlâ bir sınıflar koalisyonundan destek al­dığı ve salt proleter bir nitelik taşımadığı için, proletarya bu dev­rimin tek önderi olamaz. Fakat koalisyon içinde en önemli, başat öğe proletarya olduğu gibi, bu koalisyon içindeki blokun izleyeceği politikayı belirleyecek de proletarya olacaktır. Komünist Partisi proletaryanın partisidir ve sosyalizm uğruna savaşmaktadır. Fakat dosdoğru sosyalizme varacak olan bu mücadeleye katılan başka sı­nıflar da vardır; proleter olmadıkları için, bu sınıflar proletaryanın partisine katılamazlar. Bugün bu sınıfların katıldıkları ve dosdoğru sosyalizm mücadelesine varacak olan şimdiki mücadele de proletar­yanın mücadelesidir. Bu nedenle, proletarya bu mücadeleye katıl­makta ve mücadelenin gelişme çizgisini sosyalizm yönüne yönelt­mek için mücadeleye rehberlik etmektedir.

Devrimin bugünkü aşamasında Komünist Partisi ile Kuomin­tang arasındaki ilişkileri belirleyen bu düşüncelerdir. Devrimin ge­lişmesi, Kuomintang’ı, burjuvazinin ve hatta feodal öğelerin başat faktör olduğu bir sınıflar koalisyonu olmaktan çıkarmış ve demok­ratik diktatörlüğün bir organı kılmıştır. Bir başka deyişle, Kuomin­tang bugünkü toplumsal bileşimi içinde, proletaryanın egemenliği­nin uygulamaya aktarıldığı bir araç durumuna gelmiştir. Kuomin

935

tang’a katılan üç sınıf, Çin devriminin kapitalist-olmayan yolda ge­lişmesinden yararı olan sınıflardır, çünkü kapitalizm bu üç sınıfın hepsini de sömürmekte ve baskısı altında bırakmaktadır. Araların­daki fark şudur ki, proletaryanın sosyalizm uğruna açtığı mücade­le bilinçli bir mücadele olduğu halde, öteki iki sınıf —köylü sınıfı ile burjuvazi— her ne kadar objektif yönden aynı amacı güdüyor­larsa da. bu mücadeleye bilinçli olarak katılmış değillerdir.

Burjuvazinin önderliği altında, bu aynı iki sınıfın, yani köylü­lerle küçük-burjuvazinin, kapitalizmin gelişmesi için bir araç ha­line gelmiş olmaları da mümkündür. Devrimin gelişmesinin bir so­nucu olarak kendilerini proletaryanın üstünlüğü altında bulan bu iki sınıf, sosyalizm mücadelesinde bir faktör haline gelmişlerdir. Devrim tarafından yaratılan ve söz konusu üç sınıfa dayanan dev­let. bu nedenle tek bir sınıfın diktatörlüğü değil, fakat üç sınıfın diktatörlüğünün bir organı, demokratik diktatörlüğün bir organı­dır. Bu devlet, bir bui’juva-demokratik devlet olmadığı için, bir dik­tatörlüğü temsil etmektedir. Bu devlet bir diktatörlük olacaktır, çünkü karşı-devrimci sınıfların bastırılması için bir araç olacaktır. Diktatörlük olacaktır, çünkü bu devlet tarımsal devrimin gerçekleş­tirilmesi ve feodal sınıfların ortadan kaldırılması için bir araç ola­caktır. Diktatörlük olacaktır, çünkü yakın gelecekte büyük hacim­deki sanayiin ve kamu hizmeti gören işletmelerin millileştirilmesi yoluyla büyük burjuvaziye son verme işinde yararlanılacak bir araç olacaktır.

Toprak, büyük hacimdeki sanayi, demiryolları ve suyolları mil lîleştirilmediği takdirde Çin’in kapitalist yoldan gelişme yolunun temeline hiç el sürülmemiş: bu temel olduğu gibi bırakılmış olacak­tır. Devrimci devlet bir diktatörlük olma durumundadır, çünkü Çin’ de kapitalizmin temellerini yıkacak olan bu devlet olacaktır.

Eğer bu demokratik diktatörlük bu görevini t'erine getiremez­se, bu diktatörlüğe destek olan söz konusu sınıfların üçünün de çı­karlarına ihanet etmiş olacaktır.

Eğer bu devrimci blok, devrimin gelişme süreci ile kendi eline geçmiş bulunan diktatörlüğü yürütemezse, devrimde önderlik yeni­den burjuvazinin eline geçecek ve emperyalizmin Çin’deki varlığı adamakıllı sağlamlaşmış olacaktır. Eğer bu devlet diktatörlüğünü yü­rütmez ve burjuva-demokratik bir devlet olmak isterse, dev­rim yıkılmış, ortadan kaldırılmış olacaktır. Devrimin kapitalist-ol­mayan bir gelişme yolu izlemesini güvenceye kavuşturmak için bu diktatörlüğün kurulması gereklidir. Proletarya bilinçli olarak sos­yalizm mücadelesi yapmaktadır. Bu nedenle devrimin bu yöndeki gelişmesinde en büyük yararı olan sınıf proletaryadır. Bu diktatör­

936

lüğün ana desteği proletaryadır. Bu diktatörlük bir proleter dikta­törlüğü değil de demokratik bir diktatörlük olduğu halde, bu böy- ledir. Proletarya bu diktatörlüğün objektif anlamını gözden kaçır­mamaktadır. Bunun içeriğinde proletaryanın diktatörlüğü de var­dır. Her ne kadar bugünkü aşamada proletarya devrimi kiiçük-bur- juvazi ve köylü sınıfı ile birlikte yönetmekteyse de, diktatörlüğün nitelik değiştirmeyeceği konusunda ortada bir güvence bulunduğu­nun da farkındadır. Küçük burjuvazi ve köylü sınıfı bu blokun iki kanadmı meydana getirirken, proletarya bu blokun hem desteği hem de merkezini meydana getirmektedir. Proletarya alabildiğine sömü riilen sınıftır. Proletaryanın sosyalizm uğrunda bilinçli şekilde mü­cadele veren sınıf olmasının nedeni de budur. Öteki iki sınıfta ise. bugünkü durumda bile özel mülkiyetin tohum lan, yani gelecekte yeniden oluşabilecek kapitalizmin tohumları saklı durmaktadır. Bu iki sınıfın, proletaryanın sosyalizm uğruna yürütm ekte olduğu mü­cadeleye tam olarak katılmaları ancak bu özel mülkiyet tohum ları­nın yok edilmesi ile mümkündür.. Diktatörlüğe düşen görev, blok içindeki bu tohumları yok etmektir. Blok dışındaki yerlerde bulu­nan, Çin’in kapitalist gelişim tohumlarının kuvvet yoluyla ve bıı diktatörlük aracılığı ile yok edilmesi gerekir. Blok içinde ise, bu işin daha değişik bir görünüm içinde yapılması gerekir.

Devrimin daha sonraki gelişmeleri sırasında, proletarya kendi müttefiklerini, burjuvazinin ve köylü sınıfının içinde bulundukları sefaletten kurtulmaları için tek çıkar yolun sosyalizme geçiş oldu­ğuna inandıracaktır. Proletarya, kendi müttefiklerinin kafalarında­ki özel mülkiyet hakkı anlayışına ve bu konudaki önyargılara kar­şı mücadelede şiddet yoluna başvurmayacaktır. Fakat, toprakta özel mülkiyet esası kaldırılmadıkça tarım sorununun hiçbir şekilde çö­zülemeyeceğini pratik olarak açıkça ortaya koyacaktır Öte yandan, bütün üretim ve bölüşüm araçlarında özel mülkiyet esası ortadan kaldırılmadıkça, kapitalizmin gelişmesi olanağının, yani küçük bur­juvazinin, p ro leta^anın ve köylülerin köleliğinin sona erdirilmesi de beklenmemelidir. Bu nedenle, proletarya kendi üstünlüğünü yü­rütürken. bu devrimci-demokratik devleti hemen bir proletarya dik­tatörlüğü haline sokmadan demokratik bir diktatörlüğe dönüştür­mek durumundadır. Komünist Enternasyonalin tezlerinde, bu de­mokratik diktatörlüğün [ülkeyi] dosdoğru sosyalizm yoluna yönel­tebilip yöneltemcyeceği sorununa veya bir ara-dönem olarak bir sü­re için proletarya diktatörlüğünün gerekip gerekmeyeceği sorununa değinilmemiştir. Bu sorunun tartışması bugün değil de, gelecekteele alınsa dana iyi olacaktır sanıyorum.

Fakat bugün bile açıkça görüyoruz ki. objektif olarak, Çin dev

937

rimi için tek bir olanak vardır: kapitalist-olmayan gelişme olanağı. Bu olanağın yitirilmesi, ancak, devrimin sübjektif güçlerinin kendi üzerlerine düşen görevleri yerine getirememeleri halinde sözkonusu olacaktır. Çin devriminin kapitalist-olmayan bir yolda gelişebilme­si, Komünist Partisinin bu olanağın açıkça farkında olma ve bu ola­nağı kararlı ve ısrarlı b ir şekilde gerçekleştirebilme yeteneğine bağ­lı bulunmaktadır.

Ve gene açıktır ki, devrimin gelişimi, objektif olarak demokra­tik bir diktatörlük niteliği taşıyan bir devletin oluşumunu sağlamış­tır. Bu devrimci devlet mekanizmasının kapitalist-olmayan gelişim mücadelesini yoğunlaştırması ve sosyalizmin gerçekleştirilmesi işin­de doğru bir şekilde kullanılması hem proletaryanın hem de parti­nin sorumluluğuna düşmektedir.

Kısacası, Çin Komünist Partisi Beşinci Kongresi, Çin devrimi­nin gelişmesinde bu olanağı izlemek, mücadeleyi bu yönde gelişti­recek yeteneği göstermek durumundadır. Devrimin şimdi içinde bulunduğumuz aşamasında Komünist Partisinin esas görevi, köylü sınıfının ve kentsel küçük-burjuvazinin katılmasıyla bu devrimci bloku örgütlemek demokratik bir diktatörlük kurmak; Çin devrimi- ni kapitalist-olmayan yola yöneltmek ve millî devrimi sosyalizme varmayı amaçlayan bir sosyalizm mücadelesine dönüştürmektir.

4 Mayıs 1927

Çeviren : Ünsal OSKAY

B İ B Lİ Y OG RA F Y A

R oy'un Başlıca Yapıtları

(A b a n i M ıık h e r ji ile b ir lik te India iıı Transition (G e n e v a , 1922)(R u sç a) Ç in D e v rim i v e K o m ü n is t E n te rn a s y o n a l (M o sk o v a -L e n in g ra d , 1929)M y Experience in China (C a lc u tta , 19452)Political Letters (Z ü r ic h , 1924)R evo lu tion and C ounter-R evolu tion in China (Calcutta, 1946)

R o y Ustiine K aynaklar

T iirk çc :

H .C . d ’E n cau sse - S. S c h ra m (çev. S ev il A v c ıo ğ lu - A d il A sçıo g lu ), A sya ’d a M arksizm ve M illiyetçilik ( İ s ta n b u l : Y ö n Y a y ., 1966), s. 44-52 .

Yabancı D ille rd e :

F- B o rk e n a u , W orld C om m unism (A nn A rb o r , 19622)E .H . C a rr , The Bolshevik R evolu tion , 1917-1923 (L o n d o n , 1953), c ilt 111 S .A . D rid z o , R evolution und K ounterrevolution in China (M o sk au , 1928)X .J . E u d in - R .C . N o r th , Soviet Russia and the East (S ta n fo rd , 1957)R .C . N o r th - X .J . E u d in . M .hi.R oy's M ission to China (C a lifo rn ia . 1963)R .C . N o r th , «T he R e v o lu tio n in A s ia : M .N .R o y ,» (d er.) L . L ab ed z , Revisionism .

Essays on the H istory o f M arxist Ideas (N ew Y o rk , 1962), s. 91-100 .P ro toko ll des Zw eiten W elt-K ongresses der K om m unistischen In ternationale (Ham­

burg. 1921)B.5. S h a rm a , Political Philosophy of M .N .R o y (V erry . 1963)L .D . T ro tsk y , P roblem s of the Chinese R evolution (N e w Y o rk ,1932)W ie die chinesische■ R evo lu tio n zu G runde gerichtet w urde (B e rlin . 1928)A . W h itin g . Soviel Policies in China, 1917-1924 (N ew Y o rk , 1954)

939

M A O(1893-

M A O Z E D U N G

Ünlü Marxist kuramcı ve Çin Devriminin önderi Mao Zedung, 26 Aralık 1893'te Hunan Eyaletinin Şao Şan köyünde doğmuştur. Map, 1918'de Çangşa'daki Birinci Normal Okulu bitirmiş ve Peking’e gidip Üniversite Kütüphanesinde iş bulmuştur. (Bu Kütüphanenin müdürü, Çin'de ilk Mar­xist inceleme gruplarını kuran Li Tacao’ydu.) Mao, 4 Mayıs 1919'da Çin'de başlayan, Paris Barış Konferansının Şantung'u Japonya'ya verme kararını protesto hareketinin fikirlerini yaymak için H sisn g -Ç iang P'ingi-lun adlı bir dergi kurmuş, yerel derebeylere ve Japonlara karşı öğrencileri ör­gütlemeye girişmiş, daha başka bir takım edebi ve siyasal akımlara karış­mıştır, 1920'de Hunan’da bir komünist grup kurarak işçi haıreketine gi­ren Mao, ertesi yılın Temmuz ayında Çin Komünist Partisi'nin Şanghay’da toplanan Birinci Kongresine Katılmış, Ekim ayında da Partinin Hunan Eya­leti Sekreteri olmuştur. 1923 Haziranında toplanan Üçüncü KongredeParti Merkez Komitesine seçilmiştir. Çin Komünistleri o sırada Komintern' in teşvikiyle milliyetçi ve cumhuriyetçi Kuomintang’la güçbirliği yapıyor­lardı, Mao da bu örgütün Şanghay dalında önemli bir görev almıştı. Fa­kat 1925 Mayısında bu işinden ayrılarak Hunan’daki köylü hareketini örgütlemeye başlamış, sonra 1927 başlarında yeniden Hunan'a giderek ünlü araştırma raporunu hazırlamıştır. Aynı yılın Eylülünde çıkan bir ayaklanmaya önderlik etmek üzere, Mao. Parti tarafından Çangşa'ya gön derilmiş, başarısızlığa uğrayınca, kalan kuvvetleriyle Çingkang dağlarına sığınarak orada üslenmiştir. 1928 Nisanında Çu Teh kuvvetleriyle birleşıo «Çin Dördüncü işçi ve Köylü Kızıl Ordusu»nu meydana getirmiş ve kendi­si de bu birliğin Siyasal Komiseri olmuştur.

Özellikle, 1930'lardan itibaren, Mao’nun hayat hikâyesi Çin Devrimi­nin tarihinden ayrılamaz. Nitekim, 1931 Kasım ayında Juiçin’de toplanan Bütün-Çin Sovyet Kongresi, Çin Sovyet Cumhuriyeti’m ilân etmiş ve Mao’yu Başkan seçmiştir. Ertesi yıl Nisanında, bu Geçici Merkezî Hükü­met Çin’i istilâya girişen Japonya'ya karşı savaş açmıştır. Bu sırada Ku­omintang kuvvetlerinin başında bulunan Çang Kayşek ise, Japonlarla si­lâh bırakışıp Komünistleri ezmeye kalkışmıştır. Bu baskı sonucunda, Çin Komünistleri, 1934 Ekiminde kuzeybatıya doğru «Uzun Yürüyüşse başla­mışlardır. Vürüyüş çok zor koşullar altında geçmiş, aralarında Mao'nun karısı da bulurun birçoklan dayanamayıp yollarda can vermişlerdir. Mao, 1935 başlarında ÇKP Politbürosunun özel bir toplantısında Parti Merkez Komitesinin başına getirilmiştir. Önderliği altındaki ilk Kızıl Ordu birlikleri o güz Çensi eyaletine ulaşmışlar ve Yenan’ı kendilerine merkez yapmışlardır. 1936 Ağustosunda ÇKP Kuommtang’a Japonya’ya karşı iş­birliği yapmayı teklif etmiş, takat Komintern’in de hâlâ desteklediği Çang

943

Kayşek buna yanaşmamıştır Nihayet, o yılın sonunda Çang'ı kendi birlik­leri Siajı'da tutuklamışlar ve Mao, işbirliğini kabul etmesi şartıyla Çang'ı serbest bıraktırmış. Böylelikle, 1937 Temmuzunda Çin'e karşı yeniden Japon saldırısı başlayınca Kuomintang kuvvetleri Komünistlerle birleşmiş­lerdir. Çin Sovyet Cumhuriyeti yerel bir yönetim örgütü haline getirilmiş, Çin Kızıl Ordusu da genel ordunun bir parçası olmuştun. Bu koalisyon çeşitli aşamalardan geçmiş, iki taraf kâh düşmanla kâh kendi aralarında döğüş- muşieröir. ikinci Dünya Savaşı sona ererken, yine kendi aralarında sava­şıyorlardı. 1946 Ocağında General Marshall'ın aracılığıyla yapılan ateş-kes anlaşması, Temmuzdıa yine bozulmuş ve bu kere geniş çaplı iç savaş ye­niden başlamıştır. 1939 Ocağında Peking’i, Nisanında Nanking'i ele geçi­ren Komünistier Ekimde Çin Halk Cumhuriyetinin kurulduğunu ilân etmiş­ler, Kasımda da milliyetçi hükümet Formoza adasına taşınmıştır. Bun­dan sonra. Mao Sovyetler Birliğiyle önemli bir anlaşma yapmış, Kore sava­şına gönüllüler göndermiştir. Aslında, Stallıı'le hiçbir zaman iyi geçlne- memiş olmakla birlikte, 1956 Nisanında onun aleyhine açılan kampanyayı onaylamamıştır. 1957 Kasımında Moskova’da, bundan böyle Doğu Rüzgâ­rının Batı Rüzgârını bastıracağını söylemiştir.

Mao. Stalin’den sonraki Sovyet önderlerini «Kapitalist ülkelerle banş içinde birlikte yaşama» politikalarından ötürü, revizyonizme sapmış olmakla suçlarken, onlar da Mao'nun Çin’de giriştiği, «İleriye Büyük Atılış», «Ke­sintisiz Devrim» ve «Halk Komünleri Yoluyla Komünizme Ulaşma» diye sloganlaştırıian hareketleri yanlış zamansız sol aşırılıklar diye kınamış­lardır. 1960’larda önce Afrika, Asya ve Latin Amerika halklarının antl-em- peryalist devrimci mücadelelerini destekleyen Mao, böylelikle Üçüncü Dün­yanın rehberi olarak ortaya çıkmış, sonra daha da ileri giderek bütün dün­ya komünizminde siyasal ve ideolojik üstünlük tekelini savunmuştur. Son yıllarda giriştiği «Küitür Devrimi»yle, kendi fikirlerinin Çin'de daha iyi an­laşılması ve Parti örgütünün her zaman geniş h?Jk kütlelerince dolaysız olarak denetlenmesini sağlamak istemiştir. Bu hareket, Çin’in dışında da, özellikle öğencilerin kurumsal siyaset çerçevesinin ötesindeki siyasal mu­halefet biçimlerinin oluşmaşını etkilemiştir.

Mao'nun bugün en çok, azgelişmiş ülkelerde ulusal demokratik dev­rim ve dünya stratejisiyle ilgili görüşlerinin üstünde durulmaktadır. Az­gelişmiş ülkelerde sömürüden kurtulmak için, köylüleri, işçileri, küçük bur­juvaziyi ve aydınları tek bir devrimci parti içinde birleştiren bir politikanın (Yeni Demokrasi veya Halk Demokrasisi) izlenmesini salık veren Mao, Sovyet­ler Birliği bir nükleer savaş tehlikesini göze alamazken, onların bu tutumunun emperyalistlere karşı verilen devri mci ulusal kurtuluş savaşlarını engellemek anlamına geldiğini söylemektedir. Kendisinin siyasal düşünüş tarihi bakı­mından. Marxist geleneğe en büyük katkısı ise, bu öğretideki «şehirli en­düstri işçisinin önderliği» kavramına karşılık, «köylülerin devrimci gü- cü»nü önermesi ve onların kendi alanlarında bir hayli bağımsız hareket et me yeteneğine sahip olduklarını kabul etmesidir.

944

PARTİMİZİN TARİHİNDEKİ BAZI MESELELER HAKKINDAKARAR'

20 Nisan 1945'te, Çın Komünist Partisi Altıncı Merkez Komite­sinin Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantısında alınmıştır.

i

1

1921’de doğuşundan bu yana Çin Komünist Partisi. Marxizm-Le- ninizm evrensel gerçeğini Çin devriminin somut pratiği ile bütünle­me ilkesini bütün çalışmalarında kılavuz ilke yapmıştır; Mao Ze­dung yoldaşın Çin devrimi üzerindeki teorisi ve pratiği bu bütünleş­meyi temsil eder. Partimizin kurulması ile birlikte, Çin devriminde derhal yeni bir aşamaya. Mao Zedung yoldaşın işaret ettiği gibi ye- ni-demokratik devrim aşamasına geçildi. Yirmidört yıllık Yeni De­mokrasi mücadelesi boyunca (1921’den 1945’e kadar-), üç tarihî dö­nem, yani, Birinci Büyük Devrim. Toprak Devrimi ve Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı dönemleri boyunca Partimiz, geniş halk yı­ğınlarının, düşmanlarına yani emperyalizme ve feodalizme karşı gi­riştiği son derece çetin ve zorlu devrimci mücadelelere şaşmaz bir şekilde önderlik etmiş, büyük başarılar ve zengin tecrübeler kazan­mıştır. Parti, mücadelenin akışı içinde kendi önderini, Mao Zedung yoldaşı ortaya çıkarmıştır. Çin proletaryasını ve Çin halkım temsil eden Mao Zedung Yoldaş, insan zekâsının doruğu olan Marxizm-Le- ninizm bilimsel teorisini Çin’e, kitlelerin çoğunluğunu köylülüğün meydana getirdiği, âcil görevin emperyalizme ve feodalizme karşı savaşmak olduğu, geniş bir yarı-feodal, yarı-sömürge ülkeye; çok ge­niş toprağa ve muazzam bir nüfusa sahip olan ve koşullarının son derece karmaşık ve mücadelelerin son derece zorlu olduğu bir ülke­ye yaratıcı b ir biçimde uygulamış, Lenin’in ve Stalin’in sömürgeler ve yarı-sömürgeler meselesi üzerindeki teorilerini ve Stalin’in Çin devrimi üzhrindeki teorisini parlak bir biçimde geliştirmiştir.

Ancak doğru Marxist-Leninist çizgiye sıkıca bağlı kalmak ve bu çizgiye karşı çıkan bütün yanlış fikirlere karşı muzaffer b ir mücade­le vermek suretiyledir ki, Parti, bu üç dönemde büyük başarılar ka­zanmış, bugünkü benzeri görülmemiş ideolojik,, politik ve örgütsel dayanışma ve birliğe ulaşmış. 100.000,000’a yakın nüfusuyla Çin’in

* « R e so lu tio n o n C e r ta in Q u e s tio n s in th e H is to ry o f O u r P a rty ,» Selected W orks of M ao Tse-tung (P e k in g : F ro e ig n L an g u ag es P re ss , 1965), C i l t I I I , s. 177-225. A ç ık ­layıcı dipnotları, ç i ı ı basım ını d ü z e n le y e n le r ta ra f ın d a n v e rilm iş tir .

945

Kurtarılmış Bölgelerine ve 1.000.000’luk bir orduya önderlik eden ve 1.200.000’den fazla üyesi bulunan bugünkü büyük devrimci güç ha­line gelmiş, ve Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı nda ve kurtuluş dâvasında bütün ulusun ağırlık merkezi olmuştur.

II

Komünist Enternasyonal tarafından doğru olarak yönetilen ve Çin Komünist Partisi’nin doğru önderliği tarafından etkilenen, ile­riye yöneltilen ve örgütlendirilen Çin halkının büyük anti-emperya- list ve anti-fecdal devrimi, Çin’de yeni demokratik devrimin ilk dö­neminde, 1921’den 1927’ye kadar ve özellikle 1924’ten 1927’ye kadar hızla ilerledi ve büyük zaferler kazandı. Bu büyük devrimde, Çin Komünist Partisi’nin tüm üyeleri muazzam bir devrimci çalışma yü­rüttüler; işçi, gençlik ve köylü hareketlerini bütün ülkede geliştir­diler; Kuomintang’ın yeniden örgütlenmesine ve Milli Devrimci Or­du’nun kurulmasına yardım ettiler ve bu çalışmaları ilerlettiler; Do­ğu Harekâtı’nın* ve kuzey Seferi’nin siyasal belkemiğini meyda­na getirdiler; emperyalizme ve feodalizme karşı ulus çapında veri­len büyük mücadeleye önderlik ettiler ve böylelikle Çin devrim ta­rihinin en şanlı bir bölümünü yazdılar. Ne var ki, bu devrim yenil giyle sonuçlandı, çünkü o zaman müttefikimiz olan Kuomintang içindeki gericiler kliği 1927’de devrime ihanet etti; çünkü emperya­listlerle gerici Kuomintang kliğinin birleşik güçleri o zaman bizim gücümüzden fazlaydı; ve çünkü Partimizde, Çen Tu-sıu tarafından temsil edilen Sağ ideoloji, bu devrimin son döneminde (altı ay sü­reyle) bir teslimiyet çizgisi haline dönüştü ve P arti’nin yönetim or­ganına hâkim oldu; bu organ komünist Enternasyonalin ve Stalin yoldaşın birçok doğru yönergesini uygulamayı, Mao Zedung yolda­şın ve öteki yoldaşların doğru görüşlerini kabul etmeyi reddetti. So­nuç olarak, Kuomintang devrime ihanet edip halka karşı âni bir sal­

* 1 9 2 4 'te D r . Sun Y at-sen . K o m ü n is t P a r tis iy le ve d e v r im c i işçi ve k ö y lü le r le ittifak k u ra ra k , k o m p ra d o r la r la to p ra k a ğ a la r ın ın , Ing iliz em p e ry a lis tle r iy le işb irli­ği h a lin d e K a n to n ’d a k a rş ı-d e v r im c i f a a liy e tle rd e b u lu n a n s ilâ h lı k u v v e ti « T ü c c a r la r K ıta s ı»m y end i. K u o m in ta n g İa K o m ü n is t P a r t is i a ra s ın d a g ü çb ir liğ i te m e li ü z e r in d e k u ru lm u ş o la n d e v r im c i o rd u . 1925 b a ş la r ın d a K a n to n ’d a n y o la ç ık tı, D o ğ u H a re k â - t ı ’n d a sa v aştı ve k ö y lü le r in d es teğ i ile Ç e n Ç iu n g -m in g ad lı sa v aşb ey in in o rd u la r ın ı yendi. D e v rim c i o rd u b u n d a n so n ra Kanton’a dönd ii v e b u ra d a m ev z ile n m iş b u lu n a n Y u n ııa n ve K v an g si sa v a şb e y le r in i b o zg u n a u ğ ra ttı. A y n ı y ılın so n b a h a r ın d a İk in c i D oğıı H a re k â t ı ’n ı y ö n e tti ve so n u n d a Ç e n Ç iu n g -m in g k u v v e tle r in i y o k e tti. K o m ü ­n is t P a r tis i ve K o m ü n is t G en ç lik B irliğ i ü y e le r in in k a h ra m a n c a ö n sa fta ç a rp ış tık la r ı b u h a re k â tla r , K v a n tu n g E y a le tin in siy a s î b ir liğ in i sağ lad ı v e K u zey S e fe ri y o lu n u açtı.

946

clırıya geçince, Parti ve halk etkili bir direniş ve örgütlemeyi başara­madılar.

1927 yılında devrimin yenilgisinden 1937’de Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı’nın başlamasına kadar geçen on yıl içinde, aşırı te­rörün karşı-devrimci hükümranlığı altında anti-emperyalizmin ve an- ti-feodalizmin yüce bayrağını birlik içinde dalgalandırmaya devam cdeıı ve işçilerden, köylülerden, askerlerden, devrimci aydınlardan ve diğer devrimcilerden oluşan geniş kitlelere büyük siyasal, askeri ve ideolojik mücadelelerde önderlik eden sadece ve sadece Çin Komü­nist Partisi oldu. Bu mücadeleler sırasında Çin Komünist Partisi Kı­zıl Ordu’yu kurdu, İşçi, Köylü ve Asker Meclisleri hükümetini kur­du, devrimci üsler kurdu, yoksul köylülere toprak dağıttı ve hem gerici Kuomintang hükümetinin saldırılarına hem de. İS Eylül 1931’ den itibaren, Japon emperyalizminin saldırısına karşı koydu. Bunun sonucunda Çin halkı, yeni demokratik devrimin millî ve sosval kur­tuluş dâvasında büyük başarılar kazandı Aynı şekilde bütün Parti, Proçkist Çen Tu-siun kliğinin. Lo Çanglung’un*. Çang Kuo-tao’nun** ve Partiyi bölmeye çalışan ve ona ihanet eden diğerlerinin karşı-dev- ıimci faaliyetlerine karşı birlik içinde mücadele etti; böylece Mar-

* L o Ç a n g -lu n g : Ç in K o m ü n is t P a r t is i 'n i ı ı ilk ü y e le r in d e n d ir . S o n ra d a n d ev rim e ih a n e t e tm iş tir . 1 9 3 1 ‘d e , P a r t i 'a in A ltın c ı M e rk e z K o m ite s i’n in D ö rd ü n c ü G e n e l T o p ­la n tıs ın ın y ap ıld ığ ı s ıra d a , Ç in d e v r im in in geleceğ i h a k k ın d a k a ra m s a r o la n L o Ç ang- lıuıg, P a r t i 'n in A ltın c ı M illî K o n g re s i 'n in ç izg is ine k a rş ı ç ık a ra k , T ro ç k is t Ç e n T u - siu k liğ in in k a rş ı-d ev rin ıc i tu tu m u n u a ç ık ç a d es tek led i. K ız ıl O rd u ’y u ve K ız ıl ü s a la n ­la r ın ı k a ra la d ı ve K o m ü n is t k a d ro la r ın a d la r ın ı Ç a n g K ay -şek ç e te s in e ih b a r e d e n b e y a n n a m e le r d a ğ ıttı. P a r t i 'n in ö n d e r lik e ttiğ i d ev rim ci m ü c a d e le y i k u n d a k la m a k için Süzde « O lağ an ü stü D u ru m M e rk e z K o m ite s i..n i. «İk inci D erece E y a le t K o m ite le r i» n i. " İk in c i D e re c e Bölge K o m ite le rin n i ve « S en d ik a la rd a Tkinci D erece P a r t i F ra k s iy o n ­la r ım ı k u rd u ve P a r ti iç inde b ö lü cü fa a liy e tle rd e b u lu n d u . L o Ç a n g -lu n g 1931 O c a ­ğ ın d a P a r tid e n a tılm ış tır .

Ç a n g K u o -ta o . Ç in d e v r im in e d ö n e k lik e tm iş b ir k iş id ir . G e n ç y a ş ta , d e v r im ü z e r in d e k a fa y o ra ra k Ç in K o m ü n is t P a r t is i’n c k a tıld ı. P a r ti iç inde , so n ra d a n a ğ ır s u ç la r h a lin e d ö n ü şe n p ek ço k h a tâ y ap tı. B u n la rın en ö n em lis i 1 9 3 5 ’te , K ız ıl O r d u ­n u n K uzeye d o ğ ru y ü rü y ü şü n e k a rşı m u h a le fe ti ve K ız ıl O rd u 'n u n S eçu an -S ik an g s ın ır ın d a k i m illî a z ın lık b ö lg e le rin e ç e k ilm e s in i sa v u n a ra k y ap tığ ı b o z g u n c u lu k ve p a r t i ta sfiy ec i lığ ıd ır. Ç a n g K u o -ta o , b u n la ra ilâv e ten , P a r t i ’ye ve M e rk e z K o m ite s in e karsı a ç ık ç a ih a n e t e y le m le r in e g iriş ti, kcııd i sa h te m erk ez k o m ite s in i k u rd u , P a r t i­n in ve K ızıl O rd u ’n u n b irliğ in i b o zd u ve K ız ıl O rd u 'n u n D ö rd ü n c ü C e p h e O rd u ­su n u n a ğ ır k a y ıp la r v e rm esin e se b ep o ld u . M a o Z e d u n g Y o ld a ş ın vc M e rk ez K o m i- tes i’n in sa b ır lı eğ itim i sa y e s in d e D ö rd ü n c ü C e p h e O rd u su ve o n u n pek ço k k a d ­ro su k ısa su red e P a r ti M e rk ez K o m ite s i 'n in d o ğ ru ö n d e r liğ in e d ö n d ü ve b u n u iz ­leyen m ü c a d e le le rd e ç o k şe re fli b ir ro l o y n ad ı. A n c a k , y o la g e lm ez b ir k işi o ld u ğ u a n la ş ı la n Ç a n g K u o -ta o . 1938 b a h a r ın d a Ş en si-K an su -N in g s ia S ın ır B ö lgesi’n d en sa v u şa ra k K u o m in ta n g gizli po lis in e k a tıld ı.

$47

xizm-Leninizmin genel ilkeler temeli üzerinde Parti'nin birliği sağlanmış oldu. Bu on yıl içinde, P arti’nin bu genel politika­sı ve bunu uygulamak için verilen kahramanca mücadeleler, ta­mamen doğru ve gerekliydi. Sayısız Parti üyesi, halktan sayısız in­san ve Parti dışında sayısız devrimci, korkusuzca savaşarak ve ken­dilerini feda ederek, düşenlerin yerini gözlerini kırpmadan doldura­rak çeşitli cephelerde müthiş devrimci mücadeleler verdiler; cesaret­leri ve davranışları ile ulusumuzun tarihinde ölümsüzleştiler. Bütün bunlar olmadan, Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı gerçekleştirile- mezdi; veya, gerçekleştirilmiş olsa bile, bu savaşın sürdürülmesi ve zafere ulaştırılması mümkün olamazdı, çünkü o zaman belkemiği ola­rak halk savaşının zengin deneylerini bağrında toplamış olan bir Ko­münist Partisi’ne sahip olmayacaktı. Buna hiç şüphe yoktur.

Bizi özellikle sevindiren husus, bu on yıl içinde Mao Zedung yol­daş tarafından temsil edilen Partimizin; M arx’in, Eııgels’in, Lenin’in ve Stalin’in devrimci teorilerini yaratıcı bir biçimde Çin’in koşulları­na uygulamakta çok büyük ilerlemeler kaydetmiş olmasıdır. Niha­yet, Devrimci Toprak Savaşı’nm sonlarına doğru partimiz, Mao Ze­dung yoldaşın önderliğini merkez yönetim organında ve bütün P ar­ti içinde kesinlikle yerleştirdi. Bu, Çin Komünist Partisi’nin o dö­nemde kazandığı en büyük başarıydı ve şimdi de Çin halkının kur­tuluşunun en sağlam garantisidir.

Ancak, şunu da belirtmeliyiz ki, bu on yıl içinde kazandığı büyük başarıların yamsıra, Partimiz, zaman zaman bazı hatalar yaptı. Bun­ların en önemlisi, P arti’nin Altıncı Merkez Komitesi’nin 1931 Oca­ğında yapılan Dördüncü Genel Toplantısından, Merkez Komitesi Po- litbürosu’nun 1935 Ocağında yapılan genişletilmiş toplantısına (Tsun- yi Toplantısına) kadar geçen süre içinde siyasal, askeri ve örgütsel çizgilerde görülen «Sol» hatadır. Bu hata, Partimizin ve Çin devri- minin ciddî kayıplar vermesine sebep oldu.

Çin devriminin tarihi derslerini öğrenmek için, «gelecekteki ha­taları önlemek için geçmiştekilerden ders almak ve hastayı kurtar­mak için hastalığı tedavi etmek», «öndeki arabanın devrilmesinin, arkadaki araba için bir uyarma olmasını» sağlamak, Japonya’ya Kar- şl Direnme Savaşı’nda tam bir zafer uğrunda savaşmak ve Çin halkı­nın tam kurtuluşunu sağlamak üzere, ortak bir Marxist-Leninist ideoloji temeli üzerinde bütün P arti’yi ahenkli bir aile gibi, çelik gibi birleştirmek için, Çin Komünist Partisi, Altıncı Merkez Komitesi’nin Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantısı, Parti tarihinin bu on yıl içinde ortaya çıkan bazı meseleleri üzerinde ve özellikle merkezî yö­netimin Dördüncü Genel Toplantısından Tsunyi toplantısına kadar izlediği çizgi üzerinde resmî kararlar almayı yararlı ve gerekli sayar.

94S

III

1927 yılında devrimiz yenilgiye uğramasından sonra, Partimizde hem «Sol», hem de «Sağ» sapmalar ortaya çıktı.

Birinci Büyük Devrim döneminde, Çen Tu-hsiu tarafından temsil edilen b ir avuç teslimiyetçi, devrimin geleceği hakkında karamsarlığa kapıldılar ve zamanla parti tasfiyecileri (likidatörler) haline geldi­ler. Bu kişiler, gerici Troçkist tavrı benimseyerek. 1927 devriminden sonra Çin burjuvazisinin emperyalizme ve feodal güçlere galebe çal­dığını, bu sınıfın halk üzerindeki hâkimiyetinin sağlamlaşmakta ol­duğunu ve Çin toplumunun, kapitalizmin daha şimdiden hâkim oldu­ğu ve barış içinde gelişeceği bir toplum olduğunu savundular. Dola­yısıyla bu kişiler, Çin’de burjuva-demokratik devriminin tamamlan­mış olduğunu ve Çin proletaryasının «sosyalist devrimi» yapabilmek için yarım beklemesi gerektiğini ve şimdilik sadece «Bir Millî Mec­lis İçin» sloganını merkez olarak alan, sözde legal bir harekete giri­şebileceğini keyfî olarak iddia ettiler ve böylelikle devrimci hareke­ti tasfiyeye yöneldiler. Bu nedenle Parti’nin giriştiği bütün devrim­ci mücadelelere karşı çıktılar ve «serseri zorbalar hareketi» diyerek Kızıl Ordu hareketini karaladılar. Parti’nin uyarmalarına kulak ve­rip oportünist, tasfiyeci Parti aleyhtarı görüşlerini terketmeyi reddet­tikleri gibi, bir de gerici Troçkistlerle* birleşerek Parti aleyhtarı bir hizip kurdular; bunun sonucu olarak P arti’den atıldılar ve daha sonra da yozlaşarak karşı-devrimciler haline geldiler.

Öte yandan, Kuomintang’ın katliam politikası karşısında duyu­lan nefretin ve Çen Tu-siu’nun teslimiyet politikası karşısında du­yulan öfkenin arttırdığı küçük burjuva devrimci sabırsızlığı da Par tide yansımakta ve bir «Sol» duygunun hızla büyümesine yol açmak­taydı. Bu «Sol» duygu ilk olaıak, Parti Merkez Komitesi’nin 7 Ağus­tos 1927 tarihinde yapılan olağanüstü toplantısında ortaya çıktı. 7 Ağustos Toplantısı Parti tarihine olumlu bir katkıda bulundu. Çin devriminin kritik bir anında Çen Tu-siu’nun teslimiyet politikasını kararlı bir biçimde düzeltti ve bu politikaya son verdi, Toprak Devri­

* Ç in d e v r im in in 1 9 2 7 'd e yen ilg iy e u ğ ra m a s ın d a n so n ra , Ç in 'd e d e ufak, b ir T ro ç k is t ie r e ru h u ortaya ç ık tı. B u n la r Ç en T u -s iu ile ve ö tek i d ö n e k le r le e lb irliğ i ed e re k 1Q? . ' ua k ü çük b ir karşı d ev rim c i k lik m ey d a n a g e tird ile r ve K u o m in ta n g ’m d a h a o z a m a n la r b u r ju v a d e m o k ra tik d ev rim i ta m a m la d ığ ı şe k lin d e k a rş ı-d e v r im c i p ro p a g a n d a y a g ir iş lile r ve e m p e ry a lis tle r le K u o n ıin ta ı ıg 'ın h a lk a k a rş ı k u lla n d ık la r ı pis b ir a ra ç h ¡ine g e ld ile r. Ç in T ro ç k is tle r i . h a y â s ız c a K u o m in ta n g ’ın g iz li s e r ­v isine g ird ile r lk E y lü l O la y ı 'n d a n so n ra , h a in d ö n e k T ro ç k i’n in k ra liy e t Ja p o n - yas ı’n ın Ç iıı 'i istilâ e tm es in e eng e l o lu n m a m a sı y o lu n d a k i e m rin i y e r in e g e tirm e k ü ze re J.ıpo ıı gizli a ja n la r ıy la işb ir liğ in e g ıç t i le r . o n la rd a n y a rd ım a ld ıla r v e Ja p o n saldırı mı k o la y la ş tırm a y’ö n iin d c h e r tiirlil ey lem e g ir iş tile r.

949

minin ve Kuomintang gericilerinin katliamına karşı silâhlı mukave­metin genel politikasını kararlaştırdı ve Parti’yi ve kitleleri devrim­ci savaşı sürdürmeye çağırdı. Bütün bunlar doğruydu ve toplantının başlıca özelliğini oluşturuyordu. Ama toplantı, sağ hatalarla mücade­le ederken, «Sol» hatalara yolu açtı. Siyasal açıdan, o dönemde dev­rimci mevzileri koruyabilmek ve devrimci kuvvetleri plânlı şekildp biraraya getirebilmek için, farklı yerlerde farklı koşullara göre va uygun karşı-saldırıların ya da zorunlu taktik geri çekilmelerin düzen­lenmesi gerektiğini göremedi. Tersine, maceracılık ve buyuruculuk (özellikle işçilerin greve zorlanması) yönündeki eğilimlere gözyum- du ve bu eğilimleri besledi. Örgütsel açıdan, toplantı aşırı ve sekter Parti içi mücadeleleri başlattı, haksız ya da gereksiz bir şekilde, yö­netici kadroların salt işçi sınıfı kökenli olmasının önemi üzerinde dur­du ve Parti içinde hayli ciddi bir aşın-demokrasi dururrtunu ortaya çıkardı. 7 Ağustos toplantısından sonra bu «Sol» duygu, merkez yö­netim organının 1927 K asım ında yapılan genişletilmiş toplantısın­da bir «Sol» darbeci (yani maceracı) çizgi biçimini alıncaya kadar büyümeye devam etti ve Parti’nin merkez yönetim organında ilk de­fa bir «Sol» çizgiyi hâkim duruma getirdi. O zaman, darbeciler Çin Devriminin, doğası gereği sözümona, bir sürekli devrim olduğunu (de­mokratik devrimi sosyalist devrimle karıştırıyorlardı) ve Çin devrimi­nin sözde sürekli ilerleme durumunda olduğunu ileri sürdüler (1927 devriminin yenilgisini inkâr ediyorlardı). Bu yüzden, düzenli br geri çekilmeyi örgütlemeyi başaramadıkları gibi, tam tersine, devrimin yenilgisinden sonra düşmanın gücünü ve kitlelerin durumunu dik­kate almaksızın, Parti üyelerinin ve sempatizanlarının pek çoğuna, ülkenin dörtbir yanında mahalli ayaklanmalar tezgâhlamalarını em­rettiler ki, bunun en ufak bir başarı şansı yoktu. Bu siyasal macera­cılığın yanı sıra, arkadaşlara saldırma şeklinde sekter bir örgütsel politika gelişti. Ancak, daha başlangıcından itibaren Mao Zedung yol­daşın ve Beyaz bölgelerde çalışan birçok arkadaşın doğru eleştirileri­ne ve itirazlarına hedef olduğu için ve pratik çalışmada birçok kayıp­lar verilmesine yol açtığı için, bu yanlış çizginin uygulaması 1928 yılının başından itibaren birçok yerde durdurulmuş ve aynı yılın Ni­san ayına gelindiğinde (ortaya çıkışının üzerinden altı ay geçmeden) bütün ülkedeki pratik çalışmalar da fiilen sona ermişti.

Parti’nin 1928 Temmuzunda yapılan Altıncı Millî Kongresi’nin çizgisi, temelde doğruydu. Kongre, doğru olarak, Çin toplumunun yarı-sömiirge ve yarı-feodal olduğunu belirtiyor, çağdaş Çin devrimini doğuran temel çelişmelerin hiçbirinin henüz çözülmemiş olduğuna işaret ediyor ve dolayısıyla bugünkü aşamada Çin devrimini hâlâ bir burjuva demokratik devrimi olarak tanımlıyor ve bu demokratik

950

devrim için bir On Maddelik Program ' ilân ediyordu. Kongre, doğru olarak o günkü siyasal durumun iki devrim dalgası arasında bir fasıla ulduğuııu. devrimin gelişmesinin dengesiz olduğunu ve o dönemde Parti'nin genel görevinin taarruza geçmek ya da aj'aklanmalar dü­zenlemek değil, kitleleri kazanmak olduğunu belirtti. Kongre, hem Çen Tu-siu’nun sağcı çizgisini, hem de «Sol» darbeciliği reddederek iki cepheli bir mücadeleye girişti ve, kitleleri Partiye yabancılaştıran dar­beciliğin, askeri maceracılığın ve buyuruculuğun Parti içindeki en tehlikeli eğilimi meydana getirdiğini özellikle belirtti. Bütün bunla­rın belirtilmesi mutlaka gerekliydi. Ama öte yandan, Altıncı Kongre nin de eksikleri ve hatâları vardı. Kongre, ara sınıfların ikili karak­teri ve gerici güçlerin kendi aralarındaki iç çelişkiler konusunda doğ­ru değerlendirmeler ve politikalar getirmedi: ayrıca. Büyük Devri­min yenilgisinden sonra Parti’nin düzenli taktik geri çekilmelere olan ihtiyacı konusunda, köylük üs alanlarının önemi konusunda ve de­mokratik devrimin uzun süreli niteliği konusunda gerekli anlayışa da sahip değildi. 7 Ağustos Toplantısından sonra da süregelen «Sol» fi­kirlerin kökünün kazınmasını engellemiş ve sonradan beliren «Sol» fikirler yüzünden daha da şiddetlenmiş ve çok büyümüş olmalarına rağmen, bu eksiklikler ve hatâlar, Kongre’nin esas olarak doğru yön­de olduğu gerçeğini gölgeyemezler. Parti çalışmaları Kongre’den sonra bir süre için verimli oldu. Bu süre içinde Mao Zedung yoldaş, pratikte Altıncı Kongre’nin çözümleyemediği ya da yanlış çözümle­diği birçok meseleyi doğru çözümlemekle kalmadı, aynı zamanda te­oride Çin Devriminin yönelimine daha tam ve daha somut, bilimsel bir Marxist-Leninist temel sağladı. Onun rehberliğinde ve etkisi al­tında Kızıl Ordu Hareketi, zamanla ülkede önemli bir politik unsur haline geldi. Parti örgütleri ve Parti çalışmaları Beyaz bölgelerde ele belli bir ölçüde yeniden canlandırıldı.

Ama, Parti içinde hâlâ mevcut olan bazı «Sol» fikir ve politika­lar, 1929 yılının ikinci yarısında ve 1930 yılının ilk yarısında bir

* Çin Komünist Partisi'ilin 1928 Tenunuz'unda yapılan Altıncı Millî Kongresi şu On Maddelik Program'ı kabul e tti: (1) emperyalistlerin hâkimiyetinin yıkılm a­sı: (2) yabancı kapitalist işletmelere ve bankalara elkonması; (3) Çin'in birleştirilmesi ve milliyetlere kendi kaderlerini tâyin etme hakkının tanınması; (4) Kuomintang sa- vaşbevleri hükümetinin devrilmesi; (5) bir işçi, köylü ve asker meclisleri hükümeti kurulması; (6) sekiz saatlik işgününü» gerçekleştirilmesi, ücretlerin yükseltilmesi ve işsizlik sigortasıyla sosyal sigortanın konması; (7) bütün toprak ağalarının toprak­larına elkonm ası ve toprağın köylülere dağıtılması; (8) askerlerin yaşama koşullarının iyileştirilmesi, eski askerlere toprak ve iş verilmesi; (9) biitün aşırı vergilerin ve çe­şitli salmaların ilgası ve tek bir müterakkî verginin kabulü; (10) dünya proletaryasıyla. Sovyetler Birliği ile bideşilm esi.

kere daha önem kazandı. Olaylar devrim lehine döndüğü zaman da, bu temelden hareket ederek ikinci «Sol» çizgi haline dönüştü. Li Li­san'yönetimindeki Merkez Komitesi Politbüıosu, 1930 Mayıs’ında bir yanda Çang Kay-şek ile öte yanda Feng Yu-siang ve Yen Si-şan arasında savaş çıkmasından doğan şartlardan dolayı heyecana kapıla­rak, 11 Haziran’da «Yeni Devrim Dalgası ve Önce Bir Yeya Daha Fazla Eyalette Zafer Kazanmak» şeklindeki «Sol» kararı kabul etti ve bunun üzerine «Sol» çizgi merkezî yönetim organına ikinci defa hâkim oldu. Bu yanlış çizginin (Li Li-san çizgisinin) ortaya çıkması­nın birkaç nedeni vardır. Bu çizgi doğdu çünkü Li Li-san ve öteki arkadaşlar, devrimin kendi örgütsel gücünü artırarak yeterli hazırlık yapması gerektiğini göremeyip, «kitlelerin küçük değil, büyük ey­lemler istediğini» ileri sürdüler ve bu juizden, o sırada savaş ağa­ları arasında süregelen savaşların, Kızıl Ordu hareketinin ilk geliş­mesi ve Beyaz bölgelerdeki çalışmalarımızın canlandırılmasına baş­lanması ile birlikte, ülke yüzeyinde «büyük eylemler» (silâhlı ayak­lanmalar) için gerekli şartları daha o zamandan yerine getirdiğine inandılar. Bu çizgi doğdu, çünkü bu yoldaşlar Çin devriminin den­gesiz gelişmesini göremeyip, devrimci krizin ülkenin her yanında eşit olarak geliştiğini, anî ayaklanmalar için her yerde hazırlıkla­rın yapılması gerektiğini ve özellikle başlıca şehirlerin öncülüğü al­ması ve ulus çapında bir devrimci ilerleyişin merkezleri olması ge­rektiğini savundular; Mao Zedung Yoldaşın, asıl gücümüzü uzun bil süre köysel üs alanları kurmak için harcamalıyız, köylük alanlan şe­hirleri kuşatmak için kullanmalıyız ve bu üsleri ulus çapında bir devrim dalgasını ilerletmek için kullanmalıyız diyen fikrini, «baş­tanbaşa yanlış... köylü zihniyetine özgü yerellik vc tutuculuk» di­yerek karaladılar. Bu çizgi doğdu, çünkü bu yoldaşlar dünya devri­minin dengesiz gelişmesini göremeyip, Çin devriminin genel patla­masının kaçınılmaz olarak dünya devriminin genel patlayışına yol açacağım ve bu olmaksızın Çin devriminin başarıya ulaşmasının mümkün olamayacağını ileri sürdüler. Ve bu çizgi doğdu, çünkü bu yoldaşlar Çin’de burjuva demokratik devriminin U2un süreli niteli­ğini göremeyip, bir ya da birkaç eyalette zafer başlangıcının sosya­list devrime geçişin başlangıcını belirleyeceğini ileri sürdüler ve bu yüzden bir dizi zamansız, «Sol» politika tespit ettiler. Li Li-san çizgisinin önderleri, bu yanlış görüşlerle, bütün ülkede başlıca şe­hirlerde silâhlı ayaklanmalar örgütlemeyi ve Kızıl Ordu’nun tüm ü­nü bu şehirlere saldırmak için toplamayı hedef alan maceracı bir plân çizdiler. Bundan sonra da Parti’nin çeşitli yönetim organlarını. Gençlik Birliği’ni ve sendikaları kendilerine tekabül eden kademe­lerde, silâhlı ayaklanmaları hazırlamakla görevli e3dem komiteleri ha­

952

linde birleştirdiler ve böylelikle bütün günlük çalışmaları tam bir ke­sintiye uğrattılar. Bu yanlış kararların tespiti ve uygulanması sıra­sında Li Li-san Yoldaş, pek çok yoldaşın doğru eleştirilerini ve öne­rilerini reddetti, Parti içindeki sözümona «Sağ sapma»ya karşı müca­deleye ağırlık verdi ve kendi görüşlerine karşı çıkan kadrolara yanlış bir şekilde bu sloganla saldırarak Parti içi sekterliği derinleştirdi. Böylece Li Li-san çizgisi, birinci «Sol» çizgiden daha gelişmiş bir şe­kil aldı.

Ancak, P arti’de Li Li-san çizgisinin hâkimiyeti de kısa ömürlü oldu (dört aydan kısa bir süre). Bu çizginin uygulamaya konduğu heryerde Parti ve devrimci güçler kayıplara uğradığı için, kadrola­rın ve Parti üyelerinin geniş kesimleri bunun düzeltilmesini talep ettiler. Özellikle Mao Zedung Yoldaş. Li Li-san çizgisini hiçbir zaman kabul etmemiş ve gerçekten büyük bir sabırla Kızıl Ordu­nun Birinci Cephe Ordusu’nun* «Sol» hatâlarını düzeltmişti; bu­nun sonucunda Kiangsi’deki devrimci üste bulunan Kızıl Ordu, bu dönemde, kayıplara uğramak yerine, Çang Kay-şek ile Feng Yu-si- ang ve Yen Si-şan arasındaki savaşın yarattığı elverişli durumdan yararlanarak fiilen güçlendi ve düşmanın 1930 sonlarıyla 1931 baş­larında giriştiği ilk «kuşatma ve bastırma» harekâtını başarıyla yık­tı. Kızıl Ordu'nun öteki devrimci üs alanlarında bulunan kollan da, bir iki istisna dışında, benzeri sonuçlar aldı. Beyaz bölgelerde de pratik çalışmalarda bulunan birçok arkadaş, Parti’nin örgütsel kanallarını kullanarak Li Li-san’m çizgisine karşı çıktılar.

Altıncı Merkez Komitesi’nin 1930 Eylülünde yapılan Üçüncü Genel Toplantısı ve onu izleyen merkezi yönetim, Li Li-san çizgisi­nin uygulanmasına son verilmesinde olumlu bir rol oynadı. Bu top­lantının belgeleri, Li Li-san çizgisi konusunda uzlaştırıcı bir hava taşımaktaydı (örneğin, bunun vanlış bir çizgi olduğunu inkâr edip, sadece «taktik açıdan yanlış* olduğunu söylüyordu) ve bu toplantı örgütsel bakımdan sekteriik hatâsını sürdürmekteydi, buna rağmen,

* K ızıl Ordu’nun Birinci Cephe Ordusu. Hıınan Eyaletinin başkenti Çangşa’ya karsı 1930 Eylülünde ikinci defa taarruza geçti. Düşman kuvvetleri, istihkâmların ardında inatçı bir savunma yaptığı ve uçaklara savaş gemilerinin desteğine sahip olduğu için Kızıl Ordu, uzun saldırılara rağmen şehri ele geçirmeyi başaramadı. Bu sırada düşmanın destek kuvvetleri toplanmakta ve şartlar K ızıl ordu için elverişsiz hale gelm ekteydi. M ao Zedung yoldaş Çangşa'yı kuşatan birliklerin geri çekilmesi gerektiği fikrini Birinci Cephe Ordusu’nıın kadrolarına kabul ettirdi ve onları Kuzey Kiangsi’deki Kiuktang adlı kilit şehrin ele geçirilmesi ve öteki büyük şehirlere kaldırıl­ması yolundaki fikirlerini terketmeye ve politikalarını değiştirip, kuvvetlerini bölerek Hunan'da Çaling. Yuhsien ve Liling illerini, K iangsi’de de Pingsiang ve Kian ille­rini ele geçirmeye ikna etti Bu. Birinci Cephe Ondımı'nun büyük ölçüde yayılmasını sağladı.

953

toplantı yine de Çin devrimınin içinde bulunduğu koşullara iliş­kin aşırı-Sol değerlendirmeyi düzeltti, ulus çapında genel bir ayak­lanma örgütlenmesi ve başlıca şehirlere saldırmak üzere bütün Kı­zıl Ordu’nun toplanması yolundaki plânı bir yana bıraktı, bağım­sız örgütlere ve Parti’nin, Gençlik Birliği’nin ve sendikaların gün­lük çalışmalarına geri dönülmesini sağladı; böylelikle Li Li-san çiz­gisinin en tipik hatâlarına son vermiş oldu. Üçüncü Genel Toplan­tısında bizzat Li Li-san Yoldaşı, belirtilmiş olan yanlışları kabul etti ve Politbüro’daki liderlik mevkiini terk etti. Üçüncü Genel Toplantıdan sonra gelen merkezî yönetim, bir adım daha ileri gi­derek. 1930 Kasım tarihinde aklığı ek kararda ve Aralık ayında yayınladığı 96 Numaralı Genelgede Li Li-san’m ve öteki yoldaş­ların çizgisinin yanlış olduğunu ve genel toplantıda benimsenen uzlaştırıcı tavrın da yanlış olduğunu ilân etti. Tabiî, hem Üçüncü Genel Toplantı, hem de bundan sonra gelen merkezî yönetim, Li Li-san çizgisinin ideolojik özünü incelemeyi ve bunu düzeltmeyi başaramadı ve bu yüzden de 1927 yılındaki 7 Ağustos Toplantısın­dan ve özellikle 1929’dan beri Parti içinde mevcut bulunan belirli «Sol» fikirler ve politikalar, bu toplantıda ve bundan sonra da kuv­vetle direndiler. Ne var ki, gerek Üçüncü Genel Toplantı ve gerekse onu izleyen merkezi yönetim, Li Li-san çizgisine son vermek için yukarıda sözü edilen olumlu tedbirleri almış olduklarına göre, bü­tün Partili yoldaşlar da bu tedbirler temeli üzerinde «Sol» ha­tâlara karşı mücadeleyi sonuna kadar götürmek için daha büyük ça­ba göstermeliydiler.

Ama bu sırada devrimci mücadele pratiğinde tecrübesiz olan \e «Sol» dogmatizm hatâları işlemiş bulunan bazı arkadaşlar, baş larında Çen Şao-yu (Vang Ming) Yoldaş olmak üzere ortaya çıktı­lar ve Li Li-san çizgisinden de daha şiddetli b ir sekter tavır takına­rak. «Li Li-san Çizgisine Karşı», ve «Uzlaşma Çizgisine Karşı» şek­linde iki bayrak altında merkezî yönetime karşı savaş açtılar. Bu arkadaşların mücadelesi, Li Li-saıı çizgisinin ideolojik özünü ve 1927 yılındaki 7 Ağustos Toplantısından beri, özellikle 1929’dan beri Par­ti içinde mevcut bulunan ve hiçbir zaman derinlemesine ele alın­mamış olan «Sol» fikirleri ve politikaları tasfiye etmek üzere m er­kezî yönetime yardımcı olmak amacını gütmüyordu. Onlar, Çen Şao- yu Yoldaşın o sıralarda basılan, İki Çizgi ya da Çin Komünist Par- tisi’nirv Daha Çok Bolşevikleştirilmesi İçin Mücadele başlıklı bro­şürü ile gerçekte yeni bir politik programı, Li Li-san çizgisini ve öteki «Sol» fikir ve politikaları yeni bir kılık altında devam ettiren, yeniden canlandıran ya da geliştiren bir programı öne sürmekteydi­

ler. Böylece. P arti’deki «Sol» fikirlerde daha büyük bir gelişme oldu ve bunlar yeni bir «Sol» çizgi şeklini aldılar.

Li Li-san çizgisinin «Sol» hatâlarını ve Üçüncü Genel Toplantı tarafından işlenen uzlaşma hatâsını eleştirmekle birlikte, Çen Yao- yu Yoldaşın önderliğini yaptığı bu yeni «Sol» çizginin ayırdedici özelliği, esas olarak Li Li san çizgisini «Sağcı» clıye niteleyerek eleş­tirmesi. Üçüncü Geııel Toplantıyı «Li Li-san çizgisinin tutarlı biçim de Sağcı olan oportünist teorisini ve pratiğini teşhir etme ve bu­na saldırma yönünde hiçbir şey yapmamakla» suçlaması ve 96 Sa­yılı Genelgeyi «şimdiki durumda P arti’de başlıca tehlikeyi hâlâ sağ sapmanın meydana getirdiğini» göremeyişinden dolayı kınama siydi. Çin toplumunun niteliği ve sınıf ilişkileri meselesinde yeni «Sol» çizgi, kapitalizmin Çin ekonomisindeki nispî ağırlığını abart­tı, burjuvaziye ve zengin köylülere karşı mücadelenin önemini ve Çin devriminin bugünkü aşamasında «sosyalist devrimin unsurla­r ın ın önemini abarttı ve [burjuvaziyle proletarya dışındaki] ara kesimlerin, tarafların ya da grupların varlığım inkâr etti. Devrim­ci durum ve Parti’nin görevleri meselesinde yeni «Sol» çizgi, bütün ülkede bir «yükselen devrim dalgası» bulunduğunu ve P arti’nin ulus çapında «taarruza geçme çizgisini» benimsemesi gerektiğini ısrarla öne sürmeye devam etti ve başlıca şehirleri içinde bulun­duran bir ya da daha fazla büyük eyalette «çok yakında bir devrimci durumsun ortaya çıkacağını ileri sürdü. Bu çizgi «Sol» açıdan, Çin- de henüz «gerçek» bir Kızıl Ordunun ve «gerçek» bir İşçi, Köylü ve Asker Meclisleri Hükümetinin bulunmadığı yolunda iftiralar ortaya attı ve o dönemde Parti’de asıl tehlikeyi «Sağ oportünizm»in, «pra­tik çalışmada oportünizm»in ve «zengin köylü çizgisisnin oluşturdu­ğunu, ısrarla iddia etti. Örgütsel açıdan, bu yeni «Sol» çizginin tem­silcileri disiplini çiğnediler. Parti’nin kendilerine verdiği işle­ri yapmayı reddettiler, diğer bazı yoldaşlarla birleşerek merkezî yö netime karşı hizip faaliyetlerine girişmek hatâsına düştüler, yanlış bir şekilde Parti üyelerini geçici bir merkezî organ kurmaya çağırdı­lar ve «her -kademede yönetim organlarım clüzltmek ve güçlen­dirmek» için kendi «Sol» çizgilerini «aktif olarak destekleyen ve izleyen savaşçı kadroların» kullanılmasını istediler; böylelikle P ar­t i ’de ciddî bir bunalım yarattılar. Şu halde, genel olarak söyler sek yeni «Sol» çizgi, başlıca şehirlerde ayaklanmalar düzenleme çağırışında bulunmamış ve bir süre için, bu şehirlere saldırmak üzere Kızıl Ordu’yu toplama çağırışında bulunmamış olmakla bir­likte, «solculukta» Li Li-san çizgisinden daha kararlı, daha «teorik», daha mtitehakkim ve daha açık-seçikti.

Parti’nin Altıncı Merkez Komitesi İnin Dördüncü Genel Toplan­

9 5 5

tısı, 1931 Ocağında Çen Şao-yu arkadaşın başını çektiği «Sol» dog­matik ve sekter unsurların her yönden baskıya giriştiği ve merkez yönetim organında deneycilik (ampirizm) hatâları işlemiş bulunan bazı arkadaşların bu unsurlarla uzlaştığı ve onları desteklediği bir ortamda yapıldı. Bu toplantının olum luya da yapıcı bir rolü olmadı; toplantının sonucu, yeni «Sol» çizginin kabulü, merkez yönetim or­ganında zafer kazanması ve Toprak Devrimi Savaşı döneminde bir «Sol» çizginin P arti’de üçüncü kez hâkim olmaya başlaması idi. Dör­düncü Genel Toplantı, yeni «Sol» çizginin programında yer alan, biribirine hağlı iki yanlış ilkeyi; «şimdiki durumda P arti’de başlıca tehlike» sayılan sözümona «sağ sapma»ya karşı mücadele ve «her kademede yönetim organlarını düzeltme ve güçlendirme» ilkelerini derhal uygulamaya koyuldu. Görünüşte Li Li-san çizgisine ve «uz laşma çizgisi»ne karşı muhalefet bayrağını hâlâ taşımakla birlikte, bu çizginin siyasal programı, esas olarak «Sağ sapmaya karşı» idi. Dördüncü Genel Toplantı, kararlarında, o andaki siyasal durumu çözümlemiyor, Parti’nin somut politik görevlerini ortaya koymu­yordu; sadece, sözde «Sağ sapma»ya ve «pratik çalışmada oportü­nizme» genel olarak karşı çıkıyor, ama gerçekte Çen Şao-yu yolda­şın İki Çizgi ya da Çin Komünist Partisi’nin Daha Çok Bolşevikleş- tirilmesi başlıklı broşürünü, yani P arti’deki «Sol» fikirleri temsil eden ve yukarıdaki çözümlemeden de anlaşılabileceği gibi, «Sağ sapmaya karşı» temelde tamamen yanlış, «Sol» oportünist bir genel program olmasına rağmen, o tarihlerde ve ondan sonra on yılı aş­kın bir süre «doğ; u bir programatik rol» oynadığına inanılan broşü­r ü onaylıyordu. Bu programa uygun olarak Dördüncü Genel Top­lantı ve onu izleyen merkezî yönetim, bir yandan «Sol» dogmatik ve sekter a r k a d a ş la r ı merkez yönetim organında sorumlu mevkile­re getirirlerken, bir yandan da Li Li-san çizgisinin hatâlarını işle­miş olan yoldaşlara aşırı saldırılar yönelttiler, Çu Çiu-pay’m* ön­

* Çin Komünist Parlisi'nin cn eski üyelerinden ve önderlerinden biri olan Çu Çiu-pay Yoldaş, 1923-28 yıllarında Parti’nin Üçüncü, Dördüncü, Beşinci ve Altıncı M illî Kongrelerinde Merkez K om itesi’ne seçildi. Birinci Devrim ci İç Savaş sırasında Kuomintang’ın s a ğ kanadının anti-komünist halk düşmanı «Tay Çi-tao» doktriniyle ve Çin Komünist Partisi’nde Çen Ttı-siu'nun temsil ettiği Sağ oportünizm le aktif o la ­rak mücadele etti. Kuomintang'ın 1927’de devrime ihanet etmesinden sonra. Parti Merkez K om itesi’ni 7 Ağustos’ta olağanüstü toplantıya çağırdı vc bu toplantı, Parti'de Çen Tıı-siu’culuğun hâkimiyetine son verdi. Am a 1927 kışından 1928 baharına kadar geçen süre içinde, merkez yönetim organının çalışmalarını yönetirken darbecilik (pııts- rhi.ım ) şeklindeki «Sol» hatâya düştü. 1930 Eylülünde Parti’nin A ltıncı M erkez Ko~ mitesi'nin Üçüncü G enel Toplantısını yönetti, ve bu toplantı, Parti’ye zarar vermekte olan Li Li-san çizgisine s o n verdi Ancak Çu Çiu-pay Yoldaş A ltıncı M erkez Komi- tesi'nin 1931 O c a ğ ı n d a yapılan Üçüncü G e n e l T o p l a n t ı s ı n d a «Sol» dogmatiklerin ve

derliğindeki yoldaşlara «uzlaşma çizgisi halâsım» işlediklerini id­dia ederek lıatâlı bir şekilde saldırdılar ve Merkez Komitesi toplan­tısının hemen arkasından «Sağcı» dedikleri yoldaşların büyük ço­ğunluğuna hatalı olarak saldırdılar. Gerçekte, o zamanın «Sağcılar»] esas olarak, bu toplantıda «Sağ sapmaya karşı» yürütülen hizip mü­cadelesinin sonucunda ortaya çıkmışlardı. Elbette ki, bu insanlar arasında Lo Çang-lung’un başını çektiği bir avuç bölücü vardı; bun­lar sonradan gerçek birer Sağcı oldular, yozlaşarak karşı devrimci­ler haline geldiler ve P arti’den kesin olarak atıldılar. Bunlara karşı kararlı bir mücadele verilmesi hiç şüphesiz zorunluydu; b ir sahte Parti örgütü kurmalarına ve bunu muhafaza etmekte direnmeleri­ne Parti disiplini bakımından hiçbir şekilde izin verilemezdi. Ama, o zamanlar saldırıya uğrayan Lin Yu-nan*, Li Çiu-şih**, Ho Meng- siung* ** ve sayıları yirmiyi bulan diğer önemli Parti kadrolarına ge­lince, bu yoldaşlar Partim iz ve halkımız için pek çok yararlı işler yapmışlar, kitlelerle sağlam bağlar kurmuşlardı; kısa bir süre son­ra tutuklandıklarında, düşmanın karşısında boyun eğmeden başla­rı dimdik durdular ve birer kahraman olarak öldüler. «Uzlaşma çiz­gisi hatâsına» düştüğü iddia edilen Çu Çiu-pay yoldaş, yüksek iti­barlı b ir Parti önderi idi; kendisine saldırılar yöneltildikten sonra da (özellikle kültür alanında) birçok yararlı işler yapmaya devam

hizipçilerin saldırısına uğradı ve merkez yönetim organından atıldı. Bu tarihten iti­baren 1933’e kadar Şanghay’daki devrimci kültür hareketinde Lu H sun’la birlikte çalıştı. 1933'te Kiangsi'deki Kızıl üs alanına geldi ve, İşçilerin ve Köylülerin D em ok­ratik M erkezî Hükûmeti'nde Halk Eğitimi Bakanı oldu. Kızıl Ordu’nun ana kuvvetleri U zun Yürüyüş’e başladıkları zaman, Kiangsi üs alanında kalm ası istendi. Çu Çiu-pay Yoldaş 1935 Martında Fukien gerilla bölgesinde Çang Kay-şek çetesi tarafından tu­tuklandı ve 18 H aziranda Fukien Eyaletinin Çangting şehrinde devrim şehidi oldu.

’ L in Yu-nan Y oldaş: Çin Komünist Partisi üyesi ve Çin sendika hareketinin ilk önderlerinden ve örgütley¡çilerindendir. Çin Sendikalar Sekreterliğinin W uhan bü­rosu yöneticisi; Çın Sendikaları M illî Federasyonunun Yürütme Komitesi üyesi ve ay­nı zam anda G enel Sekreteriydi. 1931 yılında Çang Kay-şek çelesi tarafından tutuk­landı ve Şanghay’ın Lunghua mahallesinde devrim şehidi oldu.

** Li Çiu-şih Y oldaş: Çin Komünist Partisi üyesidir. 1928’de Çin Komünist Genç­lik Birliği’nin Merkez Komitesinde çalıştı. Birliğin Propaganda Bölümünün başkan­lığım ve organı Çin Gençliği’nin yöneticiliğini yaptı. 1931'de. Parti M erkez K om ite - si’nin Propaganda Bölümünde çalışırken Şanghay’da Çang Kay-şek çetesi tarafından tutuklandı ve Lunghua'da devrim şehidi oldu.

*** H o Meng-siung Arkadaş: Çin Komünist Partisi üyesidir. Kuzey Çin'de sen­dika hareketinin ilk örgütleyicilerinden biri ve Peking Suiyuan hattında Demiryolu İşçileri Birliği'nin kurucusuydu. 1927’de K uom intang’ın devrime ihanet etmesinden sonra Şanghay’da, Kom ünist Partisi'nin Kiangsu Eyalet K om itesi’nin üyesi ve Köylü Bölümünün sekreteri olarak çalıştı. 1931'de Çang Kay-şek çetesi tarafından tutuklandı ve Lunghua’da devrim şehidi oldu.

957

etti ve 1935 Haziranında düşman cellâtlarının elinde kahramanca öldü. Bütün bu yoldaşların proleter kahramanlıklarının anısı sonsu­za değin yaşayacaktır. Dördüncü Genel Toplantı’nm merkezî organ­da yürüttüğü «reform» biçimi bütün devrimci üslerde ve Beyaz bölgelerde bulunan mahalli örgütlere de aynı şekilde yayıldı. Dör­düncü Genel Toplantıyı izleyen merkezî yönetim, «Sağ sapmaya karşı» savaşını yürütm ek için temsilcilerini, ajanlarını ya da yeni yönetici kadroları ülkenin dörtbir yanına gönderme konusunda. Üçüncü Genel Tcplantı’ya ve onu izleyen merkezî yönetime oranla daha ısrarlı ve sistemli bir şekilde davranıyordu.

Merkezî yönetimin. Dördüncü Genel Toplantıdan kısa bir süre soııra, 9 Mayıs 1931'de ilân ettiği kararlar, yeni «So*l» çizginin dıaha şimdiden pratik çalışmada somut olarak uygulanmakta olduğunu ve geliştiğini göstermekteydi. Bu tarihlerde Çin’de bir dizi önemli olay meydana geldi. Dördüncü Genel Toplantıyı izleyen merkezî yöne­tim, hatâlı çizgisini uygulayacak zaman bulamadan, Kiangsi’de bu­lunan Merkez Bölge Kızıl Ordusu, Mao Zedung yoldaşın doğru ön­derliğinde ve bütün yoldaşların büyük çabalarıyla büyük zaferler kazandı ve düşmanın ikinci ve üçüncü «kuşatma ve bastırma» hare­kâtlarını bozguna uğrattı. Öteki üs alanlarının ve Kızıl Ordu birlik­lerinin çoğu aynı dönemde ve aynı şartlar altında birçok zaferler kazandılar ve büylik ilerlemeler kaydettiler. Bu sırada, 18 Eylül Olayı ile başlayan Japon emperyalist istilâsı, bütün ülkede millî demokratik harekette yeni bir atılıma yol açtı. Yeni merkezî yöne­tim daha başlangıçtan itibaren, bu olayların yarattığı yeni durum hakkında tamamen yanlış bir değerlendirme yaptı. Gerek Kuomin­tang rejiminin içinde bulunduğu bunalımı ve gerekse devrimci güç­lerin gelişmesini büyük ölçüde abarttı; 18 Eylül Olayından sonra Çin ile Japonya arasındaki millî çelişmenin şiddetlenmekte olduğu­nu ve ara sınıfların Japonya’ya direnme ve demokrasi taleplerinde bulundukları gerçeğini gözden kaçırdı; Japoıı emperyalizmi ile öte­ki emperyalist devletlerin Sovyetler Birliği’ne saldırmak için bir­leşeceklerini ve emperyalist devletlerin. Çin’deki karşı-devrimci klik­lerin ve hattâ ara grupların. Çin devrimi ne saldırmak üzere birle­şeceklerini ileri sürdü; kategorik bir şekilde, ara grupların, Çin dev- riminin en tehlikeli düşmanı olduklarını iddia etti. Bu yüzden, yeni merkezi yönetim «herşey kahrolsun» sloganım savunmaya devam etti ve «Çin’de siyasal durum un özü. karşı-devrimle devrim arasın­da bir ölüm-kalım mücadelesidir» yolundaki görüşii savundu; dola­yısıyla da, önce bir ya da daha fazla eyalette zafer kazanmak için başlıca şehirlerin Kızıl Ordu tarafından ele geçirilmesi, Beyaz böl­gelerin her yerinde işçilerin ve köylülerin silahlandırılması ve bura­

larda genel grevlere gidilmesi gibi birçok maceracı önerileri bir kez daha ileri sürdü. Bu hatâlar ilk olarak, merkezî yönetimin 20 Eylül 1931 tarihli «Düşmanın Üçüncü ’Kuşatma ve Bastırma’ Harekâtının, İşçilerin ve Köylülerin Kızıl Ordusu Tarafından Bozguna Uğratıl- masından ve Devrimci Bunalımın Tedricen Olgunlaşmasından Do­ğan Âcil Görevler Hakkında Karar»ında anlatımını buldu. Aynı ha­tâlar. bunu izleyen geçici merkezi yönetim tarafından yazılan ya da onun gözetimi altında düzenlenen şu belgelerde tekrarlanm akta ve daha geniş olarak anlatımım bulmaktaydı:

Japon Emperyalizminin M ançurya'yı K uvvet Kullanarak İşgali Hakkında Kai’ar» (22 Eylül 1931);«Devrimin Önce Bir Veya Daha Fazla Eyalette Zaferi İçin Mü­cadele Hakkında Karar» (9 Ocak 1932);«28 Ocak Olayı Hakkında Karar» (26 Şubat 1932);«Çin Devriminin Önce Bir Veya Daha Fazla Eyalette Zaferi İçin Mücadelede Çin Komünist Partisi İçindeki Oportünist Yal­palama» (4 Nisan 1932);«Sovyetler Birliği’ne Yönelen Emperyalist Saldırıya ve Çin’in Paylaşılmasına Karşı ve Millî Devrimci Savaşın Genişletilmesi İçin Kampanya Haftasının Önderliği ve Bu Haftaya Katılma Hakkında Merkez Komitesi Merkez Bölge Bürosunun Kararı» (11 Mayıs 1932); ve«Şiddetlenen Devrimci Bunalım ve P arti’ııin Kuzey Çin’deki Görevleri» (24 Haziran 1932).Geçici Merkezî Yönetimin 1931 Eyliil’nde Çin Pang-sien* yolda­

şın başkanlığında kurulmasından, 1935 Ocağında Tsunyi Toplantı­sına kadar olan dönem, üçüncü «Sol» çizginin sürekli gelişme döne­miydi. Bu dönemde, yanlış çizginin Beyaz bölgelerdeki çalışmaları ciddi zararlara uğratmış olmasından dolayı geçici merkezî yönetim. 1933 yılı başlarında Güney Kiangsi üs alanına çekildi; ve bu çeki­liş, yanlış çizginin orada ve çevredeki üs alanlarında daha da ileri bir biçimde uygulanmasını kolaylaştırdı. Bundan önce. Güney Ki angsi ve Batı Fukien üs alanlarında izlenen doğru çizgi, 1931 Kası

* Çin Paııg-sien Yoldaş; Po Ku diye de bilinir. Çin Komünist Partisi üyesidir. 193! Eylülünden 1935 Ocağına kadar önce Parti'nin Şanghay'daki geçici m erkezî yö­netiminin. sonra da K ızıl Üs Alanlarındaki Merkez Bürosunun başkanlığını yaptı. Bu dönemde, ciddî’ olarak «Sol» hatâya düştü. Japonya'ya Karşı Direnme Savaşı’nın ilk döneminde Parti Merkez Komitesinin G üney Bürosunda çalıştı. 1941'den sonra. M ao Zedung Yoldaşın önderliğinde Yenan’da Kurtuluş G ünlüğü 'nü ve Sinhııa (Yeni Çin) Haber Ajansı’m kurdu ve yönetti 1945’te, Parti’nin Yedinci M illî Kongresinde yeniden Merkez Komitesine seçildi. Kuom intang’la görüşmelere katılmak üzere 1946 Şubatında Çungkung’e gitti Nisanda Yenan’a dönerken bir uçak kazasında öldü.

059

ım ’ncla yapılan Güney Kiangsi üs alanı Parti kongresinde ve Kızıl Üs Alanları Merkez Bürosu’nun 1932 Ağustosunda yapılan Ningtu Toplantısında, Dördüncü Genel Toplantının «Sağ sapmaya karşı» ve «her kademede yönetim organlarını düzeltmek» üzere kabul ettiği hatalı programa uygun olarak kötülenmiş, bir «zengin köylü çizgisi» ve «en ciddi ve en tutarlı Sağ oportünist bir hatâ» olarak nitelen­miş ve doğru Parti yönetimi ve doğru askeri yönetim devrilmişti. Bütün bunlara rağmen, Mao Zedung yoldaşın doğru stratejik ilke­lerinin Kızıl Ordu’daki derin etkisi sayesinde, dördüncü «kuşatma ve bastırma» harekâtına karşı girişilen kampanya, geçici merkezî yönetimin yanlış çizgisi henüz orduya tam olarak dayatılmamışken, 1933 baharında zafere ulaştı. Ama öte yandım, beşinci «kuşatma ve bastırma» harekâtına karşı 1933 yılı sonunda başlatılan kam ­panyaya, bütünüyle yanlış bir strateji tam olarak hâkim olmuştu. Hatalı «Sol» çizgi, diğer birçok politikada, özellikle Fukien Olayı ile ilgili politikada da tam olarak uygulandı.

Geçici merkezî yönetimin 1934 Ocağı’nda topladığı Altıncı Mer­kez Komitesi Beşinci Genel Toplantısı, üçüncü «Sol» çizginin geliş­mesinin doruğunu belirliyordu. 18 Eylül 1931 ve 26 Ocak 1932 olay­larından sonra, «Sol» çizginin Çin devrim hareketine ve Kuomin­tang bölgelerinde halkın Japonya'ya karşı demokratik hareketine verdiği zararları görmezlikten gelen Beşinci Genel Toplantı, körce­sine şu sonuçlara vardı: «Çin’deki devrimci bunalım yeni ve keskin bir aşamaya ulaşmıştır; yani Çin'in hemen önünde bir devrimci du­rum vardır»; beşinci «kuşatma ve bastırma» harekâtına karşı müca­dele, «Çin devriminin kesin zaferi için verilen bir mücadele»dir ve Çin için «’kim kimi altedecek’ sorusunun ve devrim yapmak ya da sömürge olarak kalmak meselesinin» cevabını tâyin edecektir. Li Li-san çizgisinin görüşlerini tekrarlayan bu toplantı şunları belirti­yordu: «işçilerin ve köylülerin demokratik devrimini Çin’in önemli kesimlerine yaydığımız zaman, Çin Komünist Partisi’nin temel gö­revi sosyalist devrim olacaktır; Çin’in birleşmesi ve Çin halkının millî kurtuluşu gerçekleştirmesi ancak bu temel üzerinde olabilir» vb., vb. Toplantı, «başlıca tehlike olan Sağ oportünizm» ile müca­dele, «Sağ oportünizmle uzlaşıcı tutum a karşı mücadele» ve «pratik Çalışmada Parti çizgisini baltalamak için sahtekârlık yapılmasına» karşı mücadele sloganlarını kullanarak, aşırı hizipçi mücadeleleri­ni ve arkadaşlara saldırma politikasını sürdürdü ve geliştirdi.

Devrimci üs alanlarında üçüncü «sol» çizginin yol açtığı en fe­lâketli sonuç, merkezî yönetim organının bulunduğu alanda beşinci «kuşatma ve bastırma» harekâtına karşı kampanyanın başarısızlığı ve Kızıl Ordu’nun esas kuvvetlerinin bu alandan geri çekilmesi ol-

960

du. Kiangsi’den geri çekiliş ve Uzun Yürüyüş sırasında yapılan as­keri harekâtta «Sol» çizgi yüzünden başka bir hatâ, mücadeleden kaçma hatâsı işlendi ve bu da Kızıl Ordu’nun yeni kayıplara uğra­masına yol açtı. Aynı şekilde, «Sol» çizginin hâkim olması yüzünden Parti çalışmaları, öteki devrimci üslerin çoğunda (Fukien-Çekiang Kiangsi bölgesi, Hupeh-Honan-Anhvei bölgesi, Hunan-Kiangsi bölge­si, Batı Hunan-Hupeh bölgesi ve Seçuan-Şensi bölgesi) ve geniş Be­yaz bölgelerde başarısızlığa uğradı. Bir zamanlar Hupeh-Honan-An- hvei ve Seçuan-Şensi bölgelerinde hâkim olan Çang Kuo-tao çizgi­sine gelince, bu sadece genel tipte bir «Sol» çizgi olmakla kalmayıp, savaş beylerinin ve düşman saldırıları karşısında mücadeleden ka­çışın özellikle ciddi bir biçimini de ortaya koyuyordu.

İki dogmatiğin, Çen Şao-yu ve Çin Pang-sien’in önderliğinde bütün P arti’ye üçüncü kez hâkim olan hatalı «Sol» çizginin asıl içe­riği buydu.

Dogmatizm hatâsına düşmekle suçlu olan bu yoldaşlar, «Mar­xist-Leninist teori» maskesini takarak, Dördüncü Genel Toplantı’mn yarattığı siyasal ve örgütsel itibara ve etkiye dayanarak, üçüncü «Sol» çizginin dört uzun yıl Partiye hükmetmesini sağladılar, bu çizgiyi ideolojik, siyasal, askeri ve örgütsel bakımdan tam ve sis­temli bir şekilde dile getirdiler ve çizginin Parti içinde en derin bir etki yaratmasına ve dolayısıyla P arti’ye muazzam zarar vermesine yol açtılar. Ne var ki, bu yanlış çizginin sorumluluğunu taşıyan yol­daşlar, gerçeklere meydan okuyarak, Dördüncü Genel Toplantıdan sonra gelen merkezî yönetimin izlediği çizgiyi «Çin Komünist Par- tisi’nin Daha Çok Bolşevikleştirilmesi» ve «yüzde yüz bolşevik» gibi dogmatik terimlerle nitelendirdiler ve bu çizginin «doğruluğu» ve «ölümsüz başarıları» ile uzun uzadıya övündüler. Böylelikle, P ar­ti tarihini de tamamen tahrif ettiler.

Mao Zedung yoldaşın temsil ettiği doğru çizgiyi savunan yol­daşlar, hâkim olduğu dönem süresince üçüncü «Sol» çizgiye tam a­men karşıydılar. Bu yoldaşlar, «Sol» çizgiye karşı çıkıyorlar ve bu çizginin düzeltilmesini istiyorlardı; bunun sonucu olarak da, onların doğru yönetimi, Dördüncü Genel Toplantıyı izleyen merkezî yöne­tim ve bu yönetimin gönderdiği ajanlar ve temsilciler tarafmdan her yerde devriliyordu. Ama. «Sol» çizginin pratik çalışmada karşı­laştığı sürekli başarısızlıklar ve özellikle merkezî yönetimin bulun­duğu bölgede, beşinci «kuşatma ve bastırma» harekâtına karşı kam­panyanın uğradığı sürekli yenilgiler, gitgide daha çok sayıda yöne­tici kadronun ve bütün Parti üyelerinin bu çizginin yanlışlığını an­lamasına ve bu konuda şüphe ve hoşnutsuzluk duymasına yol açma­ya başlamıştı. Bu bölgedeki Kızıl Ordu’nun Uzun Yürüyüş’e çıkma­

961

sından sonra, bu şüphe ve hoşnutsuzluk öyle bir dereceye ulaştı ki, «Sol» hatâlar işlemiş bulunan, bazı yoldaşlar uyanmaya ve bu hatâlara karşı tavır almaya başladılar. Bu şekilde, «Sol» çizgiye karşı olan çok sayıda kadro ve Parti üyesi, Mao Zedung yoldaşın önderliği altında toplandı. 1935 Ocağı'nda Kveyçov (Kweichow) Eyaletinin Tsunyi şehrinde yapılan Merkez Komitesi Politbürosunun genişletilmiş toplantısının, «Sol» çizginin hâkimiyetine muzaffer bir şekilde son vermesi ve P arti’yi bu en kritik anda kurtarması böyle­likle mümkün olabilmiştir.

Tsunyi Toplantısı bütün çabalarını, o zaman için belirleyici öne­mi olan askerî ve örgütsel hatâların düzeltilmesi üzerinde yoğunlaş­tırmakla tamamen doğru hareket etmekteydi. Toplantı, Mao Zedung yoldaşın başkanlığında yeni bir merkezî yönetim getirdi; bu, Çin Komünist Partisi’nde olağanüstü önem taşıyan tarihî bir değişiklik­ti. İşte tamamen bu değişiklik sayesindedir ki, Partimiz Uzun Yürü- yüş’ü muzaffer olarak bitirebildi, Uzun Yüriiyüş'ün son derece güç ve tehlikeli şartlarında Parti’de ve Kızıl Ordu’da sağlam bir kadro çekirdeğini korumayı ve çelikleştirmeyi başarabildi, gerilemekte ve kaçmakta ısrar eden ve fiilen sahte bir Parti kuran Çang Kuo-tao’ nun çizgisini başarıyla altedebildi, Kuzey Şensi devrimci üs alanını «Sol» çizginin sebep olduğu krizden* kurtarabildi, 9 Aralık 1935 millî kurtuluş hareketine doğru bir şekilde önderlik edebildi, 1936 Sian Olayı’nı doğru olarak çözümleyebildi, Japonya’ya Karşı Millî Birleşik Cephe’yi örgütleyebildi ve Japonya’ya Karşı Kutsal Diren­me Savaşı’nı harekete geçirebildi.

Mao Zedung yoldaşın önderliğindeki Parti Merkez yönetim or­ganının siyasal çizgisi Tsunyi Toplantısından bu yana tamamen doğ­ru olmuştur. «Sol» çizgi siyasal, askerî ve örgütsel açılardan tedricî olarak altedilmiştir. 1942’den bu yana, Mao Zedung yoldaşın önder­liğinde sübjektivizmin, sekterliğin ve basmakalıp Parti yazılarının

* «Sol» hatalar işleyen Çu Li-çîn Yoldaş, 1935 güzünde, merkezî yönetim orga­nının bir temsilcisi olarak — Şensi-Kansu sıııır bölgesini ve Kuzey Şensi’yi kapsayan— Kuzey Şensi devrimci Us alanına geldi. Orada bulunan ve «Sol» hatâlar işleyen Kuo Hung-tao Yoldaşla işbirliği yaparak. «Sol» oportünist çizgiyi politik, askerî ve örgüt­sel çalışmalara soktu; bu iki arkadaş, Liu Çih-tan’ı ve doğru çizgiyi izlemiş. Kuzey Şensı’de Kızıl Ordu’yu ve devrimci üs alanını geliştirmiş bulunan öteki yoldaşları Parti dışına ittiler. Bundan sonra, karşı-devrimcilerin bastırılması çalışmasında, doğru çizgiyi uygulamakta olan çok sayıda kadroyu tutuklayarak ciddî bir hatâ işlediler ve böylelikle Kuzey Şensi devrimci üs alanında ciddî bir buhran yarattılar. U zun Yürüyüş’ten sonra 1935 Kasımında Kuzey Şensi'ye gelen Parti merkez yönetimi bu «Sol» hatâları düzeltti, Liu Çih-tan la öteki arkadaşları hapishaneden çıkardı ve böylecc Kuzey Şensi devrimci üs alanını içinde bulunduğu tehlikeli durumdan kurtardı.

962

düzeltilmesi ve Parti tarihinin incelenmesi için Parti çapında giri­şilen hareket, Parti tarihinde ortaya çıkan çeşitli «Sol» ve Sağ ha­tâları, ideolojik köklerine inerek düzeltmiştir. «Sol» ya da Sağ hatâ­lar işlemiş bulunan yoldaşların ezici çoğunluğu, uzun bir tecrübe­lerden öğrenme sürecinden geçerek büyük ilerleme kaydetmişler, Parti ve halkımız için pek çok yararlı işler yapmışlardır. Bu yoldaş­lar şimdi, öteki yoldaşlarla ortak b ir siyasal anlayış temeli üzerin­de birleşmişlerdir. Bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantı, Parti­mizin, başarılardan ve tersliklerden geçerek, sonunda, Mao Zedung yoldaşın önderliğinde —ideolojik, siyasal, örgütsel ve askerî açı­dan— şimdiki eşi görülmemiş derecede yüksek dayanışma ve birlik seviyesine ulaşmış olduğunu belirtmekten mutluluk duyar. Bu, ya­kında zaferi kazanacak olan ve hiçbir gücün yenemeyeceği bir P ar­tidir.

Bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantı, Direnme Savaşı aşa­ması henüz sona ermediğine göre, Parti tarihinde Direnme Savaşı sırasındaki bazı meseleler üzerinde sonuçlar çıkarılmasını ileriki bir tarihe ertelemenin uygun olacağı görüşündedir.

IV

Çeşitli «Sol» çizgilerin ve özellikle üçüncü «Sol» çizginin hatâ­ları konusunda yoldaşların daha mükemmel bir anlayışa sahip ol­maları ve böylelikle «gelecekteki yanlışları önlemek üzere geçmişte- kilerden ders almak» suretiyle bu hatâların tekrarlanmasına engel olabilmeleri için, siyasal, askerî, örgütsel ve ideolojik bakımdan doğ­ru çizgiye ters düştükleri yerlerde bu çizgilerin içeriğini ortaya ko­yalım.

1. Siyasal açıdan:

Stalin yoldaşın işaret ettiği* ve Mao Zedung yoldaşın ayrıntılı o la r a k çözümlediği gibi, bugünkü aşamada Çin, yarı-sömürge ve yarı-feodal bir ülkedir (18 Eylül Olayından beri bazı kesimleri bir sömürge durumuna indirgenmiştir) ve uluslararası proletaryanın Sovyetler Birliği’nde zafere ulaştığı ve Çin proletaryasının politik bakımdan uyandığı çağda Çin devrimi, I. Dünya Savaşı’ndan bu ya­

* Bak. J.V. Stalin. «Çin Devi mlinin M eseleleri» ve Çin Devrimi ve K om intem ’in Görevleri», Eserleri, Ing. bas. (M oskova: FLPH. 1954). Cilt IX, s. 224-34, 291-99. ve «Çin Devriminin G eleceği». E seften , tnçr. bas. (M oskova: FLPH, 1954) C VIII s 373-91.

na bir millî demokratik devrim olmuştur. Bu, bugünkü aşamada Çin devriminin niteliğini proletaryanın önderliğinde, işçilerle köylüle­rin ana gövdeyi teşkil ettiği ve öteki geniş toplumsal tabakaların da yer aldığı anti-emperyalist, anti-feodal bir devrim olarak belirler; yani Çin devrimi, gerek eski demokratik devrimden ve gerekse sos­yalist devrimden ayrı olan bir yeni demokratik devrimdir. Bugün­kü aşamada Çin, büyük fakat aralarında çatışan birkaç emperyalist ülkenin ve Çin’deki feodal güçlerin hâkimiyeti altında, geniş bir ya- rı-sömiirge, yarı-feodal ülke olduğu için, ekonomik ve siyasal geliş­mesi de son derece dengesiz ve eşitsizdir. Bu djurum, Çin’de yeni demokratik devrimin gelişmesindeki aşırı dengesizliği belirler ve ulus çapında zaferin gerçekleştirilmesine kadar devrimin uzun ve dolambaçlı b ir mücadeleden geçmesini zorunlu kılar; bu aynı za­manda, mücadelede düşmanın çelişmelerinden en geniş ölçüde ya­rarlanılmasını ve önce düşmanın denetiminin nispeten zayıf olduğu geniş topraklarda silâhlı devrimci üs alanları kurulmasını ve korun­masını da mümkün kılar. Çeşitli Sağ ve «Sol» çizgiler ve özellikle üçüncü «Sol» çizgi, Çin devriminin, Çin’in devrimci pratiği tarafın­dan doğrulanmış olan bu temel özelliklerini ve temel konularını kavramamışlar, tersine bunlara karşı gelmişlerdi. Şu halde, «Sol» çizgiler siyasal bakımdan başlıca üç noktada yanlıştı.

Birincisi: Çeşitli «Sol» çizgiler, herşeyden önce, devrimin göre­vi meselesinde ve smıf ilişkileri meselesinde hatâlıydılar. Daha Bi­rinci Büyük Devrim döneminde Mao Zedung yoldaş, Stalin yoldaş gibi, bugünkü aşamada Çin devriminin görevinin emperyalizme ve feodalizme karşı savaşmak olduğunu belirtmekle kalmıyor, ayrıca ve özellikle, Çin’de emperyalizme ve feodalizme karşı mücadelenin özünü köylülerin toprak mücadelesinin teşkil ettiğini, Çin burjuva demokratik devriminin, özünde bir köylü devrimi olduğunu ve do­layısıyla Çin proletaryasının burjuva demokratik devrimde temel görevinin köylülerin mücadelesine önderlik etmek olduğunu <ia be­lirtiyordu.* Mao Zedung Yoldaş Toprak Devrimi Savaşının başlan­gıç döneminde de, Çin’in hâlâ burjuva demokratik devrime ihtiyacı olduğunu ve sosyalizm ihtimalinden sözedebilmek için Çin’in önce «böyle bir demokratik devrimden geçmesi gerektiğini»** bir kere daha belirtti. Mao Zedung yoldaş, devrimin şehirlerdeki yenilgisin­

* Bak. «Hunan’daki Köylü Hareketi Üzerine Araştırma Raporu», M ao Zedung’un Seçm e Eserleri, lng. bas, (Peking: FLP, 1965), Cilt I, s. 23-59. T ürkçesi: (çev. Kurthan Fişek) Batı’da Siyasal D üşünceler Tarihi - 3 : Yakın Çağ ("Ankara: SBF, 1969) 314-55.

** Bak. «Çingkang Dağlarındaki M ücadele», M ao Zedung'un Seçm e Eserleri, lng. bas. (Peking; FLP, 1965), Cilt I, s. 97-99.

964

den dolayı Toprak Devrimi’nin büsbütün önem kazandığım ve «ya- rı-sömürge Çin’de, devrimde işçi sınıfı önderliğine sahip olmadıkça köylü mücadelesinin her zaman başarısızlığa uğrayacağım, ama eğer köylülerin mücadelesi işçilerin gücünü aşarsa, devrimin bundan as­la zarar görmeyeceğini»’ belirtti. Mao Zedung yoldaş, büyük burju­vazinin devrime ihanetinden sonra; liberal burjuvazi ile kompra­dor burjuvazi arasında yine de bir fark olduğunu; hâlâ demokrasi isteyen ve özellikle emperyalizme karşı savaş isteyen geniş halk ta ­bakaları bulunduğunu; dolayısıyla, çeşitli ara sınıflan doğru olarak ele almanın ve onlarla ittifak yapmak ya da onları tarafsızlaştırmak için mümkün olan herşeyi yapmanın zorunlu olduğunu; kırsal alan­da orta ve zengin köylüleri doğru bir şekilde ele almanın («fazlası olanlardan alıp, eksiği olanlara vermek, daha iyi durumda olanlar­dan alıp, daha kötü durumda olanlara vermek» ve aynı zamanda orta köylülerle sıkıca birleşmek, varlıklı orta köylüleri korumak, zengin köylülere bazı ekonomik im kânlar sağlamak ve sıradan top­rak ağalarının da hayatlarım kazanmalarına imkân vermek) zorun­lu olduğunu belirtti." Bunların tümü Yeni Demokrasi’nin temel fi­kirleridir, ama «Sol» çizginin temsilcileri bunları anlamamışlar ve karşı çıkmışlardır. Çeşitli «Sol» çizgiler tarafından tespit edilen dev­rimci görevlerin birçoğu demokratik nitelikte olmakla birlikte, «Sol» çizginin temsilcileri, demokratik devrimle sosyalist devrim arasın­daki kesin ayrımı sürekli olarak gözden kaçırıyorlar ve sübjektif olarak, demokratik devrimin ötesine geçme arzusunu gösteriyorlar­dı; Çin devriminde köylülerin anti-feodal mücadelesinin belirleyici rolünü sürekli olarak küçümsüyorlardı ve küçük burjuvazinin yu­karı kesimi de dahil olmak üzere, bir bütün olarak burjuvaziye kar­şı mücadeleyi durmadan savunuyorlardı. Üçüncü «Sol» çizgi daha da ileri giderek, burjuvaziye karşı mücadeleyi, emperyalizme ve feo­dalizme karşı mücadele ile aynı sepete koydu, bir ara kesimin, üçün­cü taraf ve grupların varlığını inkâr etti ve zengin köylülere karşı mücadeleye özel bir ağırlık verdi. Özellikle 1937 yılındaki 18 Eylül Olayı’ndan sorîra Çin’de sınıf ilişkilerinde apaçık ve büyük bir de­ğişme oldu, ama üçüncü «Sol» çizgi bu değişikliği farketmek şöyle dursun, gerici Kuomintang yönetimi ile çelişmeleri olan ve olumlu

* Çingkang Dağlarındaki Cephe Komitesinin 1929 Nisanında Parti M erkez Komi- tesi’ne gönderdiği Mektııp'tan; «Tek Bir Kıvılcım bir Bozkır Yangınım Başlatabilir», M ao Zedung’un Seçme Eserleri, lng. bas. (Peking : FLP. 1965), C ilt I. s. 97-99.

** Bak. Ç in’de K ızıl Siyasal İktidar N için Varolabilir?» ve «Çingkang D ağla­rındaki M ücadele», M ao Zedung'un Seçm e Eserleri, lng. bas. (Peking; FLP, 1965), Cilt I, s. 63-104.

965

yönde eylemde bulunan ara gruplan kategorik bir şekilde «en teh­likeli» düşman olarak damgaladı. Şunu belirtelim ki, üçüncü «Sol» çizginin savunucuları, toprağın dağıtılmasında, siyasal iktidarın ku­rulmasında ve Kuomintang hükümetinin saldırılarına karşı silâhlı mukavemette gerçekten köylülere önderlik etmişlerdir. Bütün bu girişimler doğruydu. Ancak, yukarıda sözü edilen «Sol» hatâlardan dolayı bu yoldaşlar hatâlı bir şekilde, Kızıl Ordu hareketinin prole­tarya önderliğinde bir köylü hareketi olduğunu itiraf etmekten kor­kuyorlar ve «köylü devrimciliği», «köylü kapitalizmi» ve «zengin köylü çizgisi» dedikleri şeye hatâlı olarak karşı çıkıyorlardı. Onlar, demokratik devrimin hedeflerini aşan bir dizi sözde «sınıf çizgisi» politikalarım, örneğin zengin köylü ekonomisini ortadan kaldırma politikasını, ekonomiyle ve çalışmayla ilgili başka aşırı sol politika- lan, sömürücülere hiç bir siyasal hak tanımayan bir devlet politi­kasını, muhteva bakımından Komünizme ağırlık veren bir eğitim politikasını, aydınlara karşı aşırı sol bir politikayı, düşman ordusu içindeki çalışmalarda, hem subayları hem1 de askerleri değil, sadece askerleri kazanmaya yönelen bir politikayı ve karşı-devrimcilerin bastırılmasında aşırı sol bir politikayı uyguladılar. Böylelikle, dev­rim in hemen önde gelen görevleri saptırıldı, devrimci güçler tecrit oldu ve Kızıl Ordu, hareketi gerilemelerle karşılaştı. Aynı şekilde, be­lirtm ek gerekir ki. Kuomintang bölgelerinde 1927 devriminin yenil­gisinden sonra Partimiz halkın demokratik hareketine önderlik e t­meye, işçilerin ve öteki kitlelerin İktisadî mücadelelerine ve devrim­ci kültür hareketine önderlik etmeye ve Kuomintang hükümetinin millî çıkarlara ihanet ve halkı ezme politikasıyla mücadeleye devam etti. Özellikle 18 Eylül Olayından sonra Partimiz Japonya’ya Karşı Savaşan Kuzeydoğu Birleşik Ordusunu yönetti, 28 Ocak 1932 sava­şını ve Kuzey Çahar’da Japonya’ya Karşı Savaşan Müttefik Ordu­sunu destekledi, Fukien Halk Hükümetiyle Japonya’ya karşı demok­ratik bir ittifak kurdu, Japonyaya direnmede Kızıl Ordu'nun Kuo­mintang ordusuyla ittifakı için iiç şartı* ve halkın bütün kesimle­riyle bir Millî Silâhlı Savunma Komitesi kurmak için altı şartı** ile-

* Çin Kom ünist Partisi, 1933 Ocağında, devrimci üs alanlarına ve K ızıl Ordu'ya saldırmakta olan bütün Kuom intang birliklerine bir bildiri yayınlayarak, bir ateş-kes anlatm ası yapılması ve Japonya’ya karşı ortak mukavemete girişilmesi için şu üç şartı teklif etti; (1) devrimci üs alanlarına ve K ızıl Ordu'ya karşı saldırıları durdurun:(2) Halka haklarını ve özgürlüklerini verin; (3) halkı silâhlandırın.

’ * Altı şart, 1934’te Çin Komünist Partisi tarafından öne sürülen ve Sooılg Çing Ling'in (Bayan Sun Yat-sen) ve başkalarının imzalarıyla yayımlanan «Japonya ile Savaşmak için Çin Halkının Tem el P rogram ın da yer alan şartlardır. Bu şartlar şunlardı: 11) Japonya ile savaşmak üzere bütün deniz, kara ve hava kuvvetlerini

ri sürdü ve 1 Ağustos 1935’te, bir Millî Savunma Hükümetinin ve Japonya'ya karşı bir birleşik ordunun kurulmasını öngören, «Japon­ya’ya Karşı Direnme ve Millî Kurtuluş İçin Bütün Y urttaşlara Bir Çağrı»yı yayınladı. Bütün bunlar da doğruydu. Ama, çeşitli «Sol» çizgilerin ve özellikle üçüncü «Sol» çizginin hâkim olduğu sırada esas politika hatalı olduğundan. Parti pratikte meseleleri doğru ola­rak çözemedi ve dolayısıyla Kuomintang bölgelerinde de Parti ça­lışmaları ya istenilen sonuçları vermedi ya da başarısızlıkla sonuç­landı. Elbette ki, Japonya'ya karşı direnme meselesinde 1935 Kuzey Çin Olayından sonra ve özellikle 1936 Sian Olayından sonra, Çin’in büyük toprak ağalarının ve büyük burjuvazisinin ana kesimlerini temsil eden Ktıomintang’m .önde gelen yönetici gruplan içinde mey­dana gelecek olan değişiklikleri önceden görebilmek henüz müm­kün değildi. Ama ara tabakalar ve büyük toprak ağalarının ve bü­yük burjuvazinin bazı mahalli gruplan daha şimdiden Japonya’ya karsı müttefiklerimiz haline gelmekteydiler. Partimiz üyeleri ve halkın geniş kesimleri bu değişmeyi görürken, üçüncü «Sol» çizgi­nin temsilcileri bunu ya görmezlikten geldiler ya da inkâr ettiler ve böylelikle büyük bir kapalı-kapı politikası hatâsı işlediler ve siyasal hayatta Çin halkının çok gerisinde kaldılar. Kapalı-kapı politikası hatâsından doğan bu tecrit olma ve geride kalma durumu, Tsunyi Toplantısına kadar temelde değişmeksizin devam etti.

İkincisi: Çeşitli «Sol» çizgiler, devrimci savaş ve devrimci üs alanları meselesinde de hatâlıydılar. Stalin yoldaş şöyle diyordu: «Çin’de silâhlı devrim, silâhlı karşı-devrimle savaşmaktadır. Bu, Çin devriminin ayırdedici özelliklerinden ve üstünlüklerinden biridir».* Stalin yoldaş gibi, Mao Zedung yoldaş da daha Toprak Devrimi Sa- vaşı’m n ilk döneminde doğru olarak şunu belirtiyordu: Yarı-sömür- ge ve yarı-feodal Çin, demokrasiye ve sanayiye sahip olmayan fark­lı gelişme düzeyleri gösteren geniş bir ülke olduğundan, Çin devri- minde başlıca mücadele biçimi silâhlı mücadele ve başlıca örgüt­lenme biçimi esas olarak köylülerden meydana gelen bir ordudur. Mao Zedung yoldaş ayrıca şunu da belirtti: Geniş köylü yığınları­nın yaşadığı geniş köylük alanlar, Çin devriminin vazgeçilmez, can-

seferber edin; (2) bütün ülkede halkı seferber edin; (3) bütün halkı silâhlandırın; 14) savaş harcamalarını karşılamak için. Japon, emperyalistlerinin Ç in’deki mallarına vc hainlerin mallarına elkoyun; (5) işçi, köylü, asker, öğrenci ve işadamı temsilcileri tadafmdan seçilecek bir Çin m illî silâhlı savunma komitesi kurun; (6) Japon emper­yalistlerine karşı olan bütün güçlerle bir ittifak kurun ve hayırhah tarafsızlık gözeten bütiln ülkelerle dostane ilişkiler kuron.

' J.V. Stalin. «Çin Devriminin Geleceği». Eserleri, lng. bas. fM osk ova; FLPH. 1954). Cilt VTTT. s. 379.

9(57

alıcı mevzileridir (devrimci köyler, şehirleri kuşatabilir, ama dev­rimci şehirler kendilerini köylerden koparamaz) ve Çin, ülke çapın­da zafer kazanmak (bütün ülkenin demokratik bir biçimde birleş­tirilmesi) için hareket noktası olarak silâhlı devrimci üs alanları kurabilir ve kurmalıdır.* 1924-27 devrim döneminde, Kuomintang —Komünist güçbirliği ile bir koalisyon hükümeti kurulduğu zaman, üs alanları belirli büyük şehirleri merkez olarak almaktaydı; ama o zaman bile, üs alanlarının temellerini sağlamlaştırmak için pro­letaryanın önderliğinde köylülerin ana gövdeyi meydana getirdiği bir halk ordusu kurmak ve köylük alanlarda toprak meselesini çöz­mek zorunluydu. Ama Toprak Devrimi Savaşı döneminde, şehirle­rin tümü, güçlü karşı-devrimci kuvvetlerin işgali altında olduğun­dan, üs alanlarını esas olarak —mevziî savaşa değil— köylülerin ge­rilla savaşına dayanarak ve heryerden önce —başlıca şehirlerde değil—• karşı-dıevrimcilerin hâkimiyetinin zayıf olduğu köylük alan­larda kurmak, genişletmek ve sağlamlaştırmak gerekliydi. Mao Ze- dung yoldaş, Çin’de böyle silâhlı devrimci köylük üs alanlarının v a r­lığının tarihî şartlarını «mahallî tarım ekonomisinin (birleşmiş bir kapitalist ekonomi olmayışının) ve emperyalistlerin bölmek ve sö­mürmek için nüfuz bölgeleri ayırma politikasının» meydana getir­diğini belirtti.** Mao Zedung yoldaş bu üs alanlarının Çin devrimi bakımından tarihî önemini de şöyle belirtti;

Sovyetler Birliği’nin bütün dünyada kazandığı şekilde, ülkemiz­de ete devrimci yığınların güvenini kazanmak ancak böylelikle müm­kün olabilir. Gerici hâkim sınıflara büyük güçlükler çıkarmak, on­ların dayandıkları temelleri sarsmak ve iç çözülmelerini hızlandır­mak ancak böylelikle mümkün olabilir. Geleceğin büyük devriminin başlıca silâhı olacak b ir Kızıl Ordu’yu gerçekten yaratm ak ancak böylelikle mümkün olabilir. Kısacası, devrim dalgasının yükselişini hızlandırmak ancak böylelikle mümkündür.*** ,

Bu dönemde şehirlerdeki kitle çalışmasının başlıca politikaları, Beyaz bölgelerdeki doğru çalışma çizgisinin temsilcisi Liu Şao-çi yoldaşın savunduğu politikalar olmalıydı. Bu politikalar şunlardı; esas olarak saldırıda değil, savunmada olmak; yasal olanakları kul­lanmayı reddetmeyip, Parti örgütlerinin kitleler içinde derinliğine

* Bak. «Çin’de Kızıl Siyasal İktidar N için Varolabilir?» ve «Tek Bir K ıvılcım bir Bozkır Yangınını Başlatabilir.» M ao Zedung'ıın Seçme Eserleri, tng, bas. (P ek in g: FLP, 1965), Cilt I, s. 63-72. 117-28.

** «Çin’de K ızıl Siyasal iktidar N iç in Varolabilir?», M ao Zedung’un Seçm e Eser­leri, lng. bas. (Peking: FLP, 1965), C ilt I, s. 65.

*** «Tek bir Kıvılcım Bir Bozkır Yatığınım Başlatabilir.», M ao Zedung"un Seçm e Eserleri, lng. bas. (Peking: FLP. 1965, Cilt T, s. 118.

% 8

yayılabilmesi, uzun süre örtü altında çalışabilmesi ve kuvvet topla­ması için mümkün olan bütün yasal çalışma olanaklarından yarar­lanmak ve her zaman için köylük alanlardaki silâhlı mücadeleyi ge­liştirmek üzere kadrolar göndermeye hazır olmak ve böylelikle köy­lük alanlardaki mücadele ile eşgüdüm sağlamak ve devrimci duru­mun gelişmesini ilerletmek. Şu halde genel şartların şehirlerde de­mokratik hükümetler kurulmasını mümkün kılacağı bir zamana ka­dar, Çin devrimci hareketi köylerdeki çalışmaya öncelik vermeliydi ve şehirlerdeki çalışmayı yardımcı çalışma olarak almalıydı. Devri­min köylük alanlarda kazandığı zaferler ve şehirlerde zafer kazan­manın geçici imkânsızlığı, köylük alanlarda taarruz ve şehirlerde genel bir savunma mevzii, hattâ bir köylük alanda zafer ve taarruz, bir başkasında yenilgi, ricat ve savunma: bütün bunlar o dönem bo­yunca bütün ülkede devrimin ve karşı devrimin inişli çıkışlı seyri­ni meydana getiriyordu ve buna uygun olarak devrimin izlemek zo­runda olduğu, yenilgiden zafere doğru giden yolu tayin ediyordu. Ama çeşitli «Sol» çizgilerin temsilcileri, yarı-sömürge ve yan-feodal Çin toplumunun kendine has özelliklerini anlamıyorlardı, Çin’de burjuva demokratik devriminin özünde bir köylü devrimi olduğunu anlamıyorlardı; Çin devrimitıin dengesiz, dolambaçlı ve uzun süreli niteliğini anlamıyorlardı. Bu yüzden askerî mücadelenin ve özellik­le köylülerin gerilla savaşının ve köylerdeki üs alanlarının önemini azımsadılar ve «silâh doktrini» ve «köylü zihniyetine özgü mahalli­lik ve tutuculuk» dedikleri şeye karşı çıktılar. Çeşitli «Sol» çizgile­rin temsilcileri, şehirlerde işçilerin ve diğer yığınların mücadelele­rinin düşmanın ağır baskılarını aniden kırarak ileriye atılacağım, başlıca şehirlerde silâhlı ayaklanmalara dönüşeceğini, «önce bir ve­ya daha fazla eyalette» zafer kazanacağım ve sözde bütün ulus ça­pında devrim dalgasını ve bütün ülkede zaferi getireceğini hayal ediyorlardı ve bu hayali bütün çalışmalarının planlanmasına ve ör­gütlenmesine temel yaptılar. Oysa, gerçekte 1927’de devrimin yenil­giye uğramasından sonra sınıf kuvvetleri arasındaki ilişki şartların­da bu hayalin ilk sonucu bizzat şehirlerdeki çalışmanın yenilgisi oldu. Birinci «Sol» çizginin yenilgisi böyle oldu. İkinci «Sol» çizgi de aynı hatayı tekrarladı, ancak aradaki tek fa rk bu kez Kızıl Or­du'dan yardım istenmesivdi. çünkü Kızıl Ordu bu dönemde hatırı sayılır bir güç haline gelmişti. İkinci «Sol» çizgi de yenilgiye uğra­dı: ama üçüncü Sol» çizgi yine büyük şehirlerde silâhlı ayaklan­ma için «gerçek» hazırlıklar yapılmasını istemeye devam etti. Şim­di aradaki tek fark Kızıl Ordu'nun bu kere büyük şehirleri ele ge­çirmesi isteğiydi, çünkü şehirlerdeki çalışma gittikçe gerilerken, K ı­zıl Ordu daha da güçlenmişti. Şehirlerdeki çalışmayı köylerdeki ça-

969

ljşmaya tâbi kılmak yerine, bunun tersini yapmanın sonucu, şehir­lerdeki çalışmanın başarısızlığa uğramasından sonra, köylerdeki ça­lışmanın da geniş ölçüde başarısızlığa uğraması oldu. Belirtelim ki, 1932’den sonra başlıca şehirlerin ele geçirilmesini hedef alan ey­lemler de gerçekte durmuştu. Bunun nedeni Kızıl Ordu’nun bu şe­hirleri ele geçirememesi ya da elinde tutamaması ve özellikle Kuo- mintang’ın geniş ölçüde saldırıya geçmesiydi; üstelik 1933’ten son­ra şehirlerdeki çalışmalarımızın daha da büyük zararlara uğrama­sından dolayı, geçici merkezi yönetimin kendisi de şehirden bir köy­lük üs alanına alındı. Böylelikle gerçekten bir değişiklik olmuştu. Ama «Sol» çizgiyi izleyen arkadaşlar açısından bu değişiklik, bilinç­li olarak ya da Çin devriminin kendine özgü özelliklerinin incelen­mesi yoluyla ulaşılmış doğru sonuçlara dayanılarak yapılmış değil­di; dolayısıyla bu arkadaşlar Kızıl Ordu’daki ve üs alanlarındaki bütün çalışmaları kendi yanlış, şehirci görüş açılarından yönetmeye devam ettiler ve çalışmalara büyük zararlar verdiler. Aşağıdaki ör­nekler bunun açık kanıtlarıdır: Bu arkadaşlar mevzi savaşı savun­dular ve gerilla savaşma ya da gerilla niteliğinde hareketli savaşa karşı çıktılar; Kızıl Ordu’nun «düzenli hale getirilmesi» dedikleri şeye hatalı olarak ağırlık verdiler ve Kızıl Ordu’nun sözde «gerilla­c ılığ ına karşı çıktılar; dağınık köylük bölgelere ve bağlantıları düş­man tarafından kesilmiş bölgelerde uzun süreli gerilla savaşma ken­dilerini uydurmaları gerektiğini anlamadılar ve bu yüzden üs alan­larındaki insan gücünü ve maddî kaynaklan bol keseden harcadılar ve gerekli tedbirleri almadılar; beşinci «kuşatma ve bastırma» ha­rekâtına karşı kampanyada «Çin’in önündeki iki yoldan hangisinin kazanacağım tayin eden savaş» ve «Üs alanlarında tek bir karış toprak bile kaybetmiyelim» gibi yanlış sloganlar ortaya attılar.

Bu Yedinci Genişletilmiş Genel Toplantı şunu önemle belirtir: Şimdi, şartlarda bir değişikliğin, yukarıda sözünü ettiğimiz dönemde köylerdeki çalışmamızın sağlaması ve şehirlerdeki çalışmamızın beklemesi gereken değişikliğin olması yakındır. Japonya’ya Karşı Direnme Savaşımın son aşamasında Partimizin önderliğindeki ordu­nun güçlendiği ve daha da güçleneceği bir dönemde, Japon işgali altında bulunan şehirlerdeki çalışmalarla Kurtarılmış Bölgelerdeki çalışmalara eşit ağırlık vermek; başlıca şehirlerde hem içeriden hem de dışarıdan eşgüdümlü taarruzlarla Japon saldırganlarım imha et­menin bütün şartlarını etkin olarak hazırlamak; çalışmalarımızın ağ.ılık merkezim, bundan sonra bu şehirlere aktarmak ancak şimdi doğru olacaktır. Bu, lS27de devrimin yenilgiye uğramasından son­ra, çalışmalarının ağırlık merkezini köylük alanlara büyük güçlük­le aktaran Partimiz için tarihî önem taşıyan yeni bir değişiklik ola-

çaktır. Bütün Parti üyeleri bu değişiklik için tam bir siyasal uya­nıklıkla hazırlık yapmalıdırlar ve «Sol» çizginin Toprak Devrimi Savaşı sırasında şehirlerden köylere geçiş konusunda işlediği hatâ­yı tekrarlamamalıdırlar. «Sol» çizginin bu hatâsı, önce şehirlerden köylere geçişe karşı çıkmak ve bunu reddetmek ve sonra bu geçişi siyasa! uyanıklıkla değil zorunluluk altında yapmak şeklinde ken­dini göstermişti. Ancak Kuomintang bölgelerinde şartlar farklıdır; burada, şehirlerde olsun, köylerde olsun hemen önümüzdeki görev­ler yığınları örgütlemek için vargücümüzle çalışmak, bölünmeye ve iç savaşa azimle karşı çıkmak, birlik ve barış için çalışmak ve Ja ­ponya’ya Karşı Savaş’ta çabaların bir kat daha artırılmasını, Ku- omintang'ın tek parti diktatörlüğünün ilgasını ve bir birleşik de­mokratik koalisyon hükümetinin kurulmasını istemektir. Japon iş­gali altında bulunan şehirler halk tarafından kurtarıldığında bir birleşik demokratik koalisyon hükümeti gerçekten kurulup sağlam- laştırıldıiğmda, köylerdeki üs alanları tarihî görevlerini tamamlamış olacaklardır.

Üçüncüsü; Çeşitli «Sol» çizgiler, saldırı ve savunma taktiklerini yönetme konusunda da hatalıydılar. Stalin yoldaşın belirttiği gibi, taktiklerin doğru olarak yönetilmesi, şartların doğru olarak çözüm­lenmesini (sınıf güçleri arasındaki ilişkinin doğru hesaplanmasını ve hareketin gerilemesi ve ilerlemesi üzerine doğru bir yargıyı), buna dayalı doğru mücadele ve örgütlenme biçimlerini ve «düşman saf­larında her bölünmeden yararlanma ve müttefikler bulma j'etene- ğini»* gerektirir. Bunun en iyi örneklerinden biri, Mao Zedung yol­daşın Çin devrimci hareketini yönetmesidir. Devrimin 1927’de ye­nilgiye uğramasından sonra Mao Zedung yoldaş doğru olarak şun­ları belirtti: devrim dalgası bütün ülkede düşük bir düzeyde idi, bir bütün olarak ülkede düşman bizden daha kuvvetliydi ve maceracı saldırılar kaçınılmaz olarak yenilgiye yol açardı; ancak gerici rejim içinde sürekli bölünmelerin ve savaşların yer aldığı ve halkın dev­rim talebinin giderek canlandığı ve arttığı genel şartlarda ve yı­ğınların Birinci Büyük Devrim mücadelelerini yaşadığı, oldukça güçlü bir Kızıl Ordu’nun mevcut olduğu ve doğru politikalara sahip bir Komünist Partisi’nin varolduğu özel şartlarda, «kendilerini çev­releyen Beyaz rejimin ortasında» «Kızıl siyasal iktidar altında bir ya da daha fazla küçük bölgenin»** ortaya çıkması mümkündü. Mao

* J.V. Staliıı «Leninizmın Tem elleri», Eserleri, tng. baskısı. (M oskova: FLPH. 1953), Cilt VI. s. 155-75. ve «Çağdaş Konular Üzerine Notlar». Eserleri, tng. bas. (M oskova: FLPH. 1954), Cilt IX, s. 346.

** «Çingkaııc Dağlarındaki Mücadele». M ao 'Zedung'un Seçme Eserleri, tng. bas. (Peking: FLP. 1965). Cilt T. s. 73.

971

Zedung yoldaş şunu da belirtti: hâkim sınıflar arasında bölünmele­rin olduğu bir dönemde Kızıl Siyasal İktidarın yayılması «hayli cü­retli ve askerî harekâtlarla elde edilen alan hayli geniş olabilir». Oysa hâkim sınıflar bakımından nispeten istikrarlı olan bir dönemde Kızıl Siyasal İktidarın yayılması

tedricî ilerleme şeklinde olmalıdır. Böyle bir dönemde askerî çalışmada en kötü şey, kuvvetlerimizi maceracı bir ilerleme için bölmek ve mahallî çalışmada (toprak dağıtımı, siyasî ik­tidarın yerleştirilmesi, Parti’nin yayılması ve mahallî silâhlı kuvvetlerin örgütlendirilmesi) en kötü şey, kadrolarımızı da­ğıtmak ve merkezî bölgelerde sağlam bir temel atmayı ihmâl etmek olur*.

Taktiklerimiz bir tek dönem içinde bile düşmanlarımızın gücündeki farklılıklara göre değişmelidir. Dolayısıyla, Hunan- Kiangsi sınırında ele geçirdiğimiz alan, «iktidarın nispeten güçlü olduğu Hunan’a karşı savunmada ve iktidarın nispeten zayıf olduğu Kiangsi’ye karşı taarruzda» olmalıydı.** Daha son­ra, Hunan-Kiangsi sınırındaki Kızıl Ordu Fukien-Kiangsi sını­rına ulaştığı zaman, «Kiangsi eyaleti için ve ayrıca Batı Fukien ve Batı Çekiang için... savaşmak»'** üzere bir plân önerilmişti.

Taktiklerimizdeki değişmeleri tâyin etmede önemli bir esas, devri­min farklı düşmanların çıkarları üzerindeki farklı etkisidir. Bunun için Mao Zedung yoldaş «karşı-devrim safındaki her çatışmadan yararlanmamız ve bu saflardaki çatlakları genişletmek için etkin tedbirler almamız»**** ve «tecrit politikasına karşı koymamız ve bü­tün muhtemel müttefikleri kazanma politikasını uygulamamız****** gerektiğini daima savunmuştur. «Çelişkilerden yararlanın, çoğunluğukazanın, azınlığa karşı koyun ve düşmanlarımızı bir bir ezin».........şeklindeki taktik ilkelerin uygulanması, «kuşatma ve bastırma» hare­kâtlarına karşı Mao Zedung yoldaşın yönettiği kampanyalarda ve özellikle Tsunyi Toplantısından sonra, Uzun Yürüyüş’te ve Japon­ya’ya Karşı Millî Birleşik Cephenin çalışmasında parlak bir şekilde

* Aynı eser, s. 74.** Aynı eser, s. 76.

*’ * Çingkang Dağlarındaki Cephe Komitesinin 1929 Nisanında Parti Merkez Komitesi'ne gönderdiği M ektup’tan. «Tek Bir K ıvılcım Bir Bozkır Yangınım Baş­latabilir», M a o Zedung’un Seçm e Eserleri, lng . bas. (Peking: FLP. 1965), C ilt I, s. 126

**** »Düşmanın Beşinci ’Kuşatma ve Bastırma' Harekâtına Karşı savaş üzerine Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin G enel Kararmndan (Tsunyi Toplantı­sı Kararı).

***** «Çin Devrim ci Savaşında Strateji M eseleleri». M ao Zedung'un Seçm e Eserleri, lng. bas. (Peking: FLP. 1965), C ilt I, s. 200.****** Bak. «Siyaset Üzerine». M ao Zedung'un Seçm e Eserleri. Cilt n .

972

geliştirildi. Liu Şao-çi yoldaşın Beyaz bölgelerdeki çalışma taktikle­riyle ilgili fikirleri de’ buna bir örnektir. 1927’de devrimin yenilgi­sinden sonra Beyaz bölgelerde ve özellikle şehirlerde düşmanla bi zim aramızdaki apaçık güç farkını doğru olarak dikkate alan Liu- Şao-çi yoldaş, geri çekilişimizin ve savunmamızın sistemli olarak ör­gütlenmesini ve «ileride devrimci taarruzlara ve tâyin edici savaş­lara hazırlanmak» için, «durum ve şartlar bizim bakımımızdan el verişsiz iken tâyin edici savaşlardan bir süre için kaçınmayı»* sa­vundu. Yine Liu Şao-çi yoldaş, Partimizin 1924-27 Devrimi dönemin­deki açık örgütlerinin sistemli olarak ve tam anlamıyla yeraltı ör­gütlerinin, kitle çalışmasında güçlerini uzun bir süre gizleyebilmele- ri, kitleler içinde derinliğine yayılabilmeleri ve «kitlelerin güçlerini toplamaları, arttırm aları ve siyasal bilinçlerini yükseltmeleri» için, kitle çalışmasında «açık yasal olanaklardan mümkün olduğu kadar çok yararlanılmasını»** savundu. Kitle mücadelelerinde öndeılik ko nusunda Liu Şao-çi yoldaş şunlarm gerekli olduğunu savundu:

Belirli bir zaman ve yerdeki duruma, özgül koşullara ve yı­ğınların siyasal bilinç düzeyine uygun olarak, kitle mücadele­sini harekete geçirmek için, yığınların kabul edebileceği sınırlı mücadele şiarlarını, taleplerini ve biçimlerini ileri sürmek ve sonra, mücadelenin seyrinde değişen şartlara uygun olarak, ya kitle mücadelesini tedricen daha yüksek bir aşamaya çıkart­mak, ya da «nereye kadar gideceğini bilerek», daha yüksek bir aşamada ve daha geniş ölçüde yer alacak bir sonraki savaş için hazırlanmak amacıyla savaşı geçici olarak sona erdirmek. Düşmanın iç çelişkilerinden yararlanm ak ve geçici müttefikler kazanmak konusunda da şunların gerekli olduğunu savundu: Bu çelişkileri kopma noktasına kadar itmek ve düşman safla­rında bizimle işbirliği yapabilecek olan ya da henüz esas düş­manımız olmayan unsurlarla esas düşmana karşı geçici bir it­tifak kurmak

vebizimle işbirliği yapmak isteyen müttefiklere gerekli tâvizleri verm ek,'onları bizimle birleşmeye teşvik etmek; onlarla ortak eyleme katılmak; sonra onları etkilemek ve onları izleyen kit­leleri kazanmak.*“

1935 yılındaki 9 Aralık Hareketi’nin başarısı. Beyaz bölgelerde­

* Liu Şao-çi, «Kapalı-Kapı Politikasını vc M aceracılığı Ortadan Kaldıralım».*• x.iu Şao-çi, «Beyaz Bölgelerde Geçmişteki Çalışmalar üzerine Merkez Komi-

teai'ne Mektup».*** Liu Şao-çi, «Kapalı Kapı Politikasını ve Maceracılığı Ortadan Kaldıralım»,

973

ki çalışmayla ilgili bu taktik ilkelerin doğruluğunu kanıtladı. Taktik­lerin bu doğru yönetiminin tersine, çeşitli «Sol» çizgileri izleyen yoldaşlar, düşmanla bizim aramızdaki kuvvet dengesini nesnel bir şekilde incelemeyi, uygun mücadele ve örgütlenme biçimlerini uy­gulamayı başaramadılar ve düşmanın iç çelişkilerini görmediler ya da bunlara yeterince dikkat göstermediler. Bunun için savunmada olmaları gerektiği bir sırada körcesine, bir sözde «taarruz çizgisi»ni uygulamaları sonucunda yenilgiye uğramakla kalmadılar, zamanın­da saldırıya geçince de yenilgiye uğradılar, çünkü başarılı bir sal­dırıyı nasıl örgütleyeceklerini bilmiyorlardı. Onların «şartları de­ğerlendirme» tarzı, kendi görüş açılarına uygun düşen bireysel, ol­gunlaşmamış, dolaylı, tek yanlı ve yüzeysel olguları alıp, bunları yaygın, olgun, doğrudan, bütünsel ve özlü bir şey olarak büyütmek­ti; bu yoldaşlar düşmanın gücü ve geçici başarısı, bizim zaafımız ve geçici yenilgimiz, yığınların yetersiz siyasal bilinci, düşmanın iç çelişkileri ve orta yolcuların ilerici yanı gibi, kendi görüş açılarına uygun düşmeyen bütün olgular karşısında kördüler ya da bunları kabullenmekten korkuyorlardı. Bu yoldaşlar, en güç ve karmaşık durumların ortaya çıkabileceğini hiçbir zaman görmediler; daima, ortaya çıkması mümkün olmayan en elverişli ve en basit durumları hayal ettiler. Kızıl Ordu hareketinde, devrimci üs alanlarını çevre­leyen düşmanı her zaman «müthiş zayıf», «panik içinde», «yokol- mağa yüztutmuş», «hızla çökmekte olan», «tamamen çöken» vb. gibi sıfatlarla tanımladılar. Üçüncü «Sol» çizginin temsilcileri Kızıl Or­du'nun, sayısı kendi mevcudunun birkaç katına ulaşan bütün Kuo­mintang kuvvetlerine üstünlük sağladığım iddia ettiler ve dolayı­sıyla Kızıl Ordu’yu, şartları dikkate almaksızın ve hattâ dinlenmek- sizin pervasızca saldırılara girişmesi için durmadan zorladılar. 1924­27 Devriminden sonra devrimin gelişmesi açısından Güney Çin’le Kuzey Çin arasında — Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı'na kadar değişmeyen— biı dengesizlik durumu olduğunu inkâr ettiler, «Ku­zeyin geri kalmışlığı teorisi» dedikleri şeye hatâlı olarak karşı çık­tılar, Kuzey Çin’in köylük bölgelerinde Kızıl rejimlerin kurulmasını ve buralarda bulunan Beyaz Orduların hepsinde, Kızıl Ordu birlik­leri kurmak üzere isyanlar düzenlenmesini istediler. Bu arkadaşlar üs alanlarının merkez ve sınır kesimleri arasındaki dengesiz geliş­meyi de reddettiler ve «Lo Ming Çizgisi»“ dedikleri şeye hatâlı ola­

* L o M ing: Önceleri Çin Komünist Partisi üyesiydi. 1933'te M erkezî K ızıl Ü s AUını’nın Fukien Eyalet Komitesi sekreter vekili idi. Parti’nin Şanghatıg’da, Yung- ting’dc vc Batı Fııkicn'in diğer uzak kesimlerinde oldukça güç bir durumla karşı kar­şıya olduğunu ve buralardaki politikasının, istikrarlı üs alanlarındaki politikasından farklı olm ası gerektiğini savunduğu için «Solcuların» saldırısına uğradı. .So lcu lar■

974

rak karşı koydular. Kızıl Ordu’ya saldıran savaşbeyleri arasındıaki çelişmelerden yararlanmayı ve saldırıyı durdurmaya razı olan güç­lerle uzlaşmalara varmayı reddettiler. Beyaz bölgelerdeki çalışmala­ra gelince, devrim dalgasının alçak, karşı-devrimci egemen kuvvet­lerin çok güçlü olduğu şehirlerde, geri çekilme ve savunma için ge­rekli tedbirleri almayı ve bütün yasal olanaklardan yararlanmayı reddettiler. Tersine, mevcut şartlar altında izin verilemeyecek bi­çimlerde taarruza geçmeye devam ettiler; kitlelerden kopuk, Parti’ yi taklit eden geniş, savunmasız Parti örgütleri ve çeşitli «Kızıl kit­le örgütleri» kurdular; sürekli olarak ve şartların neyi gerekli kıldı­ğını dikkate almaksızın siyasal grevler, ortak grevler, öğrenci, tüc­car, asker ve polis grevleri, yürüyüş ve gösteriler, yıldırım toplantı­ları ve hattâ silâhlı ayaklanmalar gibi, kitlelerin katılmasını ya da desteğini sağlaması ihtimali ya da imkânı olmayan eylemler dü­zenlediler ya da eylem çağırılarında bulundular ve bu eylemlerin başarısızlıklarını da «zafer» olarak gösterdiler. Özetle, çeşitli «Sol» çizgileri ve özellikle üçüncü «Sol» çizgiyi izleyen Yoldaşlar kapalı- kapı politikasından ve maceracılıktan başka birşeyin peşinde değil­lerdi; «her şeyden önce mücadele ve her şey mücadele için» sloganı­na ve «mücadelenin sürekli olarak genişletilmesi ve daha yüksek bir düzeye çıkarılması»na körcesine inanıyorlardı ve dolayısıyla de­vamlı olarak olmaması gereken veya önlenebilecek olan yenilgiler­le karşılaşıyorlardı.

2. Askeri Açıdan:

Çin devriminin bugünkü aşamasında; Siyasal mücadelenin esas biçimi, askeri mücadeledir. Toprak Devrimi Savaşı sırasında bu, en önemli sorun haline geldi. Mao Zedung Yoldaş Marxizm-Leninizmi uygulayarak, Çin devrimi için Yalnızca doğru siyasal çizgiyi değil, Toprak Devrimi döneminden itibaren bu siyasal çizgiye tâbi olan doğru askerî çizgiyi de tespit etti. Mao Zedung Yoldaşın askerî çiz­gisi, iki esastan hareket eder. Brincisi, ordumuzun niteliği ancak şu olabilir ve ş’üdur; Ordumuz, proletaryanın ideolojik önderliğine ta­bî olan ve halkın mücadelesine, devrimci üs alanlarının inşasına hizmet eden bir araçtır. İkincisi, savaşımızın niteliği ancak şu ola­bilir ve şudur: bu savaş, düşmanın güçlü ve büyük olduğunu, bizim zayıf ve küçük olduğumuzu bildiğimiz ve dalayısıyla düşmanın za-

onun görüşlerini hatalı bir şerikle ve abartarak «devrin) hakkında karamsarlıktan ve umutsuzluktan doğan oportünist-tasfiyeci bir firar ve ricat çizgisi# olarak niteledi­ler ve örgütsel açıdan «Lo Ming çizgisine karşı m ücadcle»ye giriştiler.

975

allarından ve kendi güçlü yanlarımızdan tam olarak yararlandığı­mız ve yaşamak, zafer kazanmak ve yayılmak için tamamen yığın­ların gücüne dayandığımız bir savaştır. Birinci esastan çıkan sonuç şudur: Kızıl Ordu (şimdi, Sekizinci H areket ordusu. Yeni Dördüncü Ordu ve halkın öteki silâhlı kuvvetleri) P arti’nin çizgisi, programı ve politikası uğrunda, yani bütün halkın çıkarları uğrunda vargü- cüyle savaşmak ve bu çizgiye ters düşen savaş beyliği eğilimleriyle mücadele etmek zorundadır. Şu halde Kızıl Ordu, ordunun politi­kaya tabî olmadığı ve hattâ politikaya kumanda ettiği şeklindeki salt askerî görüş açısına ve serseri-zorba çetesi ideolojisine karşı mücadele etmelidir. Kızıl Ordu, savaşma, kitle çalışması yapma ve para toplama (bu, şu anda, üretimde bulunmak demektir) görevle­rini aynı zamanda yüklenmelidir; kitle çalışması yapmak demek, Parti için ve halkın siyasî iktidarı için propaganda ve örgütleme faaliyetinde bulunmak, toprak dağıtımında (şu anda, rantın ve fai­zin azaltılması) ve silâhlı kuvvetlerin, siyasal iktidar organlarının ve Parti örgütlerinin kurulmasında mahallî halka yardım etmek demektir. Şu halde, hükümetle ve halkla olan ilişkilerinde Kızıl Or­du'nun halkın siyasal iktidar organlarına ve kitle örgütlerine saygı göstermesi, bunların itibarını artırması ve Disiplinin Üç Ana K ura­lına ve Dikkat Edilmesi Gereken Sekiz Noktaya* sıkı sıkıya uyması zorunludur. Ordu içinde subaylarla erler arasında doğru b ir ilişki kurmak ve aynı zamanda uygun bir demokratik ortama ve siyasal bilince dayalı otoriter bir askerî disipline sahip olmak gereklidir.

* Disiplinin Ü ç Ana Kuralı ve D ikkat Edilecek Sekiz Nokta, Toprak Devrim i Savaşı sırasında. Çin İşçilerinin v e Köylülerinin K ızıl Ordusu için M ao Zedung Yoldaş tarafından kaleme alınmıştı; sonradan bunları Sekizinci Hareket Ordusu. Yeni Dör­düncü. Ordu ve bugünkü Halk Kurtuluş Ordusu, disiplin kuralları olarak kabul etti­ler. Değişik bölgelerde bulunan ordu birliklerinde muhteva bakımından hafifçe fark ­lılık gösterdikleri için, Çin Halk Kurtuluş Ordusu G enel Karargâhı 1947 Ekiminde şu standart metni yay ın lad ı:

Disiplinin Ü ç Ana Kuralı Şunlardır:(1) Bütün hareketlerinizde emirlere uyun.(2) Kitlelerden tek bir iğne-iplik bile almayın.(3) Ele geçirilen herşeyi teslim edin.Dikkat Edilecek Sekiz N okta şunlard ır:(1) N azik konuşun.(2) Satın aldığınız herşeyin parasını hakkınca ödeyin.13) ödünç aldığınız herşeyi geri verin.Î4) Zarar verdiğiniz herşeyin parasını ödeyin,(5) İnsanlara vurmayın ve sövmeyin.(6) ü r ü n l e r e z a r a r v e rm e y in ,

|7) Kadınlarla lâubalî olmayın.(S) Tutsaklara kötü davranmayın.

97'i

Düşman ordusu içindeki çalışmalarda, düşman kuvvetlerini dağıt­mak ve esirleri tarafımıza kazanmak için doğru bir politika gerek­lidir. İkinci esastan çıkan sonuç ise şudur: Kızıl Ordu, Toprak Dev­rimi Savaşı dönemi boyunca gerilla savaşının ve gerilla niteliğinde hareketli savaşın, esas savaşma biçimleri olduğunu ve ancak ana kuvvetlerle bölgesel kuvvetlerin, düzenli ordu ile gerilla birlikleri­nin ve halk milislerinin ve silâhlı yığınlarla silâhsız yığınların kay­naştığı bir halk savaşının, bizden defalarca daha güçlü bir düşmanı yenmemizi mümkün kılabileceğini bilmek zorundaydı. Dolayısıyla Kızıl Ordu, stratejik açıdan ânı kararlara dayanan savaşa, taktik açıdan ise uzun süreli savaşa karşı çıkmalı; stratejik açıdan uzun süreli savaşa, taktik açıdan ani kararlara sıkıca bağlı kalmalı; askeri harekâtlarda ve muharebelerde, çoğu yenmek için azın kullanılması­na karşı çıkmalı ve azı yenmek için çoğun kullanılması ilkesine sı­kıca bağlı kalmalıdır. Bunun için Kızıl Ordu, şu stratejik ve taktik ilkeleri uygulamalıdır: .

I (Yığınları uyandırmak için kuvvetlerimizi yaymak, düş­manı karşılamak için kuvvetlerimizi toplamak.

Düşman ilerler, biz gerileriz; düşman durur, biz rahat ver­meyiz; düşman yorulur, biz saldırırız; düşman geriler, biz ko­valarız.

Sağlam üs alanlarını yaygınlaştırmak için, dalga dalga ilerleme politikasını uygula; kendinden güçlü bir düşman ta ­rafından kovalandığında çevrede dolanarak oyalama politika­sını uygula.*

Düşmanı içerilere çekerek tuzağa düşür.**Üstün kuvvetler topla, düşmanın zayıf noktalarını tespit

et ve düşman kuvvetlerini bir bir ezmek için, hareketli savaş­la düşmanın bir kısmını veya büyük bir kısmını imha edebile­ceğine emin olduğun zaman savaşa tutuş.***

Askeri bakımdan çeşitli «Sol» çizgiler, Mao Zedung Yoldaşın çiz­gisine taban tabana zıttılar. Birinci «Sol» çizginin darbeciliği (puts- chism) Kızıl Ordu’nun yığınlara yabancılaşmasına yol açtı. İkinci «Sol» çizgi,‘Kızıl Ordu'yu maceracı saldırılara sürükledi. Ama her iki­si de askeri bakımdan tam olarak sistemleşmiş değildi. Tam olarak

* Çingkang Dağlarındaki Cephe Komitesinin 1929 Ninanm da Parti Merkez K o­ni itesi'ne gönderdiği M ektup’tan; «Tek Bir Kıvılcım Bir Bozkır Yangınım Başlatabilir», M ao Zedung'un Seçm e Eserleri, lng . bas. (Pekin« : FLP, 1965) Cilt I, s. 124.

** Bkz. Çin Devrimci Savaşında Strateji M eseleleri», M ao Zedung'un Seçme Eserleri. lng. bas. (Peking: FLP, 1965), Cilt 7, s. 205-49.

*** Düşmanın Beşinci 'Kuşatma ve Bastırma' Harekâtının Kırılması konusunda Çin Komünist Partisi Merkez K om itesinin vardığı sonuçlar», Şubat 1935.

977

biçimlenmiş biı sistem ancak üçüncü «Sol» çizgiyle ortaya çıktı. Or du’nun geliştirilmesi konusunda üçüncü «Sol» çizginin savunucuları, Kızıl Ordu’nun üçlü görevini tek bir göreve, savaşma görevine indir­gediler ve Kızıl Ordu’yu, orduyla halk, orduyla hükümet ve subay­larla erler arasında doğru ilişkiler konusunda eğitme görevini ihmal ettiler. Ordunun zamansız olarak düzenli hale getirilmesini istediler ve Kızıl Ordu’nun o zamanki sağlam gerilla niteliğine «gerillacılık» diyerek karşı çıktılar. Üstelik, ordıı içindeki siyasal çalışmada bi­çimciliği desteklediler. Askeri harekâtlar konusunda düşmanın güç­lü olduğu, bizim ise zayıf olduğumuz gerçeğini inkâr ettiler. Sadece ana kuvvetlere dayanan mevzî savaşı ve sözde düzenli savaş yapıl­masını, âni kararlara dayanan savaş stratejisinin ve.uzun süreli sa­vaş taktiğinin uygulanmasını istediler, «bütün cephelerde taarruz»u ve «iki yumrukla birden vurmayı» savundular. Düşmanın içerlere çekilerek tuzağa düşürülmesine karşı çıktılar ve birliklerin gerekli yer değiştirmelerini «ricat ve firarcılık» saydılar. Ayrıca, sabit savaş hatları olmasını ve Komuta’nın mutlak olarak merkezileştirilmesini istediler. Kısacası, bu arkadaşlar, gerilla savaşım ve gerilla niteliğin­de hareketli savaşı reddettiler ve bir halk savaşının doğru olarak nasıl yönetilebileceğini anlayamadılar. Üçüncü «Sol» çizginin temsil­cileri. Beşinci «Kuşatma ve Bastırma» harekâtına karşı yürütülen kampanyada, «düşmanı kapıların dışında kaışılamalıyız» deyerek, ön­ce taarruzda maceracılığa düştüler; sonra da herşeyi birden savun­mak için kuvvetlerimizin bölünmesini, «kısa, ânî darbeler» vurulm a­sını ve bir yıpratma mücadelesi yapılmasını isteyerek, savunmada tutuculuğa yöneldiler; Kiangsi üs alanından çekilmek zorunda kal­dıklarında da gerçek firarcılığa saptılar. Gerilla savaşının ve hareket­li savaşın yerine mevzi savaşı ve doğıu yönetilen halk savaşının ye­rine «düzenli» savaşı koyma çabalarının sonucu bunlar oldjU. Japon­ya’ya Karşı Direnme Savaşında stratejik gerileme ve stratejik hare­ketsizlik aşamaları sırasında, düşmanın kuvvetiyle bizim kuvvetimiz arasında daha da büyük bir dengesizlik meydana gelmişti. Dola­yısıyla, Sekizinci Hareket Ordusu ve Yeni Dördüncü Ordu için doğru ilke şuydu: «Gerilla savaşı esastır, ama elverişli şartlarda hareket­li savaşa girişme fırsatı kaçırılmamalıdır.» Aşırı derecede hareketli savaş üzerinde ısrar etmek yanlış olurdu. Ama, yaklaşmakta olan stratejik karşı-taarruz aşamasında, bütün Parti çalışmasının ağırlık merkezinin köylük alanlardan şehirlere aktarılması gerekeceği gibi, izlenecek stratejide de kuvvetlerimizin modern malzemeyle dona­tılmış olması şartıyla esas olarak gerilla savaşından, esas olarak hareket ve mevzi savaşına geçmek zorunlu olacaktı.

3. ö r g ü t s e l A çıdan:

Mao Zedung Yoldaşın belirttiği gibi, doğru siyasal çizgi «kit­lelerden kitlelere» olmalıdır. Siyasal çizginin gerçekten kitlelerden gelmesini ve özellikle gerçekten kitlelere geri gitmesini sağlamak için, sadece P arti’yle Parti dışındaki yığınlar arasında (sınıfla halk ara­sında) değil, lıerşeyden önce Parti’niıı yönetici organlarıyla Paıti içindeki yığınlar arasında (kadrolarla üyeler arasında) sıkı bağlar ol­malıdır; başka bir deyişle, doğru bir örgütsel çizgi olmalıdır. Şu hal­de Mao Zedung Yoldaş Parti tarihindeki her dönemde yığınların çı­karlarını temsil eden bir siyasal çizgiyi tespit etmiş olduğu gibi, bu siyasal çizgiye hizmet eden ve parti içindeki ve dışındaki yığınlarla bağları koruyan bir örgütsel çizgiyi de tespit etmiştir. Toprak Dev rimi Savaşı döneminde bu bakımdan önemli gelişmeler oldu; bun­lar, Dördüncü Kızıl Ordu’nun 1929’da toplanan Dokuzuncu Parti Kongresi kararında billurlaştı.* Bu karar. Partinin geliştirilmesinde ideolojik ve siyasal ilkelere dayanılmasını sağladı ve proleter ide­olojisinin önder rolünü kuvvetle savundu; salt askerî görüş açısına karşı, sabjektivizme, bireyciliğe, eşitçiliğe, serseri zorba çetesi ide­olojisine, darbeciliğe ve diğer eğilimlere karşı doğru bir şekilde mücadele etti; bu eğilimlerin kaynaklarını ve zararlarını ve bunları düzeltme yöntemlerini gösterdi. Bu karar aynı zamanda demokrasi­nin ya da merkeziyetçiliğin, üzerine konan gereksiz sınırlamalara karşı çıkarak demokratik merkeziyetçiliği kuvvetle savundu. Mao Zedung Yoldaş, bütün Parti’niıı birliğinin çıkarlarından hareketle, parçanın bütüne itaat etmesinde ısrar etti ve Çin devriminin somut özelliklerine uygun olarak yeni ve eski kadrolar arasında mahallî ve dışardan gelen kadrolar arasında, ordu kadroları ve o mahalde ça­lışan öteki kadrolar arasında ve ayrı bölümlerin ve mahallerin kad­roları arasında doğru ilişkileri tespit etti. Böylelikle Mao Zedung Yol­daş bize bir ılka olarak gerçeğe bağlı kalmakla, bir disiplin meselesi olarak örgüte iıaati nasıl birleştirmek gerektiği konusunda bir ör­nek, bir yandan Parti içinde birliği doğru bir biçimde korurken, P ar­ti içi mücadelelerin doğru bir biçimde nasıl yürütüleceği konusunda bir örnek verdi. Hatalı bir siyasal çizgi P arti’ye hâkim olduğu za­man, kaçınılmaz olarak hatalı bir örgütsel çizgi ortaya çıktı. Ha­talı siyasal çizginin hâkimiyeti ne kadar uzun sürdüyse, örgütsel çiz­gisinin verdiği zarar da o kadar fazla oldu. Toprak Devrimi Savaşı döneminin çeşitli «Sol» çizgileri. Mao Zedung Yoldaşın siyasal çizgi-

’ Dördüncü K ızıl Ordu’nun 1929 yılındaki Dokuzuncu Kongresi'niıı kararı, «Par­tideki Yanlış Fikirlerin Düzeltilmesi Üstüne» başlıklı yazıya atıf yapmaktadır, M av Zeduna'un Seçin t Eserleri, İııg. bas, (Pckiag; FLP, 1965lı Cilt I, s. 105-116

9/9

sine ve aynı zamanda örgütsel çizgisine karşıydılar. Bunlar, Parti içindeki yığınları yabancılaştıran (yani bazı Parti üyelerinin kısmi çıkarlarını, bütün P arti’nin çıkarlarına tabi kılmayan ve Parti’nin yö­netici organında bütün Parti iradesinin temerküz ettiğini kabul e t­meyen) ve aynı zamanda Parti dışındaki yığınları yabancılaştıran (yani Parti’nin yığınların çıkarlarının temsilcisi ve onların iradeleri­nin temerküz etmiş şekli olduğunu kabul etmeyen) bir sekterlik ya­rattılar. Üçüncü «Sol» çizginin savunucuları, özellikle kendi iradeleri­ni zorla kabul ettirmek için, hatalı çizgiyi pratikte işlemez bulan ve dolayısıyla bu çizgi konusunda şüphelerini, itirazlarını ya da hoş­nutsuzluklarını belirten, yanlış çizgiyi aktif olarak desteklemeyen ya da uygulamayan bütün Partili Yoldaşları şaşmaz bir şekilde ve ayrım göstermeksizin, damgaladılar; bu yoldaşları «Sağ oportünizm», «zengin köylü çizgisi», «Lo Ming çizgisi», «uzlaşma çizgisi», «ikiyüz­lülük» gibi sıfatlarla lekelediler, onlara karşı «amansız mücadeleler» verdiler, onlara «öldürücü darbeler» indirdiler ve hattâ bu «parti içi mücadeleler»i canilerle ve düşmanla mücadele edercesine yürüttü­ler. Bu yanlış Parti içi mücadele tarzı, «Sol» çizgiyi yöneten ya da uygulayan yoldaşların, kendi itibarlarım yükseltme, kendi istek­lerini zorla kabul ettirm e ve Parti kadrolarını ürkütme amacıyla sürekli olarak kullandıkları bir usul haline geldi. Bu usul. Parti için­de temel ilke olan demokratik merkeziyetçiliği çiğnedi, demokratik eleştiri ve özeleştiri ruhunu ortadan kaldırdı, Parti disiplinini meka­nik bir hale dönüştürdü ve körü körüne itaat ve mutlak boyun, eğm^ eğilimlerini besledi; böylelikle, canlı ve yaratıcı Marxizmin gelişme­si kösteklendi ve zarar gördü. Parti içi mücadele tarzı birleştirildi. Hi­zipçiler, kıdemli ve tecrübeli kadroları Parti’ye yararlı unsurlar ola­rak görmediler; tersine, çalışma tecrübesi ve yığınlarla sıkı bağları olan, fakat hizipçilere ayak uydurmayan ve onlara körü körüne ita­ati reddeden çok sayıda kıdemli ve tecrübeli kadrolara saldırdılar, onları cezalandırdılar ve merkezî mahallî örgütlerden azlettiler. Bu aıkadaşlar, yeni kadrolara iyi bir eğitim vermediler, onların (özel likle, işçi sınıfı kökenli olanların) ilerlemelerini ciddî olarak ele alma­çtılar; tersine, çalışmada tecrübeli ve kitlelerle sıkı bağlan olmayan fakat hizipçilere ayak uyduran ve onlara körü körüne itaat edip, onla rın dalkavukluğunu yapan, yeni ve dışarıdan gelen kadroları, mer kezî ve mahallî örgütlerdeki kıdemli ve tecrübeli kadroların yerle­rine geçirerek, hızla terfi ettirdiler. Böylelikle, eski kadrolara sal­dırmakla kalmayıp yenileri de şımarttılar. Üstelik, karşı-devrimcileri bastırmada yanlış bir politikanın, kadrolara karşı hizipçi bir politi­kayla içiçe geçtiği pek çok yerde, çok sayıda değerli yoldaş, haksız olarak sahte ithamlarla karşı karşıya bırakıldı. Bu da, Parti’yi en

980

ağır kayıplara uğrattı. Bu hizipçi hatâlar alt ve üst örgütler arasındaki bağları kopararak ve Parti içinde başka bir çok anormalliğe yol aça­rak, Parti’yi çok büyük ölçüde zayıflattı.

Bu Yedinci Genişletilmiş Genel Toplantı şunu önemle belirtir: Yanlış çizginin savunucuları tarafından bir yoldaşa hatalı olarak ve­rilmiş bir ceza ya da bir cezanın her hangi bir kısmı, şartlara uy­gun olarak iptal edilecektir. Sahte ithamlara hedef olduğu soruşturma sonucunda ortaya çıkan bütün yoldaşlar, beraat ettirilecek, bu yol­daşların Parti üyelikleri geri verilecek ve anılarına bütün yoldaşlarca saygı gösterilecektir.

4. İdeolojik Açıdan:

Herhangi bir siyasal, askeri ya da örgütsel çizginin doğruluğu­nun veya yanlışlığının ideolojik kökleri vardır. Herhangi bir siyasal, askerî ya da örgütsel çizginin doğruluğu veya yanlışlığı, bu çizginin Marxist-Leninist diyalektik materyalizmden ve tarihî materyalizm­den hareket edip etmediğine; Çin devriminin nesnel gerçeklerinden ve Çin halkının nesnel ihtiyaçlarından hareket edip etmediğine bağ­lıdır. Mao Zcdung Yoldaş, Çin devrimi davasına sarıldığı ilk günden itibaren kendisini. Marxizm-Leninizm evrensel gerçeğini Çin toplu- munun somut şartlarının araştırılmasına ve incelenmesine uygulama işine vermiştir. Mao Zedung Yoldaş Toprak Devrimi Savaşı dönemi boyunca «Araştırma yapmayanın konuşmaya hakkı yoktur» ilkesi üzerinde tekrar tekrar durmuş ve sübjektivizmin ve dogmatizmin tehlikelerine karşı durmadan mücadele etmiştir. Gerçekten, Mao Ze­dung Yoldaş’m o sırada tespit etmiş olduğu siyasal, askerî ve örgüt­sel çizgi, Marxizm-Leninizm evrensel gerçeği ve diyalektik ve tarihî materyalizm temeline dayanarak ülke içindeki ve dışındaki ve Parti içindeki ve dışındaki gerçek durumun ve özelliklerinin somut, çözüm­lemesiyle ve Çin devriminin ve özellikle 1924-27 devriminin tarihî tecrübesinin somut olarak özetlenmesiyle kazandığı parlak bir ba­şarı idi. Çin’de yaşayan ve mücadele eden Çin Komünistleri için diya­lektik materyalizmin ve tarihî materyalizmin öğrenilmesindeki amaç, Mao Zedung yoldaşın yapmış olduğu gibi, bunları Çin devriminin so­mut meselelerinin incelenmesine ve çözülmesine uygulamak olmalıy­dı. Ama şurası açıktır ki, «Sol» hatâlar işleyen arkadaşların hiç biri onun yöntemini ne anlayabildi ne de kabul etti. Hattâ üçüncü «Sol» çizginin savunucuları Mao Zedung Yoldaşı bir «dar deneyci» (ampi- rist) olmakla suçladılar; çünkii, onların ideolojisi, üçüncü «Sol» çizgi­nin hâkim olduğu sırada kendini daha belirgin bir şekilde dogmatizm

9Sl

olarak gösteren sübjektivizme ve biçimciliğe dayanıyordu. Somut ko­şullardan değil, kitaplardan alınma kelimelerden ve sözlerden hareket etmek, dogmatizmin başlıca özelliğidir. Dogmatikler Çin'in dünkü ve bugünkü siyasal, askeri, İktisadî ve kültürel durumunun ve Çin dev- riminin pratik deneyi’nin ciddî bir incelemesini yapmak için; Çin dt’vriminde eyleme rehberlik edecek sonuçlar çıkarmak için ve bu sonuçların geçerliğini yığınların pratiği ile sınamak için Marxist-Le­ninist yönteme ve bakış açısına dayanmadılar. Aksine Marxizm-Le- ııinizmin özünü bir .yana bırakarak, bu sözlerin bugünkü Çin’in so­mut koşullarına uygunluğunu araştırm aksısın, Marxist-Leninist eser­lerden bazı kelimeleri ve sözleri ülkeye soktular ve bunları birer dog­ma olarak benimsediler. Şu halde dogmatiklerin «teörileri» kaçınıl­maz olarak gerçeklerden kopuktu, önderlikleri yığınlardan kopuk­tu ve onlar gerçeği olgularda arayacakları yerde sabit fikirleri, kibir­li, lâfazanca ve doğru eleştiri ve özeleştiriden korkan bir tavır takın­dılar. Dogmatizmin hâkim olduğu dönemde onun yandaşı ve yardım­cısı olan deneyci (ampirist) ideoloji, aynı şekilde sübjektivizmin ve biçimciliğin bir ifadesidir. Deneyciliğin ampirizmin) dogmatizmden farkı, kitaplardan değil, dar deneyimden hareket etmesidir. Çok geniş sayıda arkadaşın pratik çalışmada elde ettikleri yararlı tecrübelerin büyük bir değeri olduğu önemle belirtilmelidir. İlerideki eylemlere rehberlik etmek üzere tecrübelerin özetlenmesi, kesinlikle deneycilik olmayıp, Marxizm-Leninizm olduğu gibi. Marxizm-Leninizmin teori ve ilkelerini dogma olarak değil, devrimci eylemin rehberi olarak al­mak da kesinlikle dogmatizm olmayıp Marxizm-Leninizmdir. Ama eğer pratik çalışmada tecrübesi olan yoldaşlar arasında, sadece ve sadece kendi sınırlı deneyimleriyle tatmin olan, bu sınırlı deneyim­leri her yerde uygulanabilir bir dogma olarak benimseyen, «devrimci teori olmadan, devrimci eylem olamaz»* ve «önderlik edebilmek için ileriyi görmek gerekir»** gerçeklerini anlamayan ve üstelik kabul et­mek istemeyen, dolayısıyla, bütün dünyada kazanılan devrimci tecrü­belerin özünün ortaya konması olan Marxizm-Leninizmin öğrenilme­sini küçümseyen, ilkeden yoksun dar pratikçiliğe vc hiç bir vere gö­türmeyen akılsız tekrarcılığa (routinism) kendini kaptırmış bazı yol­daşlar varsa ve eğer bu yoldaşlar yine de oturup tepeden em irler vağ- dırıyorlarsa. bu körlük içinde kendilerine büyük kahram anlar süsü ve­

* V.I. Lenin. »Ne Yapmalı». Toplu Eserleri, tng. bas. (M oskova: FLPH . 19611, Cilt, V. s. 369.

" J. V. Stalin. »Merkez Komitesi ile M erkezî Kontrol K om isyonu’nun N isan ayı Birleşik G enel Toplantısının Çalışmaları». Eserleri, îne. baskısı. FLT’H. Moskova, 1954. a r t XI. s. 39.

a v ,1

riyorlarsa, tecrübeli ve kıdemli militan havasına bürünüp yoldaşların eleştirilerini dinlemeyi ya da özeleştiri yapmayı reddediyorlarsa, o zaman bu arkadaşlar gerçekten birer dar-deneyci haline gelmişlerdir, Böylece hareket noktalan farklı olmasına rağmen deneycilerle dog­matikler, düşünce tarzları bakımından özde aynıydılar. Her iki grup da Marxizm-Leninizm evrensel gerçeğini Çin devriminm somut pra­tiğinden koparmıştı. Her ikisi de diyalektik ve tarihî materyalizmi çiğnemiş, yerel ve göreli gerçekleri, evrensel ve mutlak gerçekler ola­rak kabul etmişti; her ikisinin düşüncesi de bir bütün olarak nesnel, gerçek duruma uygun düşmüyordu. Dolayısıyla, bu yoldaşlar Çin top­lumu ve Çin devrimi hakkında birçok yanlış anlayışı (Örneğin, şe­hirlere ağırlık verilmesi, çalışmada Beyaz bölgelere ağırlık verilmesi ve somut şartları dikkate almaksızın «düzenli» savaşa geçilmesi yo­lundaki hatalı görüşleri) paylaşıyorlardı. Bu iki ayrı grup yoldaşın işbirliği yapmasına imkân veren ideolojik kaynaklar bunlardır. Sı­nırlı ve dar deneyimleri nedeniyle deneycilerin Çoğu, genel mese­leler üzerinde bağımsız, belirgin ve sistemli görüşlere sahip değiller­di ve dolayısıyla dogmatiklerle kurdukları ittifak içinde genellikle ikinci plânda kaldılar. Ama Partimizin tarihî kanıtlıyor ki, d/eneyci-, lerin işbirliği olmaksızın dogmatiklerin «zehirlerini bütün P arti’ye saçmalan» kolay olmazdı. Dogmatizmin yenilgiye uğratılmasından sonra, deneycilik Parti’de Marxizm-Leninizmin gelişmesinin karşı­sına çıkan başlıca engel haline geldi. Şu halde biz sübjektif dogma­tizmi olduğu kadar, sübjektif deneyciliği de altetmek zorundayız. Ancak dogmatik ve deneyci ideolojilerin tamamivle altedilmesiyledir ki. Mandst-leninist iö/eoloji, çizgi ve çalışma tarzı bütün P arti’de de­rinlemesine yayılabilir ve kök salabilir.

Dört ayrı açıdan, siyasal, askerî, ideolojik ve örgütsel açıdan tartıştığımız hatâlar çeşitli Sol çizgilerin, özellikle üçüncü «Sol» çizginin temel hatâlarıydı. Siyasal, askerî ve örgütsel hatâların tü ­mü. ideolojik, bakımdan Marxist-Leninist diyalektik ve tarihî m ater­yalizmin ihlâlinden, şiibjektivizm ve biçimcilikten, dogmatizm ve de­neycilikten kaynak alıyordu.

Bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantı, çeşitli «Sol çizgilerin hatalarını reddederken, bizlcr Mao Zedıtng Yoldaşın şu buyruğunu daima akılda tutmalı ve uygulamalıyız: «Her meseleyi çözümleyici bir bakışla ele al; herşeyi reddetme».* Belirtmek gerekir ki, yuka­rıda sözü edilen hatâları işleyen yoldaşların bütlin görüşleri yanlış

* «Çalışmamız ve şimdiki Durum». M ao Zeciung'ım Seçm e Eserleri, Ing. bas. (Pekm g: FLP. 196i). Cilt TIT. s. 164.

değildi. Emperyalizme ve feodalizme karşı mücadele, toprak devrimi ve Çang Kay-şek’e karşı savaş konusundaki bazı görüşleri, doğru çiz­giyi savunan yoldaşların görüşlerine uyuyordu. Yine belirtmek ge­rekir ki, üçüncü «Sol» çizginin hayli uzun süren hâkimiyetine rağ­men ve bu çizginin Parti’ye ve devrime vermiş olduğu büyük zarar­lara rağmen, aynı dönemde asker ve halk kitleleriyle birlikte çok sa­yıda Parti kadrolarının ve üyelerinin faal çalışmaları ve kahram an­ca mücadeleleri sayesinde Parti, pratik çalışmada birçok bölgede ve birçok alanda (örneğin savaşta, ordunun geliştirilmesinde, savaş se­ferberliğinde, siyasal iktidarın kuruluşunda ve Beyaz bölgelerdeki çalışmada) büyük başarılar kazandı. Bu başarılardan dolayı birkaç yıl süreyle düşman taarruzlarına karşı savaşı sürdürmemiz ve düş­mana ağır darbeler indirmemiz mümkün oldu. Yine hatalı çizginin hâkim olması nedeniyle sonunda bu başarılar yıkıldı. Partimiz ve halkımız. Parti tarihinin diğer dönemlerinde canlarını feda etmiş olan yoldaşları saygıyla andığı gibi, çeşitli hatalı çizgilerin hâki­miyeti sırasında Parti içinde ve dışında halkın çıkarları uğruna can­larını kahramanca feda eden bütün yöneticileri, öndegelen kadroları, bütün Parti üyelerini ve yığınları da aynı şekilde, sonsuza dek say­gıyla anacaktır.

V

«Sol» çizginin yukarıda tartışılan dört açıdan işlediği hatâlar rastlantıdan ileri gelmiyordu. Bunların çok derin sosyal kökleri vardı.

Nasıl ki Mao Zedung Yoldaşın temsil ettiği doğru çizgi Çin pro­letaryasının ileri unsurlarının ideolojisini yansıtıyor idiyse, aynı şe­kilde «Sol» çizgi de Çin’in küçük burjuva demokratlarının ideoloji­sini yansıtıyordu. Yarı-sömürge ve yarı-feodal Çin çok kalabalık bir küçük burjuva nüfusa sahip bir ülkedir. Bu geniş tabaka Parti­mizi çevrelemekle kalmaz, aynı zamanda Parti içinde de küçük bur­juva kökenliler üyelerin çoğunluğunu meydana g e tirir Bunun ne­deni küçük burjuva devrimci demokratlarının büyük bir kısmının, içinde bulundukları çıkmazdan kurtulmak için proletaryaya umut bağlamış olmalarıdır. Ekim Devrimindeıı sonra Marxizm-Leninizmin dünya çapında kazandığı büyük zaferler, Çin’de mevcut toplumsal ve siyasal koşullar ve özellikle Kuomintang’ın ve Komünist Partisi'nin tarihî gelişimi Çin’de güçlü bir küçük burjuva siyasal partisinin or­taya çıkışını imkânsız kılmıştır. Üstelik, Çin’in içinde bulunduğu eko­nomik koşullarda, işçi yığınları ve işçi sınıfı kökenli Parti üyeleri bile kaçınılmaz olarak bir küçük burjuva renk taşımaya yatkındılar. Bu

9X4

yüzden, küçük burjuva ideolojisinin Partimiz içinde her türlü biçim altında sık sık yansıması şaşırtıcı değil, kaçınılmazdır.

Parti dışındaki küçük burjuva yığınları içinde Çin burjuva demok­ratik devriminin temel gücünü meydana getiren köylülere ek olarak, bugünkü aşamada şehir küçük burjuvazisi de devrimin itici güçlerin­den bindir, çünkü bu tabakanın büyük çoğunluğu her türlü baskıya uğramakta, sürekli olarak ve hızla sefalete, iflâsa ve işsizliğe sürük­lenmektedir ve acilen ekonomik ve siyasal demokrasi istemektedir. Ancak, geçiş halinde bir sınıf olarak küçük burjuvazinin ikili bir nite­liği vardır. Bu sınıfın iyi ve devrimci olan yanı, büyük çoğunlu­ğunun proletaryanın siyasal, örgütsel ve hattâ ideolojik etkisine açık olması, bugün bir demokratik devrim istemesi ve bunun için birleş­me ve mücadele etme yeteneğini göstermesi ve gelecekte, proletarya ile birlikte sosyalizm yolunu tutabilecek olmasıdır. Kötü ve geri olan yanına gelince, bu sınıfın kendisini proletaryadan ayıran çeşitli zaafları bulunmakla kalmaz, proletarya önderliğinden yoksun bıra­kıldığında çoğu zaman döner ve liberal burjuvazinin ve hattâ büyük burjuvazinin nüfuzu altına girer; onun tutsağı haline gelir. Şu halde, bugünkü aşamada proletarya ve onun öncüsü Çin Komünist Partisi. Parti dışındaki küçük burjuva yığınlarıyla sağlam ve geniş bir itti­fak kurmalı ve bir yandan onlara karşı yumuşak davranırken, libe­ral fikirlerini, liberal çalışma tarzlarım —bunlar düşmana karşı müca­deleyi kösteklemediği ya da onlarla paylaştığımız toplumsal yaşamı bozmadığı ölçüde— hoşgörüyle karşılarken, bir yandan da onlarla olan ittifakımızı güçlendirecek şekilde onları eğitmelidir.

Ancak, gönüllü olarak kendi özgün sınıf açılarını terkeden ve proletaryanın partisine katılan küçük burjuva kökenli kimseler ba­kımından. durum tamamen farklıdır. Parti, bu kimselere karşı, Par­ti dışındaki küçük burjuva yığınlara karşı izlediği politikadan ilke­lerde farklı bir politika izlemelidir. Bu kimseler başlangıçtan itiba ren proletaryaya yakın olduklarından ve proletaryanın partisine gö­nüllü olarak katıldıklarından, Parti içinde Marxist-Leninist eğitim görerek ve devrimci yığın mücadelelerinde çelikleşerek tedricen proletarya ideolojisini benimseyebilirler ve proleter güçlere büyük hizmetlerde bulunabilirler. Gerçekten, Partimize katılan küçük bur­juva kimselerin ezici çoğunluğu kahramanca savaşmış, Partimiz ve halkımız için büyük fedakârlıklar yapmış, ideolojik bakımdan iler­lemiştir ve bunların birçoğu şimdiden Marxist-Leninist olmuştur. Ancak şunu da önemle belirtmek gerekir ki, henüz proletarya ideolo­jisini tam olarak benimsememiş olan küçük burjuvanın devrimci ka­rakteri, proleterin devrimci karakterinden esasta farklıdır; bu fark­lılık sık sık bir düşmanca karşıtlık haline dönüşebilir. Küçük bur­

985

juva devrimci karakterine sahip olan Parti üyeleri, P a rti’ye örgüt­sel bakımdan katılmışlardır, ama ideolojik bakımdan katılmış değil­lerdir ya da tam olarak katılmış değillerdir ve genellikle, Marxist­Leninist kılığında liberaller, reformistler, anarşistler, Blanquistler’ vb. olarak ortaya çıkarlar. Durum böyle olunca, bu arkadaşlar sade­ce Çin’in yarınki komünist hareketini zafere götürme yeteneğinden yoksun olmakla kalmazlar, Çin’in bugünkü yeni-demokratik hareke­tini de zafere götürmekten âcizdirler. Proletaryanın ileri unsurları. Marxist-Leninist ideoloji ile küçiik burjuvazi içinden gelen Parti üyelerinin asıl ideolojileri arasında sağlam ve kesin bir çizgi çek­mezlerse, onları eğitmezlerse ve onlarla ciddî fakat uygun ve sabır­lı bir şekilde mücadele etmezlerse, onların küçük burjuva ideoloji­sinin üstesinden gelme imkânı kalmaz ve üstelik o zaman bu üyeler, kaçınılmaz olarak, proletaryanın öncüsünü kendi düşüncelerine göre yeniden biçimlendirmek ve Parti yönetimini gaspetmek için uğraşa­caklar ve böylelikle Parti'nin ve halkın davâsına zarar vereceklerdir. Parti dışındaki küçük burjuva kitlesi ne kadar büyük ve Parti için­de küçük burjuva kökenli üyelerin sayısı ne kadar fazla olursa Par- ti’nin proletaryanın öncüsü olarak saflığım korumakta o kadar titiz- olması gerekir; bu yapılmazsa, küçük burjuva ideolojisi P arti’ye daha büyük şiddetle saldıracak, vereceği zarar da daha büyük ola­caktır. Partimizin tarihinde doğru çizgiyle çeşitli yanlış çizgiler ara­sındaki mücadeleler, özünde. Parti dışındaki sınıf mücadelesinin Parti içindeki yansımasıydı; «Sol» çizgilerin yukarıda tartışılan si­yasal, askerî, örgütsel ve ideolojik hatâları da. tamamiyle bu küçük burjuva ideolojisinin P a rti’deki yansıması idi. Bu mesele üç açıdan çözümlenebilir.

Birincisi: düşünce tarzı. Küçük burjuva düşünce tarzı kendini esas olarak meselelerin sübjektivist ve tek yanlı görülmesi şeklinde ortaya koyar, yani sınıf güçleri dengesinin nesnel ve kapsamlı bir görünümünden hareket etmeyip sübjektif dilekleri, izlenimleri ve gevezelikleri gerçek olarak, meselenin bir yönünü bütün yönleri ola­rak, parçayı biitiin olarak ve ağacı orman olarak kabul eder. Fiilî üretim sürecinden kopuk olduklarından küçük burjuva aydınları görgüye dayanan bilgiden yoksun olup, sadece kitabî bilgiye sahip­tirler ve bu yüzden düşünce tarzları da kendisini, yukarıda tartışı­lan dogmatizm şeklinde ortaya koymaya yatkındır. Üretimle ilgili

* Blanquism. Fransa’da Auguste Blanqııi (1805-81) tarafından tem sil edilen d e v ­

rimci maceracılık ideolojisidir. BIanquistler sınıf mücadelesini yadsıyorlar ve insanlı­mın kapitalist sömürü sisteminden proletaryanın sınıf m ücadelesi yoluyla değil. b>r avuç aydının crizli faaliyetleri yoluyla kurtulabileceğini hayal ediyorlardı.

986

olan küçük burjuva unsurlarsa, görgüye dayanan bilgiye biraz sahip olmalarına rağmen, küçük üretime özgü sınırlılıklara: dar kapsam­lılık, dağınıklık, tecrit olma ve tutuculuk gibi sınırlılıklara sahiptir­ler ve bu yüzden düşünme tarzları da, yukarıda tartışılan deneycilik şeklinde kendisini ortaya koymaya yatkındır.

İkincisi: siyasal eğilim. Hayat tarzından ve bundan doğan siib- jektivist ve tek yanlı düşünce tarzından dolayı küçük burjuvazinin siyasal eğilimi kendisini «Sol»la Sağ arasında yalpalama şeklinde göstermeye yatkındır. Küçük burjuva devrimcilerinin birçok tem­silcileri. bugünkü durumlarında köklü bir değişiklik yapması için devrimin hemen zafer kazanmasını beklerler: dolayısıyla da uzun sü­reli devrimci mücadelenin gerektirdiği sabrı gösteremezler, «Sol» devrimci cümleler ve sloganlar kullanmaktan hoşlanırlar, duygu ve eylemlerinde kapalı-kapı politikasına ve maceracılığa düşkündürler. Parti’de yansıyan bu küçük burjuva eğilim, «Sol» çizginin yukarıda tartışılan meseleler, yani devrimin görevleri, devrimci üs alanları, taktiklerin yönetimi ve askeri çizgi meseleleri üzerinde çeşitli hata­lara düşmesine yol açmıştır.

Ama. farklı koşullar altında aynı küçük burjuva devrimciler —ya da küçük burjuva devrimcilerinin bir başka kesimi— karam­sarlığa ve umutsuzluğa kapılabilirler. Sağcı duygu ve düşünceleri dile getirerek burjuvazinin kuyruğuna takılabilirler. 1924-27 devri- minin son döneminde ortaya çıkan Çen Tu-siu’culuk, Toprak Dev- riminin son dönemindeki Çang Kuo-tao’culuk ve Uzun Yürüyüş’ün başlangıç dönemindeki firarcılık: bunların hepsi bu Sağcı küçük burjuva ideolojisinin Parti içindeki yansımalarıydı. Japonya'ya K ar­şı Direnme Savaşı sırasında teslimiyetçi fikirler bir kez daha orta­ya çıktı. Genel olarak, «Sol» hatâların, burjuvazi ile proletarya ara­sında bir ayrılık olduğu dönemlerde ortaya çıkması daha olasıyken (örneğin. «Sol» çizgi Toprak Devrimi döneminde Parti yönetim or­ganına en azından üç defa hâkim olmuştu), Sağ hatâların, burjuva­zi ile proletarya arasında bir ittifak kurulduğu dönemlerde ortaya çıkması olasılığı daha fazladır (örneğin. 1924-27 devriminin son bö­lümünde ve Japonya'ya Karşı Direnme Savaşının ilk bölümünde). Ama ister «Sol» olsun isterse Sağ. bu akımlardan devrim değil, sa­dece karşı-devrim kazançlı çıkar. Sağa «Soba yalpalama, aşırılıkla­ra kaçma hevesi, özü olmayan gösteriş merakı, ve kurnaz oportü­nizm: değişen şartların baskısı altında ortaya çıkan bu eğilimler kü­çük burjuva ideolojisinin kötü yanının özellikleridir. Bütiin bunlar, küçiik burjuvazinin istikrarsız iktisadi durumunun ideoloji alanın­da yansımalarıdır.

tİçüncüsü: örgütsel yaşam. Genel olarak, küçük burjuvazinin

yaşama ve düşünme tarzı nedeniyle ve özel olarak Çin’in klânları ve loncalarıyla geri ve dağınık toplumsal ortamı nedeniyle örgütsel yaşam küçük burjuvazinin eğilimi, yığınları yabancılaştıran birey­cilik ve sekterlik şeklinde kendisini gösterir. Bu eğilim Parti’ye yan­sıdığında, yukarıda tartışılan yanlış, «Sol» örgütsel çizgiye yol açtı. P arti’nin uzun süreden beri köylük alanlarda dağınık bir gerilla sa­vaşı yürütüyor olması, bu eğilimin gelişmesini daha da kolaylaştır­dı. Bıı eğilimin özü. Parti ve halk için hiçbir karşılık beklemeksizin çalışmak değil, P arti’nin ve halkın gücünden kendi kişisel ya da sekter am açlan için yararlanmak ve P arti’nin ve halkın çıkarlarını kundaklamaktan ibaretti. Bunun için bu eğitim P arti’nin yığınlarla sıkı bağlar kurma ilkesiyle, Partinin demokratik merkeziyetçiliğiyle ve Parti disipliniyle bağdaşamazdı. Bu eğilim, her biri P arti’nin yı­ğınlarla bağlarını ve iç birliğini kundaklayan şu biçimlere büründü: bürokrasi, ataerkillik, gereksiz ceza verme, buyuruculuk, bireysel kahramanlık, yarı anarşizm, liberalizm, aşırı demokrasi, «bağımsız­lık» iddiası, lonca zihniyeti, dağ müstahkem mevkii zihniyeti* hem­şehrileri ve okul arkadaşlarını kayırma, hizipçi kavgacılık ve düzen­bazlık.

Küçük burjuva ideolojisinin üç yönü bunlardır. Partimizde çe­şitli durumlarda ortaya çıkan, ideolojide sübjektivizm, politikada «Sol» ve Sağ sapmalar ve örgütlenmede sekterlik: Bir çizgi halinde billûrlaşıp Parti yönetimini ele geçirsinler geçirmesinler, bunlar kü­çük burjuva ideolojisinin anti-Marxist-Leninist ve anti-proleter be­lirme biçimleridir. Parti’nin ve halkın çıkarları bakımından Parti içinde küçük burjuva ideolojisini çözümlemek ve altetmek için ve onun proleter ideolojisine dönüşmesini sağlamak için eğitim meto­dundan yararlanmak zorunludur.

VI

Yukarıda anlatılanlardan görüleceği üzere çeşitli «Sol» çizgiler ve özellikle bütün P arti’ye hâkim olan üçüncü «Sol» çizgi rastlan­tıya dayanmıyordu. Tersine, bunlar belirli toplumsal ve tarihî koşul-

* « llağ müstahkem mevkii» zihniyeti bir klikler kurma eğilim iydi; esas olarak köylük alanlardaki devrimci üslerin dağınık ve birbirlerinden kopuk olduğu uzun süreli gerilla savaşı şartlarından doğdu. Bu üslerin çoğu önce dağlık bölgelerde kurulmuştu. Her biri kendisini toplu bir birim, tek bir dağ istihkâmı gibi görm eye başladı; bu­nun için de, bu yanlış eğilime dağ istihkâmı zihniyeti udi verildi. Bak. «Çalışmamız ve Şimdiki Durum». M ao Zedung'un Seçm e Eserleri, tng. bas, (Peking- FLP. 1965) Cilt, in, s. 166 '

m .

ların ürünleriydi. Bu yüzden, eğer hatalı «Sol» ya da Sağ ideoloji­leri altedeceksek, bu meseleyi dikkatsizce ya da sabırsızca ele ala­mayız; Marxist-Leninist eğitimi derinleştirmeli ve bütün Partimin, proleter ideolojisi ile küçük burjuva ideolojisini birbirinden ayır- detme yeteneğini arttırmalıyız; Parti için demokrasiyi tam olarak uygulamalı eleştiri ve özeleştiriyi geliştirmeli, sabırla ikna ve eğit­me çalışmasını yürütmeli, hatâların ve bunların taşıdığı tehlikelerin somut bir çözümlemesini yapmalı, bunların tarihî ve ideolojik kök­lerini ve bunları düzeltme yollarını açıklamalıyız. Parti içinde hatâ­la rı altetmede Marxist-Leninist tavır budur. Bu Genişletilmiş Y e dinci Genel Toplantı Mao Zedung yoldaşın, bütün P arti’de şimdi uygulanmakta olaıı hatâları düzeltme hareketi için ve Parti tarihi­nin incelenmesi için benimsemiş olduğu politikanın, Parti’deki hatâ­ları altetmede Marxist-Leninistlerin takınacağı doğru tavra bir ör­nek olduğunu belirtir. Bu politika şudur: «Gelecekteki hatâları ön­lemek için, geçmiştekilerden ders al ve hastayı kurtarm ak için has­talığı tedavi et» ve «ideolojide berraklık ve arkadaşlar arasında bir­lik» sağla." Bu politika, P arti’nin birliğini sağlamada ve bütün Par ti’nin ideolojik, siyasal ve örgütsel düzeyini yükseltmede büyük ba şan lar sağlamıştır.

Bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantı, Parti'nin, tarihî akışı içinde Çen Tu-siuculuğa ve Li Li-sancılığa karşı giriştiği mücadele­lerin kesinlikle gerekli olduğunu belirtir. Bu mücadelelerin eksik yanı, P arti’de ciddi ölçüde mevcut bulunan küçük burjuva ideoloji­sinin düzeltilmesi için atılmış ciddî adımlar olarak bilinçli bir şe­kilde yürütülmemiş olmalarıydı. Dolayısıyla, ne bu hatâların ideolo­jik özünü ve köklerini derinlemesine açığa çıkartabildiler ne de bunları düzeltmenin yollarını doğru bir şekilde gösterebildiler; bu yüzden bu hatâların tekrarlanması kolay oldu. Üstelik, hatâ işlemiş bulunan bir yoldaşa hücum edince, meselenin çözülmüş olacağı dü­şüncesiyle kişisel sorumluluğa gereksiz bir ağırlık verildi. Altıncı Merkez Komitesinin Dördüncü Genel Toplantısı sırasında ve bu top­lantıdan sonra işlenen hatâları inceleyen Partimiz, ileride yer ala­cak bütün Parti içi ideolojik mücadelelerde böyle hatâların önlen­mesi ve Mao Zedung yoldaşın politikasının kararlı bir biçimde uy­gulanması gerektiğini belirtir. Geçmişte hatâ işlemiş olan bir yol­daş, hatâlarını anladığı ve düzeltmeye başladığı sürece, önyargılara kapılmadan onu aramıza kabul etmeli ve Parti için çalışmada onun­la birlik olmalıyız. Henüz hatalarını iyice anlamamış ve düzeltmemiş olan, fakat artık bu hatâlarda ısrar etmeyen yoldaşlarımıza

karşı da samimî ve arkadaşça bir tutum takmmalı ve bu hatâları görmelerine ve düzeltmelerine yardım etmeliyiz. Geçmişin hatâları­nı anlamakta şimdi bütün Parti hemfikir bulunuyor. Şimdi bütün Parti Mao Zedung yoldaşın başkanlığındaki Merkez Komitesinin çevresinde toplanmış durumda. Şu halde, şimdiden sonra bütün Far- t i’ııin görevi düşünceyi berraklığa kavuşturarak ve ilkelere sıkı sı­kıya bağlı kalarak biriiği güçlendirmek ya da Kararın ikinci bölü­münde belirtildiği şekilde: «Japonya’ya Karşı Direnme Savaşı’nda tam bir zafer uğrunda savaşmak ve Çm halkının tam kurtuluşunu sağlamak üzere bütün Parti'yi ahenkli bir aile gibi, çelik gibi birleş- tirmek»tir. Partimizde. Parti tarihi meselelerine ilişkin bütün çö­zümlemeler, eleştiriler ve tartışm alar birlik arzusuyla başlamalı ve birlikle sonuçlanmalıdır; bu ilkenin herhangi bir şekilde çiğnenme­si yanlıştır. P arti’deki küçük burjuva ideolojisi toplumsal köklere sahip olduğuna ve Parti uzun zamandan beri köylük alanlarda uzun süreli ve dağınık bir gerilla savaşı ortamı içinde bulunduğuna göre; dogmatizmin ve deneyciliğin ideolojik kalıntıları hâlâ mevcut oldu­ğuna ve özellikle deneyciliğin eleştirisi yetersiz kaldığına göre; P ar­ti içinde sekterliğin ciddi biçimleri esas olarak altedilmiş olmakla birlikte, sekter eğilimleriyle «dağ müstahkem mevkii» zihniyeti hâlâ bir hayli yaygın olduğuna göre, bütün Parti şu gerçeği iyice anla­mak zorundadır: Parti’nin tam bir Marxist-Leninist ideolojik birliği gerçekleştirmesi için, yanlış fikirlerin altedilmesi yolunda uzun bir sürekli mücadele süreci gereklidir. Bunun için, bu Genişletilmiş Ye­dinci Genel Toplantı şu karara varır: P arti’de doğru bir çalışma tarzını daha çok geliştirmek ve dogmatizm, deneycilik, sekterlik ve «dağ müstahkem mevkii» zihniyeti gibi eğilimleri tamamen altetmek için bütün Parti, Marxist-Leninist ideolojik eğitimini güçlendirmeli ve MarxizmLeninizmi Çin devriminin pratiği ile birleştirmeye önem vermelidir.

VII

Bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantı şunu önemle belirtir: Çin devriminin son yirmi dört yıllık pratiği, Mao Zedung Yoldaşın temsil ettiği çizginin, Partimizin ve bütün ülke halkının mücadele çizgisinin tamamen doğru olduğunu kanıtlam ıştır ve kanıtlam akta­dır. Partimizin şimdiki Direnme Savaşı’nda kazandığı büyük başarı­Lar ve Partimizin oynadığı belirleyici rol, bu çizginin doğruluğunu en canlı bir şekilde kanıtlamaktadır. Geçen yirmidört yıl içinde P ar­timizin önderliğinde, fırtınalı gelişmesiyle, biiyük başarılarıyla ve

990

zengin deneyleriyle b ir bütün olarak Çin devrimi ile kıyasladıkları zaman. Parti içinde bazı dönemlerde ortaya çıkan «Sol» vc Sağ hatâ­lar, sadece kısmî olgulardır. P arti’nin yeterli deneyden ve siyasal bilinçten yoksun olduğu bir sırada bu olguların tamamıyle önlenmesi güçtü. Üstelik. Partimiz asıl bu hatâların aliedilınesi için girişilen mücadele içinde sağlamlaşmış ve güçlenmiştir. Bugün, bütün Parti, eşi görülmemiş bir birlik içinde Mao Zedung yoldaşın çizgisinin doğruluğunu görmekte ve eşi görülmemiş bir siyasal bilinçle onun bayrağı altında toplanmaktadır. Mao Zedung yoldaşın temsil ettiği Marxist-Leninist ideoloji, gittikçe daha çok kadrolar, Parti üyeleri ve halk kitleleri tarafından, gittikçe daha derin bir şekilde kavran­dıkça, bunun sonucu elbette ki Partimizin ve Çin devriminin mu­azzam ilerlemesi ve yenilmez gücü olacaktır.

Altıncı Merkez Komitesi’nin bu Genişletilmiş Yedinci Genel Toplantısı, Mao Zedung yoldaşın başkanlığındaki Merkez Komitesi­nin doğru önderliğinde Çin Komünist Partisi’nin, üç devrimci m ü­cadelenin —Kuzey Sei'eri’nin, Toprak Devrimi Savaşı'mn ve Japon­ya’ya Karşı Direnme Savaşı’mn— zengin tecrübeleri ile Çin dev:* mini mutlaka tam bir zafere götüreceğine kesinlikle inanmaktadır.

Çeviren ; Ömer M ADR A

BİBLİY O G RA FY A

M ao'nıııı Başlıca Y apıılan

Mao Zeduııg'un Seçm e Yapıtları, 1961'tie Peking’te Çince ve çeşitli dillerde 4 cilt olarak yayımlanmıştır. Bu ciltler, şu yılları kapsamaktadır*

1 — Birinci ve İkinci İç Savaş Dönem leri (1926-37)11/111 — Japon İstilâsına Karşı Direnm e Dönemi (1937-45)IV — Üçüncü İç Savaş Dönem i (1945-49)Bu toplamada yer alan yapıtların en önemlileri, Türkçe çevirilerini belirtmek

için numaralanmış olarak, sırayla şunlardır;1. Çin Toplumundaki Sınıfların Çözüm lenm esi (1926)2. Hunan’daki Köylü Hareketi Üstüne Bir Araştırma Raporu (1927)3. Çin'de Kızıl Siyasal Erkin Niçin Varolabileceği (1928)4. Çingkang Dağlarında M ücadele (1928)5. Tek Bir K ıvılcım Bir Kır Yangınını Başlatabilir (1930)6. Japon Emperyalizmine Karşı M ücadelenin Taktiği (1935)7. Ç in Devrimci Savaşının Strateji Sorunları (1936)8. Ç.K.P.'nin Japonya’ya Karşı Direnme Dönem indeki ödevleri (1937)9. Uygulam a Üstüne (1937)

10. Çelişme Üstüne (1937)11. Japonya’ya Karşı G erilla Savaşının Strateji Sorunları (1938)12. Uzatılm ış Savaş Üstüne (1938)13. Ç.K.P.'nin Ulusal Savaştaki Rolü (1938)14. Savaş ve Strateji Sorunları (1938)15. Çin Devrimi ve Ç.K.P. (1938)16. Yeni Dem okrasi Üstüne (1940)17. Partinin Çalışm a Biçimini Düzeltelim (1942)18. Sanat ve Edebiyat Toplantısındaki (Yenan Forumu) Konuşmalar (1942)19. Partimizin Tarihindeki Bazı Sorunlar Üstüne Karar (1945 : Ç.K.P. Merkez

Kom itesince kabul edilen bu kararın taslağını M ao hazırlamıştır)20. Karma Hükümet Üstüne (1945)21. Şimdiki Durum ve Bize Ödevler (1947)22. Halkın Demokratik Diktatörlüğü Üstüne 1 1949)23. İdealist Tarih Anlayışının İflâsı (1949)

M ao’nun bu toplu-basım ın kapsadığı son yıl olan 1949'dan sonra yayımlanan başlıca yapıtları ise şunlard ır:

24. Tarımda Kooperatifleşme Sorunu Üstüne (1955)25. Halkm İçindeki Çelişkileri E le Alm anın Doğru Yolu Üstüne (1957)26. «Emperyalizmin ve Bütün Gericilerin Kâğıttım Kaplanlar Oldukları» Üstüne

(1958)

99 J

27. On D o k u ? Şiir (1958). Bunlardan b aşk a , M ao’nun 1962'de Çince olarak Pe- king’te yayımlanan 6 şiiri de, şu kaynakta İngilizceye aktarılmıştır : Yong-sang Ng, «The Poetry of M ao Tse-tung,» (der.) Cyril Birch, Chinese C om m unist Literature (New York: Pracger. 1963).

28. Doğru Fikirler Nereden G elir (1963)

M ao‘nun Türkçcye çevrilmiş yapıtları şunlardır:(çev. Feridun Nefer). Seçm e Eserler, Cilt 1, Kitap 1. 2, 3 (Ankara: Ser Yay., 1970) (çev. Kurthan Fişek), «H nnan... Raporu.» (der.) Mete Tunçay, Han'da Siyasal Düşün­

celer Tarihi - 3 Yakınçağ (Ankara: SBF Yay., 1969), s. 314-55 (2)(çev. K. Şahir Sel). Çin İnkılâbının Teorik M eseleleri (İstanbul: Sosyal Y ay..1966)

(9-10}(çev. Güneş Tözeren), E m peryalizm le M ücadele (Ankara : Sol Y ay.,1967) (20-6-8-13) (çev. N . Solukçu). Teori ve Pratik (Ankara: Sol Yay., 19692) (1-9-10-23-25.28)(çev. M ehmet Doğıı), Yeni D em okrasi (Ankara: Sosyal Yay.. 1967) (16-15)(çev. Y. Yalçın), Başkan M ao'm m Sözleri (A n kara: Ekim Yay., 1970) (K ızıl Kitap) (çev. Şahin Say) - (seç.) Lin Piao, İhtilâlin Özü (İstanbul: Gün Yay., 1967) (M ao’nun

çeşitli yapıtlarından kısa seçmeler)Başkan M ao'ım n Sürekli Okunan Üç Yazısı (İstanbu l: Prol.D ev.Aydınlık Y ay.,1970) çev. Ahm et Angın). Çin Kurtuluş Savaşı (İstanbul: H abora Y ay., 1967) (7-11)(çev. Can Yücel), Gerilla H arbi (İstanbul; Payel Yay.. 1967), s. 35-99 (11).

Kitabın ikinci yarısı, Che G uevara’n ın yine G erilla üstüne bir incelemesidir, (çev, Hasan Dadal) - (der.) W .Pom eroy, G erilla Savaşı rc Marksizm (Ankara: Ekim

Yay .,1969). s. 196-231 (4-7-İ T den)Çin D evrim i - Ç .K .P . (Ankara: O DTÜ. SFK Yay.. 1970) (75)(çev. Şerif Hıilusi). KUltiir. Sanat, E debiyat (İstanbul :AtaçYay., 1966) (18)(çev. Zeynep Seyhan). Sağ ve Sol Sapma (Ankara: Ekim Y a y .,1970) (19) lla lk tıı D em okratik D iktatörlüğü Üstüne (Ankara ; Prol. D ev . Aydınlık Y ay., 1970) (22) (çev. Engin Atalay), H alk Savaşında Tem el T aktikler (Ankara: Ser Yay., 1969) Bu

kitap Mao'nun Seçme Yapıtları arasında yayımlanmamıştır.(çev. A. Kumcu). Halk D em okrasisi (İstanbul; Hasat Y ay ..1974)

M ao Üstüne Kaynaklar

T ü rk çe :

Yılm az A ltuğ, Çin Sorıınu-Glinün Siyasi ve İktisadi M eseleleri D ers N otları (İstanbu l: İktisat Fak.. Gazetecilik F.ns. Yay. 1967)

C. Bettclhcim ve J. Chıırriere (çev. Kenan Somer). Ç in’de Sosyalizm in Kııruluşıı (İs­tanbul: İzlem Yay., 1966)

J. J. Brieux (çev. M elih Rarahnn). Çin D evrim i rc Sonrası (A nkara: Toplum Y a y .1966)

Biiyiik P roleter K ü ltür D evrim i (Ankara: Kıvılcım Yay., 1970)Çan Kay-şek. S o vyet B asya Ç in’de Y etm iş Y ıllık Bir ö m rü n H ikâyesi (İstanbul: N e

bioğlu Y.. t.y.)Y ılm az Çetiner. M ao'ya Tapanlar (İstanbul: Altın Kitaplar, 1969).(Haz.) Süleyman Ege. Pekin-M oskova Çatışması (Ankara : Bilim ve Sosyalizm Yay.,

1967).

993

[Y ay.) Süleyman Ege (çev. GaybîkÖylü). Dütüıı Ülkelerin İşçileri Birleşiniz [Son yıllar­da Çin basınında çıkan belli başlı ideolojik polem ikler], Ankara: Bilim ve Sosya-

yalizm Yay. 1969)H. C. D ’Encausse ve S. Schram (çev. Sevil Avcıoğlu ev Adil Aşçıoğlu), A sya ’da

M arksizm ve M illiyetçilik (İstanbul: Y ön Y ay.,1966)John K. Fairbank (çev. Ü nsal Oskay), Çin'in Söm ürgeleşm esi ve A m erika'nın Asya

Politikası 1840-1950 (Ankara: Doğan Y ay .,1969)A. Jelohovtsev (çev. N ihat Önol), B ir S o vyet Yazarının G özüyle Çin Kiilriir ih tilâ li­

nin lçyü zii (İstanbul: Varlık Yay., 1969)Leninizm m i, Sosyal E m peryalizm m i? (Ankara: Kıvılcım Yay., 1970).Lin Piao (çev. Süleyman Ege), Yaşasın H alk Savaşının Z aferi (Ankara; Bilim ve

Sosyalizm Yay., 1968).J. Locquin, R. U boldi, Etiem ble, S. de Beauvoir, Li Fıı-chun (çev. Zaven Biber-

yan), Yeni Ç in : Dün-Buglin (İstanbul: Payel Y ay., 1966).R. M ac Gregor-Hastie (çev. A ttilâ Tokatlı), B ir K ız ıl «B arbara İstanbul; Gün

Yay., 1969).M. M alraux (çev. Satnih Tiryakioğlu), İnsanlık Dununu (İstanbul: Varlık Yay.,

1962).A. M oravia (çev. Aydil Balta), M ao’nun K ü ltür İhtilâli (İstanbul: E. Yay., 1968).Ahm et Mumcu, «Çin M eselesi,» Ankara H ukuk Fakültesi Dergisi, C ilt XVIII

(1961), Sayı 1-4; s. 259-233.Ünsal Oskay, «Çin H alk Cumhuriyetinin Kuruluşu,» Siyasal Bilgiler Fakültesi

Dergisi, C ilt XX II (1967), Sayı 4, s. 239-371.M . Y ılm az Öner, G eleneksel Çin Felsefesi — M ao Çe-tung ve Sosyal Karar Teorisi

(İstanbul: 1974).N . Sanmııgathasan, M ao Zedung’un M arksizm - L en in ivne K atkısı (Ankara; Prol.

D ev. Aydınlık Yay., 1970).Edgar Snow (çev. M. Ardos), M ao Ç e-tu n g : B ir Devrim cinin O tobiyografisi (An

kara: Sol Yay., 1967), (R ed Star O var Chineı'nın bazı bölümlerinin çevirisi.)T ao Çu. J. Harriere, H. M archisio (çev. A. Neem i), Çin’d e H alk Kom ünleri (İs­

tanbul: Payel Y ay., 1970).Bdgar Snow. (Çev. Okay Göçm en), Uzun D evrim (İstanbul: Yücel Yay., 1974),

Yabancı D ille rd e :

H. E. Abend, M y L ife in China, 1926-41 (N ew York 1943).A . D . Barnett, C om m unist China and A sia (New York, I960).J. Belden, China Shakes the W ord (New York, 1949).O. Bell, The T w o Chinas (London, 1965).D. Bodde, Peking D ia ry : A Y ear o f Revolution (London, 1952),C. Brandt. B. Schwartz v e J. Fairbank, A D ocum entary H istory of Chinese Com

munisin (Cambridge, M ass., 1952).Chang-t’u H u, China: Its People, I ts Society, Its Culture (N ew Haven. Conn., 1960)L. -M. Chassin, V ascension de M ao T si-tung, 1921-45 (Paris. 1953).L. -M. Chassin, La conquete de la Chine par M ao Tsi-tung, 1945-49 (Paris 1952).Ch'en Po-ta, M ao Tse-tung’s Theory of the Chinese R evolution (Peking)Ch'en Po-ta, On R eading M a o Tse-tung’s R eport on the Peasant M ovem ent in Hu­

nan (Peking).O. E. Clubb. Twentieth Century China (N ew York. 1964).G. Etienne, La voie chinoise (Paris, 1962).

994

C. P. Fitzgerald, «The H istorical and Philosophical Background of Communist China,» The Political Quarterly, C ilt 35, Sayı 3 (Temmuz Eylül 1964), s. 247-59. (Komünist Çin Özel Sayısı).

P .Fromentin, M ao Tse-tung, L e Dragon Rouge (Paris, 1949).R. L. G arthoff, «Unconventional Warfare in Communist Strategy.» Foreign A ffairs

(Temmuz 1962), s. 566-75.J. E. Garvey, M arxist-Leninlst China, M ilitary anti Social D octrine (New York, 1960).Y. Gluckstein, M ao's C hina: E conom ic and P olitical Survey (Boston, 1957).H. C. Hinton. «Political Aspects o f M ilitary Power and Policy in Communist C h i­

na,» (der.) Harry L. Coles, Total W ar and C old W ar (Columbus. 1962), s. 266-92.

l lo Kan-chih. A H istory o f M odern Chinese R evolution (Peking, 1959).E. L. Katzenbach ve G. Z. M aurahan, «The Revolutionary Strategy o f M ao Tse-

tung,» P olitical Science Q uarterly (Eylül 1955), s, 321-40.H. R. Isaacs, Tragedy of the Chinese R evolution (N ew York, 19612).J. W. D ew is, M ajor Doctrines o f C om m unist China (N ew York, 1964).Liao Kai-lung. From Yenan to Peking (Peking, 1954).R. Mac Farquhar, The H undred F lowers Cam paign and the Chinese Intellectuals

(N ew York, 1960).

G . Paloczi-Hovarth, M ao Tse-tung, E m peror o f the Blue A nts (London. 1962).R. Payne, Portrait o f a R evolutionary : M ao Tse-tung (New York, 1961).E. C. Pischel, La rivoluzione ininterotta. Sviluppi intern! e prospettivc interna-ionali

della rivoluzione cinese (Torino, 1962).

J. Robinson. The Cultural Revolution in China (London, 1969).M. N . Roy, R evolution and C ounter-R evolu tion in China (Calcutta, 1946).S. R. Schram, Idéologie dialectique el dialectique du réel, D ocum ents su la

théorie de la «révolution perm anente» en Chine. (Paris, 1963).S. R. Schram, M ao Tse-Tung (Baltimore, Pélican, 1966).

B. I. Schwartz, Chinese Com m unism and the Rise of M ao (Cambrigde, Mass., (1953),E. Siao [Hsiao San], M ao Tse-tung, H is C hildhood and Youth (Bombay, 1953),Siao-Yü [H siao Hsü-tııng], M ao Tse-tung and I w ere Beggars (New York, (1959).E. Snow, R ed Star over China (New York. 1938).E. Snow, The O ther Side o f the R iver. R ed China Today (New York, 1962).

Stories o f the Long M arch (Peking, 1958).

R. L. Walters. «Chairman Mao,» Encounter (Haziran 1960).A . Wauters, Le Com m unism e de M ao Tse-Tung (Bruxelles, 1957),K. W iifogel, «The Legend o f Maoism,» The Quarterly, Sayı 1-2 (1960).K. W ittfogel, u \fa o ' doctrine et stratégie.» Le C ontrat social, C ilt: V, Sayı 3

(M ayıs-Haziran 1961).

V. H. Yakhontoff, The Chinese Soviets (N ew York, 1934).L. Bianco. Les Origines de la révolution chinoise (Paris, 1967).M. Bichl. D ie chisische Volkskom m une ini « G ros sen Sprung» utul danach (H am ­

burg, 1965).

J. Ch'cn. M ao and the Chinese R evolution - M ao’nim 37 şiiriyle birlikte (Lon­don, 1965). ,

R. C. Croizicr (der.). China's C ultural Legacy and Com m unism (London, 1970).X. J. Eudin ve R. C. North, Soviet Russia and the East, 1920-1927 (Stanford,

Calif.. 1957).

995

The Great Socialist C ultural R evolution in China, 10 e ilt (Peking, 1966-67). H siao, Tso-liang, The Land Revolution in Chino, 1930-34 (Seattle, Wash., 1969). H siao, Tso-liang, P ow er R elations within the Chinese C om m unist Movement.

1930-34. 2 cilt (Seattle, Wash., 1961-67).K. Mehnert. Peking and the N ew L eft: A t H om e and A broad (Berkeley, Calif..

1969).J. E. Rue, M ao Tse-tung in Opposition, 1927-1935 (Stanfard, Calif., 1966)tS. R. Schram (der.), M arxism and A sia : An Introduction with Readings (London,

1969).C. M. Wilbur ve J. L. How (der.), D ocum ents on Com m unism , Nationalism and

Soviet A dvisers in China, 1918-1927 (New York. 1956).K. W ittfogel, Oriental Despotism (New York, 1957).

E D V A R D K A R D E L J

Çağdaş Yugosiav Komünizm inin en önemli kuram cısı Kardelj,* 27 O cak 1910’da Ljubliana'da doğm uştur. Bir işçi ailesinin oğlu olan Kardelj, 1929'da Ö ğretm en O kulunu bitirm iş, daha okuldayken girdiği yeraltı Y u ­goslav Komünist Partisiyle ilgili eylem leri yüzünden 1930-32 yıllarını h a­piste geçirm iştir. Sonra da, solculara yapılan baskıdan ötürü, 1941'e ka ­d ar saklanarak yaşam ak zorunda kalm ıştır. 1934'te Moskovaı’daki Lenin Okulunda iktisat ve siyaset eğitim i görm üş ve bir süre okutm aklık yap ­mıştır. 1937’de Yugoslavya'ya dönen Kardelj, Josip Broz T ito ’nun yanın- d!a. Komünist Partisinin ileri gelen önderlerinden biri o lm uştur ve o z a ­mandan beri de bu durum unu korum aktadır. Kardelj, 1941'de Alman istilâ- suna karşı partizan hareketin in örgütlenm esinde çatışmış ve Yugoslav Halk Kurtuluş Ordusunun yöneticileri arasında yer alm ıştır, 1943 Kası­mında kurulan Geçici Hüküm etin ilk Başkan-Yardım cısı olm uş, 1945 M a r­tındaki yeni yönetim de de, Federal Hüküm et Başbakan-Yardım cılığı. Ku­rucu M eclis (Anayasa) Bakanlığı, Federal Denetlem e Komlsıyonu B aşkan­lığı görevlerine getirilm iş; 1948'de Dışişleri Bakanı olmuş, ayrıca Federal Yürütm e Kurulu Başkan Yardım cılığı ve Yugoslay İşçi Sendikaları Birliği (A llia n c e ) Genel Sekreterliği yapm ış, 1963'te yürürlüğe giren Anayasayı Hazırlam a Komisyonunun Başkanı o larak çalışm ış, 1963-67 yıllarında Fe­deral Parlam ento Başkanı olm uştur. 1957’den beri Federasyon Kurulu üyesidir; 1969 M artında da Yugoslav Kom ünistler Birliği (Le ag ue ) Baş­kanlık Divanına ve Yürütm e Kurulu üyeliğine seçilm iştir. Bunlardan başka, Kardelj b irçok uluslararası toplantılara, katılm ış, 1946 Paris Barış G örüş­m elerinde, 1947 M oskova Dışişleri B akanlan Konferansında ve 1947-51'de Birleşmiş M ille tler G e re l Kurulunda Yugoslavya'yı tem sil etm iştir. Y u ­goslavya'nın 1948'de Kom inform ’dan ayrılm asına değin Sovyet önderleriy­le çok yakın ilişkiler kııran Kardelj, (çeşitli Yugoslav nişanlarından baş­ka) Sovyet yurttaşı olm adığı halde Lenin nişanı a(an ender kişilerden biri olmuştur,

Kardelj, siyasal eylem lerinin yanısıra otuz yıldan beri teorik konular­la da ilg ilenm ekte, iç politika ve uluslararası İlişkiler konularında yazılar yazm aktadır, Yugoslavya'nın ekonom ik, toplum sal ve siyasal gelişim i ba­kımından «doğrudan sosyalist demokrasi» yoluna girmesi fikrin i savunan Kardelj’ye göre, yaşamın her alanında dem okrasi, sosyalizmin kurulması

' Kardelj'nin yaşamı ve düşünüşüyle ilgili olarak, burada verilen bilgileri, Y u­goslav Büyükelçiliği Birinci Sekreteri Sayın Vladislav .Tovanovic’tcn sağladık; ken­disine teşekkür borçluyuz. -Der.

999

ve sürdürülm esi için onsuz olunam ayacak — daha doğrusu, onsuz yozlaş­maya ve ideolojik kısırlığa düşülecek— bir zorunlu koşuldur. Dem okrasi­nin gereği ise. Komünist Partisinin öncülüğüyle yanyana, işçilerin kendi- kendilerini yönetim inin uygulanm asıdır. M arxist anlayışa tem elinde uygun olm akla birlikte, bu ülkünün Yugoslavya’nın ulaştığı gelişme aşam asında ne dereceye kadar olanaklı otduğu, başka sosyalist ülke düşünürleri ta ra ­fından kuşkuyla karşılanm ıştır. Yugoslavya'yı açıkça «Revizyonist« sayan Çin Kom ünistlerinin şim şeklerini K ardelj’nin üstüne çeken asıl konu ise, onun uluslararası ilişkilerle ilgili görüşleridir. G erçekten, Kardelj, bütün halk­lar ve ü lkeler arasında eşit haklarla dem okratik işbirliği yapılm asını y a l­nızca — çağdaş koşullara bakarak— gerçekçilik adına istem ekle kalm a­m akta, bunu sosyalist kuramın doğru uygulaması diye görm ektedir. Onq göre, bütün ülkelerin bağımsız ve özgür gelişim inin gereği ve dünya barı­şının güvencesi yan-tutm azltk [ n o n -s lig n m e n t) politikasıdır.

Aşağıda bazı parçalarının çevirileri sunulan Sosyalizm ve Savaş konu­sundaki yazılarında, Kardelj yeryüzündeki gerici ve ilerici güçlerin duru­munu karşılıklı o larak inceledikten sonra, başka nedenlerin yanısıra, sa­vaş teknolojisindeki en yeni gelişm elerin savaşı kaçınılm az olm aktan ç ı­kardığını savunm akta ve sosyalizmin içinde üstünlük ve zorlam a hak­larının olm adığını belirtm ektedir. Sosyalizm in gelişmesi için her ülkenin özgül koşullarım tan ım şk ve onlara göre hareket et-riek gerekir. Başka iiike ler üzerinde üstünlük kurma ve dogm atik zorlam a girişim leri ise, iç çe­lişkileri keskinleştirdiği gibi, soslyalizmi de ilerlem ekten alıkoym aktadır.

SOSYALİZM VE SAVAŞ*

ÇİN İDEOLOJİSİ VE ÇİN GERÇEĞİ

Çinlilerin Yugoslav dış politikasına saldırmak ıçiıı kullandıkla­rı bir yığın boş lâf, iftira sözel diyalektik ve genel siyasal sloganın içinden gerçek özü ayırırsak, aşağıdaki temel noktalar ortaya çıkı­yor.

Birinci sav şunları ileri sürmektedir: Yugoslav komünistleri reviz­yonisttir ve bu revizyonizm, emperyalizmden ve savaştan korkmala­rından dolayı ortaya çıkmaktadır. Bu korkaklık onları, burjuvazi ve

* 1960 Ağustosunda Beigrad'ta yayımlanan bir makale dizisinden seçmeler. Bu­rada (der.), D . N. Jacobs The Yen Com m unist M anifesto and Kefaleti Docum ents (New Y ork: H arper Torch Books. 1962). s. 183-212 'den çevrilmiştir.

1000

emperyalizm ile uyuşmaya iten oportünist bir politika izlemeye go türüyor. Böylece kapitalizmle devrimci bir şekilde hesaplaşacak yel­de reformizme dönmüş olmakta, şimdi de kapitalizmden sosyalizme barışçı bir şekilde geçilebileceği kuramını kabul etmektedirleı. Bıı nu gizlemek için, Yugoslav komünistleri emperyalizmi şirin göster­mekte ve sonuç olarak. Amerikan emperyalizmine yardım etmekte­dirler. Bu uğurda etkin olarak birarada yaşama politikasını icat etmişlerdir ki. bu, oportünist politikalarını gizlemek için kullandık­ları bir araçtan başka birşey değildir. ^

İkinci sav şöyle diyor: Yugoslavların «oportünizminin teısi ne, Çinli komünistler emperyalizmden veya savaştan korkmuyorlar. Onlar, sosyalizm ve emperyalizm dünyaları arasında devrimci çatış­ma yoluyla kozların paylaşılmasından yanadır. Eğer savaş olacaksa, bu bir haklı savaş olacaktır; kimse bundan korkmamalıdır, bundan kaçınmamalıdır, çünkü yapılacak fedakârlıklar aradan çok geçmeden mükâfatım görecektir.

Bunlardan ayrı olarak, Çinli komünistler, sosyalizm dünyası ile kapitalizm ve emperyalizm dünyaları arasında sürüp gidecek bir bir­likte yaşama diye herhangi bir olasılığın bulunabileceği savının ha­yalci ve zararlı olduğunu söylemektedirler.

Çinli komünistler bu iki dünya arasındaki çatışmanın er veya geç kaçınılmaz olduğuna inanıyorlar. Çinli yazarlara göre, ancak em­peryalizmin maskesini indirmek için birarada yaşama, silâhsızlanma ve anlaşmacı bir politika izlemek gibi şeylerden söz edilebilir. Buna karşılık, birarada yaşama ilkesini sosyalizmin uluslararası politikası­nın sürekli ve temel ilkesi olarak almak, bu anlayışa göre, günümüz dünyasının toplumsal çelişmelerini devrimci bir yöntemle çözmeye çalışmaktan vazgeçmekle birdir. Kapitalizmden sosyalizme, yani ça­lışan sınıfın egemenliğine geçiş konusunda bugün barışçı mücadele yollarından sözetmek. bu anlayışa göre, proletarya karşı-devrim ci şiddeti devrimci şiddet kullanmak yolundan başka bir şekilde asla altedemeyeceğj için — yalnız gerçekçiliğe .aykırı düşmekte, aynı za­manda anlamsız ve oportünist bir dıurum göstermektedir. Çünkü, güçleri bu denli hızlı bir şekilde artarken, sosyalist ülkeler emper­yalizmle devrimci bir şekilde kozlarını paylaşmak olanağından vaz­geçmemeli, savaştan kaçınmamalıdırlar.

Eğer bu savları —Çinlilerin gözlüğüyle görüldüğü şekliyle— te­mel bir noktaya indirgersek, şu manzara önümüze serilecektir: Yugos­lav komünistleri oportünisttirler, Çinli komünistler radikal devrimci­dirler. Bu her iki savın da, «Gerçek Marxizm» açısından, yani böyle denebilirse, yüksek bir yanılmazlık noktasından kanıtlandığını, seçilen sözlerin bu amaç düşünülerek seçildiğini ve Marxizmin klâ­

/ IH) i

siklerinin keyfî olarak yorumlandığını söylemek gereksizdir. Aslında, her iki sav da eşit ölçüde yanlıştır: onların amaçları hem duru mun gerçek görüntüsünü bozmak, hem de fikir anlaşmazlığının ger­çek özünü bulandırmaktır.

SAV AŞIN KAÇINILM AZLIĞI ÜSTÜNE

Çinli eleştiriciler «savaşın kaçınılmazlığı» formüllerini mekanik olarak savunurken, karşılıklı güç ilişkilerinin olgusal bir çözümle­mesinden mi... hareket ediyorlar? Hayır, bunun sözünü bile etme­mektedirler. Bu konuda emperyalizmin «kâğıttan bir kaplan» olduğu yolundaki propaganda sloganıyla yetiniyorlar. Bu tutumun sonucu şu oluyor; Çinliler böyle söylerlerken, «kâğıttan kaplan»m sosyalist bloka karşı kaçınılmaz olarak bir savaş açacağı yolundaki inatla direnişleri bizzat kendi propaganda sloganlarına bile inançları kal­madığını göstermektedir.

Kendi görüşlerini karşılıklı güçlerin nesnel ilişkilerinin olgusal bir Marxist çözümlemesiyle destekleyeceklerine, yalnızca Lenin’in sözlerini kaynak göstermektedirler. Bunu yapmaya hiçbir hakları yoktur, çünkü sosyalizmin savaş karşısındaki tutum unu en açık bir şekilde belirten bizzat Lenin olmuştur.

Hiç kuşkusuz, Lenin emperyalizmin kaçınılmaz olarak savaşı doğurduğunu söylemiştir. Fakat o bu tezi, emperyalizm devrinin sos- yo-ekonomik hareketlerinin somut bir çözümlemesiyle kanıtlamış bu­lunuyordu. Bunu yaparken, Lenin’in aklında başka halklara karşı açılmış fetih savaşları, dünyanın yeniden paylaşılması amacıyla güç­lü emperyalist, devletler arasında yapılan savaşlar ve sosyalist devri­me, yani, ilk sosyalist devlet olan Sovyetleı- Birliğine karşı açıl­mış savaş bulunuyordu.

Bununla birlikte. Lenin bu savaşların yer ve zaman kavramları dışında kaçınılmaz olduğundan sözetmemiştir. Emperyalizmin bir sis­tem olarak kaçınılmaz bir biçimde savaşa yolaçması, yani kendini mahveden çelişkileri savaş yoluyla çözmeye çalışması başka şeydir: bir engelle karşılaşmadan bu eğilimini gerçekleştirebilmesi veya em­peryalist ve anti-emperyalist güçler arasındaki ilişkinin emperyalist savaşları zorlaştırması ya da tamamıyla önlemesi bambaşka bir şey­dir.

Lenin’in zamanında —özellikle kendisi emperyalizm hakkındaki ünlü kuramsal yapıtını yazarken— emperyalizmin güçleri tüm dünyada sınırsız bir etkiye sahipti. Yalnız bütün işçi sınıfı ve anti- emperyalist güçler savaşları önlemekten âciz bulunmakla kalmıyor,

1002

emperyalizmin kendi nesnel iç kurallarına göre hareket etmesinin hemen önlenmesi kuramsal olarak bile olanaksız görülüyordu.

Ekim Devrimi, devrimci bir işçi sınıfının emperyalist bir savaşı devrimle bitirmesi ve böylece savaşa karşı mücadele etmenin ola­naklı olduğunun uygulamada kanıtlanmasının ilk örneği oluyordu. Bu başarıyı bir İkincisi izledi: Sovyetler B irliğinin işçi sınıfı ve halkı, bütün dünya işçilerinin desteği, mücadelesi ve devrimci eylemleriyle Sovyetler Birliği’ne karşı girişilen emperyalist müdahale savaşını başarıyla ezdi. Bu başarıya Lenin. emperyalizm ve anti-emperyalist güçler arasındaki yeni ilişkinin değerlendirilmesi açısından olağanüs­tü önem vermiştir; çünkü kendisi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Bir- liği’nin hayatta kalabilmesi olanağını bu temele dayandırıyordu. Devrimci İşçi sınıfının emperyalist bir savaşı devrimle bitirmesine üçüncü bir örnek olarak. Lenin, burjuva Estonya ile yapılan barış anlaşmasının büyük tarihsel öneminden sözetmiş ve bu anlaşmanın emperyalizm ve savaş güçlerini kesinlikle zayıflattığım söylemiştir.

Sonuç olarak, Lenin. dünyada emperyalizmin izi kaldıkça sava­sın zorunlu ve kaçınılmaz olduğu görüşünü tutmamış, konuyu daima karşılıklı güçler ilişkisi temeline oturtarak incelemiştir. Bu nedenle, barış için mücadeleyi bugün Çinli kuramcıların yaptığı gibi yalnız­ca gerici ve oportünistlerin maskesini indirmek şeklinde görme­miş, bunu sosyalizmin yayılması emperyalizmin engellenmesi gibi bir somut amaç için yapılacak bir mücadele şeklinde anlamıştır. İşte bu nedenledir ki, tıpkı SSCB’ne yapılan müdahalenin kırılmasında Avru­pa proletaryasının katkısı olduğu gibi, Estonya ile yapılan barış an t­laşmasına da tarihsel bir önem vermiştir. Bu nedenden ötürü, sosya­list devrimin daha yayılması için mücadele ile SSCB ve kapitalist ülkelerin barışçı bir şekilde birarada yaşamasının sürdürülmesi, Le­nin için aynı bir sürecin iki ayrı görünümünden başka birşey de­ğildi.

Doğal olarak, Lenin, iç savaş sona erdikten sonra bile Sovyetler Birliği’nin Batı’nm emperyalist devletlerine oranla zayıf olduğunu biliyordu. Bu arada Avrupa devrimi süreci Lenin’in umduğu biçimde bir gelişme de gösterememişti. Bu yüzden kendisi, anti-emperyalist güçlerin zayıflığının ve özellikle SSCB’e karşı bir savaş tehlikesi­nin farkındaydı. Fakat gene de Troçki gibi kaderci b ir biçimde kol­larını kavuşturup savaşı ve dünya d evrimini kaçınılmaz olarak düşün­medi; bunun yerine Sovyet devleti ile kapitalist devletler arasında uzun sürecek bir birarada yaşamaya dayanan yeni bir Sovyet dış politikası ortaya koydu. Tek bir ülkede sosyalizmin kurulabileceği yolundaki ünlü tezi, onun bu tutum unun bir anlatımıydı. Bu ise, savaşa karşı mücadele edilebileceği inancının bir anlatımından baş­

1003

ka neydi ki? Bu mücadele bir yandan öteki ülkeler ile birarada yaşamanın sağlamlaştırılmasıyla, bir yandan da sosyalist devrimin ve anti-emperyalist güçlerin daha da gelişmesi, uluslararası işçi sını­fının ve bunun Sovyetler Birliği’ne sağlayacağı desteğin daha da güç­lendirilmesi ve bir de Sovyetler Birliği'nin ekonomik ve siyasal ba­llımdan kuvvetlendirilmesi yoluyla olanak kazanacaktı. Bir başka de­yişle, başkalarının Sovyetler Birliği ile kapitalist dünya arasında sa­vaşın önlenebileceğine inanmakta güçlük çektiği bir devirde Lenin bunun olanaklı olduğunu ortaya koymuştu. Sonunda, tarih Lenin’iıı düşündüklerini doğrulamıştır. İşin sonunda, İkinci Dünya Savaşı, ka­pitalist ülkelerin Sovyetler Birliği’ne karşı açtığı bir savaş olarak de­ğil, bu sosyalist ülke ile öteki bazı kapitalist ülkelerin koalisyonunun başka bir kapitalist ülkeler koalisyonuna karşı savaşı olarak ortaya çıktı. Böylece birarada yaşama tezi olağanüstü zorlukta bir tarihsel sınav geçirmiş oldu. Onun için, bir zamanlar tarihte olmuş olan bir- şey neden bugün birdenbire tarihsel bakımdan olanaksız olsun?

Çinli kuramcılar savaşın kaçınılmazlığı kuramlarını, Lenin'in. savaş sorunu ile toplumsal güçlerin niceliksel ilişkisi sorunu arasın­daki bağıntıyı ilgilendiren bilimsel görüş ve ilkeleri üzerine değil. Lenin’in yalnızca somut siyasal bir durumun anlatımı olan sözlerine dayandırmışlardır. Buna hakları yoktur.

Sonuç olarak, savaşın kaçınılmazlığı konusundaki kuramla ilgili fikir ayrılıkları, savaş ve barış sorununun Marxist-Leninist yoru­muyla ilgili fikir ayrılıklarından ibaret olmayıp, herşeyden önce aşağıdaki şu olasılıklardan birinin içinde daha derin bir kök salmış bulunmaktadır:

Ya Çinli kuramcılara göre, dünya yüzündeki güçler arasındaki ilişki öyledir ki, emperyalizmin öğeleri, yalnız, kazanmayı umarak, dünyaya bir savaşı zorlamak istemekle kalmamaktadırlar, bunu ger­çekleştirebilme yeteneğindedirler de!

Yahut da Çinli kuramcılar, savaşın sosyalizmin çıkarına olduğu, yani savaşın sosyalizmin «devrimci silâhı» durumunda bulunduğu ve sonuç olarak sosyalizmin güçlerinin gelişmesinin savaşı kendiliğin­den kaçınılmaz hale soktuğu inancındadırlar.

Birinci durumda, Çinliler emperyalizmin güçlerini olduğundan fazla görerek «kâğıt kaplan» konusundaki kendi kuramlarını yadsı­maktadırlar. İkinci durumda ise, uluslararası sosyalist politikanın ve sosyalist yolda ilerleyen ülkeler arasındaki ilişkilerin tamamen sap­tırılmasına götürecek olan çok tehlikeli ve çok kaygan bir yola g ir­meye cüret etmişlerdir. •

Bu nedenden ötürü, her iki olasılığı da incelememiz gerekiyor.

1004

TOPLUMSAL GÜÇLER İLE VE SA V A Ş ARASINDA GÜNÜMÜZDEKİ NİCELİKSEL İLİŞKİ

Eğer Çinli kuramcılar savaşın kaçınılmazlığı kuram ları için Le- ııin’de bir destek bulamıyorlarsa, günümüzün gerçeklerinin olguları içinde hiç bulamayacaklardır. Lenin’in zamanından bu yana dünya­daki toplumsal güçler arasındaki niceliksel ilişki o kadar derin bir şekilde değişmiştir ki, hiç abartmadan, savaş ve ülkelerin biraıada yaşaması sorununun artık günümüzde o zamankinden çok daha de­ğişik bir durumda olduğunu söyleyebiliriz.

Bugünün dünyası artık dünün dünyası değildir. Lenin’in zama­nında hâlâ büyük ölçüde gelişmemiş bir durumda bulunan anti- emperyalist öğeler bugün hem maddî, hem siyasal muazzam bir gü­ce sahip bulunmaktadırlar.

Herşeyden önce, sosyalizmin güçleri büyük bir gelişme göster­miştir. Birçok sosyalist devlet vardır. Bu ülkeler yalnız anlamlı bir siyasal öğe olmakla kalmamakta, günümüz dünyasında daha ela etkin bir ekonomik gerçek olarak ortaya çıkmaktadırlar. Bunlar, ülkeler arasındaki siyasal ilişkilerin gelişmesini etkilemekten başka, ekonomik ilişkileri de etkilemekte ve bu ilişkilere yeni unsurlar ve biçimler getirmektedirler. Bu süreç bugün henüz başlangıç halindedir ve zaman içinde uluslararası ekonomik işbirliğinin gittikçe daha önemli bir öğesi haline gelecektir.

Aynı zamanda işçi sınıfının toplumsal rolü ve etkisi sürekli ola­rak güçlenmektedir. İşçi sınıfı gittikçe daha geniş çevreler halinde ilerici ve demokratik kimseleri etrafına toplamaktadır. İşçi sınıfı hiçbir durumda bir saldın savaşı politikasına yanaşmayacaktır ve ideolojik bakımdan ne denli parçalanmış olursa olsun, sosyalist ü l­keler yapacakları hatalarla gerici ve saldırgan çevrelere savaşın ulu sal bağımsızlığın kaçınılmaz savunma aracı haline getirilmesi için bizzat yardım etmedikçe bu tutum unu değiştirmeyecek. Bundan baş­ka, günümüzün koşullan altında işçi sınıfının iradesine rağmen sa­vaşmak gittikçe borlaşan bir hale gelmektedir. Ayrıca, sömürge impa­ratorluklarının son kalıntıları ve klâsik sömürgecilik gözlerimizin önünde parçalanmaktadır. Doğrudur; emperyalist eğilimler başka bir çıkış yolu bulmak, yani çeşitli ekonomik ve siyasal «etki» yapma yol­ları kabul ettinnek için her türlü çabayı harcamaktadırlar; fakat em­peryalizmin ekonomik temelinin günümüzde pek büyük ölçüde kırpıl­ması dolayısıyla dünyanın siyasal ve ekonomik bölüşülme mücade leşinin gittikçe daha dar ve daha dirençli sınırlara dayanmakta oldu­ğu gerçeği gene de ortada durmaktadır. Bu sınırlar bir yandan sos­yalizmin kendi güçleri tarafından bir yandan da kendilerini em'

/ 005

peryalist baskıdan kurtarm ış veya kurtarm akta olan ve ekonomik ba­ğımsızlığa doğru atılmaya çalışan halklar tarafından oluşturulmakta­dır. Bu süreç yalnız emperyalist güçlerin ve savaşın etrafa yayılma­sını engellemekle kalmamakta, kapitalist ülkelerin iç toplumsal ge­lişmeleri üzerinde de gittikçe güçlenen bir etki yapmaktadır.

Bundan başka, büyük kapitalist devletler arasındaki emperya­list çelişkiler niceliksel değişikliklere uğramıştır. Lenin’in zamanında bu çelişkiler en başta gelmekteydi ve İkinci Dünya Savaşında görül­düğü gibi, ilk sosyalist ülkenin çelişkileri uygulamada ikinci plânda bırakıyordu. Bugün durum değişmiştir. Büyük kapitalist devletler arasındaki emperyalist ilişkiler azalmış ve ikinci plâna düşmüştür, yani günümüzde temel çelişkilerin gelişmesinin be yönteminin ne ol­duğu hakkındaki karara, sosyalizm dünyası ile kapitalizm dünyası arasındaki çelişkilere bağlı bulunmaktadır. Bu demektir ki, savaş, yalnızca kapitalizmin gelişmesinin iç yasalarına değil, aynı zamanda sosyalizmin gelişmesinin iç yasalarına da bağlıdır.

Dünyadaki toplumsal güçler arasındaki yeni niceliksel ilişkiler ortaya çıkaran bütün bu değişikliklere paralel olarak, aynı yönde etki yapan yeni bir öğe ortaya çıkmış bulunmaktadır. Bu yeni öğe, olası bir dünya savaşının taktik ve stratejisini temellerine kadar de­ğiştiren büyük bir gelişmedir. Korkunç bir yıkıcılığa sahip olan ye­ni bir askeri teknik, artık temel dünya çelişkisinin iki kutbunda yoğunlaşmış ve bu iki kutup tarafından paylaşılmış bulunmaktadır. Bu durum iki kutbun maddî güçleri arasında belirli bir denge oluş­turm uş bulunmaktadır. Bu denge, gelecekteki bir savaşta zafer ve yenilginin pratik olarak aynı maddî ve sosyo-politik sonuçlar doğuraca­ğı gerçeğine dayanmaktadır. Bu suretle, bir anlamda bizzat askeri tek­nik, savaşa engel duruma gelmiş olmaktadır. Bu teknik, dünyayı öylesine bir yıkılma tehlikesi altında bulundurm aktadır ki, hiç kimse, çok büyük bir güce sahip olsa bile, yeni bir dünya savaşında kolay kolay olumlu bir blânçoyla çıkamayacaktır. Öyle anlaşılmaktadır ki, tarih bu konuda halkm öznel arzuları ile toplumsal bilinçlilik ve maddî koşullar arasında bir denge kurmakta güçlük çekmiş, bu ko­nuda kişisel kararlara gittikçe daha az yer verir olmuştur.

Son olarak da, işlerin artık eskisi gibi gitmeyeceği duygusu, burjuva toplumunun iç siyasal farklılaşmasında büyük rol oynamak­tadır. Eğer sosyalist ülkelerin politikası doğrudan doğruya barış ve birarada yaşama yönünde olmuş olsaydı, yalnız burjuva ülkelerindeki sosyalist güçler kaçınılmaz bir şekilde kuvvetlenmiş olmakla kalma­yacak, aynı zamanda sosyalist ülkelerle barışsever bir anlayış ve an­laşma havası doğurma arzulan da. hem işçi sınıfının hem de burjuva­zinin büyük kısımlarını içine alacak şekilde bu ülkelerin en geniş

1006

tabakalarım saracaktı. Bir başka deyişle, böyle koşullar altında sal­dırgan eğilimlere karşı en güçlü savunma aracı, ülke içindeki toplum­sal ve siyasal süreç olacaktır.

Gerçek şudur ki, bütün emperyalist sistem, bir sistem olarak par­çalanmaktadır. Böyle derken, emperyalizmin artık güçlü bir öğe ol­madığını yahut da yeni bir dünya savaşının kışkırtıcısı olarak bir tehlike teşkil etmediğini söylemek istemiyorum; fakat herhalde bu olasılıkların gittikçe azaltıldığını ve sosyalist güçler uygun bir poli­tika izledikleri sürece asgarî bir noktaya ininceye kadar azaltılmaya devam edeceğini anlatmak istiyorum.

Belirtmeye bile gerek yoktur ki, sözünü ettiğim uygun politika burada ancak birarada yaşama politikası olabilir. Bu politika bütün ülkelere bağımsız bir gelişmeyi garantileyecek ve onları dışarıdan gelebilecek herhangi bir müdahale tehlikesinden azamî ölçüde ko­ruyacaktır. Günümüzde insanlığın büyük bir çoğunluğunu dünya ba­rışının kararlı bir şekilde korunması için böyle bir platformda topla­mak mümkündür. Sosyalist güçlerin böyle bir politikayı izlemeleri halinde savaş artık kaçınılmaz değildir. Fakat, bu, bu güçlerin, bütün komünst olmayanları sosyalizme karşı olan tek b ir bloka yığmaları, yani başka bir deyişle, dünyayı «kesin bir karar» için karşı karşıya getirecek cepheler kurmaya itmeleri halinde savaş kaçınılmaz duru­ma gelebilecektir. İşte Çinlilerin savaşın kaçınılmazlığı konusundaki kuramlarının getirdiği en büyük tehlike buradadır. Bir başka söy­leyişle, Dünyanın geleceği, yalnızca emperyalizmin gücüne ve irade­sine değil, ayrıca bir de sonucu belirleyecek ağırlıktaki sosyalist öğe­lerin politikasına ve öznel görüşlerine bağlı olmaktadır.

Biz emperyalist öğelerin gücünü küçümsemek eğiliminde deği liz. Bundan dolayı, bütün saldırgan eğilimlerin bastırılması ve barış için etkin bir şekilde mücadele edilmesini bütün ülkelerin ve barışse­ver güçlerin kaçınılmaz görevi sayıyoruz. Fakat b ir saldırganın sa­vaşta başarılı olma şansım gittikçe ortadan daha iyi kaldırabilecek duruma gelmekte olan barışsever öğeleri küçümsemek eğiliminde de değiliz.

Bir başka deyişle, savaşın kaçınılmaz olmaktan çıkması için dün­yanın her köşesinin sosyalist olması gerekli değildir; sosyalizm ve barışın maddî ahlâkî ve siyasal güçlerinin, emperyalist ve öteki ulus­lararası çelişkilerin savaşla çözülmek istenmesi girişimlerini önleye­cek kadar güçlü olmaları gereklidir. Sosyalizmin ve barışın bu güç­leri aynı zamanda her ülkede iç siyasal ve ekonomik mücadele yolları

1007 .

ve biçimleriye bu çelişkilerin çözülmesi girişimlerini hızlandıracak­tır.

Bu durumda Çinlilerin günümüzde savaşın kaçınılmazlığı kura­mının hangi dayanakları kalmıştır? Burada bir tek kuramsal olası­lık kalıyor, sosyalist ülkelerin sosyalizm dünyası ile kapitalizm dün­yası arasındaki çelişkiye çözüm yolu olarak savaşı seçebilecekleri sarsayım]. Bu demektir ki, sosyalist ülkeler kendi istekleriyle bir fetih savaşı politikası benimseyecklerdir. Buna karşılık, böyle bir tutum hem ideoloji ve hem de pratikte sosyalizmin amaçlarına ve temel isteklerine lıem şimdi hem de gelecekte tamamen aykırı ola­caktır. Bu nedenden ötürü böyle tutum ların sosyalist dünyada pek destek bulacakları düşünülemez, bu durum en ijd bir şekilde burada sözü edilen Çinli yazarların kuramlarının âkibetlerinde görülebilir.

Bununla birlikte, böyle tutumların salt ortada belirmesi olanağı ve —bile bile olsun, bilinçsiz olarak olsun— birarada yaşama politika­sına saldıran aynı Çinli yazarlar tarafından dile getirilmiş olması, barışın sürdürülmesi için yalnızca kapitalist ülkelerin sorumluluk ta­şımadıklarının apaçık kanıtıdır. Sosyalist sistemin dünya çapında bir güç olduğu, fakat içinde hâlâ eski görüşlerin, bencillik ve benzeri eğilimlerin kalıntılarının bulunduğu koşullarda bile, sosyalist yolda olan bir ülkenin —belirli birtakım iç koşullar nedeniyle— sosyalizmin gücünü yalnız kendi savunması için değil, sosyalizmle herhangibir ilişiği olmayan amaçların gerçekleştirilmesi için de kullanma hevesi­ne kapılması olanağı gözden kaçırılmamalıdır. Sonuç olarak, sosya­list ülkelerin gücünün artmasıyla orantılı olarak, bunların ve bütün sosyalist güçlerin barışın korunmasında sorumlulukları da artm akta­dır.

Günümüzde, savaşı önleyen maddî ve toplumsal-siyasal koşullar gittikçe hızla olgunlaşmaktadır. Böyle olanaklar var oldukça sosya­list güçlerin gidecekleri bir tek yol vardır, bu da bu olanaklardan sonuna kadar yararlanmak, yani barışı korumaktır. Bu nedenle, sos­yalist güçler, sosyalist dünyada da bu tutum un karşı yönünde olan davranışlara karşı çıkmaktadırlar. Bu davranışlar yalnız bazı sosyai- demokrat çevrelerin anti-komünist kampanyalarından ibaret değil dir, Çin Komünist Partisinin yöneticisi çevrelerinin yürüttüğü tü r­den. savaşın kaçınılmaz olduğunu ileri sürerek, birarada yaşama po­litikasının kendisine ve özellikle Yugoslavya'ya karşı çıkan kampan­yalar da, bunun içine girmektedir.

Bunları ileri sürenler istesin veya istemesin, bir fetih savaşma yolaçacak olan bu aşırı radikal eğilimleri sosyalizmin gem altına alacağı kuşkusuzdur. Bu eğilimlerin bugün yeşerecek bir ortam bu lamamalarının en başta gelen göstergesi, Sovyetler Birliği’nin en bü

um .

yük sosyalist güç olarak gelişmesi ve oynadığı roldür. Burada önem­li olaıı yalnızca Sovyetler Birliği’nin dış politika eylemleri değil, fakat herşeyden önce, son yıllarda iyice belirgin bir duruma gelmiş bulunan günümüzdeki Sovyet iç politika gelişmelerinin anlamlı mad­dî ve toplumsal-siyasal sonuçlandır. Bunlar öyle sonuçlardır ki, ken­di başlarına, yani büyük biı- ölçüde kişisel öğelerden bağımsız olarak, sosyalist toplumsal ilişkilerin gelişmesini hızlandırmakta ve böylece sözünü ettiğim maceraperest gidişin ilerlemesini olanaksız kılmak­tadırlar.

YEN İ’NİN İÇİNDEKİ ESKİ

Bu yazıda tartışılan Çinlilerin kuram lan, bugünkü siyasal işlem­leri bakımından Çin Devrimi’nin ürünü olan yeni bir olgu ise de, ideolojik açıdan hiç de yeni sayılmaz. Günümüzün Çin toplumuna öz­gü olanlara benzer iç çelişkiler, Ekim Devriminin ilk döneminde bu­na benzer kuramların ortaya çıkmasına yol açmıştır.

Niyetim Çinli Komünistlerin önde gelen kuramının Troçkici ol­duğunu ileri sürmek değildir, fakat gene de bu iki kuram arasın­daki olağanüstü benzerlik, benzer koşulların benzer ideolojiler do­ğuracağı gerçeğinin inandırıcı bir kanıtıdır.

Troçki, devrim Batı Avrupa’ya yayılmadıkça Sovyetler Birli- ği’nde sosyalizmin sürdürülebileceğine veya gelişebileceğine inan­mamıştır. Troçki’ninki kadar yüzeysel, statik ve soyut şemalara o denli saplanmış bir kafa için o zamanlar genç Sovyet cumhuriyeti­nin hem iç hem de dış politikası bakımından karşılarında uzun, upu­zun güçlüklerle dolu mücadeleler bulunduğu gerçeğini kabul etmek olanaksız bir şeydi.

Gerçekten, bu zorluklar olağanüstü şeylerdi. Genç Sovyet dev­leti büyük bir ekonomik geriliğin hüküm sürdüğü koşullar altında ve sayıca çok küçük bir işçi sınıfı ve devrime sadık çok sınırlı bir uzman kadro ile. karşı-devrim yuvalarının kaynaştığı ve halkın ge­niş bir kesiminin kafasında ciddi tutucu kalıntıların bulunduğu bir ortamda kurulm akta bulunuyordu. Ekonomik ilerlemenin iç kaynak­ları oldukça zayıf ve gelişmemişti. Maddî gelişme temelinin güç ve oldukça yavaş, en azından devrimin doğurduğu umutların öngördü­ğünden çok daha yavaş gelişeceği anlaşılıyordu. İlk sosyalist devle­tin etrafı, onu ilk fırsatta ortadan kaldırmağa iyice kararlı ve bu tehdidi gerçekleştirecek kadar güçlü bir düşman dünya ile çevriliy­di. Bu düşman dünyanın ileri sürdüğü tehditleri devrimin ilk yılla­rında hemen gerçekleştirememesi, herşeyden önce, dünya işçilerinin onun elini kolunu bağlaması nedeniyledir. Bununla birlikte, düşman­

1009

lar bu amaçlarından hiçbir zaman vazgeçmediler ve ekonomik ve siyasal abluka yoluyla devrimin kendi zorluklarının ve çelişkileri­nin kanı içinde boğulmasını sağlamak için her türlü çabayı harca­dılar. Buna ek olarak, yalnız Avrupa devrimi umutları gerçekleş- memekle kalmadı, ayınca, ilk sosyalist ülkenin önünde düşman bir dünya okyanusu ile çevrilmiş olarak geçirilmesi gereken uzun bir yaşantı durduğu gerçeğine alışılmak gerektiği de artık iyice anla­şıldı.

Troçki’ye göre bu tam bir çıkmaz sokaktı, dünya devriminin toptan yenilgiye uğramasıydı. Rus devrimi, dünya devriminin bu son birimi içte düşmanlarla çevrilmişti veya dışarıya taşacak ya da onuruyla ölüp gidecekti. Bu durum, Troçki’nin "umutlarını daha işin başından başarısızlığa mahkûm bir maceraya, yani savaşa dökme­si sonucunu doğurdu. Onun bütün düşündükleri, yani sürekli dev­rim kuramları, sosyalizmin çevrelenmiş b ir Sovyetler Birliği’nde kurulamayacağı yolunda getirdiği kanıtlar, Sovyetler Birliği’ne kar­şı birleşmiş bir emperyalizmin savaş açmasının kaçınılmaz olduğu, öteki ülkelerdeki toplumsal gelişmenin iç öğelerini yanlış değerlen­dirmesi, hep onun gerçekçi olmaktan uzak samlarının birer anlatı­mıydı. Avrupa proletaryasının Kızıl Ordu’nun adımını atmasıyla otomatik olarak kendi burjuvazisine karşı ayaklanacağı umudu —bu­nun yanlışlığı 192Û’de Varşova dolaylarında çarpıcı bir şekilde or­taya çıkmıştır— Troçki’nin bu çıkmaz sokakta düştüğü psikozun bir ürünü olarak belirdi.

Bu nedenle, bundan tamamen ayrı olarak, Troçki’nin bütün zi­hin yapısı, bir takım devrimci itici güçlerin belirmesini bekleyecek yolda biçimlenmişti. Bunun nedeni, Troçki’nin b ir devrimi hazır­layan ve yürüten toplumsal itici öğeleri anlayamaması veya bilinçli devrimci b ir sosyalist düşüncenin bu öğelerin hareketini ve gücünü etkileyebileceği yolları görememesiydi. O, devrimi soyutlanmış bir olgu, yani tarihsel olarak kaçınılmaz bir soyut olgu olarak görüyor, bu olgunun birçok başka toplumsal hareketlerle ilişkili olduğunu, her ülkenin kendi iç gelişmesi tarafından hazırlanması gerektiğini anlayamıyordu. İşte bu nedenden ötürüdür ki, Troçki, Rus Devri­mi hiç de bir çıkmaz sokakta olmadığı, tam tersine dünya tarihinde bir zafer kazanma arifesinde olduğu bir sırada devrimi çıkmazda görmüştür.

Troçki’nin tersine, Lenin, bütün bu olayları değişik bir açıdan görüyordu. Avrupa devriminin başarısızlığa uğraması, Troçki’ye gö­re, Rus Devrimi’nin bir çıkmaz sokağa girdiğine işaret olduğu hal­de, aynı olay Lenin için yalnızca siyasal taktiğin değiştirilmesi ge­rektiğini gösteren bir işaretti. Avrupa devriminin başarısızlığa uğ­

1010

radığı kesin değildi. Avrupa’da devrim gerçi iktidarı işçi sınıfının toplumsal-siyasal durumunu güçlendiren birtakım yararlı sonuçlar ortaya çıkmıştı. Lenin’in açısından bu yalnızca epey bir zaman için savaşın atlatılması anlamına gelmiyordu, aynı zamanda —hiç de­ğilse, teorik olarak— savaş tehlikesinin tamamıyla ortadan kalkabil­mesi de demekti. Böylece yalnız Sovyetler Birliği’nde sosyalizmi kurmak değil, Sovyetler Birliği’nde maddî b ir temel yaratılmasını kolaylaştıracak ve hızlandıracak olan SSCB-kapitalist dünya eko­nomik işbirliğinin yolu da olanak kazanmış oluyordu. İşçi hareket­lerinin güçlenmesi, işçi sınıfının bazı ülkelerdeki devrimci başarıla­rı, sömürgelerdeki ulusal kurtuluş hareketlerinin daha d/a yayılması, kapitalist dünyadaki iç değişmeler gibi olaylar dünyanın ilk sos­yalist ülkesinin durumunu zorlaştıracak değil, gittikçe iyileştirecek gelişmelerdi. Sovyetler Birliği’nin uzun süren iç savaş yıllarında ya­bancı müdahalesine karşı dayanması kendisi için dünya tarihi ça­pında bir zafer olduğu kadar, aynı zamanda da sosyalizmin bir tek ülkede kurulabileceğinin de başka bir kanıtıydı. Sosyalist devrimin gerçek sürecini de, işte, bütün bu süreçlerin ve çelişkilerin karşılık­lı etkilerinde, biribirleriyle ilişkili oluşlarında ve bunlann bölünmez doğasında bulabiliyoruz. Bu süreç Kızıl Ordu’nun Avrupa’ya «şanlı yürüyüşü» sonucu değil, her ülkedeki toplumsal gelişmelerin bitmek bilmez oluşum sürecinin ve bu gelişmelerin uluslararası, dünya ça­pındaki olaylarla olan ilişkisinin sonucudur.

Temelde hu görüşleri ileri süren Lenin, hem kuram hem de uy­gulamada, Troçki tarafından ileri sürülen ve M arxist niteliğini y i­tirerek Avrupa komünist partilerinin koyu bir dogmatik politika iz­lemesini isteyen bir macera savaşı ideolojisinin programı haline dö­nüşen sürekli dünya devrimi kuramına karşı çıktı. Buna karşılık olarak, sosyalist ve kapitalist sistemin devletlerinin uzun b ir süre birarada yaşamalarını temel alan bir politikayı Sovyet devletinin yeni siyaseti olarak ortaya koydu. Bu politika, kapitalist devletlerle barışçı b ir yolda birarada yaşamayı ve bunlarla ekonomik ve diğer alanlardaki işbirliğini öngören bir politikaydı. Bu arada Lenin, sos­yalizmin ve Sosyalist devletin varlığını tehdit etmemek koşuluyla, Sovyetler Birliği’nin öteki ülkelerdeki ilerici ve devrimci hareket­lere ve güçlere mümkün olan bütün yardımı yapmasının mümkün olacağını ortaya koydu.

Tek b ir ülkede sosyalizmin başarısının mümkün olduğu yolunda Lenin tarafından ileri sürülen tezin eleştirilmesi, Troçki için, kendi­sinin sürekli dünya devrimi kuramının bir başlangıç noktasından başka birşey değildi. En sonunda bu kuram Sovyetler Birliği ile ka­pitalist dünya arasında bir savaşa dökülecek olup bundan da umu-

ıoıı

lan şey bu savaşın. Balı Avrupa’da ve bütün dünyada devrimi uya­racağı idi. Eklemek gerekir ki, Troçki, kuramının bu sonucunu açık­ça formüle etmiş değildir, fakat kuram ın iç mantığı kendiliğindensonuca varmaktadır.

A rtık Troçki'nin tezleri unutulmuştur, çünkü uygulama her ko­nuda bunların yanlışlığını göstermiştir. Fakat bu kuramların temel öğelerinin dünya sahnesinde, yeniden, bu kere Çinlilerin kuramları şeklinde belirdiğini görüyoruz.

BARIŞSEVER VE ETKİN OLARAK BİR ARADA Y AŞAM ANIN GEREKLİLİĞİ '

Değişik toplumsal sistemlere sahip ülkelerin banşçı bir şekilde birarada yaşamasını yalmz Yugoslavya’daki bizler destekliyor deği­liz, öteki sosyalist ülkeler de bu yoldan gitmektedir. H atta bu poli­tikanın sosyalist blokun resmî politikası olduğu söylenebilir. Ayrı­ca bu politika yalnız sosyalist blokun resmî politikası olmakla da kalmamakta, sosyalist ülkelerin en temel çıkarları ile aynı para­lelde bulunm akta ve bu ülkelerde halkların muazzam desteğine sa­hip bulunmaktadır. Onun için, bu ülkelerde o politikayı değiştirebi­lecek b ir kuvvet yoktur. Bütün bu nedenlerden ötürü Çinli eleştiri­cilerin bu politikaya doğrudan doğruya saldırmaları mümkün olma­maktadır. Bu durumda Çinliler bu işi dolaylı yoldan, yani Yugoslav­ya’nın birarada yaşama politikasına saldırarak, bunu da Lenin’in desteklemiş ve bugün de öteki sosyalist ülkelerin desteklemekte ol­duğu birarada yaşama formülünden farklı bir formül ileri sürerek yapmaktadırlar.

Sonuç olarak, dayanaktan yoksun olan, bizim birarada yaşama politikamız değil, Çinli kuramcıların savaşın kaçınılmazlığı hakkın- daki tezleridir. Bu yalnız Marxizm ve Leninizmin klâsik yazarla­rında değil, komünist partilerin bugünkü görüşlerinde ve o kadar çok sözünü ettikleri S talin’de bile böyledir.

Çinli kuramcıların «revizyonist» ile «revizyonist olmayan» bir­arada yaşama politikası arasında b ir ayrım yapabilmelerini sağla­yan «mutlu» durum, bizim kendi politikamızı etkin (aktif) birarada yaşama politikası olarak nitelendirmemizdir.

Etkin sözcüğü, «gerçek» ve «doğru» birarada yaşama politika­larından farklı olarak, bu politikanın Yugoslavlar tarafından kabul edilen yorumunun revizyonist niteliği hakkında b ir sürü boş lâf­lara yol açmıştır. Bu arada şuna da dikkat çekilebilir ki, Çinli eleş­tiricilerin yanında Yugoslav dış politikasını eleştiren başka sosya­list ülkelerin eleştiricileri de bulunmaktadır. Bu gibileri, Çinli eleş­

1012

tiricilerin Yugoslav politikasını eleştirip de kendi ülkelerine saldır­madıkları zaman haklı olduklarını hem kendi kendilerine ve hem de bütün dünyaya kanıtlamak ister gibi bir tavır takınmaktadırlar.

Bu etkin sözcüğü Çinli yazarların yazılarında birdenbire öyle­sine sihirli bir revizyonist güç kazanmıştır ki, birarada yaşamayı «gerçek birarada yaşama» olmayan bir şeye çevirivermiştir. Bu söz­cüğün üzerinde biraz duralım ve ne demeğe geldiğini görelim.

Herşeyden önce, değişik toplumsal sistemlere sahip devletlerin birarada yaşaması ne yeni bir durum dur ne de icadedilmesi gere­ken birşeydir. Gerçekten, l^ırk yıldan beri iki farklı toplumsal sis­tem yanyana yaşayagelmiş, hatta İkinci Dünya Savaşında ilk sos­yalist ülke kapitalist devletlerin başka kapitalist devletlere karşı meydana getirdiği bir koalisyonda çarpışmıştır; bu da çeşitli sistem­lerin birarada yaşamalarının güçlü bir tarihsel olgu olduğunun ve bu olgunun uzun bir devre ve bir dünya savaşı geçirebilecek niceliğe sahip bulunduğunun yeterli bir kanıtıdır. K ırk yıllık bir tarih ko­layca silinip atılamayacağı için bu gerçeği Çinli yazarlar bile kabul etmektedirler. Ayrıca, birarada yaşama kavram ı hiçbir şekilde bir sosyalist icadı değildir, Marxizmle birlikte de doğmamıştır. Çünkü bütün tarih, aslında, çeşitli toplumsal sistemlerin ebedî bir şekilde birarada yaşamasından başka birşey değildir; çünkü toplum hiç dur­madan gelişmekte ve değişmekte olup, birarada yaşamayı kesintiye uğratan savaşlar birarada yaşamanın olanaksızlığından değil, sınıf toplumunun bütün biçimlerinin iç gelişme yasalarından doğmaktadır.

Yeni olan gerçek şudur: bugünkü dünyada, genel olarak ülkeler arasındaki çelişkiler ve savaş ortadan kaldırılmayıp da, daha önce tarihte görüldüğü gibi, geçiştirilme yoluna gidildiği takdirde tam anlamıyla gelişemeyecek bir sosyalist toplum vardır. Bu genç sos­yalist toplumun gücü şimdiden bütün dünyanın gelişmesi üzerine yaşamsal bir etki yapabilecek kadar büyümüş bulunmaktadır. Bu demektir ki, bu gücü şimdiden savaşı önleyebilecek, yani gerekti­ğinde birarada yaşama ilkesinin çiğnenmesini önleyebilecek yetenek­tedir. Bir başka deyişle, sosyalist birarada yaşama politikası aslında birarada yaşamanın savaşla çiğnenmesini önlemeye yönelmiş b ir po­litikadan başka birşey değildir.

DEVRİMCİ OLAN NEDİR VE NE DEĞİLDİR?

Çinli kuramcıların savaş ve barış konusunda ileri sürdükleri te­mel sav şudur: birarada yaşamaya dayanan bir tutum «sınıf barışı» na ve sosyalizme reformcu bir yolda ulaşma görüşüne dayanıyor demektir. Çinliler bu konuda takındıkları tutum un doğruluğunu ka­

!0}3

nıtlamak için Yugoslavya’nın ısrarla mücadelesini verdiği birarada yaşama politikasını tersyüz etmekte, sonra da kendi icatlarını açık­lamaya başlamaktadırlar.

İşte söyledikleri:

Modern revizyonistlerin amacı sosyalist ülkelerin barışse­ver dış politikalarına bir karışıklık getirmektir... Onların fark­lı toplumsal sistemlerdeki ülkelerin barışçı bir şekilde birara­da yaşamasından kastettikleri şey, burjuvazinin egemenliği altındaki halkların sınıf kavgasından vazgeçebilecekleri ve bur­juvazi ve emperyalistlerle bir «barışsever işbirliği» politikası yürütebilecekleri, kapitalizmin barışçı bir şekilde sosyalizme dönüşebileceği ve proletarya ile sömürülen öteki sınıfların sı­nıflı b ir toplumda yaşamakta olduklarını unutm aları gerektiği yolundadır.

Yugoslav revizyonistlerinin bütün bu savları proletarya­nın ve bütün ülkelerin halklarının kafalarım zehirlemek ve emperyalistlerin savaş politikasına yardım etmek amacını güt­mektedir.

(Kızıl Bayrak, Hsinhua Ajansı’nm 19 Nisan 1960 tarihli bülteninden alınmıştır.)

Başka bir yerde başka bir yazar bu savları iyice vurgulu bir duruma sokuyor:

Herkes bilir ki ezen ve ezilen arasındaki mücadele bir ölüm-kalım savaşıdır; ya biri ya da öteki kazanmak zorunda­dır. Farklı toplumsal sistemlerde olan ülkeler arasında barışçı birarada yaşama ve dünya barışı ancak emperyalist baskıya karşı kararlı bir mücadele vermekle mümkündür.

(Dünya Sendikaları Federasyonunun Peking’te- ki toplantısında Çin Sendikaları Başkanı Lui Ning Y i’nin yaptığı konuşma, 8 Haziran 1960 tarihli Hsinhua Ajansı Bülteninden alınmıştır.)

Daha önce de üzerinde durduk; barışçı b ir biçimde birarada ya­şama yolunda mücadele yaparken, Yugoslav komünistleri işçi sınıfı­nın burjuvaziyle, ezilen halklann emperyalistlerle «barışsever işbir­liği» yapması yanlısı olmadıkları gibi, «sınıf mücadelesi»ne veya «ezilenin ezene karşı yaptığı mücadele»ye de karşı değillerdir. Bun­dan ayrı olarak Yugoslavlar, birarada yaşama koşullarında bütün mücadele şekillerinin soğuk savaş ve yeni bir dünya savaşı kor­kusu koşulları içinde daha yoğun b ir şekilde gelişeceğine inanmış bulunmaktadırlar. Sonuç olarak, bizim birarada yaşama politikası

1014

görüşümüz hakkında Çinlilerin yorumları başından sonuna kadar kaba b ir uydurma ve açık bir iftiradır.

Bizler için, herşeyden önce ve en önemli olarak, barışsever bi" çimde birarada yaşama ve barış için yapılan mücadele, sosyalizm için yapılan mücadelenin öğelerinden yalnızca biridir. Bu, «başka bir mücadele» değildir, aynı mücadeledir. Bu mücadele, sosyalizm için ve her ülkede ilerleme ve ulusal bağımsızlık için verilen sava­şı yavaşlatmak bir yana, hızlandırmaktadır; bunu da o ülkenin ken­di koşullarına uygun bir biçimde yerine getirmektedir. Böylece, dı­şardan müdahale olasılıklarım asgariye indirmek suretiyle, barışçı birarada yaşama için yapılan mücadele, sosyalizm için yapılan mü­cadeleyi kolaylaştırmaktadır.

Fakat Çinli kuramcılara sorarsanız, barış için yapılan mücade­le «başka» bir çeşit mücadeledir. Ama ne çeşit? Genel anlamda ba­rış için mi? Herhalde değil, çünkü bu kesinlikle kısır barışçılık bir (pasifizm) olurdu. Ne var ki, bu «başka» mücadelenin içlemini ara­makla kendimizi yormayalım, çünkü böyle birşey yoktur; zira işin özüne bakarsanız Çinli kuramcılar barış ve birarada yaşama müca­delesini hiç de uygun b ir yol olarak görmemektedirler. Bunun nede­ni de kendilerini dünya devrimine götürecek yolun kaçınılmaz ola­rak savaştan geçeceğine inanmış olmalarıdır. Bu nedenlerden ötü­rü, tıpkı silâhsızlanma konusunda takındıkları tavrı tekrarlayarak, barış konusundaki sloganları da «burjuvazinin maskesini indirmek» gibi dikkat çekici ibarelere indirgemektedirler.

Daha da ileri gittiğimizde şu soru gene karşımıza çıkmaktadır: barış için mücadelenin etkisizliği önceden ilân edildiğine göre, bu mücadelede Çinlilerin kullandıkları taktiklerin etkisi ne olacaktır? Daha başından, «ayırım çizgisi»nin, yani iki dünya arasındaki sa­vaş cephesinin bu ya da öteki yanında yer almaları istenirken, işçi kütleleri nasıl olup da yüreklerinde barış mücadelesinden başka bir tutkuya yer vermeyebilirler?

Son olarak da, şu soru sorulabilir: Bir ülkede komünist olmayan öteki siyasal öğeler, kendileri ile komünistler arasında bir amaç farkı bulunduğunu, ve bu farkın da herşeyden önce bansın koru- nabilip konulamayacağı sorunu üzerinde olduğunu anladıkları ve komünistlerin bu davaya inanmayıp yalnızca bu mücadeleyi kendi birtakım siyasal ihtiyaçları için kullanacak olduklarını gördükleri zaman, bu siyasal öğelerle komünistler arasında barış mücadelesin­de ne gibi bir ittifak mümkün olabilir? Gerçekten, böyle bir tutum

1015

barışı güçlendirme mücadelesinin ayağına köstek vurmaktan başkabirşey olmamaktadır.

Bu iki soru Çin’in stratejisini çizenlerin tavsiye ettikleri taktik­lerin ne denli anlamsız ve kısır olduğunu anlatmaya yeter. Tıpkı Lenin'in dediği gibi; bir ordu bu yanda, bir ordu öbür yanda, iş böyle sürüp gidecektir.

Bizler tabiî ki, dünyadaki bazı savaşçı emperyalizm çevreleri­nin barışsever niteliği hakkında Çinlilerden fazla hayal beslij^or de­ğiliz. Bu nedenden ötürü, barış mücadelesinin uygun b ir politika ol­duğu yolundaki inancımız Çinlilerin iddia ettiği gibi, «emperyaliz­me inançlımızdan değil, bizzat kendisini önceden yenilmeye mah­kûm etmeden, hiç kimsenin barışı bozmayı göze alamayacağı bir dü­zen için tüm dünyanın sosyalist, ilerici, demokratik ve bütün öteki barışsever güçlerinin biraraya geleceğine ve zaferi kazanacaklarına olan bugünkü inancımızdan doğmaktadır. Görülüyor ki bütün bun­lar, bizim barış için yaptığımız mücadele hakkında Çinli eleştirici­lerin söylediklerinden gerçekten çok değişik şeylerdir.

Besbelli bu savaş da bugünden yarına kazanılamaz. Saldırı teh ­likesi daha uzun b ir zaman gerçek bir tehlike olarak kalacaktır. Fa­kat barış, her ülkenin toplumsal gelişmesini ve sosyalizme varmak için içte yaptığı mücadeleyi harekete geçirdikçe, bu mücadelenin so­nuçlan banşı güçlendirecektir. Bu nedenden ötürü, bizler barış için yapılan mücadeleyi sosyalizm için yapılan mücadelenin araçlarından biri olarak görmekteyiz.

Burada gene aynı sonuca gelip çatıyoruz: Barış mücadelesinde Çinlilerin taktiklerinin tek meyvası barışa olan inançsızlık, savaşı ellerini kollannı bağlayıp beklemek ve insanların ve ulusların gele­cekteki «kaçınılmaz bir savaş» için cephe almalarına seyirci kalmak şeklinde ortaya çıkmaktadır. Fakat bu tutum, kapitalist ülkelerin burjuvazilerine, kendisini ulusal bağımsızlığın korunmasının şam­piyonu olarak tanıtm ak ve böylece işçi sınıfının büyük b ir kısmının hatta en büyük kısmının desteğini sağlamak fırsatım vermektedir. Gene böylelikle aşırı derecede radikal bir dil kullanmanın sonu yalnız kalmak ve olayların gelişimi karşısında eli kolu bağlı seyirci olmak demektir.

Her ne olursa olsun, Çinli kuramcıların hem işçi sınıfının dün­ya çapında birleşmesi için yapılan mücadele konusunda savunduk­ları, hem de işçi sınıfının ülke içinde yapılan sosyalizm mücadele­si için örgütlenmesi konusunda uyguladıkları taktikler, yukarıda

¡016

tartışmış olduğumuz taktikleriyle aynı hatalara düşmektedir. Bu taktikler işçi sınıiımn geniş kesimlerini korkutmakta^ ve devrimci sosyalizmi yalnızlığa ve temel değişimleri eli kolu bağlı beklemeye mahkûm etmekte, böylece de aslında dış politika konusunda işçi sı­nıfının küçük veya büyük bir kısmıyla ortak bir programda anlaş­ması için burjuvaziye yardım etmiş olmaktadır.

Kullanılan sözcüklerde ve lâfazanlıkta aşırı radikalizme kaçmak devrimci bir niteliğin kanıtı olmadığı gibi, bu, gerçekten devrimci bir sonuca götürecek bir yol da değildir. Her halde, işçi sınıfı he le arkasında uzun bir sınıf mücadelesi tarihi olan bir işçi sınıfı— hiçkimsenin boş lâflarını olduğu gibi kabul etmez. Onun değeri de buradadır. Onun güvenini, ancak, uzun sürecek, günlük mücadeley­le eylemde sonuç veren bir hareket kazanabilir.

SAVAŞ VE SO SYALİZM

Bütün bu nedenlerden ötürü, birarada yaşama politikasına da­yanan bir tutum ile dünya savaşının kaçınılmaz olduğu fikrine da­yanan başka bir tutum arasındaki tarihî açmaz, yalnızca günümüzde savaşın ülkelere ve uygarlığa yükleyeceği yıkım ve fedakârlıkların sorumluluğu sorunu olmadığı gibi, yalnızca sosyalizme karşı genel olarak insanlığın takındığı tutum un siyasal yankıları sorunu da değildir; hele bir ahlâk ve siyaset sorunu hiç değildir. Bu sorun herşeyden önce, evrensel bir sistem olarak sosyalizmin daha da ge lismesi için izlenecek olan yollar sorunudur.

işte biz bunun için bu sorunu özel bir şekilde incelemek zorun­dayız.

İlk olarak, Çinli kuramcıların kafalarını tamamen avcu içme almış bulunan bir hüsniikuruntuyu açık bir şekilde ortaya koyma­mız gerekiyor. Çinliler, yarın üçüncü b ir dünya savaşının sonucu olarak ortaya çıkacak «Birleşik Sosyalist Dünya»nın «bütün savaş­ların sonu», «silâhlanmanın sonu», «çatışmaların sonu» anlamına ge­leceğini,* kısacası. ortaya dünya halkları için «gerçekten şanlı b ir ya­rın» yaratılmasına götürecek olan mükemmel bir anlayış dünyası çıkacağım söylemektedirler.

Açık söylemek gerekir, eğer sonuçlar böyle olacak olsaydı, yeni bir dünya savaşının gerektireceği fedakârlıkların sorumluluğunu yüklenmek mazur görülebilirdi.

Fakat burada büyük bir hüsnükuruntu karşısında bulunuyo­ruz; o denli büyük bir hüsnükuruntu ki, Marxist sayılan bazı kim­selerin buna nasıl kapıldıklarım insan gerçekten merak ediyor. Çün­kü herşeyden önce bir Marxistin, sonuçta, insanlar arasındaki ilişki­

1017

lerin. biçiminin üretim güçlerinin durumu tarafından saptandığını bilmesi gerekir.

Bugün savaş teknolojisi konusunda bildiklerimize bakılacak olur­sa, üçüncü bir dünya savaşı hiç de ilk ikisi gibi olmayacaktır. Bir­çok bakımlardan modern askerî teknikler savaşın doğasını ve sosyo­ekonomik sonuçlarını niceliksel bir değişime uğratmıştır. Üçüncü b ir dünya savaşının dünyanın sonu demek olacağını söylemek ve gü­nümüzde çıkacak bir dünya savaşının kütlesel bir imha aracından başka birşey olamayacağını kabul etmek için aşırı derecede kötüm­ser olmaya gerek yoktur. Dünya ekonomisinin tüm ünün feci bir şe­kilde yıkılmasından sonra ortada hangi siyasal güçlerin kalacağını ve bunların nasıl hareket edeceğini şimdiden kim bilebilir? Çinli kuramcılara bakılırsa, sonucun sosyalizm olacağını söylemek yeter­li oluyor.

Bir an sonucun sosyalizm olacağım tartışılamaz bir önerme ola­rak kabul etsek bile —aslında sosyalist ülkeler kendi sistemlerini başkalarına zorlamak isteyecekleri anda bu tartışılmazlık kaybolur— unutmamalıyız ki sosyalizm kendiliğinden bir sözcük olarak, devri­min ilk gününden başlayarak, özellikle yıkıcı bir savaş ertesinde her kötülüğü ortadan kaldıran, bugünden yarma bolluk yaratan, insan­ları iyi eden, çelişkilere ve insanlar arasındaki çatışmalara son ve­ren bir sihirbaz değneği değildir. Böyle bir savaş dünyanm özellik­le en gelişmiş bölgelerini yıkacak, bu da —en azından bazı alanlar­da— belli bir süre için dünya üretim güçlerinin düzeyini, felâketli bir biçimde düşürecek, her ülkenin kendi içinde olduğu kadar ülke­ler arasında da önemli yeni çelişkiler ortaya çıkaracaktır. Gelişme­miş ve felâketli bir biçimde yıkılmış üretim güçlerine dayanan bir dünya sosyalist sisteminde, ülkeler arasındaki eşitsizlikler, milliyetçi­lik, egemenlik kalıntıları gibi öğelerin de varolacağını hesap ede­rek, sosyalizmin gelişmesinin karmaşık bir süreç olacağım ve bu sü­reç içinde daha bir süre, bu kalıntıların yalnız kaçınılmaz b ir biçim­de kendilerini göstermekle kalmayıp, ^ayrıca güçleneceklerini de söylemek gerekir. Bu süreç, çok uzun bir zaman kaçınılmaz olarak çelişkileri geliştirecek ve eski toplumsal sistemin kalıntılarının ola­nak bulması ve beslenmesi için fırsat hazırlayacaktır.

Bir başka deyişle, savaşla ve zorla kurulacak yeni bir «birleşik» dünya sosyalist sistemi meydana getirerek, sosyalizmi zorunlu bir ihraç maddesi haline sokup, toplumsal gelişmenin nesnel yasalarım bilmezlikten gelecek olanlardan, tarih intikamım alacaktır. Böyle bir sistemde bulunacak çelişkilerin ortadan kaldırılması için zaman henüz erken olacak, çünkü dünyanın üretim güçlerinin gelişme du­rumu buna olanak vermeyecektir. Bu nedenden ötürü, bu türlü ko­

1018

şullar altında sosyalizmin doğmasıyla birlikte büyük bozukluklar da ortaya çıkacaktır.

Çinlilerin savaş sonrası bir «Uyum» (âhenk) konusunda besle* dikleri hüsnükuruntular, daha önce tartışmış olduğumuz öteki ku­ramlarla aynı kaynaktan çıkmaktadır. Çünkü kendileri, savaş ve dev­rim kavramlarını özdeşleştirirlerken, uluslararası savaşın kendine özgü, devrimin ise bambaşka yasaları olduğunu unutm aktadırlar.

Fakat işin daha önemli olan başka bir yanı daha vardır. Dış po­litikanın, iç politikanın bir yansıması olduğunu söylemek âdet ol­muştur. Bununla birlikte, bu önermenin tersi de doğrudur. Dış poli­tika hem iç toplumsal gelişmeler ve hem de siyasal gelişmeler üze­rine kesin bir etki yapar. Dış Politikanın etkisi bu alanlarda deği­şik biçimlerde ortaya çıkmakla birlikte, hem kapitalist hem de sos­yalist ülkelerde geçerlidir. Fakat heı-şeyden önce, her iki türlü poli­tika da, çok karmaşık süreç, biçim ve yolların ürünü olan sosyaliz­min evrensel sisteminin gelişimi üzerinde büyük etki yaparlar. İşte sosyalizmin değeri bu karmaşıklığın ta kendisindedir, yani bütün sayılan süreçlerin biribirinin içine girip de biribirlerini karşılıklı olarak eleştirmesi ve bunun da gelişmenin en uygun bir güç ve hız­la gerçekleştirilmesini sağlamasmdadır. Bu gücü zayıflatan, tek-dii- zeliliğe ve tekelciliğe eğilim gösteren herşey, bu gelişmelere karşı bir fren etkisi yapar.

Marx, Louis Bonaparte’in [Darbesi] 18 Brumaire’inde diyordu:

Proletarya devrimcileri kendilerini hiç durmadan eleştirir­ler, bitmiş gibi görünen işi yeniden ele almak için gidişlerini hiç durmadan yarıda keserler ve herşeye baştan başlarlar, kor­kulu temel kusurları, zayıflıkları ve başlangıçtaki denemeleri­nin ürkekliğiyle alay ederler.

[Karl Marx-Selected Works, Vol. I, p. 227]

Günümüzde sosyalist gelişmenin yollarının ve biçimlerinin ser­bestçe seçilmesi .sorunu hiç kuşkusuz gittikçe önem kazanmaktadır. Tarihin akışı içinde sosyo-ekonomik bir kategori diye ele alındığın­da, ilkece doğal olarak bir tek sosyalizm vardır. Feodalizm, kapita­lizm ve öteki toplumsal sistemler de belirgin kategoriler oluşturur­lar. fakat bununla birlikte, ortaya çıktıkları ve geliştikleri yollar ve biçimler büyük bir çeşitlilik gösterir. Aynı durum sosyalizm için de geçerlidir, çünkü bu kategori sınıfsız bir toplumun başlangıç ve ge­lişme sürecini temsil etmesi yüzünden çok daha karmaşıklaşmakta­dır.

Daha önemlisi, sosyalizm dünyası ile kapitalizm dünyası arasın­

1019

daki çelişkiler sorunu önem bakımından gittikçe ikinci dereceye düşecek, öte yandan sosyalist toplumsal ilişkilerin gelişmesi sorunu ise gittikçe çağımızın gerçek tarihi haline gelecektir. Kapitalizmin kuvvetleri hâlâ güçlü olduğu için iki dünya arasındaki çelişkilerin önemini küçümsemenin bir hata olduğu doğrudur. Fakat şu veya bu ülkenin sosyalist b ir ülke olduğunu söylemekle herşeyi söylemiş olacağımızı sanmak da daha büyük bir hata oluyor. Aynı kavga de­ğişik biçimlerde de olsa sosyalist ortamda da yapılmaktadır, aynı zamanda sosyalist gelişmenin kendi iç çelişkileriyle de iç içe geç­miş bulunmaktadır. Zaten sosyalizme geçiş devresinde üstünlük taslayıcı eğilimler, ulusal bencillikler, bürokratik tekelcilik gibi du­rumların ortaya çıkmasına olanak veren de bu-kavgadır.

Söylemeye gerek yoktur ki, sosyalizm dünyası ile kapitalizm dünyası arasındaki çelişkiler —sosyalizm ekonomik bakımdan sağ­lamlaşmasına paralel bir şekilde— kaçınılmaz b ir doğal süreç olarak, eski dünyanın kalıntılarına gittikçe üstün gelecek b ir nitelik kazan­maya doğru yönelmektedir. Bu gelişme hem sosyalist hem de kapita­list ülkelerde siyasal ve toplumsal çeşitli iç süreçlerle ve ileride sos­yalizmin uluslararasmda oynadığı rolün etkisi altında hızlanacak olan süreçlerde gerçekleşecektir. Bunun örneklerini, ülkeler arasın­daki işbirliği türleriyle işbölümünde ve her çeşit örnek olma ve dene­yim kazandırma yoluyla etkilemede görüyoruz.

Sosyalizmin somut biçim ya da yollarının böylesine çok çeşitli ol­masına yol açan hem nesnel hem de insansal etkenlerin çeşitliliğinin kendisi, türlü ülkelerde sosyalist gelişmenin başlangıç noktalarının çeşit çeşit oluşunu hızlandırmakta, bu da eski ve yeni öğelerin biri- birlerine geçmesinin yoğunluk ve biçimlerinin çok çeşitli olması sonucunu vermektedir; nihayet, her ülkenin —maddî çıkış noktası­nın hangi düzeyde olduğundan bağımsız olarak— politik; ve sosyo­ekonomik bakımlardan gerekliliği de, işçi sınıfının ve halkın birliği­ni korumak istiyorsa, sosyalist ilişkileri kesintisiz olarak geliştirme­sini hızlandırmaktadır. Bütün bunların anlamı, bilimsel sosyalist ku­rama ve sosyalizmin pratik deneyiminin bütünlüğüne dayanarak, sosyalist gelişim yollarının ve biçimlerinin seçiminde azamî özgür­lük. sosyalizmin bir dünya sistemi olarak sağlıklı ve hızlı gelişme­sinin ilk ve en önemli koşulu, ve aynı zamanda, bütün öteki sistem­lerde olduğu kadar sosyalist bir ülkenin siyasal sisteminde de her­hangi bir tekelle atbaşı giden tutuculuğun bastın masının ilk ve en önemli koşulu olduğudur.

İşte asıl bu nedenledir ki birarada yaşama temeline dayanan bir tutum ile savaşın kaçınılmazlığı üstüne kurulm uş bir tutum ara­sındaki açmaz, dünyadaki sosyalist güçler için böylesine büyük bir

1020

önem kazanmaktadır. İşin sonunda Bonapartızme benzer bir sonuçdoğuracak olan bir politika yalnızca daha önce tartışmış olduğumu* gibi sosyalist olmayan ülkelerde doğuracağı tepki açısından degıl, fakat herşeyden önce sosyalizmin daha da gelişmesi açısından zarar­lı olacaktır. Böyle bir politikanın kendisi, bu türlü eğilimlerin or­taya çıktığı herhangi bir ülkede beliren sosyalist gelişme bozukluk­larının bir yansıması olacak; bundan başka da, böyle bir politika or­taya çıktığı takdirde dünya sosyalist sisteminde bu bozuklukların daha da derinleşmesi için kendi başına bağımsız bir rol oynamaya başlayacaktır.

NEDENLER VE SONUÇLAR

Başından beri belirtmiş olduğumuz gibi, Çinlilerin izlediği po­litika yalnızca «Mandzmin çizgisinden bir sapma» sonucu ve bir ka­za eseri ortaya çıkan birşeyden ibaret olmayıp, günümüz dünyası­nın yapı ve çelişkilerinin hukuksallaştırılmış siyasal bir ürünüdür. İşte tam bu nedenden ötürüdür ki, bu politika, şu veya bu şekilde, şu veya bu yoğunlukta, zamanımızın uluslararası siyasal ilişkilerinin b ir yönelimi olarak çok uzun bir zaman ortalıkta görünme eğilimi gösterecektir, hiç olmazsa bu ilişkileri yaratan koşullar bir derece­de değişinceye dek. Bu koşullar değişmez ve yenilmez olmadıkları­na göre, Çin sosyalizminin bugünkü çalkantılarını er veya geç at­latacağı ve iyileşeceği umudu vardır.

Dışarıdan emperyalist baskının, içeriden feodal rejimin şiddet­li bir sömürü ve uzun süren bir gerikalmışlık içinde tutm uş oldu­ğu Çin halkları, iç çelişkilerinden kendi kendilerine kurtulmanın yolunu devrimde buldular. Önlerinde sosyalizm umudu vardı. Çin devrimi, insanlık tarihinin en büyük devrim destanlarından biri ol­muştu. Fakat, Çin’in kendi içindeki gericilerle uluslararası emperya­lizmin birleşik güçlerine karşı bu ülkenin neredeyse yirmibeş yıl yaşadığı devrimci savaş yalnızca derin bir anlamı veya bu devrimi kaçınılmaz kılan çelişkilerin şiddetini değil, aynı zamanda bu dev­rimin kendi halkına karşı olan büyük sorumluluğunu da dile getir­mektedir. Bununla birlikte, devrimin kaçınılmaz hale gelmesinin bel­li başlı öğelerinden biri olan ülkenin göreli ekonomik geriliği, gü­nümüzde de Çin’in iç gelişmelerinde herhangi bir hız sağlanması­nın başlıca engeli, içteki gerici güçlerin tekrar baş kaldırmaları ve ülkenin birliğini sallantıya sokmaları tehlikesinin ana kaynağı ol­muştur. Bu sorunun çözümü, devrimin öz varlığını da söz konusu yapmaktadır. Uzun yıllar boyunca devrim uğruna bu denli can ver­miş. kan dökmüş olan halk bugün haklı olarak, muzaffer devrimin

1021

işte bu [ekonomik] alanda yeni gelişme olanakları sağlamasını bek­liyor.

Hükümetin yaptığı işler hakkında Mayıs 1957’de verilen bir Raporda Liu Şao Çi şöyle demektedir: «Ülkeyi kalkındırmanın hızı sorunu, sosyalist devrimin zaferinden bu yana uğraşmış olduğumuz sorunların en önemlisidir».

Bu sözler, Çin toplumunun gelişmesindeki başlıca iç çelişkinin özünü en berrak bir biçimde belirtmektedir.

Bu sorunlarla çarpışmak olağanüstü zorlukta bir iştir. Çin, sos­yalist ülkelerden belli bir m iktar yardım almıştır, hâlâ almaktadır. Fakat bu yardım ne denli büyük olursa olsun, neleri kapsarsa kap­sasın, kendi başına bir kıta olan bir ülkenin hızlı bir ekonomik ge­lişme sağlamasına yetemez. Çin’in ekonomik gelişmesinin normal olabilmesi için, dünya endüstrisinin ayrılmaz bir parçası olması ge­rekmektedir.

ö te yandan, Çin geçmişte de şimdi de kapitalist dünyanın ve özellikle, devrimi zayıflatacağını ve karşı-devrimci güçleri kuvvet­lendireceğini boş yere uman Amerika Birleşik Devletleri’nin uzun devreli baskısı altında bulunmaktadır. Açık müdahalenin olanaksız­lığı görüldüğünde Çin’i ekonomik abluka altına almak için tedbir­ler alınmış ve ülkenin tam bir siyasal yalnızlık içinde bırakılması için çabalar harcanmıştır. Birleşmiş Milletler Örgütü’ne ve öteki uluslararası işbirliği örgütlerine giden kapılar kapanmıştır. Bundan başka, Çin’in bütün çevresine askerî üsler kurulması suretiyle, bu ülke sürekli b ir tehdit altında tutulmaktadır. Sonuç olarak, bu du­rumda yalnızca Çin’in normal bir iç ekonomik gelişme sağlamasına katkıda buıunacak bir öğe olan dünya ticaretinde kendisine bir yer edinmesi olanaksızlaşmakla ve Çin dünya endüstrisinden herhangi bir destek görmemekle kalmamakta, ayrıca bu ülkenin maddî yü­künü ağırlaştıracak baskılar da yapılmaktadır.

Bütün bu olgular Çin halklarının geri kalmışlığı yenme ve ül­kede yeni bir toplumsal ilişkiler düzeni kurma yolunda karşılaşa­cakları zorlukları pek büyük bir ölçüde arttırm ıştır. Böylece, kal­kınmak İçin daha çok çaba harcamak gerekli olunca, Çin halklarının ancak kendi kendine güvenmek ve sonsuz fedakârlıklara katlanmak suretiyle bir sonuç elde edebileceği yolunda b ir duygunun artması sonucu ile karşılaşılmıştır. Yüzlerce milyonluk bir ülke söz konusu olduğu için, böyle bir duygunun ortaya çıkması daha da kolay ol­muştur. Böyle koşullar altında, kapitalist devletler tarafından baskı ve zor kullanmak suretiyle Çin’in etrafına kurulan çemberin karşı- baskı ve —gerekirse— zor kullanarak kırılması gerektiği yolunda bir eğilimin ortaya çıkması pek doğaldır. Boylerine koşullar altında,

1022

dünyanın tümü üstündeki toplumsal gelişmelere toplu bir göz atma olanağına sahip olmayan birçok Çinliler için, birarada yaşamaya dayanan bir politika yalnız mümkün olarak görünmemekle kalma­makta, bu politikanın, Çin halklarının şu aııda içinde bulunduğu durumun sürdürülmesine yaramasından kuşkulanılmaktadır. Yani birarada yaşama politikası Çin’in gelişmesini frenleyecek bir öğe olarak görülmektedir.

S

...Çin'in önde gelenleri, balkın büyük zorluklarla karşılaşma­sı pahasına da olsa, içteki güçlerin tam bir seferberliğe sokulması yolunu seçmiş bulunmaktadırlar. Bu seferberlik o denli geniş ve yoğundur ki, bütün iç ekonomik ve siyasal ilişkiler sisteminin önü­ne geçmiştir. Bazı alanlarda bu seferberlik hiç kuşkusuz anlamlı maddi sonuçlar vermiştir. Fakat devrimin gelişmesinin evrelerinden biri olarak, kendini tüketmek üzeredir. Bu tarihi çaba kendi içinde ilericidir. Fakat bir anlamda kendi basma bir amaç olmaya başla­dığı için —çünkü dogmatik ve tutucu düşünceler bu çabayı sosya­lizmin bitmeyen özü olarak öne sürmekte ve gene bu çaba, üretimin en gelişmiş kesiminde sosyalist ekonomik ilişkilerin ilerlemesini frenlemeye başlamaktadır— zamanla, bu büyük devrimci çabanın kendisinin değerini düşürmesi kaçınılmaz olan yeni bir çelişki top- lumunun yeşermesine sebep olmaktadır. Sözünü etmek istediğim çelişki, bir yanda, tutucu bir bürokratçılığa ve devlet-istihdam iliş­kilerinin fosilleşmesine yol açacağı kuşkusuz olan merkezileştirilmiş üretim ve paylaşım yönetimi ile öte yanda işçileri devlet-istihdamı ilişkilerinin baskısından kurtaracak olan düzgün b ir endüstriyel yö­netim mekanizmasına ister istemez gerek duyuran bir istem, yani işçilerin, gördükleri iş oranında pay alma istemi arasındaki çelişki­dir. •

Bu süreç, besbelli oldukça uzun bir evrimi gerektirir. Eğer bu çelişkinin Çin önderlerinin öznel bir kararıyla bugünden yarına çözülebileceğini düşünürsek, kısır bir idealistlik ve soyut bir hayal­perestliğe düşeriz. Bununla birlikte, sorun, «kesin» çözüm yolunun bulunması değil, bu yönde kesintisiz bir evrimin mümkün olması için gerekli koşulların bulunup bulunmadığıdır. Bugün Çin’de böy­le bir evrimin yollan, tartışm akta olduğumuz politika nedeniyle kapalı, en azından ciddi bir şekilde tıkalıdır. Bu yüzden çelişkiler ancak daha kötüleşebilir ve hem ekonomik hem de siyasal hayatta bozukluklar ortaya çıkarmaya eğilimli olabilir. Böyle koşullar altın­da ilk tepkilerden biri, hiç kuşkusuz, işgücünün daha büyük bir ve­

1023

rim sağlaması için gerekli öznel dürtülerin zayıflaması olacaktır. Bunun arkasından da yönetimsel denetimin artırılması gereği duyu­lacak ve bu yol dosdoğru sosyalist gelişmenin bir sürü bürokratik bozukluklarına götürecektir. Böylesine bir durum, merkezin güçlü bir siyasal tekel olarak ortaya çıkması sonucunu doğuracak ve bu merkez, ekonomik güçsüzlüğe ve iç çelişkilerin etkisi altında olma­sına rağmen, gerçekte ancak maddî evrimle çözülebilecek olan so­runları sırf kendi siyasal gücüyle ele alıp çözebileceği hayaline ka- pılabilecektir.

Böyle çabalar bir sonuç vermediği için, maddî ilerlemenin her adımı, halkın maddi çabaları ve fedakârlığı artırmasını gerektir­mektedir. Bu fedakârlıkları meşrulaştırmak veya bir başka deyişle halk kitlesini bu fedakârlıklar için hazır durumda tutm ak için, Çinli kuramcılar hiçbir gerek ve yarar olmadan koca b ir ideoloji icat et­mişlerdir. Hümanizm küçük-burjuva ikiyüzlülüğü olarak ilân edil­miştir. «Kişisel mutluluk» eğilimleri anti-sosyalist bireycilik olarak mahkûm edilmiştir. Demokratik eğilimler, küçük-burjuva dar kafa­lılığının önyargıları olarak tanıtılmıştır. Bürokratik devlet yönetimi tekelciliğine yapılan eleştiriler, en kötüsünden revizyonizm diye sal­dırıya uğramıştır. :

Bu çeşit ideolojik eğilimlerin Çinlilerin uluslararası politika- smda da anlatımım bulacağını söylemeye gerek yoktur. Böylesine büyük fedakârlıklar, yalnız daha parlak bir gelecek vaadeden bir program için değil, ancak ulusal bağımsızlık ve aynı zamanda Çin ülkesinin hakkı olan, Amerika Birleşik Devletleri ile diğer kapita­list ülkelerin ondan esirgedikleri uluslararası b ir yere ulaşmak için yapılıyorsa gerekli olabilir ve meşru sayılabilecektir. Bundan dola­yı, halkı savaş tehdidiyle korkutmak ve soğuk savaş poütikası, Çin­lilerin kendi içişlerinde harcadıkları çabaları engellememekle kal­mamakta, üstelik bunları kolaylaştırm aktadır da.

Hiç kuşkusuz, Çinlilerin birarada yaşama politikasını eleştirme­leri ve bir soğuk savaş politikası izlemelerinin kaynak ve nedenle­rinden bazılarını burada yakalamış bulunuyoruz. Tabiî başka neden­ler de vardır, fakat bu tartışm anın konuları çerçevesi içinde bu ko­nularla doğrudan ilintisi olmayan öğelerin bir analizine girme ge­rekmez.

Oysa, bugünkü koşullar altında soğuk savaş politikası izlemek demek, yalnız «korkutucu», «baskı yapıcı» gibi sıfatlarla anlatılabi­lecek birşey değildir, doğrudan doğruya kapitalist ülkelerdeki savaş isteyen güçleri kuvvetlendirmek ve hatta bunları yaratmak ve ör­gütlendirmek demektir; bir başka deyişle, hoşunuza gitsin veya git-

1024

meşin, savaşı hazırlamak demektir. Günümüzdeki Çin politikasının doğurduğu tehlike de buradadır.

Herhangi bir «taktik hedef» veya yöntem açısından, barış ve birarada yaşamaktan sözetmek, fakat bu arada d/a savaş tehdidin­de bulunmak anlamsızdır. Barış için mücadele etmenin kendine öz­gü bir dili ve kendi yöntemleri vardır, fakat bu dil ve yöntem ne savaştan sözeder ne de başkaları üzerinde baskı tehdidinde bulunur. Barış ve birarada yaşama mücadelesinde inandırıcı görünmek iste­yen kimse ilk olarak ve herşeyden önce işte bu olgular ve yöntem­lerle mücadele etmelidir.

Batı dünyasında «ne savaş ne de barış» diye belirtilen bir poli­tika yanlısı olan çevreler vardır. Çin basınında çıkan bazı makale­lerin yazarları buna benzer bir uluslararası politikayı destekler iz­lenimini vermektedir. Her iki gruptakiler de uzağı görmekten büs­bütün yoksun politikacılardır. Ekim Devrimi sırasında bile, Troçki’ nin ve başkalarının destekledikleri bu çeşit «taktikler» tutmamış. Lenin bunları kesin olarak reddetmiştir. Fakat bugün herşeyden ön­ce, bu düşünceleri yanyana getirdiğimizde, önümüzde birikmiş iki muazzam savaş araçları yığını belirmekte ve her normal düşünen kimse «ne savaş ne de barış» taktiğinin savaşa hazırlanmak, hatta savaşı kışkırtmaktan başka bir şey demek olmadığını anlamak zorunda bulunmaktadır.

İşte tam bu nedenden ötürüdür ki, savaş tehdidi ile savaşı ha­zırlama ve kışkırtma arasında herhangi bir gerçek fark yoktur.

Besbelli, bir insanın amaç ve isteklerini gerektiği şekilde sap­taması ile mücadelenin belirli koşullarına uygun b ir şekilde bo amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak etkin araç ve silâhların seçilmesi bambaşka şeylerdir. İşte Çinlilerin politikasının çelişkisi buradadır. Bu çelişki yalnız dış politikada değil, iç politikanın m u­azzam bir bölümünde geçerlidir. Çok dallı budaklı oldukları için, bir dünya sistemi olarak sosyalizm açısından hâlâ zor anlaşılır bir durumda olan ve dünya sosyalizminin gücüne yeterince güvenci ol­mayan, kendi iç sorunlarını inceleyen Çinli siyaset adamları, Çin sosyalizminin iç güçlerinin zayıf olmasından ötürü, çöziim bulması istenen sorunları çözmekten uzak olmaktan başka, bir de Çin Dev- riminin atlatması gereken zorlukları açıkça arttıran bir politika üze­rinde karar kılmışlardır. Çin’in yönetici çevreleri Çin’i saran ablu­kayı kıracak en hızlı yol olan birarada yaşama politikasına karşı çıkmakla kalmamışlar, aynı zamanda, Asya’nın kesin olarak emper­yalist egemenliğin izlerinden kurtarılması ve Asya halklarının ge­riliği sorununun çözülmesi mücadelesinde Çin’in en yakın ve en doğal müttefikleri olan halkların tüm ünün direncini uyandıran bir

1025

sürü uluslararası eyleme de girişmişlerdir. Bu politika o denli ileriye götürülmüştür ki, bu büyük ülke ne olduğu belirsiz, fakat pek yü­zeysel olan ve sosyalist bir dış politikanın özüyle zerre kadar bağ­daşmayan birtakım sınır sorunlarına bile karışmaya başlamıştır. Bu durumda, Çinlilerin politikası bütün sınırları boyunca güven yerine korku yaratmakta, korku da, daha yeni yeni ve açıkça zayıflamaya ve çözülmeye başlamış bulunan abluka politikasına yeni güçler ka­zandırmaktadır.

Bundan başka, dünya sosyalizminin çıkar ve görüşlerini kendi çıkar ve görüşlerinin ardına itme konusunda gösterdiği ısrar yüzün­den, Çin bugün sosyalist güçlerle de çatışma durumunda bulunmak­tadır. Böylesine bir politikanın Çin’in kendi so'runlarımn çözülme­sini kolaylaştırmayacağı açık olduğu gibi, dünyada sosyalizmin da­ha çok yayılmasına gayet ciddi zararlar verdiği de gene çok açıktır.

Böyle bir dış politika, hiç kuşkusuz, daha geniş bir siyasal ve ekonomik merkezîleşme, devlet mekanizmasının aşırı derecede güç­lenmesi ve ülke içindeki tüm yaşamın bu mekanizma tarafından de­netlenmesi yoluyla Çin’in iç gelişmesinde yankılar uyandıracaktır. Bu durum, sosyalist gelişmenin bürokratik-devletçi tahrifinin yani devletin korunması ve güçlendirilmesi yolundaki tutucu emellerinin bitmez tükenmez kaynağı olmakla kalmayacak, yeni ekonomik zor­lukların, daha yavaş bir işgücü verimi artışının ve yatırım ların kâr­lılığının daha da düşük olmasının birinci ve en önde gelen nedeni haline gelecektir. Böylesine bir gelişme halkın üzerine daha da bü­yük fedakârlıklar yükleyecek, ve maddî gelişmelerin çelişkilerini daha da şiddetlendirecektir. Bu, gerçekten, meselenin tüm ünü kaçı­nılmaz olarak çıkmaza götüren kıvrımlı bir süreçtir. Toplumsal ge Üşmenin hiçbir kimsenin, hatta Çinlilerin bile üstünde felsefe yap­masına göre biçimlenmeyecek olan kendine özgü değişmez yasaları vardır. Geçerli koşulların gerçek b ir çözümlemesi üzerine sağlamca basacak yerde öznel bir politika tu tturup bu yasaları bilmezlikten gelerek denemelere girişen herkes bozguna uğramıştır. Çinli komü­nistler de, eşyayı yöneten nesnel yasaları küçük görme siyasetleri­nin sonuçlarıyla er-geç karşılaşmaktan kurtulamayacaklardır. Uma­lım ki, bugün bile Çin komünistlerinin dikkatini önlerindeki tehüke- ye çekmeye başlayan bu başarısızlıklar, Lenin’in deyişiyle, sorunla­rından hiçbirine sürekli bir çözüm yolu bulamayacağı açık olan kısır b ir siyasal gidişi terketmeye, sonunda, onları zorlayacak bir öğe olsun.

1026

ÇİNLİLERLE YUG O SLAVLARIN GÖRÜŞ AYRILIK LARI

Her hastalığın çaresini tarih bizzat yaratır. Sosyalist dünyanın gelişmesinde pek açık bir şekilde ortaya çıkan ve herhalde bazı kı- sa-görüşlü kimseleri rahatsız eden ve korkutan çelişkiler, bir yan­dan da. sosyalizm için çarpışanlara günümüz sosyalizminin sorunları­nı daha iyi anlamaları ve gelişme süreci içindeki bazı olayların yo­rumlanması konusunda dogmatik cümlelerin basit b ir tekrarıyle yetinmemeleri için yardımcı olacaklardır.

Bu söylenenler Çin-Yugoslav görüş ayrılığı için de geçerlidir. Artık bugüıı her Marxist için şurası açık olmak gerekir ki, bu görüş ayrılıkları Marxizmin yorumlanması konusunda herhangi bir soyut ideolojik-teorik çatışmanın ürünü değildir. Bunlar, Yugoslav komü­nistlerine yapılan saldırılarda sık sık iddia edildiği gibi, Yugoslav- ların bir «ulusal komünizm» türünün veya sosyalist enternasyona­lizmin ilkelerinin Yugoslavlar tarafından şu veya bu şekilde çiğnen- mesiniıı b ir sonucu değildir. Bu ayrılıklar; aslında, biçimleri, yolları ve araçları bakımından sosyalizmin herzaman ve heryerde aynı şe­kilde tekrarlanan bir süreç olmayıp, hiçbir yerde «saf» bir şekilde, yani belli bir dönemin, çevrenin ve koşulların maddî ve ideolojik öğelerinin etkilerinden bağımsız olarak belirmediği olgusundan do­ğan sosyalist gelişmenin gerçek çelişkilerinin yansımasından meyda­na gelmektedir.

Böylesine koşullar altında sosyalist gelişmenin yolları ve araç­larının ne olacağı konusunda halkın serbestçe karar verme hakkı, yalnız halklar arasında eşitliği değil, daha da önemlisi, dünya sos­yalizminin en hızlı ve acısız ilerleme ve gelişmesini güvenceleyen b ir ilkedir, işte bu nedenden ötürüdür ki, bu ilke için hep çarpış- mışızdır ve bugün de Çinlilerin anti-Yugoslav kampanyası dolayı­sıyla çarpışmaktayız.

Sosyalist dayanışma ilkesi konusunda da durum böyledir. Bu ilke de çeşitli şekillerde ve çeşitli eylem ve örgütlerde anlatımını bulmaktadır. Fakat burada önemli olan, sosyalist başarıların savu­nulması ve güçlendirilmesi temel sorununda bu ilkenin sosyalist güçleri birleştirmesidir. Bu ilkenin özü herhangi bir resmî birlikte veya mekanik bir disiplinde değil, dünyanın her köşesindeki sosyalist güçlerin temel çıkarlarının özdeş oluşunun gerçek ve derin anla­mındadır. Fakat bu anlan?, ancak sosyalist yolda olan tüm halkların hakları ve kendi-kendini yönetme bakımından tam bir eşitlik düze­yinde olmaları halinde mümkündür.

Zamanında Engels şöyle yazıyordu:

1027

Avrupa ve Amerika proletaryasının uluslararası hareket­leri bugün o denli güçlenmiştir ki, yalnızca bir gizli demek olan ilk dar şekli değil ikinci ve çok daha geniş şekli olan açık Uluslararası İşçi Derneği de onu özdeşliğinin bilinci üzerine kurulmuş oları basit dayanışma duygusu, her ülkeden ve dilden işçiler arasında proletaryanın tek ve büyük partisini yaratm a­ya ve sürdürmeye yetmiştir.

[Marx ve Engels: Selected Works, vol. II, s. 344.]

O halde uluslararası işçi hareketinin günümüzdeki gücü hakkın­da ne söylenebilir? Sosyalist güçlerin temel sınıfsal çıkarlarının öz­deş oluşu duygusunun, günümüzde o zamankinden daha az gelişmiş o l d u ğ u n u mu söyleyeceğiz? Duruma bu açıdan bakmamamız gerektiği açıktır, çünkü bu yalnız zamanımızın tecrübelerini değil, fakat Marxizmin sınıf mücadelesi konusundaki en temel öğretilerini de yadsımak olacaktır. Bununla birlikte, bu özdeşlik duygusunun sos­yalist dayanışmanın gerçek temeli olabilmesi için, dayanışma ilke­si, sosyalizmin uluslararası politikası da dahil olmak üzere sosyahst- gelişmenin çeşitli biçim ve yollarının bağımsızca saptanması ve uygu­lamada denenmesi ilkesine karşı çıkacak şekilde anlaşılmamalıdır. Bir başka deyişle, dayanışmanın somut biçimleri, sosyalist ilerleme­nin sorunlarını, çeşitli uygulama yollarını ve fikir mücadelesinin de­mokratik şekillerini kullanarak denemeden geçirme olanağını orta­dan kaldırmamalıdır.

Bu nedenlerden ötürü, biz Yugoslav komünistleri çeşitli ülkele­rin komünistleri ile sosyalizmin ilerlemesi ve günümüzdeki gerçek­lerinin yarattığı sorunlar üzerinde tartışmaktan kaçınmamakla kal­mamış, bu tartışmayı, besbelli ilerici güçlerin dayanışmasıyla ilgili konularda karşılıklı sorumluluk duygusunu yıkmaması koşuluyle, yararlı ve mutlaka yapılması gerekli olan bir şey saymışızdır. Aynı şeyi, kendi görüşlerimiz ile Çinlilerin sosyalist uluslararası politika anlayışları arasındaki fark konusunda da söyleyebiliriz. Eğer Çinli komünistler gerçekten temel ilke olarak sosyalizmin daha da geliş­mesinin günümüzde doğurduğu sorunları çözmek istemiş olsalardı ve eğer böyle bir tartışma eşit düzeyde geçen bir tartışm anın sınır­ları ve biçimleri içinde kalsaydı, tarafların fikirlerim birbirine uy­durmak olanaksız olsa bile, bu gibi bir tartışm a yararlı olurdu. En son olarak, biz hiç bir zaman, bu türlü tartışmaların amacının, ko­münistler artık yalnızca iktidar için mücadele eden devrimci bir ha­reketin adamları olmaktan çıkıp da birçok devletin başına geçerek çok çeşitli maddi gelişmelerin anlatımı haline geldiklerinde bütün görüş ayrılıklarını ortadan kaldırmak olduğunu da hiçbir zaman

K)2d

iddia etmedik; çünkü bugün artık bu olanaksızlaşmaktadır, la k tik Sorunları, mücadele yöntemleri veya şu ya da bu sorunun çözümü için nasıl bir yaklaşım kullanılacağı konusunda görüş ayrılıkları çıkması, bugünkü koşullar altında kaçınılmazdır. Bununla birlikte böyle tartışm alar görüş ayrılıklarına rağmen, insanlığın gelişmesini ve gerici saldırılara karşı savunulmasını temin eden, sosyalizmi güç­lendiren ilerici ve sosyalist güçlerin zorunlu dayanışmasını sağlamakamacına yönelmiştir.

Komünistler arasında bu türlü tartışmaların sağlanabilmesi için Stalin’in uyguladığı yöntemler reddedilmelidir. Stalin’e göre sos­yalizmin izleyeceği politika konusunda kendine göre fikir sahibi olan bir kimse sosyalizme şu veya bu türden bir ihanet içinde sayılıyor­du. Bir başka deyişle, artık kişi kültü ve kültün ortaya çıkardığı si­yasal yöntemler mahkûm edilmiş bulunduğu için, komünistler ara­sında tartışma, hakaret, engelleme, yalan, tahrif, yakıştırma, her tü r­lü ideolojik karalamalar gibi yöntemlerden kurtarılmalıdır. Bunun gerekli olmasının nedeni, görüş ayrılıklarının tamamıyla dışında, ayııı zamanda tam eşitlik temeli üzerinde ortak sorunlarla ilgili sos­yalist dayanışmayı sağlamaktır.

Bu çerçeve içinde yapılabilecek ve yapılması gerekli olan bir şey de, demokratik biçimler içinde uluslararası eleştiridir. Yugoslav komünistleri her şeyi bildiklerini veya yanılmaz olduklarını iddia e t­mekten uzaktırlar; fakat kim olursa olsun, hiçbir kimseye, ne iç ve ne de dış politikada sosyalist uygulamanın yolları veya gerçeği nin 11e olduğu konusunda karar verme tekeli tanımak niyetin­de değildirler. Bundan dolayı, eleştiri yapmak, çatışma noktaları­nın bir çözüme kavuşturulması için vazgeçilmez bir araçtır. Fa­kat Lenin’in de söylediği gibi, eleştiri amaca göre iki şekilde be­lirir: biri yıkmayı amaçlayan eleştiri yöntemidir, öteki ise yardımcı olmayı isteyen eleştiri yöntemi. Komünistler ve bütün sosyalist ve ilerici güçler arasında, ilk sorunlarında pek derin görüş ayrılıkları bile olsa, ikinci tü r eleştiri geçerli olmalıdır. Bu tü r eleştirinin ken­dine göre bir dili, yöntemleri ve demokratik biçimleri vardır.

Çinlilerin anti-Yugoslav kampanyasının tersine olarak ve haka­retlere rağmen, biz Çinlilerin izlediği politikaya karşı yaptığımız eleştirilerde her zaman ikinci tü r eleştirinin düzeyinde kalmaya çalışmışızdır. Böyle yapmakta devam etmeye de niyetliyiz. Kendi görüşlerimizi Çinli komünistlere zorlamak konusunda, yalnız bunu yapmayı istemeyişimizden veya yapmak olanağından yoksun olu şumuzdan değil, böyle bir davranış sosyalizm dünyasındaki halk­ların ve hareketlerin karşılıklı ilişkilerinin dayanması gereken ve bizim de savunduğumuz demokratik ilkelere derinden karşı dü­

1029

şeceği için hiçbir isteğimiz yoktur. Eleştiriyle giderilmeyen ayrılık­ları hasta duyguların şiddetlendirilmesiyle değil, evrim ve denemey­le çözüme kavuşturulmaya çalışılmalıdır.

Fakat, söylemek bile gereksizdir ki, hiç kimsenin siyasal veya başka konulardaki görüşlerini baskı kullanarak bize kabul ettirm e­sine de izin veremeyiz. Karşılıklı eleştiri başka şeydir, karşılıklı ilişkilere zor öğesini sokmak bambaşka birşeydir. Demokratik eleş­tirinin dışında ve sosyalist ülkeler arasındaki ilişkiler çerçevesi içinde ortaya çıkacak herhangi bir siyasal baskıyı, egemenlik kur­maya yönelmiş bir kuvvet gösterisi olarak kabul etmekteyiz. İşte bu nedenle, kendilerinin böyle bir zorunluğu olmadığı halde, bizi eleştiren Çinlilerin Yugoslav sosyalizminin kendi sosyalizm anla­yışlarına uyması gerektiği yolundaki iddialarını da kabul edeme­mekteyiz.

Çinlilerin bugünkü anti-Yugoslav kampanyaları, 1948 ve sonra­sı yıllarının Stalin kampanyalarının artık bugün tamamen itibardan düşmüş mirasına sahip çıkmış bulunmaktadır. Açıkçası yukarıda sö­zünü ettiğim eleştiri veya tartışma, burada söz konusu değildir: bu eleştiri ve tartışm anın kendisini susturmaya yönelmiş bir siyasal baskı hareketi karşısında bulunuyoruz. Böylece, Yugoslav komünist­lerine vahşice saldırırken, Çinli önderler belirli bir atmosfer yarat­mak istemektedirler: şöyle ki, Çinlilerin kullandığı aşırı radikal ve sekter deyimleri mekanik bir şekilde tekrarlam ayan bir kimse oto­matik olarak «Yugoslav Revizyonizmismin saflarına geçmiş olacaktır. Bu da kendiliğinden kanıtlıyor ki, karşımızda sosyalist dayanışma ile değil, sosyalizmin uluslararası ve iç politikası hakkmda önceden belirlenmiş birtakım kavramların gerçekleştirilmesi için ideolojik ve siyasal bir tekel kurma mücadelesi durumu bulunmaktadır.

Belki de bazı ülkelerde, anti-Yugoslav kampanyanın Çinli ya­zarlarıyla polemiğe girmemizi suçlayıp, bunu sosyalizmin genel çı­karlarına zararlı bulacak olanlar çıkacaktır. Belki de bu kişiler susmanın daha yararlı olduğunu düşüneceklerdir. Fakat sosyalist. Yugoslavya’nın da kendi çıkarları vardır ve hiç kimseye sahte «sosyalizm» adına bu çıkarları en kaba bir biçimde çiğnetmeye niyeti yoktur. Fakat asıl önemli olan nokta bu değildir. Herhangi bir kimseyi bulanık suda balık avlamaya bırakmak, yani işçi kütle­lerinin olup biteni anlamadıkları koşullarda onu engellememek, herhangi bir polemikten daha zarar verici birşeydir. Yugoslav komü­nistleri kendi halklarına —ve yalnız kendi halklarına değil, aynı za­manda bir tüm olarak uluslararası proletaryaya da— Çin-Yugoslav görüş ayrılıklaımın gerçek özünün ne olduğunu anlatmak yüküm­lülüğü altındadırlar.

1030

Son olarak da, günümüz sosyalizminin geniş ve önemli sorun­larıyla uğraşmak yolunda bir tavır takınmak, herhalde günümüzün devrimci sosyalistleri kuşağına düşen kaçınılmaz tarihî bir görev­dir; bu nedenden ötürüdür ki, biz Yugoslav komünistleri, tartışıl­makta olan soruna daha da aydınlık getireceği için, aynı şekilde açıkça söylenen ve yayınlanan karşılıkların sosyalizm davasına an­cak yararlı olabileceğine kesinlikle inanmış bulunmaktayız.

Şunu da eklemeliyim ki, gerici güçler bu durumdan kendile­rine yarar sağlamak için boş yere umutlanmaktadırlar. Birarada yaşama üzerine kurulmuş bir politikanın güçlendirilmesine yöne­len heışey, sürekli bir barış kurma olasılığı yolunda halkın güve­nini de kazanacak; kapitalist dünyada da birarada yaşama taraftar­larının sayısını ve gücünü artıracak ve bunu yalnız kapitalist dün­ya içindeki işçi sınıfı ve anti-emperyalist hareketler arasında değil, insanlığın yeni bir dünya savaşı felâketine uğramasını istemeyen aklı başında çevreler, yani toplumun gelişme sürecinde tarihî ola­rak kaçınılmaz olan şeylerden kurtulmanın olanaksız olduğunu an­lamaya başlayanlar arasında da sağlayacaktır.

Sonuç olarak, şunu b ir kez daha kuvvetle belirtmek gerekir, Çin Devrimi’nin rolü ve gelişmesinin tümüne, yukarıda tartıştığı­mız görüş ayrılıklarının prizmasından bakmak hatâdır. Çin devri- minin zamanımızda oynadığı çığır açıcı rolü unutmamalıyız. Emper­yalizm ve sömürgeciliğe Asya’da ve öteki kıtalarda öldürücü bir darbe indiren ve böylece günümüzün dünyanın güç ilişkilerini te­melinden değiştirme sürecinde pek önemli bir rol oynayan, işte bu devrimdir. Bu devrimi en çetin koşullarda yöneten ve zafere ulaş­masında yetenekleriyle büyük rol oynayan kişiler bugün halen ge­niş ölçüde Çin’in başında bulunmaktadır. Dolayısıyla, Çinlilerin po­litikasındaki geçici bozukluklara rağmen, Çin sosyalizminin bunla­rın önünü alacağına inanıyoruz. Fakat işte özellikle bu yüzdendir ki, durumu açıkça eleştirmek çok gereklidir, ve ayrıca bu gerekli­lik, Çinlilerin anti-Yugoslav kampanyasının kaynağının bu kişiler olduğu gerçeği yüzünden daha da artmaktadır.

Bütün gelişimi boyunca Yugoslav komünistleri Çin Devrimine aktif bir siyasal destek sağladı. Çin’de Devrim hükümeti kuruldu­ğunda ise, Yugoslavya bu hükümeti Birleşmiş Milletler içinde ve dışında destekleyen ve tanıyanların başında geliyordu. O zaman­lar, Çin hükümeti S talin’in anti-Yugoslav politikasını sürdürerek- Yugoslavların iki ülke arasında normal ilişkilerin kurulması öne­rilerine cevap vermeyi gerekli bile görmemişti. Fakat bu durum hiç­bir şekilde devrimci Çin’e karşı olan olumlu tutumumuzu değiş­

1031

tirmediği gibi, uluslararası politikada Çinlilerin haklı isteklerine sağlamakta olduğumuz desteği de zayıflatmadı.

İşte bugün yeni Çin’i ve onunla olan ilişkilerimizi böyle görü yoruz. Dileriz k, Çin halkları sosyalizmin maddî temelini kurma çabalarının en büyük basanlara ulaştığını görsünler, ayrıca, Çin- Yugoslav ilişkilerinin, biribirine ideolojik ve siyasal şemalar zorla­mak yerine, sosyalizmi kurma yolunda karşılıklı yardım ilkesine dayanmasını da istiyoruz. Bu anlayış içinde, Çin ve Çinli komünist lerle olan ilişkilerimizi iyileştirmek için elimizden geleni yapmaya inatla devanı edeceğiz, çünkü bizce iki sosyalist ülke arasındaki iş­birliği ancak böyle bir temel üzerinde başarıyla gelişebilir.

Eğer böyle bir işbirliğinin fiyatı bağımsız sosyalist'iç ve dış poiili kamızın ilkelerinden vazgeçmekse, —sosyalizmin çıkarlarından de­ğil, başkalarının öznel bir şekilde icat ettiği kavramlardan (bu du­rumda Çin Komünist Partisi’nin kavramlarından) bağımsızlık söı konusudur— o zaman hemen bunun bizim ödeyemeyeceğimiz bir fi­yat söylenmelidir; çünkü, bunun ödenmesi, dışarıdan gelen bas­kılar yüzünden, sosyalist ülkeler arasında geçerli olması gereken temel ve en önemli ilkelerden vazgeçmek demek olacaktır.

Çeviren: Baskın ORAN

B İB L İY O G R A FY A

h a rd elj’nin Başlıca Yapıtları

Kardelj'nin seçilm iş inceleme, söylev vc yazıları [Sırpça] Sosyalist Gelişimimizin Sorunları başlığı altında yayımlanan yedi ciltte toplanmıştır (Belgrad, 1968).

1939 Slovenya U lusal Sorununun Gelişimi •1946 Yeni Yugoslavya'nın Yolu1953 Toplum sal ve Siyasal Düzenin Tem elleri Üstiine1954 Yugoslav Uygulam asında Sosyalist Demokrasi1959 Köyde Sosyalist Politikanın Sorunları1960 Sosyalizm ve Savaş1962 Sosyalist Yugoslavya’ma Yeni Anayasası1966 Toplum sal Eleştirimiz Üstüne Notlar1969 Sosyalist Toplum um ım ın Gelişimindeki Dönemeçler

Kardclj Üstüne K aynaklar

(der.) R. Bass ve E. Marbury, The Soviet-Y ugoslav C ontroversy, 1948-58 (N ew York, 1959).

R. B. Farrell, Yugoslavia and the Soviet U n ion : 1948-56 (Conn., 1956).G. W . Hoffman ve F. W. Neal. Yugoslavia ami the A'cw Com m unism (N ew York,

1962).G. W. H offm an. M arxismus oiler Titoism us (München, 1956),(der.) W. Lacqueuer ve L. Labedz. Polycentrism . The N ew Factor in International

Com m unism (New York, 1962).W. Leonard. D ie D reispaltung des M arxism us (Wien. 1970).F. W. Neal. Titoism in A ction (London, 1958).K oca Popovic. Revision des Atarxism us-Leninism us in der Frage des Befrei­

ungskrieges in Jugoslawien (Belgrad, 1949),The Soviet-Yugösiav Dispute (London, 1948).A. B. U lam , Titoism and tlw C om inform (Cambridge, Mass., 1952)[Türkçede. — Komünizm üstüne görüşleri ayıklanmış olarak— Tito'nım yaşam

öyküsünü anlatan bir kitap vardır;V ilko Vinteıhalter. çev. Akkan Suver, Josip Broz T ito (İstanbul: Sri Yay., 1976),

2. baskı (Tllc baskı 1974)

İU33

C H A R L E S A N T H O N Y R A V E N C R O S L A N D

İngiliz sosyalizminin günüm üzdeki ileri gelen düşünürlerinden Cros- land 29 Ağustos 1918’de doğm uştur. H ighgate O kulundan sonra, Oxford Trinity Kolejinde Felsefe, Siyaset ve iktisat öğrenim i yapaın Crosland, Üniversiteye başladığı sırada ikinci Dünya Savaşının çıkm ası üzerine as­kere alınm ış ve beş yıl boyunca Kuzey A frika'da, İta lya 'da, Fransa'da ve Avusturya'da döğüşm üştür. Savaştan sonra Oxford Üniversitesi Dem ok­ratik Sosyalist Kulübüne Başkan seçilm iş, ertesi yıl da Oxford Öğrenci Birli­ği Başkanı o lm uştur (1946). 1947-50 yıllarında, bitirdiği kolejde araştırıcı ve İktisat okutm anı o larak çalışan Crosland, daha sonra siyasete atılm ış ve 1950’den 1955'e kadar G üney G loucestersh ire 'dan İşçi Partisi m illet­vekili olm uştur. 1955'te yapılan bir sınır düzenlem esiyle bu seçim bölgesi kaldırılınca. Avam Kamarasının dışında kalmıştır. Crosland 1956-58'de Ko- opratifc ilik hareketi üstüne Bağım sız Araştırm a Komisyonunun S ekre ter­liğini yapm ış, 1959’da Grim sy'den yeniden milletvekili seçilm iştir; o zam andan beri de aralıksız olarak bu bölgeyi Parlam entoda tem sil e t­m ektedir. Crosland, 1961'de bir dönem Fabian D erneğ i'ne Başkanlık e t­miş ve 1964'te Am erikalı M rs. Susan C atling 'le evlenm iştir. 1964 seçim le­rinde İngiliz İşçi Partisinin iktidara geçm esi üzerine, Crosland (kabine- dışı) İk tisa t Bakanı olmuş, daha sonra da Eğitim ve Bilim, T icaret, M ahal­lî İdare ler ve Bölge Pânlam ası Bakanlıklarına getirilm iştir. 1970 seçim ­lerinde İşçi Partisinin yenilm esinden sonra gölge kabinede yeralm ıştır." 1974’te partisi yeniden iktidara gelince, bu kere Çevre Sorunları Bakanı olm uştur.

Bugünkü davranışını geniş ölçüde Crosland ve arkadaşların ın belir­lediği İngiliz İşçi Partisi, geleneksel o larak bütün Avrupa Sosyal Dem ok­rat Partileri arasında M arx 'tan en az etkilenm iş olanıdır. Bu partinin ideolojisinini, daha çok W. M orris, G.B. Shaw, B, ve S. W eb b ’ler, G .D .H . Cole, H. Laski ve R. Taw ney gibi «yerli» yazarlar o luşturm uşlardır. Parti­nin* ikinci b ir özelliği de,' İşçi Sendikalarıy la kaynaşm ış olm asıdır. Bu niteliği, İngiliz işçi Partisinin seçim lerdeki başarısının olduğu kadar, ku­ramsal tutarsızlığın ın, am pirik ve pragm atlk tutum unun da başlıca kay­nağıdır.

1920’lerde önderlik ettiği iki koalisfyon b ir yanfa, ikinci Dünya Savaşın­dan sonra, beş kere seçim le işbaşına gelen İşçi Partisi, 1955’ten 1964'e kadar dokuz yıl iktidardan u?ak kalınca, oylarının azalış nedenlerini or-

' Sayın Crosland hakkında bu paragrafta verilen bilgiler, isteğimiz üzerine kendi­sinin bize gönderdiği 8 Ekim 1970 tarihli mektuptan alınmıştır. Teşekkür ederiz. -Der,

1037

■taya Koyup tedb ir alm ak am acıyla, bir «yeniden-düşünm e» dönem ine girm iştir. 1918'den beri, Tüzüğünden (M adde 4) «Ü re tim ve d e ğ iş im a ra ç la rın ın o r ta k m ü lk iy e ti, bulunabilecek en İyi halk yönetimi düzeni, her endüstri ve hizm etin denetlenm esi tem eline dayanarak, kol ve kafa iş­çileri için em eklerinin tam ürününü ve bunun m üm kün o labilecek en eşit­çi dağıtım ı sağlam ak» partinin hedefi o larak gösterilm iştir. 1955 yenilgisin­den sonra, yeni önder Hugh G aitskell, bu sözlerin nasılsa uygulanm a­yacağını, üstelik seçm eni ürkütm ekten başka bir işe yaram adığını ileri sürerek, değiştirilm elerini açıkça ve (Partinin gerçekteki davranışıyla tu ­tarlı olduğu için) dürüstçe önerm iştir. İşte o zam an, başlarında Cros- land'ın yer aldığı Revizyonistler denilen bir grup, GaitskeH'in önerisini. Parti içinde Tem elciler (F und a m e n ta lis te J adını alan Crossm an ve arka­daşlarının sert e leştirilerine karşı savunm uşlardır. Croslşnd İşçi Partisini M uhafazakârlardan ayıran başka bir sürü ilerici yanının olduğunu, zam ana uyulması gerektiğ in i, kapitalizm in a rtık bolluk dönem ine girdiği için, g e ­leneksel kanıtları bu ortam da sürdürm enin tutuculuk olduğunu iddia e t­miştir. R. H. S . Crossm an ise, buna karşılık, kamu sektörü ekonom inin bütünü içinde .azınlıkta kaldıkça, Batının Doğu blokuyla barışçı b ir yarışta yenilm esinin m atem atik bir kesinlik taşıdığını ileri sürm üş, geçici gerile­m elere aldanılm am ası, ideolojik tem elle ıin değiştirilm em esini istemiştir. Bu tartışm anın sonucunda, Tüzük değiştirilm em iş, fak a t uygulamada) Reviz­yonistlerin görüşlerine uygun hareket edilm iştir. Tem elcilere daha yakın görünen H. VVilson’un başbakan olduğu 1964-70 İşçi iktidarında bile, çe ­lik endüstrisinden başka alanlarda m illileştirm e yapılm am ış, eskiden eko ­nom ideki önem lerinden ötürü olm aktan çok, özel sektör zarar ettiğ i için, devlet eliyle işletilm esine geçilen endüstrilerle yetinilm lştlr.

O rtak ya da kamusal m ülkiyeti Sosyalizm için b ir am aç, hatta önemli bir araç saym ayan C rosland ’a göre, İng iltere ’de Sosyalizm in bugünkü he­defleri şöyle sıralanabilir: daha çok toplum sal refah tedbiri, servetin dağılım ında daha çok eşitlik, kâr gayesi gütm eyen kamu sektörüne da- hş çok kaynak ayrılm ası, eğitim düzeninde köklü reform , şehir ve ulaşım plânlam ası, tüketicin in korunması, daha hızlı ekonom ik büyüme, hom o­seksüellik — idam cezası ve kara renkli göçm enler konusunda daha libe­ral bir tutum (bu İsteklerin ilk ikisiyle ilgili yasam a kararlan , son İşçi iktidarında gerçekleştirilm iştir), A vrupa’yla birleşm e, Batı ittifak ında kalm a­ya devam, dış yardım ların arttırılm ası. Son olarak, şurasını bir kez daha belirtm ekte fayda vard ır ki, Crosland her zam an bu görüşlerinin yalnız çağdaş İngiltere gibi gelişmiş toplum lar için geçerli olduğunu ısrarla söy­lemiştir.

1038

SOSYALİZMİN GELECEĞİNDEN*

SOSYALİZMİN ANLAM I

1. Revizyonizme Karşı Psikolojik Direnme:

Şüphesiz ki, eski ortodoks inançlarda yeni bir ilham aramaya ya da klâsik kitapları sanki geleceği kailince bildirebileceklermiş gi­bi karıştırıp durmaya artık bir son venne zamanı gelmiştir. Bugün için en büyük ihtiyacımız, R.H. Tawney’in dediği gibi, «kutsallaştı­rılmış formüllere karşı mantıklı bir saygısızlık gösterebilmek ve beklenen amacın ne olduğunu kesinlikle saptayarak işe başlamaktır.”

Doktrinin yeniden belirtilmesi ihtiyacına hiç de şaşmamak ge­rekir. Eski doktrinler, bir boşluk içerisinde, ya da bir m anastır hüc­resindeki salt zihinsel e3'lemlerden doğmuş değildir. Bunların her- biri, belli bir toplum türünün ve o topluma karşı tepki gösteren zihin­lerin ürünüdür. Bu dış etken sabit ve değişmez olmadığı içindir ki, doktrinler de zamanla değişmiştir. Dünya savaşı öncesinden bu yana toplum bir kez dıaha değişmiş olduğu için de, amaçların yeniden be­lirtilmesi bir kez daha gerekli olmuştur. Sorunu çok basit bir şe­kilde ortaya koyabibriz. Geleneksel sosyalizm, geniş ölçüde, gelenek­sel kapitalizmin kötülükleriyle ve bunu devirme gereğiyle ilgiliydi. Ancak bugün geleneksel kapitalizm, neredeyse artık yok denilecek derecede değişmiş ve reformdan geçmiştir; öyleyse artık sosyalist­lerin de, bambaşka biçimde bir toplumu gözönünde bulundurmaları gerekir. Savaş öncesinin anti-kapitalizminden büyiik bir yardım umamayız.

Gelenekçiler, bunun, sosyalizmin ilk gözden geçirilişi olmaya­cağım düşünerek kendilerini teselli edebilirler; sosyalist düşüncenin tarihinde, geçmiş doktrinlerin şiddetle reddedilmesi kadar geleneğe uygun birşey yoktur. Marx, kendinden önce hâkim durumda olan Utopyacı ve Owenci sosyalizm çeşitlerini yerin dibine geçirmek için, muazzam bir çaba harcamıştır. Fabiancılar bu kadar acı bir dil ku l­lanmamışlarsa da, onların Marx’i reddedişleri de, M arx’m Owen’i reddedişi kadar şiddetli olmuştur. Bunların her ikisi de, geçmiş dokt­rinlere fazla birşey borçlu değildir. Böylece, geçmişe başvurulursa, revizyonizm bile kutsallaştırılabilir; ne kadar çok şey elde edilirse

* Future o f Socialism lLondon, 1956), Bl V vc LX'dan. s. 97-116 ve 190-217.** Socialist C om m entary , Haziran 1952.

1039

geleneksel dogmaların önemlerini o kadar yitirecekleri yolundaki sağduyulu görüşü, heretik saymaya lüzum yoktur.

Fakat böyle bir şey, gene de hoşa gitmeycektir. Burada sadece, insanların yeni fikirlerden hoşlanmamaları ve eski, alışılmış zihnî alışkanlıklarının sarsılmasından nefret ettikleri olgusunu dıeğil, re- vizyonizme tarih boyunca daima içerlenmiş olmasının daha ince bir nedenini gözönünde tutuyorum. Bu neden, birçok işçi militanla, on­lardan da çok, işçilerin dâvasını savunan bazı orta-sınıf üyelerinin, bütün statülerini ve psikolojik güvenliklerini, geleneksel bir prole­te r sımf-mücadelesi felsefesinin sürdürülmesine bağlı görmeleridir.

Burjuva sosyalist için bunun nedeni, iyi b ir yoldaş olarak ka­bul edilebilmesi, işçilerin tasvibini kazanabilmesi ve onların parti­sine gerçekten «bağlı» olduğunu hissedebilmesi için, kendisinin kral­dan çok kralcı olduğunu kanıtlaması, aşırı derecede gelenekçi ve doktriner olması gerektiğini sanmasıdır; dinde olduğu gibi siyaset­te de, dogmaya en katı bağlılık, çoğu zaman, dönmeler arasında gö­rülür. Tüm çabalarını sosyalist harekete adamış olan işçi militana gelince, onun da hem sosyal statüsü, hem duygusal güveni, m ilitan­ca mücadelenin gerekli olduğu inancına dayanır; yaşamı, ancak bu varsayımla bir anlam kazanır. Revizyonizm, militanlığın gereği hak­kında şüphe uyandırmakla ya da sınıf mücadelesinin modasının ar­tık hayli geçmiş olduğunu düşündürmekle, onun hem toplumsal hem duygusal güvenliğini tehlikeye sokar: şayet sınıf bilinçli anti-kapita- lizmin modası geçmişse, onun militan statüsü, hayattaki amacı ne olacaktır? İşte, militanlığa veya sınıf mücadelesine karşı eleştirilerin, çoğu zaman öfkeyle karşılanmasının nedeni budur.

Büyük sosyalist «revizyonist» Bemstein bunu keşfedeli, 50 yıl­dan fazla olmuştur. Arthur Rosenberg’in yazdığı gibi, «revizyonist teorinin işçi hareketine sağladjığı pratik yararlar, resmî radikaliz- minkilerden çok daha biivüktü... Buna rağmen Enternasyonalin ço­ğunluğu, onun mantıkî haklılığını kabule yanaşmamış, onu heye­canla ve şiddetle reddetmiştir. İşçilerin çoğunluğu için, burjuva dev­lete karşı protestoda bulunmak ve kendilerini ondan ayırmak dav­ranışı, canalıcı bir zorunluluk haline gelmiştir. Popüler Marxizm... ne­redeyse bir dinsel hareketi andıracak şekilde, onlara kendilerine karşı güven, teselli ve gelecek için um ut veriyordu. Oysa, revizyo­nistlerin önerilerini kabul ettikleri takdirde, gelecek hakkmdaki Utopyacı inançlarını ve mutlak şekilde zorunlu olan sınıf duygula­rını redde mecbur kalacaklardır»*. Sınıf bilincine karşı bu içgüdüsel bağlılığı, günümüzün İşçi Hareketinde hâlâ görmek mümkündür.

• D em ocracy and Sodalısın (Bell. 1939), s. 314-15. Bunu izleyen cüm le de. bu­gün için ilginç olmaktan uzak değildir. «Şayet dış biçimi değil, içeriği gczöniine

1040

Üstelik günümüzde revizyonizmden hoşlanmamak için, doğrudan doğruya sosyalist hareketin başarısından doğan ek bir psikolojik ne­den de vardır. Raymond Aron’un doğru olarak gözlemlediği gibi, «Batıda Sosyalizm bir efsane olma niteliğini yitirmiştir; çünkü ger­çeğin bir parçâsı haline gelmiştir»“ (şüphesiz, tam bir gerçek değil ama, artık efsane sayılamayacak derecede gerçek). İşçi Hükümetler iktidara geçmişler ve bu sorumu, umduklarından daha güç ve bam­başka nitelikte bulmuşlardır; öte yandan, tam çalışma ve sosyal gü­venlik, eski duygusal şevkin akli dayanağım büyük ölçüde yıkmıştır.

Revizyonizm, bu yeni gerçeğe dikkati çekmektedir. Revizyonizm, eski rüyalardan birçoğunun ya öldüğünü, ya da gerçekleştiğini açık­ça itiraf etmek demektir. Ve bu açık itiraf hoşnutsuzluk uyandır­maktadır. Bu hoşnutsuzluğun ilk nedeni, revizyonizmin, eski basit­liği, kesinliği ve sorgusuz sualsiz inancı yıkmasıdır. G.D.H. Cole’un savaştan önce yazmış olduğu gibi, «Sosyalizmi gerçekleştirme ira­desi, düzeltilmek için feryadı eden, haksızlıkların canlı olarak duyul­masına dayanır.»’* Haksızlıklar bu kadar açık olduğu zamanlar, he­pimiz ne yapacağımızı, düşmanın nerede olduğunu, savaş düzeninin ne olduğunu biliyorduk; böyle kesin ve apaçık haklı amaçlar uğruna savaşmak, kişiyi yüceltiyordu. Oysa artık, kesinlik ve basitlik orta­dan kalkmış, herşey karmaşık ve belirsiz bir hal almıştır. Açık ve göze batıcı kötülükler, sefalet ve adaletsizlik ve yoksul bölgeler ye­rine, artık ödeme dengesi, teşvik edici etken ve daha yüksek üretim hakkında kafa yormak zorundayız; bu yeni ve beklenmedik gerçek, sosyalistin elini kolunu bağlamaktadır.

Keza hedef, sadece daha az kesin bir hal almakla kalmamış, ay­nı zamanda, reformlardan sonra daha az âcil bir nitelik kazanmıştır; bundan dolayıdır ki, artık aynı cihad ruhunu uyandırmamaktadır. Oysa insanlar, uğrunda cihad açılacak birşey isterler; bir rüyanın kısmen gerçekleşmesi bile, bir bezginlik ve gerileme duygusu yara­tır. Strindberg’in piyesinde Olof, Reformun zaferinden sonra şöyle bağırır: «Ah. herşeye yeniden başlamayı o kadar isterdim ki; be­nim istediğim, zafer değildi, savaştı»; birçok sosyalistler de, içlerin­de hemen hemen aynı duyguyu taşırlar,*** Tam çalışmadan ve sosyal güvenlikten yararlanan b ir halk, rüyalarını ve mücadele ihtiyacım

alacak olursak, revizyonistlerin ’radikal' muhaliflerinden çok daha, iyi Marxistler olduklarım kabul etmek gerekir.»

’ The C entury o f T o ta l war (V ersch o y le , 1954J, s. 355 ” T he S im ple Case fo r Socialism (G o lla n c z , 1935) s. 15.

” * M aster O lo f (Perde III). O lo f’un daha sonra erkek kardeşine söylediği şu sözler de, aynı ıstırabın ifadesidir: «öyleyse artık düşmanız! Madem eski düşman­lar yok artık, öyleyse yenileri gerek bana.»

1041

yitirmiş olur; bu yüzden, militanlar da huzursuzluk ve engellenme duygusu hissederler.* Kendilerini yeni gerçeği görmeye zorlayan re­vizyonist düşünürlerden hoşlanmamaları ve bunun yerine kendile­rini, bütün eski düşmanların (kapitalist baronların, Wall S treet’in. sömürücü muhtekirlerin) yerlerinde durdukları ve saldırılmayı bek­ledikleri hayaliyle avutmaya çalışmaları, bundan ileri gelir. Günü­müzde, yıllık Kongre kararlarının % 90’ı, hâlâ umutla «o iğrenç ır­kın melun devleri» olarak görülen nesnelere karşı girişilen Don Ki- şotvari saldırılardır; ne yazık ki, bunların gerçekte yeldeğirmenin- den başka birşey olmadıklarını gösterecek Sancho Pança’ların sayısı pek azdır.

II. Amaçlarla Araçların Karıştırılması:

Sosyalist doktrini yeniden formüle edeceksek, ilk ödevimizin, «sosyalizm» sözcüğüne verilecek kesin anlamı kararlaştırm ak olaca­ğı açıktır.

Bu, kolay cevaplandırılabilecek bir soru değildir. Sosyalizm söz­cüğü, ampirik şekilde gözlemlenebilecek ve böylece «sosyalizm»in ne olduğu veya ne olmadığı hususunda reddedilmez kanıtlar sağla­yabilecek herhangibir çağdaş veya geçmişteki toplumu tasvir etmez. Dolay isiyle, sosyalizm hakkında söylenenler, hiçbir zaman kesinlik­le eloğrulanamaz; üstelik bunu, tam tasvirci bir sözcük olarak ele almaya da imkân yoktur. Şu halde, kesin bir anlam için ansiklope­dileri araştırmak yararsız olur; böyle bir anlam yoktur ve olamaz da.

Bunu, kendilerine «sosyalist» diyen kişilerin bu sözcüğe verdik­leri b ir sürü ve çoğu zaman da çelişik anlamları ele almak sure­tiyle kolayca görmek mümkündür. Sosyalizmi, «üretim, dağıtım ve mübadele araçlarının millileştirilmesi» olarak tanımlayan Marx, onu «toplumumuzun ıslahı yönündeki her özlem» olarak tanımlayan Proudhon’dan bambaşka birşey kastetmiştir. 1892 yılında «şimdi hepimiz sosyalistiz» diyen Sir William H arcourt’un, şüphesiz, sosya­lizmi «Devletin bütün servetlere sahip olması, bütün emeği yönetme­si ve bütün üretimin eşit dağıtımını zorunlu tutması» şeklinde anla­yan çağdaşı Bradlaugh’tan farklı bir anlayışı vardı. Bütün sosyalist düşünce tarihlerinde, kimi mülkiyete, kimi işbirliğine, kimi plânla­

' Daha 1946'da İsveç'te. Sosyalist lider Per Albin Hansson şöyle dem işti: «Biz o kadar çok zafer kazandık ki. şimdi güç dunım a düştük. Siyasal özgürlüğe, tam çalışmaya ve sosyal güvenliğe sahip bir halk, rüyalarını kaybeder.»

1042

maya, kimi gelir dağılımına göre yapılmış düzinelerle farklı tanım bulmak mümkündür; bunlardan hangisinin «doğru» tanım olarak seçileceği ise, sadece sübjektif bir kişisel tercih meselesi niteliğini ah vermektedir. Üstelik, bazı tanımlar, hemen hemen anlamsız deni­lebilecek kadar belirsizdir; örneğin Sidney Webb’in «demokratik ülkünün ekonomik yanı» yollu tanımına, insan neredeyse istediği her anlamı verebilir.

Sosyalizm sözcüğü, yüksek derecede duygusal bir içerikle yük­lenmiş ve böylece salt kandırıcı nitelikte bir anlamlar dizisi kazan­mış olduğu için, karışıklık daha da kötüleşmiştir. Sosyalizm, ya Hit- ler’in Nasyonal «Sosyalizm»i veya Doğu Avrupa’da «Sosyalizm» der­ken yahut sol-kanat haftalık dergilerin beğenmedikleri bir politika­ya «Sosyalist» değil diye saldırdıkları zaman yapıldığı gibi taraftar kazanmak için kullanılmaktadır; ya da sağcı Amerikalıların «sızan Sosyalizm®den söz ederken yaptıkları gibi alçaltıcı bir anlamda.

Fakat en kötü karışıklık kaynağı, sözcüğü, belli b ir toplum çe­şidini veya bir toplumu niteleyen belli bazı değerleri değil, fakat bu çeşit bir topluma ulaşmanın veya bu nitelikleri gerçekleştirmenin araçları olan ya da oldukları sanılan belli politikaları tasvir edecek biçimde kullanma eğilimidir. Sözcüğü bu karışıklıklardan ve yukarı­da değinen aşağılanmadan kurtarabilmek için, kendilerini sosyalist olarak gören herkesin veya hemen hemen herkesin inançlarında or­tak yanların olup olmadığını ve varsa bunların neler olduğunu sor­makla işe başlamak gerekir. Bu şaşırtıcı doktrin çeşitliliği içinde or­tak olan tek değişmez unsur, bazı manevî değer ve özlemlerden başka birşey değildir; insanların kendilerini sosyalist olarak kabul etmelerinin nedeni de, diğer yönlerden ümitsiz derecede farklı düşün­ce okulları arasındaki tek bağlantı halkasını teşkil eden bu özlem­leri paylaşmakta olmalarıdır.

Nitekim sözçük, modern sahneye ilk defa. Marx’ın küçümseyerek «Utopyacı» sosyalistler diye adlandırdığı, ondokuzuncu yüzyıl Owen- cileıiyle çıkmıştır.* Bunlar, kendi «sosyalizmlerini, açıkça, ahlâkî bir toplum görüşüne, belli bir hayat tarzına ve belli ahlakî değerle­re ilişkin biı inanca dayandırıyorlardı. Bu «iyi toplum»u gerçekleş­tirebilecek sandıkları araçlar, bugün için önemli değildir; gerçek­ten de bunlar, kısa bir süre içinde, öteki sosyalist düşünce okulları-

' Daha doğrusu, sözcük ilk defa 1827'de The Co-operutive Magazine'de. yer almış ve ilk Londra «Kooperatifçilerisnin görüş \e isteklerini tasvir etmek am a­cıyla kullanılmıştır. «Bunlar, dileklerini ahlâki temellere, Robert O wea’in doktrin­lerine ve emek değer teorisine dayandırıyorlardı.» (Max Beer, A History o f British Socialism, s. 187)

1043

tun itirazına uğramış ve o günden bu yana, en uygun araçların neler olduğu konusunda, bir türlü bir anlaşmaya ulaşamayan, sürekli bir tartışma süregelmiştir. Bu tartışmanın, günümüz bakımından özel bir ilginçliği yoktur; yalnızca, bütün tartışmacıların, kendi yeğledik­leri belli araçları tasvir etmek için «sosyalizm» sözcüğünü kendile­rine mal etmeye çalışmaları, ilginç bir olgudur.

Nitekim Marx, mülkiyet kalıbının bütün toplumun niteliğini belirlediği ve kolektif mülkiyetin, temel özlemleri gerçekleştirmeye yeter bir koşul olduğu yolundaki yanlış varsayıma dayanarak, bu sözcüğe, üretim araçlarının kollektif mülkiyeti anlamım vermiştir. Ve sözcük, genellikle, toplumun ekomomik veya kurumsal dönüşü­müyle ulaşılmak istenen nihaî toplumsal amaçlar için değil, bu dö­nüşümü sağlayacak politikalar için kullanılmaya başlamıştır; dola- yısıyle sosyalizmin, sadece endüstrinin millîleştirilmesiyle değil, aynı zamanda devlet plânlamasıyla veya yeniden dağıtımla ya da devlet kollektivizmiyle eşit tutulduğunu sık sık işitiriz. Şüphesiz, bu bize hiç de yardımcı olmaz; çünkü insanlar amaçlar üzerinde anlaşabilse- ler de, araçlar üzerinde meşru anlaşmazlıkları bulunabilir. Üstelik, bir kuşak bakımından en uygun olan araç, sonraki kuşak bakımın­dan tamamıyla gereksiz olabileceği gibi, daha da önemlisi, belli bir araç, şimdi anılmış olan politikaların herbirinde olmuş oldıuğu gibi, bizi birden çok amaca ulaştırabilir.*

Nitekim, sosyalizm, diyelim, üretim, dağıtım ve değişim araçla­rının millileştirilmesi olarak tanımlanırsa, eski sosyalistlerin bu söz­cüğü kullanırken kastettikleri anlamda uzlaştırılması imkânsız olan sonuçlara varırız; Örneğin, Sovyet Rusya’nın, Batı Sosyalistlerin­ce sözcükten normal olarak kastedilen hemen bütün değerleri inkâr etmesine rağmen, tamamen sosyalist (örneğin İsveç’ten çok daha sosyalist) bir ülke olduğu gibi. Benzer şekilde, eğer sosyalizm, eko­nomik kollektivizm ya da ekonomik hayatın Devletçe kontrolü ola­rak tanımlanırsa o zaman Nazi Almanyasım da sosyalist bir ülke olarak nitelendirmek doğru olacaktır. Fakat her iki örnekte de, nihaî sonuçlar, sosyalistlerin çoğunca, sosyalizm olarak tasvir edilemez; millîleştirme ve planlama gibi araçların birden çok amaca uyduru-

* »Amaçlar» ve «araçlar» terimlerinin kullanılışının, Utopyacı ya da «hazır- projeci» bir toplum gorüşünii — toplumun, ekonom inin klâsik «durağan» durumu­na benzeyen, istikrarlı, değişmez bir durumda yerleşip kalabileceği inancını— içer­diği samlabilir. Besbellidir ki, ilk sosyalistlerin çoğu da bu görüşü tutmuşlardır. Fa­kat, yukarıdaki metinde kullanıldığı anlamıyla, «amaç» sözcüğü, belirli bir toplu­mun niteliğinde saklı olabilen ya da olm ayabilen yahut bu niteliği saptayabilen ya da saptamayabilen, düpedüz eşitlik, adalet, demokrasi gibi ilkeleri ya da değerleri, «araç» sözcüğü ise, bu değerleri uygulam ada gerçekleştirmek ya da en azından geliştirilmesini başlatmak için gerekli kurumsal değişiklikleri anlatmaktadır.

1044

labilecek nitelikte oldukları ortadadır; bu da amacı araçla özdeştir- menin ne kadar akılsızca bir iş olduğunu göstermektedir.

Yalnız akılsızca değil, üstelik semantik ve tarihsel bakımdan yanlış da.. Kendilerine «sosyalist» diyen ve başkalarınca da öyle adlandırılan çeşitli düşünce okulları (Owenciler ve Marxistler, Fabi- aııcılar ve Hıristiyan Sosyalistler, Sendikalistler, ve Lonca Sosyalist­leri) arasında, doğru araçların neler oldukları bakımından derin farklar mevcut olmuştur; hiçbir aracın «sosyalist» etiketini kullan­ma hakkı da, ötekininkinden üstün değildir. Bütün düşünce okulla­rında ortak olan tek unsur, temel özlemler, temel manevî değerler­dir. Şu halde, sosyalizm sözcüğüne mantıken ve tarihsel bakımdan verilmesi mümkün olan tek anlamın bunlarda belirip şekillendiği sonucuna varmak gerekir; bizim şimdi dikkatimizi çevirmemiz ge­reken anlam da, işte budur.

III. Temel Sosyalist Özlemler:

Bu ahlâki ve duygusal ideallerin bir kısmı negatif (kapitaliz­min gözle görülür sonuçlarına karşı bir protesto), b ir kısmı ise po­zitif nitelikte ve iyi toplumun doğası hakkındaki belirli görüşlerle ilgilidir; bununla birlikte, negatif ve pozitif çizgiler, şüphesiz, çoğu kez iç içe geçmiş durumdadırlar.

Bunlar belki kabaca şöyle sıralanabilir. Bir kere, kapitalizmin doğurduğu maddi fakirlik ve fizikî sefalete karşı bir protesto. İkin­cisi, ne sebepten oluma olsun, muhtaç, mazlum veya talihsiz olan­ların çıkarlarını gözeten, daha geniş kapsamlı bir «toplumsal refah» arzusu. Üçüncüsü, eşitlik ve «sınıfsız toplum» inancı ve özellikle iş­çiye «adalet gereği olan» haklarını ve sorumlu bir çalışma statüsü­nü verme isteği. Dördüncüsü, rekabetçi çatışmanın reddi ve b ir kar­deşlik ve işbirliği ideali. Beşincisi, bir ekonomik sistem olarak kapi­talizmin yetersizliklerine ve özellikle kütle işsizliğine yol açma eğili­mine karşı bir protesto. Bunlardan ilk üçü, «ezilenler adına geniş ve İnsanî bir hareket»* olarak sosyalizmin temelini teşkil etmiştir; birincisi ve sonuncusu, kapitalizmin maddî sonuçlarını suçlayıcı n i­teliktedir; diğer üçü de, âdil, işbirliğine dayanan, sınıfsız bir toplum hususundaki idealistçe bir aröudan doğmuştur.

(Burada yalnızca toplumsal ve ekonomik özlemleri sıraladım. Fakat besbellidir ki, bunların gerisinde tutkulu bir özgürlük ve de­mokrasi inancı yatar. Sosyalizmin bireye özgürlük tanıyan bir siya­sal çerçevenin dışında herhangi bir anlam taşıyabileceği, ilk sosyalist­

* Coloe, A Short H istory of tlıc Briıish Workinfi Clas't M avem ent, Cilt İÜ , s. 22.

1045

lerden çoğunun aklına bile gelmemiştir. Fakat bu siyasal varsayımı sosyalistler gibi İngiliz Muhafazakârları da paylaştıkları için, bunun üzerinde ayrıca durmuyorum.)

Bu ifade ediliş şekliyle bu temel özlemlerin bile, hepsi, bugün­kü toplum için aynı derecede geçerli değildir. Bazıları, artık mev­cut olmayan ve özellikle çok negatif bir nitelik taşıyan koşullara uygun bir dille ifade edilmiştir. Bu da doğaldır; çünkü bunlar, bü­yük ölçüde, savaş-öncesi kapitalizmin fiilî sonuçlarına karşı bir tepki teşkil ediyorlardı; iki milyon kişinin işsiz gezdiği, fakirlik ve kötü beslenmenin yaygın olduğu, zengin sınıflar arasındaki göste­rişli servetler yanında ürküntü verici gecekonduların yer aldığı bir ortamda ise. kötülükleri ortadan kaldırma yolundaki negatif arzu­nun, daha pozitif ve ayrıntılı nitelikteki özlemlerden ağır basması doğaldı.

Fakat kötülüklere çare bulunduğu ve haksızlıklar ortadan kal­dırıldığı ölçüde, negatif ifadeler gitgide daha yersiz hâle gelmekte­dir. Gitgide büyüyen bir kesimi işsizlik, fakirlik ya da işsizlik öde­neği veren büroların önündeki kuyruklar hakkında hiçbir fikir sa­hibi olmayan ve 1930’ların temalarıyle anılarını işleyen İşçi Partisi propagandasını tamamen anlaşılmaz bulan seçmen kütlesi de, bun­ları yersiz görmektedir. Korkularından kurtulmuş olan ve hayat standardının hızla yükseleceğinden emin bulunan b ir halk için, geç­miş yanlışlıklara yöneltilen negatif bir protesto, can sıkıcı olmaktan öteye geçemez.

Bövlece. temel özlemlere dönsek bile, burada da, değişim hızı­nın doktrini geride bırakmış olmasından ve yeni bir formülleştir­menin gerekli bulunmasından doğan, aynı ve memnuniyet verici güçlükle karşılaşıyoruz. Şüphesiz, bir Muhafazakâr hükümet biitiin eski kötülükleri yeniden yaratacak olsaydı, işler basitleşirdi. Yeni düşünceler «o siirc için» bir kenara bırakılabilir ve negatif ifadeler gene kâfi gelirdi. Fakat Muhafazakârların hu kadar dikkatsizce ha­reket etmeleri veya kaybedilmiş mevkileri yeniden ele geçirmek için yapılan karşı-saldırılarm yeni arazinin bir haritasını çizme gere­ğini ortadan kaldırması olası değildir.

Bugün bu özlemleri, temel duygusal ve ahlâkî muhtevalarını muhafaza ederek, fakat günümüzün koşullarına uygun düşmediği besbelli olan taraftarlarını bertaraf edecek şekilde nasıl formülleştire- biliriz? İlk beş unsurdan ilki ve sonuncusu, İngiliz toplumundaki geçerliklerini süratle kaybetmektedir. Bugünkü ekonomik gelişme hızımız gözönüne alındığı takdirde, halen süregelen temel yoksulluk kalıntıları da on yıl içinde ortadan kalkacaktır; çağdaş karma eko­nominin nitelikleri ise, hem yüksek düzeyde bir çalışma ve üretim

¡046

hem de makul ölçüde bir istikrardır. Bir başka deyimle, kapitaliz­min kendisi biçim değiştirdikçe, kapitalizmin ekonomik sonuçlarına ilişkin özlemler de geçerliklerini süratle kaybetmektedir.

Buna karşılık, yukarıda ya «ezilenlerse karşı bir sempatiden veya âdil, sınıfsız ve işbirliğine dayanan bir toplum görüşünden doğ­duğunu belirttiğimiz, daha pozitif nitelikteki öteki üç idealin tam a­men gerçekleşmemiş olduğu açıktır. Şüphesiz, bunları artık değişik şekilde ifade etmemiz gerekir; fakat temel muhtevaları hâlâ m ü­kemmelen geçerlidir. Hâlâ yardıma muhtaç olan pek çok talihsiz vatandaşlarımız bulunduğu gibi, eşit veya sınıfsız bir topluma ya da toplumsal ilişkileri «işbirliğine dayanan bir topluma ulaşmamış oldu­ğumuz muhakkaktır.

IV. İşbirliği Özlemi:

İlkin işbirliği özlemini tartışarak aradan çıkarmak istemenin nedeni, bunun muhtevasını daha önemsiz görüşüm değil, yalnızca onun çağdaş koşullar içerisindeki geçerliği hakkında kesin bir sonu­ca varmayı imkânsız buluşumdur.

Bugünkü İngiltere’nin, bir yüzyıl öncesine oranla hissedilir de­recede daha az yarışmacı bir toplum olduğunu pek çok kimse kabul edecektir. Bu, özellikle endüstri bakımından doğrudur; eski yarış­ma aleyhtarı sosyalistlerin en kuvvetli eleştirilerini çekmiş olan da, zaten endüstriyel yarışmadır. Artık bu çeşit yarışma, hem daha sı­nırlı ölçüde, hem de daha az şiddetli niteliktedir; iş çevrelerinin tu ­tumları da, genellikle daha ölçülü ve daha yumuşak bir karakter almıştır...

Fakat değişim, bundan daha da öteye gitmekte ve benimsenmiş ideolojide bireyciliğe ve kendi kendine yardıma karşı m utlak bir inançtan, bir toplu eylem ve katılma» inancına ve toplumsal re­fah için kollektif sorumluluğa doğru— derin bir değişimi yansıt­maktadır. Bunun sonucu, yarışmacı davranışın alışılagelmiş kural­larının belirgin bir şekilde sıklaştırılm asıdır. Yüzyıl önce, yarışma hemen hemen hiç smırlandırılmamıştı. Sömürgeci saldırıyı, çocuk­ların çalıştırılmasını, sağlığa aykırı iş yerlerini, işçi önderlerine karşı şiddet kullanılmasını, rakiplere karşı katı bir merhametsizliği, hattâ kişi özgürlüğüne müdahaleleri meşrulaştırıyordu. Bugün bütün bunlar, teamülen ve çoğu zaman da hukuken caiz olan alanın sınır­ları dışında kalmıştır. Manevî görüş mutabakatı değişime uğramış, saldıran içgüdü uygarlaştırılmış ve kayıtlar altına alınmıştır.

Bugün belki dünyada, yarışmanın [İngiltere’den] daha az sal­dırgan olduğu veya bireyin aşırı çabasının daha şüpheli gözle gö­

1047

rüldüğü bir ülke yoktur. Kendi normunu aşan veya çok çalışan işçi, fiyat indirimine girişen bir işveren, en azından oyun kurallarına uymamaktan ve belki de hakkaniyet ilkesini aşağılamak ve yoldaş­larına karşı sadakatsizlik göstermekten dolayı suçlu görülür. Eko­nomik davranışın yol gösterici kuralı olan güvenlik, büyük ölçüde, yarışmanın yerini almıştır. Şu muhakkak ki, yarışmanın yoğunlu­ğunun çok daha az olduğu kolay kolay inkâr edilemez.

Yarışmanın yüzeysel sınırları daha da genişlemiş olabilir. Fa­kat tuhaftır ki, bu kısmen. Solun eylem ve baskısının sonucudur; çünkü ilerleme fırsatlarının gitgide eşitleşmesinden ileri gelmekte­dir. Bu, yarışmayı kaçınılmaz şekilde arttırır; gerçekten de, en yük­sek makamlar için bir yarışmanın mevcut, olmaması, demokrasiyle bağdaşmaz ve ancak, toplumsal hareketlilik olanağı vermeyen bir hiyerarşik kasta ya da feodal topluma uygun düşer. Şu halde yarış­manın karşıtı, daima işbirliği değil, toplumsal katılaşma ve bireyse! hakların inkârı da olabilir. Bu da, şüphesiz, garip bir potansiyel de­ğerler çatışması ortaya çıkarmaktadır.

Yarışmanın alanı yahut hiç değilse kişilerin farklı mükâfatlar peşinde koşmaları, bir başka bakımdan da genişlemiş olabilir. Yüz­yıl önce, geliri bireysel çaba veya çok çalışmayla değişebilen kişiler, hemen sadece müteşebbislerdi. Fakat o zamandan bu yana, gelirle­rin, farklı çabalar için farklı mükâfatlar biçimini alması yolunda gelişen bir eğilim varolmuştur. Bu farkların amacı, grup dayanışma­sının karşı-gücüyle kısmen engellenmiş olabilir; ama bunların var­lığı, bireyci tutum ları ve kişisel kazanç güdüsünü güçlendirmekte muhakkak bir rol oynamaktadır. Ancak burada da bir değerler ça­tışmasıyla karşılaşabiliriz; çünkü farklar, ekonomik gelişme ve ha­yat standardı yönünden yararlı olabilir. Burada da yarışmanın kar­şıtının, işbirliği değil, ekonomik durgunluk olması muhtemeldir.

Dolayısıyle işler, işbirliği idealinin ilk defa olarak yüzyılı aşkın bir süre önce dile getirildiği zamana oranla, çok daha az açık görün­mektedir. Bir yandan, yarışmacı bireyciliğin aşırılıkları büyük öl çiide törpülenmiştir; öte yandan yarışmanın, eskiden pek tartışılmış olmayan birtakım dengeleyici yararları olduğu görülmektedir. Maa- mafih biz gene de, ideali daha tam olarak gerçekleştirmeye çalışma nm ne gibi sonuçlar doğuracağım ele alalım. Burada, bizimle ilgili iki alan görünüyor: Kişisel güdüler ve iş ilişkileri.

Birincisi, insanlar özel maddî kazanç için değil, toplumsal iyilik için çalışmalıdırlar; çünkü ya bu takdirde kendilerini görevlerini daha iyi yerine getirmiş sayacaklar ve dolayısıyle daha büyük bir tatm in duyacaklardır veya daha iyi ve daha çok çalışacaklardır, ya­hu t da sırf bencil içgüdülerin bastırılıp özgeci (diğergâm) içgüdü­

1048

lerin teşvik olunmasının ahlâki bakımdan iyi olduğuna inanılmak tadır.

Bu, kısmen olgusal bir örnektir (bazı özendirici öğelerin varlı­ğı halinde insanların daha çok çalışacakları ve kendilerini daha m ut­lu hissedecekleri), kısmen de normatif bir önermedir (insanların bazı güdülerle değil, başka birtakım güdülerle çalışmaları gerektiği). Nc yazık ki, bunlardan ilkinin doğruluğunu veya yanlışlığını kanıtlamak güç olduğu gibi, İkincisini de somut, pratik politikalar şeklinde ifa­de etmek zordur.

Uygun koşullar altında ortak bir amaç için çalışmanın, olağan­üstü derecede yoğun ve tatmin doğurucu bir çalışma sağlayabilecek son derece kuvvetli bir özendirici öğe olabileceği açıktır. Dunkirk ten sonra İngiliz uçak fabrikalarında, gönüllü derneklerde veya ha­y ır kurulularında, Hindistan’daki köy kalkındırması projelerinde veya İsrail’deki kooperatif çiftliklerde, insanların gerçekten, ortak bir amaç için çalışmaktan gurur ve tatmin duydukları, dolayısıyle daha iyi çalıştıkları ve hallerinden daha az şikâyetçi oldukları görülmek­tedir.*

Fakat insanların, mükâfatların bireysel çabaya göre değiştiği bir sistemde kişisel kazanç saikiyle de hem iyi bir şekilde hem tatmin duyarak çalışabilecekleri de aynı derecede açıktır, örneğin, gelişti­rilmiş bir prim ve mükâfat sistemi kullanan ileri düşünceli ve etkin bir özel teşebbüste durum budur.

Açıkça görülüyor ki, uygun koşullar altında her iki güdü de ga­yet iyi iş görebilir. İkinci güdü bakımından, normal durum lar­daki temel koşul, muhtemelen, aydın bir işçi politikası izleyen e t­kin bir yönetimin varlığıdır. Ancak güçlük, «toplumsal» güdünün kısa bir olağanüstü durum dönemi dışında etkin şekilde işleyebile­ceği koşullan yaratmaktadır. İnsanlara, kamu iyiliği için çalışmakta olduklarını, hattâ kamu iyiliği için çalışmaları gerektiğini söylemek, şüphesiz yetersizdir. Bunu, onların kendilerinin görmeleri ve hisset­meleri gerekir; bunu yapabilecekleri kurumsal çerçeveyi yaratmak ise kolay değildir.

Bunu millileştirme tecrübesinden anlayabiliriz. Maden ve de­miryolu işçileri, gerçekten, kendileri için olduğu kadar kamu iyili­ği için, hem de son derece önemli bir kamu iyiliği için çalışmak­tadırlar; çalışmalarının ürününü zaptedecek hiçbir hisse senedi sa­hibi veya özel çıkar da yoktur. Oysa, bu ancak sınırlı bir psikolo­jik fark yaratır gibi görünmekte ve her iki endüstri de tatmin dolu

* Btı nokta hakkında mükemmel bir tartışma için. bak. W. Arthur Lewis. TheTheory o f Econom ic G row th (A lien and Unwin, 1955), Kısım III, Böliim 1.

1049

bir atmosfere sahip bulunmamaktadır. Bu, büyüklükten ve uzaklık­tan ileri gelen bir duıum olabilir. Bir toplum kalkınması proje­sinde çalışan ve köyüne yeni bir yol inşa eden bir köylü, sonucu kendi gözleriyle görebilir, kendi kişisel katkısının önemli olduğunu görebilir, ve yararın gerçekten kendi toplumuna sağlandığını göre­bilir. Maden işçisi ise, kendi çabalarının toplam sonuçlarını göremez (bu sonuçlar, sadece Hobart House’dan bildirilen periyodik üretim rakamlarında ifade bulur); kendisinin toplam sonuca yaptığı katkı­nın önemsiz olduğunu düşünebilir; yararların nasıl dağıtıldığı hak­kında belirli bir fikri olmayabilir. Dolayısıyla, bir kişisel vazgeçil­mezlik duygusu hissetmediği ileri sürülebilir; büyüklük ve uzaklık­lar çok fazladır.

Ancak, hepimizin bildiği gibi, bunun bambaşka bir izahı da olabilir; o da. ortalama bir maden ve demiryolu işçisinin, kamu iyiliğine veya toplam sonuca karşı yeter derecede ilgi duymaması­dır. Bu iki endüstride, örneğin kütle üretimi yapan fabrikalara oran­la işçinin, kendi kişisel rolünün ve katkısının çok daha farkında ol­duğu haklı olarak ileri sürülebilir (tren personeli aşikâr sebepler­den dolayı; maden işçisi de. ağırlık kontrolörlüğü kumulundan do­layı). Oysa, bu farkında oluş ve bundan doğabilecek «toplumsal» özendiriciler, başka özendiriciler veya duygularla —yöresel grup da­yanışması ücretlerden veya koşullardan hoşnutsuzluk, yöresel yö­neticilerden hoşlanmama, demiryolları örneğinde millîleştirmenin şekli ve Ulaştırma Komisyonunun icraatı dolayısıyle duyulan ha­yal kırıklığı, vb.— ikinci plâna atılabilir.

Uygulamada söyleyebileceğimiz şeyler, şunlardan ibaret gibi gö­rünmektedir: (a) insanlar, kişisel (veya ailevî) çıkarlar için, iyi bir şekilde ve tatminle çalışabilirler; (b) insanlar, kamu iyiliği için çalıştrkları zaman bile, kötü ve tatminsiz çalışabilirler; (c) şüphesiz, her iki güdü birden varolduğu takdirde, en iyi şekilde çalışırlar; fakat (b) ahlâkî sebeplerden dolayı, bencil güdüleri genel olarak özgeci güdülere dönüştürmek istenirse bunu gerçekleştirmek güç olacaktır; çünkü bu, ya temel «toplumsal karakter»de bir değişikliği ya da büyük ölçüde yeni bir kurumsal çerçeve yaratılmasını gerek­tirecektir. Şüphesiz, Sovyet yöneticileri bu sonuca kısa zamanda ulaşmışlar ve mücadeleyi çabucak bırakarak «Stakhanovitçilik» gibi yeni bir etiket altında, aşırı ve gerçekten merhametsiz bir biçimde, eski «kapitalist» özendiricileri tekrar kabul etmişlerdir.

Genel bir dönüşümün bu iki yolundan birinin ya da ötekinin kesinlikle imkânsız olduğu söylenemez; sadece bunların hayli ih ti­mal dışı oldukları söylenebilir. Bencil ve özgeci içgüdüler ara-sın-

1050

clakı temel dengeyi değiştiren bir toplumsal karakter değişimi, ben­ce. teorik bir sorun olarak bir kenara bırakılamaz. Sosyal antropo­loji ve grup psikolojisi, güdülenme ve davranışın değişmez veya biyolojik bakımdan belirlenmiş olmadığını, ancak bilinmeyen bir öl­çüde «kültürel» bakımdan belirlenmiş olduğunu göstermiştir. Fakat şüphesiz, bu belirleyici değişkenler hakkında o kadar az şey biliyo­ruz ki, iş pratik politikaya geldiğinde pek faydalı bir söz söyleye miyoruz.

Öte yandan, kurumsal çerçeveyi varolan toplumsal güdülere da­ha çok anlatım kazanma olanağı sağlayacak şekilde değiştirmek de daha kolay değildir. Kamusal mülkiyetin kâfi olmadığı muhakkak­tır. Hattâ bunun için, ekonomik faaliyeti yöresel düzeye kadar par­çalamak ve devretmek gerekli olabilir. Şüphesiz bu da, ileri bir endüstriyel ekonomide olacak ve işleyebilecek şey değildir. Mesele, sadece bunun hayat standartlarında korkunç bir düşmeye yol aç­ması değil, tarihi böyle geriye çevirmenin veya temel toplumsal ve teknolojik eğilimleri tersine döndürmenin olanaksız oluşudur. Şüp­hesiz, bugünkü çerçeve içinde bir ölçüde yetki devri mümkündür ve aydın fikirli yöneticiler, grup faaliyetine daha çok dikkat etmek ve bir sosyal ruhu güçlendirmek suretiyle, arzulanan özendiricile­rin teşviki konusunda tedricen bazı şeyler yapacaklardır. Ancak bir İşçi Hükümetinin, kişisel güdülerde yöresel ve marjinal değil, ge­nel ve derin bir değişimi gerçekleştirebilmek için, ne gibi b ir ulu sal siyaset izleyebileceğini tasavvur edemiyorum.

İşbirliği ülküsünün ilgilendiği ikinci alaıı (birincisiyle yakın­dan ilgili olmakla birlikte), iş ilişkileri alanıdır. İlk sosyalistler, in­sanların ayrı bireyler olarak değil, gruplar (kooperatif loncalar ve ya komünler) halinde örgütlenmiş ve özgeci bir kollektif amaçla esin­lenmiş olarak, toplulukla ve işbirliği içinde çalışmalarını istiyorlar­dı. Bugün kendi kendini yöneten loncaların aıtık uygulama ola­nağı kalmadığına göre, şüphesiz ki bunu, büyük bir sanayi ünitesi (ister kamusal ister özel olsun) içinde yer alan ve o ünitenin amaç­larıyla kilidini özleştirip o amaçlar için ortaklaşa çalışan grupların ortak danışması veya ortak katılması anlamında yorumlamamız ge­rekir.

Fakat şimdi görüyoruz ki, çoğu zaman güçlük, eski sosyalist­lerin sandıkları gibi, bireysel ve kollektif içgüdüler arasındaki bir çatışmayı çözmek, ya da insanları gruplar meydana getirmeye ve grup standartlan benimsemeye ikna etmek değildir. İnsanın top­lumsallık içgüdüsü o kadar giiçlüdür ki, sanayide ve diğer alanlarda gruplar otomatik şekilde kurulmakta ve çabucak kendi gayrıresmî önderleriyle davranış standartlarını buluvemıektedir.

J05I

Güçlük, kendi kendini yaratan bu doğal grupların, işbirliği ül­küsünü ifade etmekten uzak olabilecekleridir. Sorun, (küçük siya­sal, dinsel veya mülteci gruplarıyla tecrübesi olan herkesin bildiği gibi) grupların hiç hoşa gitmeyecek nitelikler —muhalefete karşı tahammülsüzlük, aşırı uyarlık, nihaî sosyal boykot imkânlarını key­fî bir insafsızlıkla kullanmak— edinebilmelerinden ibaret değildir; bunlar olmasa bile, bu grupların amaç ve fonksiyonları, grubun dı­şındaki hedefler ve kurumlar yönünden hiç de toplumcu ve özgeci olmayabilir. Tersine, bunların fonksiyon ve davranışlarının tam a­men bencil olması ve teşebbüs ya da sanayi ünitesiyle özdeşleşme veya işbirliği unsurunun hiç mevcut olmaması mümkündür. Dolayı- sıyle bunlar, sanayi araştırmalarının gösterdiği gibi, üretimi arttıra­cak yerde sınırlandırmaya, yöneticilerle olan ilişkileri iyileştirecek yerde kötüleştirmeye, ahenk ve bir ortak amaç duyusu yerine kız­gınlık ve hoşnutsuzluk duygularını beslemeye yönelebilirler.

Problem, arzulanan sosyal ve işbirlikçi atmosferi yaratacak, doğal grupların içersinde faaliyet gösterdikleri daha geniş üniteyle özdeşmelerine sebep olacak biçimde, grup içgüdülerine gem vur­maktır. Maalesef, bunun nasıl yapılacağı hakkında pek az ayrıntılı bilgiye sahibiz. Ne madenlerin ve demiryollarının gösterdiği gibi, millîleştirme, ne de tabandaki gerçek grupların üzerine onlarınkine aykırı amaçlar taşıyan biçimsel ve köksüz bir grup yüklenmesinden ibaret kalabilecek olan bir ortak danışma mekanizmasının kurulması, bunu otomatik şekilde sağlayabilir.

Gerçekten, sanayiyi inceleyecek olursak, sonuçlar çıkarmayı son de­rece güçleştiren, şaşırtıcı bir deney çeşitliliğiyle karşılaşırız. Örneğin hiçbir biçimsel «katılma» mekanizması olmadığı halde sadık ve hoş­nut bir işgücüne sahip bulunan teşebbüsler görebileceğimiz gibi, ay­rıntılı olarak danışma yöntemlerine rağmen asık suratlı ve hoşnut­suz bir işgücüne sahip olan yahut da iyi ilişkilerin ortak kurulların varlığına bağlı gibi göründüğü başka teşebbüslere de rastlarız. Bu­rada söyleyebileceğimiz tek şey. kurumsal değişimin tek başına ye­ter olmadığı ve ortak katılmanın bir işbirliği atmosferi yaratıp ya­ratm am asınla toplumsal güçlere bağlı olduğudur; oysa sanayi psi­kologları, bu güçlerin gerçek niteliği üzerinde anlaşmış değillerdir; hiç değilse, açık bir ulusal politikanın doğuşuna imkân verecek öl­çüde bir anlaşma mevcut değildir.

Şüphesiz bu, sanayi içerisindeki ilişkileri değiştirmek veya iş­çiye daha çok iktidar vermek gibi bir davanın bulunmadığı anla­mına, gelmez. Böyle bir dava vardır. Ancak bu, bugünkü bilgimizin doğrulamadığı, kardeşlik veya toplumsal hoşnutlukla ilgili önerme­

1052

lere değil, toplumsal adalete, işçi haklarına ve eşitliğe ilişkin öner­melere dayanmaktadır...

Özetleyecek olursak işbirliği özlemi, toplumun yüzyıl öncesi­ne oranla çok daha az saldırgan bir bireycilik ve yarışmacılık gös­termesi bakımından, hiç değilse kısmen gerçekleşmiştir; gerçekten, «toplumsallık» eğilimi artık o kadar güçlüdür ki, arkadaşlıktan de­ğil yalnızlıktan yoksun kalmamız ihtimali daha fazladır. Bununla birlikte henüz bir işbirlikçi ütopyada da yaşıyor değiliz. İnsanla­rın çoğu, hâlâ toplumsal iyilik değil, esas itibariyle kişisel kazanç için çalışmakta; sanayide toplumcu ve işbirlikçi bir katılma ide­alinin gerçekleştirilmesine daha henüz başlanmış bulunmaktadır.

Şimdi, daha çok veya daha az yarışma arasında açık bir tercihin mevcut olduğu bir-iki özgül yön vardır; özellikle eğitim alanında. Daha çok veya daha az toplumsal faaliyet arasında daha az açık bir tercihin mevcut olduğu bir iki yön daha vardır, örneğin konut yapımı ve şehir plânlaması. Bundan başka, yöneticiler daha ilerici ve ay­dın görüşlü oldukça, sanayide işbirliği duygusu yaygınlaşabilir; eşit­liğin tedricen artışı da, yarışmanın yoğunluğunu büsbütün azalta­bilir. Fakat bugünkü bilgimizle bunların ötesine geçmemize im­kân yoktur. Kişisel kazanç güdüsünü ortadan kaldırma veya birey­sel ilişkilerin yerine kollektif ilişkileri yüceltme yolunda tümden bir çabanın, kişisel tatmin veya işe karşı tutum lar ya da toplumu- muzun niteliği üzerinde ne gibi etkileri olacağını kesinlikle söy­leyemeyiz; keza, bu değişikliklerin meydana getirilebileceği, gerçek­leştirilebilir bir kurumsal çerçeveyi tasavvur etmeye başlamamız bile mümkün olmadığı gibi, bu değişiklikler uygulanabilir olsalar dahi bunların, gizlilik, bireysellik, kişisel bağımsızlık, fırsat eşitliği veya hayat standardı gibi diğer yönlerden ciddi kayıplara yol açıp açmayacağından da emin olamayız.

Dolayısıyla, bir yandan anlamsal kesinlik bakımından sosyalizm sözcüğünün işbirliği idealini muhakkak surette kapsadığını bilmeme ve herkes ortak bir toplumsal amacın daha çok farkında olsaydı bazı bakımlardan şüphesiz daha iyi olacağını kabul etmeme rağmen, sos­yalist amaçları oldukça kesin ve pratik şekilde belirtmeye çalı­şırken, bunu, hedefin bir bölümü saymaya imkân görmüyorum. Şüphesiz, benden daha kesin fikirlere sahip olanlar, beni bu ko­nuda düzelteceklerdir.

V. Refah ve Eşitlik Özlemleri ;

Geriye kalan iki özlemin (toplumsal refah isteğiyle, eşit ve sı­nıfsız bir toplum dileği) geçerliklerini hâlâ korudukları apaçıktır.

1053

Bunlardan birincisi, toplumsal ıstırap ve talihsizliklerin giderilme­sinde kollektif sorumluluğun kabulünü ve buna son derece yüksek bir öncelik tanınmasını içerir; oysa, bireyci bir felsefenin yön ver­diği b ir «serbest» ekonomide buna çok daha düşük bir öncelik verile­cektir. İşçi hareketinin geleneksel refah ve toplumsal hizmet felse­fesiyle, talihsiz ve yardıma muhtaç olanların yanında otomatikman yer alma içgüdüsünün günümüzde almış olduğu biçim budur.

İngiltere’de büyük ölçüde bir toplumsal ıstırap kalıntısı vardır. Günümüzde bunun nedeni, temel yoksulluktan çok (gerçi buna da hâlâ rastlanabilir), ikinci derecede yoksulluk, doğal felâketler, fizik­sel veya ruhsal hastalık, ailenin küçülmesi, âni gelir dalgalanmaları ve toplumsal sermayenin yetersizlikleridir. Bu sonuncular, ortala­ma kişisel harcamaların yüksek düzeyde oluşuna rağmen, hâlâ kor­kunç niteliktedir: Çirkin kasabalar, pis sokaklar, gecekondular, kala­balık okullar, yetersiz hastaneler, yeter personeli olmayan ruh sağlığı kurum lan, yaşlılara mahsus evlerin pek az oluşu, gerçekten toplumsal rahatsızlıkların genellikle ve perişanlık derecesine varan yokluğu.

Bu ıstırabın giderilmesi ve bu perişanlığın ortadan kaldırılma­sı. toplumsal harcamaların başlıca amacıdır: sosyalist de. diğer kay­nak talepleri karşısında buna olağanüstü öncelik vermek isteyen bir kimse olarak tanımlanır. Burada söz konusu olan, gelirlerde genel bir yatay eşitlik değildir; iddialar, eşitlikçi değil, insancıl ve şef­katten doğan iddialardır. Burada, ulusal üretimin dağılımındaki ön­celikler ve ilk önceliğin daima fakire, talihsize, mal-mülk sahibi ol­mayana ve genellikle yardıma muhtaç bulunana verilmesi inancı söz konusudur; bundan da. kollektif toplumsal sorumluluk ve dolayı- şıyle devletin rolü ve vergi düzeyi hakkında belli bir görüş çıkmakta­dır. Bu, bir sosyalistle bir muhafazakâr arasındaki başlıca farklar­dan ilkini teşkil eder.

Sosyalizmin ayırdedici ideallerinden İkincisi, toplumsal eşitlik ve «sınıfsız toplum»dur. Sosyalist, mükâfatların, statülerin ve ay­rıcalıkların. toplumsal hoşnutsuzluğu asgari hadde indirmeye, birey­ler arasında adaleti sağlamaya ve fırsatları eşitleştirmeye yetecek derecede eşit olarak dağıtılmasına çalışır; mevcut elerin sınıf taba­kalaşmasını, onun sonucu olan haset ve aşağılık duygularını ve sı­nıfların serbestçe karışıp kaynaşmasını önleyen engelleri zayıflat­maya çalışır. Hemen her sosyalist doktrinin en güçlü ahlâkî ilham kaynağını meydana getirmiş bulunan bu sosyal eşitlik inancı, bu­günkü sosyalist düşüncenin de en karakteristik çizgisi olmaya hâlâ devam etmektedir.

Günümüzde bu özlemlerin birinci derecede ekonomik nitelikte

¡054

olmaları anlamlıdır. Modern toplumun en kötii ekonomik yolsuzluk­ları ve yetersizlikleri düzeltilmiş bulunmaktadır; artık bu alan, modern sosyalizmin hayatının büyük kısmında olduğu gibi, en âcil reformların gerektiği bir alan değildir. Gerçi şüphesiz ki İngiltere, hâlâ ciddi bir ekonomik sorunla (dış ödeme gücü sorunuyla) karşı karşıya­dır. Fakat bu. iki partinin ortak sorunudur; sosyalistlerin kendi­lerine özgü politikaları bakımından, savaşın önemli kısmı bu cep­hede değildir.

Keza bu ideallerin, İngiltere’nin kendisinden çok daha fazla. İngiltere’nin dış dünya ile ilişkilerini ilgilendirdiğine de şüphe yok tur. Gerçek fakirliğin olduğu yer, geri kalmış uluslardır; bu uluslar­la Büyük Britanya arasındaki eşitsizlik ise, İngiltere’de zenginle fa­kir arasındaki eşitsizlikten çok daha belirgindir. Şu halde sosya­list idealleri gerçekleştirmenin en açık yolu, kendi ülkemizdeki top­lum yapısını değil, ileri ve geri ülkeler arasındaki servet ve ayrıcalık dengesini değiştirmektir. Önsözde açıkladığım gibi, bu kitap İngil­tere’nin kendi iç sahnesi hakkında olduğundan, bunu tartışacak değilim; zaten İngiltere’de bile bu idealler henüz tam gerçekleş­tirilm iş değildir. Ancak sosyalistler şunu daima hatırlam alıdırlar ki, uluslararası adaletsizlik ve eşitsizlikler, artık sınıflar arasındaki- leri geride bırakmaktadır.

VIj İngiltere'de Sosyalizm Hâlâ Geçerli midir?

Şimdiye kadar, idealleri yalnız belirtmekle yetindik. Bunların haklılığını ayrıntılı olarak göstermediğimiz gibi, bunların daha ileri derecede gerçekleştirilmesinin toplumumuzu mutlaka daha iyiye götüreceğini gösteren herhangi bir kanıt da ileri sürmedik. Bütün yaptığımız, bunların, sözcüğün tek meşru anlamında «sosya­lizm»! teşkil ettiklerini ve bugünkü toplumumuzda bu toplumu sosyalist diye tanımlamamıza imkân verecek derecede gerçekleşmiş bulunmadıklarını iddda etmek oldu.

Gerçi bazıları, açıkça olmasa bile zımnen, bugünkü toplumumu­zu sosyalist olarak tanımlayacaklardır. Diğer bir deyimle bunlar, ni­haî hedefe varmış, hiç değilse bu hedefi görecek derecede yaklaşmış olduğumuz görüşündedirler. Şüphesiz bu ancak, geniş ölçüde ger­çekleşmiş olan daha mütevazı nitelikteki özlemleri seçip bunları ve yalnız bunları sosyalizm olarak tanımladığımız takdirde savunula­bilecek bir görüştür. Örneğin, G. D. H. Cole’un savaştan önce de­diği gibi. «Sosyalistin çarpışacak başlıca iki düşmanı vardır. Yok­

1055

sulluk ve köleleşmek»* diyecek olursak, bugün İngiltere’de hemen he­men sosyalizme ulaşmış olduğumuz sonucu çıkar; çünkü yoksulluk ve köleleşmek kalmamış gibidir.

Bu çeşit tanımların örnekleri bulunabilir. Belki de bunlardan en çok dikkati çekeni, yeniden doğan Sosyalist Enternasyonalin 1951’deki Frankfurt Manifestosudur; burada, hemen hemen anlam­sız denilebilecek kadar müphem bir başlangıçtan sonra bütün kuv­vet, sosyalizmin temel koşulu olarak kabul edilen demokratik plân­lamaya verilmiştir. Plânlamanın amaçlan, «tam çalışma, daha yük­sek üretim, yükselen bir hayat standardı, sosyal güvenlik, gelirlerin ve mülkiyetin âdil şekilde dağıtımı» olarak tanımlanmıştır; bu amaç­lar, hiç değilse «mülkiyet» sözcüğü hariç tutulduğu - takdirde, ya sadece sosyalistlere özgü değildir ya da İngiltere ve İskandinavya’ da esasen büyük ölçüde gerçekleştirilmiş bulunmaktadır.

İlk başarılı İşçi hükümeti döneminin sonucu olan, plânlı ve tam çalışmaya dayanan refah devletinin, tarihsel ölçülerle ve savaş- öncesi kapitalizmiyle karşılaştırıldığında, olağanüstü erdem ve üs­tünlük gösteren bir toplum olduğu doğrudur. İlk sosyalist öncüle­rin birçoğunun, bunu bir cennet olarak görmüş olmaları gerekir. Fakirlik ve güvensizlik ortadan kalkmaktadıir. Hayat standartları hızla yükselmektedir; işsizlik korkusu gitgide zayıflamaktadır; sı­radan bir genç işçi, gelecek hakkında, babasının kafasından hiç geç­memiş olan ümitlere sahiptir. Toplumsal adaletsizlik çok daha az­dır; ekonomi verimli şekilde işlemektedir; seçmenler de, İşçi Par­tisinin son seçimde keşfetmiş olduğu gibi, büyük çapta bir değişim­den, hele bugünkü sistemin kökünden devrilmesinden yana değil­dirler 1930’larda fakirlik ve işsizliğe karşı insancıl bir protesto ola­rak, içgüdüsel şekilde «sosyalist» olan birçok liberal düşünceli in­sanlar, artık «Keynes - artı - düzeltilmiş kapitalizm - artı - Refah Devleti»nin mükemmel işlediği sonucuna varmışlardır; bunlar İş­çi Partisinin (eğer Tory’ler bu rolü çalmazlarsa) esas itibariyle bu­günkü durumu savunan ve yöresel militanların öfkelerini yatıştıra­bilmek için araya ufak tefek reformlar sıkıştıran bir parti haline geldiğini görmekten hoşnutluk duyacaklardır.

Ancak, bu sosyalizm değildir. Gerçi saf kapitalizm de değildir ve sosyalist nitelikler taşıdığı ölçüde, geleneksel sosyalist özlemlerin bir kısmını yerine getirmektedir. Ama şüphesiz ki, bugünkünden çok daha fazla sosyalist olabilir (bazan sanıldığı gibi, halen ancak % 25 oranında kamusal mülkiyete sahip oluşu ve en ufak ayrıntılara ka­

* The Sim ple Case fo r Socialism, s . 19. Ş ü p h e s iz , P r o f e s ö r C o le ’u n k e n d is in in

so sy a liz m i b u ş e k i ld e ta n ım la m ış o ld u ğ u n u s ö y le m e k İ s te m iy o ru m .

1056

dar plânlanmış olmayışı yüzünden değil; tıpkı Sovyet toplumunurı, f/( 100 kamusal mülkiyete ve tam devlet plânlamasına sahip oluşu yüzünden, daha fazla sosyalist olmaması gibi); çünkü geleneksel sos­yalist idealler, bugünkünden daha tam şekilde gerçekleştirilebilir. Da­ha basit bir anlatımla, birçok önemli adımlar atmış bulunuyoruz; fakat daha da çok toplumsal eşitliğe, claha sınıfsız bir topluma ve daha az toplumsal ıstıraba ulaşabileceğimiz için, sosyalist bir ülke olarak ni­telendirilmemize imkân yoktur....

Ancak bu noktada, daha ileri gitmek, müreffeh ve genellikle ta­hammül edilebilir olduğu kabul edilen bir toplumu değiştirmek iste­memizin sebeplerini ve bu isteğin temelindeki değer yargılarım, bunları haklı göstermeye çalışmaksızın, kısaca özetlemek mümkün­dür. Geçenlerde Lord Attlee. gençlik günlerini hatırlayarak şun­ları söylemişti: «İçinde bulunduğumuz toplumdan hoşlanmadığım ve daha iyi bir toplum istediğim için, sosyalist harekete katıldım.» Niye bugün de aynı şeyi söylememiz gerekiyor?

Kanımca, bunun tiç cevabı vardır. Bir kore, bütün yükselen hayat standardlarına ve görünen hoşnutluğa rağmen, yukarıda de­ğindiğimiz, giderilmesi mümkün toplumsal ıstırap ve fiziksel sefalet alanları, hâlâ pek çok kimsenin seçme ve hareket özgürlüğünü aşı­rı derecede kayıtlayacak bir ölçüdedir. İkincisi (ve belki, başa çı­kılması daha üç olanı), başka bazı ülkelerle oranlandığında hu­zur kaçırıcı ölçülere varan, gerek siyasette gerek endüstride gö­ze çarpan ve toplumu olabileceğinden daha az barışçı ve hoşnut kılan toplumsal husumet ve sınıfsal kızgınlık duygulanın devam ettiriyoruz. Üçüncüsü, mükâfat ve ayrıcalıkların dağılımı, hâlâ hak­kaniyetten adamakıllı uzak görünmekte ve liyakat, erdem, yetenek veya zekâ dağılımıyla kuvvetli bir bağlılık göstermemektedir; özel­likle. en yüksek m ükâfatlan kazanma fırsatları, hâlâ eşitlikten çok uzaktır.

Bu hatırı sayılır ıstırap, kızgınlık ve adaletsizlik kalıntısı, daha büyük bence ve ısrar edeceğim gibi, sosyalist bir yönde— bir top­lumsal değişimin ilk bakışta görünen meşrulaştırıcı sebebidir. Bu durum, savaştan önceki kütle işsizliğinin ve bunalıma uğramış böl­gelerin yaptığı kadar güçlü bir saeva indignatio’yu (haksızlık karşı­sında duyulan sert öfkeyi) haklı kılmaz, ama zaten düzeltilmiş olan bir toplumu daha da düzeltmek yolunda amaçlı, yapıcı ve aym cı bir azmi gerekli kılar. Daha büyük b ir değişimin, kişisel özgürlüğü, toplumsal hoşnutluğu ve adaleti hissedilir derecede arttıracağı inan­cı. sosyalist olmanın ahlâkî temelini teşkil etmektedir.

1057

TOPLUMSAL EŞİTLİK SORUNU

I. Ekonomik Refah Kanttı : ' ' • ı ı*

... 1939’a kadar, hiç değilse gelirler bakımından daha büyük bir eşitlik gereği apaçık bir sorun, olarak görünüyordu. Zengini daha az zengin yapmakla, fakir de daha az fakir yapılabilecekti; top­lumsal bir vicdanı olan herkese, bu yeterli ve kesin bir kanıt ola­rak görünüyordu. Bu kanıt, bütün insancıl duygulara ve normal adalet ve şefkat hislerine hitap ediyor, bir yandan da entellektüel plânda faydacı düşünüşün güçlü etkisinden kuvvet alıyordu. Bol­luk ortasında yokluk, insanı açıkça isyan ettiriyor ve büyük servet­ler, büyük fakirliklerin sebebi olarak göründükleri için, utanç veri­ci bir şey sayılıyordu. Zenginden havyarı alıp fakire ekmek ola­rak dağıtmak, açık bir ahlâkî emirdi.

Oysa artık, daha fazla dağıtımın, kütlelerin yaşam standardla- rmda önemli bir değişiklik yapmayacağı bir noktaya erişmiş bulu­nuyoruz; zengini daha az zengin yapmak, fakiri çok daha az fakir yapacak değildir. Vergiden artakalan bütün gelirleri işçi sınıflarına dağıtacak olsak, bu sınıfın eline en fazla haftada adam başına bir­kaç şiling geçecektir ki, bunun bile uygulamada mümkün olduğuna hiç kimse inanmamaktadır. Geleneksel eşitlikçiliğin dayandığı te­mel direk, kendi başarısı yüzünden yıkılmıştır...

Şu halde, geleneksel refah kanıtı, elde edeceği ortalama kazan­cın hayli büyiik olabileceği ufak gruplara yönelik seçmeli dağıtım tedbirlerini meşrulaştırmaya devam etmekle beraber, artık genel dikey dağıtım tedbirlerini haklı kılmamaktadır, daha büyük bir gelir eşitliğinin ekonomik refahı arttıracağım tereddütsüzce söyleme­ye de imkân yoktur.

Öyleyse, daha fazla eşitlik öğütleri vermeye devam etmenin ge­rekçesi nedir? Şayet refahta açık bir artış olmayacaksa, ağır vergi­ler ödeyen ve zaten bu kadar büyük kayba uğramış olan zenginler niçin daha fazla sağılsınlai’? Sosyalistler, bunların ciddî sorular oldu­ğunu anlamakta geç kalmışlardır (özellikle şimdi, özendiricilere ve kişisel tasarruflara ilişkin haklı gibi görünen iddialar, bu soruları da­ha da güçlendirmektedir); Sosyalistler, çoğu zaman, sanki eşitlik sorunu hâlâ kesin ve açık refah önermesine dayanıyormuşçasına konuşmaya devam etmektedirler. Oysa, gerçekten daha çok eşitlik istiyorsak, bu iddiamızın, ekonomik refahla, tamamen değilse bile, büyük ölçüde ilgisiz olan önermelere dayanması gerekir.

¡058

II. K işise l Haset ve O r ta k K ü sk ü n lü k ler

Bununla birlikte, inancıma göre, toplumsal eşitlik davasının, ekonomik nitelikte olmayan bazı değer veya ahlâk yargıları üze­rine sağlam şekilde oturtulması hâlâ mümkündür; bu temel, daha çok eşitliğin, toplam ekonomik tatmin bakımından pek az sonuç doğuracak olmasına rağmen, gene de bizi «daha iyi» bir topluma ulaştıracağı inancıdır. Bunun, sırasıyla, toplumsal husumetin azal­masına, toplumsal adalete ve toplumsal israftan kaçınılmasına iliş­kin olmak üzere, üç nedeni olduğunu sanıyorum. Bunları, sırayla ele alacağız.

Aşın eşitsizliklerin, salt bireysel nitelikte engellenme, haset ve küskünlük duyguları uyandırmak suretiyle husumete yol açacağı meydandadır. Geçmişte bu duygular, genellikle apaçık servet eşit­sizlikleriyle ilgili görülmüştür. İktisatçılar bile, uzun şiiredir, zen­ginin aşırı tüketiminin, sadece zengin tüketiciye belli bir tatmin sağlayan bir durum olarak ele alınamayacağını anlamışlardır; bu­nun, diğer insanların düşünüşleri üzerinde de etkileri vardır. Adam Smith in dediği gibi, «zenginin refahı, fakirin hasedini uyandırır; onlar da, çoğu zaman, gerek yokluğun gerek hasedin etkisiyle, zen­ginin malını gasbetmeye yönelirler.»

Çağdaş İngiliz toplumunda artık fakirler, yokluk nedeniyle zenginlerin mallarını gasbetmeye yönelmiyorlar; onların gerçek ücretlerin bugünkü düzeyinde, birey olarak hasedin fazla etkisi al­tında olduklarını da sanmıyorum. Tek başına ele alındığında ser­vet farkları, yaygın bir küskünlüğe yol açar gibi görünmüyor... Fa­kat küskünlükler açık ve kesin grup husumetlerince ifade edildiği ve beslendiği zaman, yaygın bir ortak hoşnutsuzluğun süregelmekte olduğunu gözlemliyoruz. Bu husumetler, en açık olarak sanayi ala­nında görülüyor ve gayri resmî grevler, işbirliğinin mevcut olma­yışı ve genel bir şüpheci düşmanlık atmosferi şeklinde ifade bulu­yor... Geleneksel olarak, sanayi alanındaki husumet duygularına yol açan şeyler işsizlik, fakirlik, gerçek ücretlerde düşüş veya iş­verenlerin ücret, indirimine başvurmalarıdır. Bu sebeplerden hiçbiri­nin mevcut olmamasına rağmen, şaşılacak ölçüde bir huzursuzluk hâlâ süregelmektedir. Öyleyse bunların, ekonomik değil, sosyolojik kökenli oldukları muhakkaktır; demiryolları gibi birkaç istisna bir yana bırakılırsa, düşük ücretlerle kötü ilişkiler arasında kuvvetli bir korelasyonun olmayışı da ilginçtir...

Paralel bir olay da, siyasal alanda kendini göstermektedir... Si­yasal küskünlüklerin gerçek merkezi, halen Solun kendi içindedir. Yakın zamanlarda İngiliz politikasında en hiddetli kavgalar, Avam

1059

Kamarası salonunda değil, üst kattaki komisyon odalarında, yıllık İşçi Partisi Kongresinde ve yöresel Parti toplantılarında patlak ver­miştir. Soldaki bu kavgalar, 1951’i izleyen yıllarda özellikle şiddet­li olmuştur. Bu kavgaların gerçek bir konusu olduğunu veya sözde Sağ ve Solun gerçekten ciddî ve açık siyaset farklarıyla birbirlerin­den ayrıldığını ileri sürmek güçtür. Ancak bunun konumuz bakımın­dan önemi yoktur; çünkü acı ve küskün duygular, çoğu zaman, ken­dilerini serinkanlı ve rasyonel politika önermeleri arkasına sakla­mayı başaramazlar. Önemli olan, kırgınlığın sözle ifade ediliş şekli değil, bunun derinliğidir; «Bevancı» çatışmanın çirkin ve uzun ta ­rihçesinde bu, açıkça kendini göstermiştir...

Şu halde, daha fazla eşitlik hakkındaki ilk iddianın ahlâkî te­meli,^ bunun sosyal hoşnutluğu arttıracağı ve sosyal küskünlüğü azal­tacağıdır... İnanıyorum ki, ortak küskünlüklerimizin birçoğu, simi tabakalaşmasına ve eşitsizliğine karşı, büyük ölçüde bilinç-altmda bile olsa, gerçek ve doğal bir tepkiyi yansıtmaktadır; keza bu taba­kalaşmanın ve eşitsizliklerin, haset, küskünlük ve husumet şeklin­de kendini gösteren gerginlikleri de beslemekte olması gerekir. Ün­lü bir psikanalistin yazdığı gibi, «sadece mülkiyet bakımından de­ğil, aynı zamanda eğitim, dinlenme, sağlığını koruma ve yeniden kazanma olanakları bakımlarından mevcut olan büyük eşitsizlikler, potansiyel düşmanlıklarla dolu bir grup faktör teşkil eder.» Şüphe­siz, bütün husumetlerin kökünün kazınmasına hiçbir zaman imkân yoktur. Fakat bunlardan toplumsal nedenleri olanlar, sosyal eylem yoluyla hiç değilse azaltılabilir; bu da, kanımca, daha çok eşitliğin dayandığı birinci kanıtı meydana getirir.

III. Eşitlik ve Toplumsal Adalet:

İkinci kanıt, neyin «âdil» bir ayrıcalıklar ve m ükâfatlar dağılı­mı teşkil ettiği hakkındaki bir görüşe dayanır. Bu, aslmda ahlâkî b ir yargıdan ibaret olduğuna göre, doğrulanmaya da, yalanlanmaya da elverişli değildir; okuyucunun, ahlâkî yönelimlerine göre, bunu kabul, ya da reddetmesi gerekir. Ancak bana göre, mevcut eşitsiz­likler, dört bakımından sosyal adalete aykırı düşmektedir; bunun da, bir küskünlük yaratıp yaratmam aları sorunuyla hiçbir ilişkisi yoktur.

Bir defa, öyle sanıyorum ki, günümüzde liberal düşünceli insan­ların çoğu, her çocuğun, vatandaş olarak, sadece «yaşama, özgürlük ve mutluluğunu arama» hususunda değil, aynı zamanda doğuştaki

• Karen Horney, ¿Vew h'ayj in Psychoanalysis (Kezan Paul,, 1939), s. 175.

¡060

yeteneklerinin kendisine hak ettirdiği toplumsal mevkiye çıkma hu­susunda da doğal bir «hak»ka sahip olduğunu; b ir başka deyimle, servet, ilerleme ve şöhret bakımlarından eşit fırsatlara sahip ol­ması gerektiğini kabul edeceklerdir. Şüphesiz, bunun tam olarak gerçekleştirilmesi, ulaşılamıyacak b ir idealdir; çünkü yetenekli ana- babanın çocukları, belirgin bir çevresel üstünlükle işe başlamakta­dır. Fakat, sadece bu kayıtla her çocuk, eğer toplum öyle karar ve­recek olursa, hiç değilse en iyi eğitime ulaşma konusunda eşit şans sahibi kılınabilir.

İngiltere’de bu şans mevcut değildir; çünkü daha varlıklı sınıf­lar, kendi çocukları için, aynı derecede lâyık fakat ana-babaları ba­kımından daha talihsiz çocuklardan esirgenmiş bulunan bir özel okul eğitiminin kazandırdığı ezici toplumsal prestiji satın alabilmek­tedirler... Burada şu kadarım söyleyelim ki, en iyi özel okullar, sa­dece üstün bir eğitim vermekle kalmamakta, aynı zamanda doğru bir aksan, hal ve tavır ve karakter güvenirliliği gibi çok önemli başka üstünlükler de sağlamaktadır; bu üstünlük, mesleği ve dolayı­sıyla gelir, iktidar ve prestiji belirleyen başlıca etkenlerden biridir; bunların dağılımı ise, hemen tamamen ana-babanm serveti ve sınıf durumuyla bağıntı göstermekte, doğal yetenek veya başarıyla an­cak pek dolaylı şekilde ilgili bulunmaktadır. Kendim de bundan yararlanmış olmakla beraber, bu bana, eşit fırsat ilkesini açıkça çiğneyen, savunulması imkânsız bir adaletsizlik olarak görünüyor.

İkincisi, servet dağılımıyla ilgili olarak da benzer bir iddia ileri sürülebilir. Hayır işleme amaçlarıyla bilerek yapılan ödemeleri bir yana bırakacak olursak, hakkaniyete uygun bir dağılım, ilkin zengin­liğin belli bir hizmet veya görevin ifasına karşılık bir m ükâfat ol­masını, sonra da herkesin o görevi ifa etme ve dolayısıyle mükâfatı kazanma konusunda eşit şansa sahip bulunmasını gerektirir. Bu du­rumda en yüksek mükâfatlar, az bulunan ustalıklara veya hizmet­lere sahip olmaları dolayısıyle ulusal refah ve mutluluğa en fazla katkıda bulunabilen kimselere ait olacaktır; yeter ki, bu ustalıklara veya* hizmetlere sahip olma, sunî şekilde (yani doğuştan mevcut istidat farklarıyla açıklanamıyacak derecede büyük ölçüde) ayrıca­lıklı bir azınlığa hasredilmiş bulunmasın.

Yukarıda değinilen eğitsel neden dolayısıyle bu son koşul, ça­lışmadan doğan gelirler bakımından bile tam olarak gerçekleşme- mektedir. Mülkiyet gelirleri bakımından ise, hemen hiç gerçekleş- memektedir. Daha sonraki bir bölümde, toplam mülkiyet gelirleri­nin, ekonomik b ir hizmetin asgari arz bedeli olarak meşrulaştırılıp meşrulaştırılamıyacağı tartışılmaktadır. Fakat meşrulaştırılabileceği- ni ve böylece mülkiyet gelirlerinin toplam miktarı bakımından bi­

1061

rinci şartın gerçekleştiğini varsaysak bile, ikinci kritere göre bunun dağılımım savunmaya şüphesiz imkân yoktur; çünkü hiç kimse, bü­tün vatandaşların mülk iktisap etmek ve böylece kapital arzı hizmeti karşılığında hak ettikleri mükâfatı kazanmak bakımından eşit bir şansa sahip olduklarını iddia edemez.

Eğer bütün özel mülkiyet, bireyin kendi birikmiş tasarrufların!, kişisel çaba ve tutumluluğunun meyvalarını temsil etmesi anlamın­da «kazanılmış» olsaydı, böyle bir durum mevcut olabilirdi. Oysa, özel mülkiyetin büyük kısmı, miras yoluyla intikal etm iştir ve da­ğılımı, malikin bugünkü veya geçmişteki başarılarıyla değil, doğum rastlantısıyla ilgilidir. Şu halde, bunu kazanmak bakanından eşit fırsat yoktur. Ayrıca... özel mülkiyet, eşitlikten en uzak bir biçim­de dağılmıştır; öyle ki. kazanılmamış gelirler akımı, hemen tam a­men, zengin vatandaşlardan meydana gelen ufak bir sınıfın tekelin­dedir.

Eşitsizliğin bu yönü, şüphesiz adalete aykırıdır. Bu, ufak bir ta­lihli mirasçılar grubuna, sadece bir ek gelir kaynağı, kapital kazanç­ları ve kapitalden harcama olanakları biçiminde değil, aynı zaman­da risk altına girebilme güvenlik ve özgürlüğü biçiminde kendini gösteren muazzam bir üstünlük sağlamakta ve bu üstünlüğü, nüfu­sun geri kalan kısmından esirgemektedir; sözü geçen grup, bu üs­tünlükten, hiçbir kişise] liyakat ve onun karşılığında hiçbir yüküm şartı olmaksızın yararlanmaktadır. Özel kapital, mümkün kıldığı daha iyi eğitim ve kazandırdığı ince toplumsal üstünlük dolayısıy­la, sadece liyakate göre elde edilebilecek olandan daha yüksek bir işe ve çalışma gelirine de imkân vermekte ve böylece adaletsizlik kendi kendini beslemektedir.

Üçüncüsü, eşitsizlik ne kadar büyük olursa, iktidar toplanması da o kadar fazla olur. Sosyalistler gibi liberaller de, bir kişinin veya küçük bir grubun, öteki bireylerin yaşam ve servetleri üzerinde hâ­kim ve sorumsuz bir iktidar sahibi olmasını daima kötü gözle gör­müşlerdir. Ahlâken hiç kimsenin, böyle dizginsiz bir iktidar hakkına sahip olmadığı açıktır. Böyle bir iktidarı kötüye kullanma eğilimi büyüktür; her halde, yetişkin insanları tek bir üstün kaprislerine ve keyfine büsbütün tâbi kılmak, hoşa gitmeyecek ve aşağılatıcı bir şeydir. Oysa; bu gibi anti-demokratik iktidar farkları, kolayca büyük toplumsal eşitsizliklerden doğabilir (gerçi başka sebeplerden doğma-, sı da mümkündür). Bu farklar, birçok köy evine, hattâ bütün köy­lere sahip olan ve belki de yöıenin tek iş ve yardım kaynağını teş­kil eden büyük toprak sahiplerinin durumunda olduğu gibi, büyük servet toplanmalarından doğabilir. Fakat bugün otoriter iktidar, paraca zenginlikten veya özel mülkiyetten çok. bürokratik bir hiye­

1062

rarşideki mevkiden doğmaktadır. Özellikle, kamusal ve özel sana\ : teşebbüslerindeki en yüksek yöneticiler, savaş öncesiyle kıyaslandı­ğında azalmış bile olsa hâlâ aşırı görünen ölçüde bir «uzak» iktidar, bunların astları olan yöneticiler de gene aynı ölçüde bir «yüz yüze» iktidar sahibidirler. Kanımca, bu iktidar daha da azaltıldığı ve işçi­nin üretim alanındaki iktidarı da buna karşılık arttırıldığı takdirde toplumsal adalet geliştirilmiş olacaktır.

Dördüncüsü, çalışmadan doğan m ükâfatlar sorunudur. Hiçbir Sosyalist (Shaw müstesna; o da hayatının sonraki dönemlerinde de­ğil) burada belli ölçüde bir eşitsizliğin gerekli oluşuna itiraz etmiş değildir; çünkü hem üstün istidat, bir yetenek rantını gerektirmek­tedir, hem de aksi halde belli çeşit işler veya riskler yahut da ağır sorumluluklar yüklenilmeyecektir. Dolayısıyla, sanatçıya, maden iş­çisine, yenilik yaratıcı müteşebbise, yüksek iş yöneticisine farklı derecede yüksek m ükâfatlar ödenmesi gerekir. Fakat bu düşüncele­rin, bugünkü iş mükâfatları sistemini gerek prensipte (yani tepe ile taban arasındaki genel yayılış bakımından) gerek uygulamada (ya­ni daha yüksek ve daha düşük gelirleri, bunlara lâyık olan kişilerin almakta olup olmadıkları bakımından) meşrulaştırdığı pek belli de­ğildir.

Uygulamada, meşrulaştırmadığına şüphe yoktur. Yüksek kaza­nılmış gelir dilimlerindekilerin bile belli bir bölümü, buralara salt liyakatleriyle değil, oldukça kolay yollardan çıkmışlardır. Günümüz­de bu, büyük özel endüstri bakımından ve tabiatıyle kamu hizmet­leri bakımından genellikle doğru değildir. Fakat akraba kayırma­nın hiç de ortadan kalkmış sayılamayacağı küçük özel endüstri ba­kımından bir dereceye kadar doğrudur. Bu süregeldiği müddetçe, iş mükâfatları sistemini, en yüksek mükâfatlardan bazılarının elde edilmesinde eşit fırsat tanımaması bakımından, adaletsiz olarak tas­vir etmek yerinde olur.

Fakat gerçeğin böyle olmadığını ve farklı gelir sahiplerinin düzen­li bir şekilde seçildiklerini varsaysak bile, bugünkü genel gelir ya­yılışı gene de meşrulaşmış olacak mıdır? Aslında bazı farkların, eko­nomik verim açısından çok dar olduklarında şüphe yoktur. Fakat bunlar, genellikle, «yatay» diye adlandırılabilecek olanlar, yani bel­li bir meslek veya geniş bir gelir grubu içindeki farklardır. Böylece, öteki ücretlilere karşı maden işçileri için, vasıfsız işçilere karşı us­ta işçiler için, gözetim görevi olmayan işçilere karşı işçi başlan için, lisansiye öğretmenlere karşı lisans-üstü eğitim görmüş öğretmenler için, daha verimsiz iş adamlarına karşı daha verimli iş adamları için, vb. daha büyük ücret farklarına ihtiyaç ¿(uymakta olabiliriz.

Dikey yayılış bakımından ise, daha çok bilinemezci (agnostik)

1063

duygular içerisindeyim. Burada iki belirsizlik vardır. Birincisi, ye­tenek rantı olarak ne kadara izin verilmelidir?.. Bu. yeteneği çek­mek için toplumun ödeme ihtiyacında olduğu para rantını değil, bi­reyin (şu veya hu bakımdan) toplum için taşıdığı «değer»i ifade eden, ekonomi-dışı, normatif b ir kavram olarak ele alınabilir. Fakat bu, tek kriter olarak kabul edilecek olursa (ki, şüphesiz hiçbir za­man böyle kabul edilmiş değildir; çünkü uygulamada, ancak halkın talep ettiği yetenekler —şair veya filozofların değil, motör kralları ve film yıldızlarının yetenekleri— yüksek ran tlar elde etmişlerdir) daha çok eşitlik değil, herkeste öfke dolu (ve haklı) bir küskünlük yaratacak ölçüde bir eşitsizlik elde edeceğimiz muhakkaktır. Çünkü insan yeteneklerinin ve yaratıcılığının dağılım şekli, modern toplum- larda maddi mükâfatların bilinen bütün dağılım şekillerinden çok daha yaygındır; bir Stevenson’un, bir Faraday’m, bir Ford’un. bir Rutherford’un, ya da bir Fleming’in, toplum bakımından, gelecek­teki yaşama standartlarına veya hastalığın ortadan kalkmasına yap­tıkları katkılarla ölçülen «değer»leri, geri kalanlarımızın «değer»in den sadece yirmi kere değil, yüzlerce veya binlerce kere fazladır.

Fakat bu belirsiz anlamdaki «değer»i, uygun bir kriter olarak kabul etmediğimiz takdirde (bunun biyolojik bakımdan nakledildi­ğini varsayarsak, kalıtımlı nitelikler için insanları bu kadar muaz­zam ölçüde mükâfatlandırmanın veya cezalandırmanın haksız ve isabetsiz göründüğü gerekçesiyle) elimizde ekonomik bir kavram olarak yetenek rantından, yani istisnaî yeteneğin uygulamada top­lumdan sağlayabileceği ek m ükâfattan başka birşey kalmaz.

Şüphesiz, bunun ne kadar büyiik olması gerektiğini genel terim ­lerle belirtmeye imkân yoktur. Eşitliğe inanıyorsak, sadece şu ka­darını söyleyebiliriz ki, eşitliğin uğrayacağı muhtemel kaybı, yete­neği işletmenin muhtemel kazancı ile tartıya vurmak gerekir. Kayıp ve kazanç dengesi, farklı yetenek derecelerinin arz fiyatlarına bağlı olacaktır; bu da, hâlâ hakkında pek az şey bildiğimiz özendiriciler sorununu tümüyle ortaya çıkarmaktadır. Eşitliğin, yetenek arzı (ay­nı zamanda çaba arzı, risk alma, vb.) ve dolavısıyle ekonomik bü­yüme üzerinde gerçekten ciddî bir olumsuz tepki yaratmaya başla­dığı bir tehlike noktasının var olması gerektiği besbellidir. Bu nok­tanın tam yerini kimse bilmemektedir. Ben henüz buraya ulaşmış olduğumuza inanmıyorum... Vergi-sonrası gelirlerdeki bugünkü 20:1 dağılımının, özendiricilik bakımından gerçekten zorunlu olduğuna kani değilim. Dolayısıyle, safî gelirlerden çok, saf olmayan gelirler üzerinde durmak, marjinal kazançlarda daha fazla vergiden kaçın­mak ve daima en düşük gelirlerdeki bir artışı en yüksek gelirlere karşı girişilecek bir saldırıya tercih etmek suretiyle, yavaş yavaş

i 064

ilerlememiz ve yeni bir ileri adımdan önce durarak, ekonomik dav­ranışımız üzerindeki yansıları (eğer varsa) incelememiz gerektiği düşüncesindeyim.

Ancak çalışma kazançlarının yeniden düzenlenmesini, bir İşçi Hükümeti için özellikle âcil bir ödev olarak görmüyorum; çünkü kıs­men bunlar, yukarıda tartışılan öteki üç adaletsizliğe oranla belir­gin şekilde daha hafif bir «adaletsizlik» teşkil etmektedir; kısmen de bu konuyla ilgili bir karar, gelirlerin veya servetin tümüne iliş­kin bir karar değildir. Vergi-soıırası gelirlerin aşağı yukarı % 40’ı, ça­lışmadan değil, mülkiyetten gelmekte ve toplam gelir ne kadar yük­sekse, mülkiyetten gelen gelirlerin bundaki oranı da o kadar yüksel­mektedir. Şu halde mülkiyeti yeniden dağıtacak tedbirler, servet eşitsizliklerini büyük ölçüde azaltacaktır; ayrıca bu tedbirler, halen büyük kahtılmış servetlere sahip olmaktan doğan farklı toplumsal ve eğitsel üstünlükleri azaltmak suretiyle, çalışma gelirleri ölümlü­sünü de dolaylı olarak değiştirecektir.

Ne olursa olsun, çalışma mükâfatlarındaki eşitsizlik, çoğu zaman, dolaysız para ödemelerinin dağılımından çok. genellikle bunları izle­yen bazı ayrıcalık ve üstünlüklerin dağılımında kendini gösterir. En­düstri. özeııdiricilik nedeniyle meşrulaştırılabilecek ölçüyü çok aşan paradışı farklılaştırmalarla delik deşiktir; örneğin tatiller, hastalık izni, çalışma saatleri, ve çoğu zaman emeklilik konularında.

Bu daha geniş ölçüdeki bir eşitsizliğin, yani zengin insanların ya iş şartları dolayısıyle ya da vergi muaflıkları sayesinde büyük ailelere bakmanın, hastalığın ve yaşlılığın doğurduğu mali sorunlara, esas iti­bariyle sosyal hizmetlere dayanan fakir kişilere nispetle daha kolay ça­re bulabilmeleri olgusunun tek bir yönünden ibarettir. Dolayısıyle, bütün nüfusun sihhatli, genç ve bekâr erkek ve kadınlardan meyda­na geldiğini varsayarak, dolaysız para ödemelerinin bugünkü dikey dağılımım savunmak mümkün olsaydı bile, toplam kaynakların ihtiyaç zamanlarındaki dağılımını savunmak aileler arasındaki büyük ihti­yaç farklarının ışığı altında, çok daha zordur. Bu kaynakların yaşlı­lar, hastalar ve büyük ailelerin sahipleri arasındaki dağılımı bakımın­dan mevcut dikey eşitsizliğin, açık bir sosyal adaletsizlik teşkil etti­ğine inanıyorum.

IV. Eşitlik ve Toplumsal İsraf;

Aışırı toplumsal eşitsizliğe karşı üçüncü itiraz, bunun israflı ve ve­rimsiz olduğudur. Eğer sınıfı tayin eden etkenler, İngiltere’de olduğu gibi... derin yarıklar meydana getiriyor ve serbest toplumsal hareket alanım kayıtlıyorsa, bundan iki istenmeyen sonuç doğar.

i% 5

Birincisi, sınıflar arasındaki toplumsal ilişkiler, gerek «tavırlar» ve davranış bakımından mevcut dış farklar, gerekse sübjektif sınıf bi­linci yüzünden, hissedilir derecede engellenmektedir. Örneğin Ame­rikan toplunıuııun en çekici yönlerinden biri, olağanüstü toplumsal özgürlük, gevşek ve formalitesiz bir atmosfer, temasların daha kolay oluşu, eşitliğin doğal olarak varsayılması, aşırı saygının hiç mevcut olmayışı, züppeliğin ve İngiltere’deki toplumsal davranışların içine işlemiş bulunan o zayıf, gözle görülmez, fakat gene de varlığım sür- düregelen sınıf duygusunun hemen hemen yok oluşudur. Bütün ln- gilizleriu birdenbire birbirlerini «ahbap» diye çağırmaya başlamala­rını veya herkesçe bilinen vekarlı ve m ağrur uluşal tutumlarını büsbütün terketmelerini istiyor değilim; fakat bugünkünden daha serbestçe ve daha az çekingenlikle biribirlerine karıssalardı, toplum­sal sistemimiz de genellikle daha az parçalanmış ve bölünmüş olsay­dı, iyi olurdu. Fakat bu, şüphesiz, bir kişisel zevk ve yaradılış me­selesidir ve muhtemelen daha çekingen ve içine kapanık karakter­deki Ingilizler, daha kaynaşmış, eşitlikçi ve formalitesiz bir toplum­sal yaşam biçimi fikrinden hoşlanmayacaklardır.

Bununla birlikte İngiliz sınıf sistemi, önderlerini kötü seçmesi bakımından, açık bir toplumsal israfa da yol açmaktadır. Eğer, ta- bakalaşınış bir toplumda olması gerektiği gibi, toplumsal hareket­lilik düşükse ve insanlar, aşağı ve orta basamaklardan kolay kolay tepeye çıkamıyorlarsa, o zaman yönetici elit, kalıtsal ve kendi ken­dini sürdürücü bir nitelik alır: kalıtsal veya ailevî üstünlüklere ne ölçüde yer tanırsak tanıyalım, bunun bir yetenek israfını içermekte olması gerekir.

Gerçi yükselme fırsatları, eskisinden çok daha boldur; gerçek­ten seçkin bir işçi çocuğu, günümüzde, bir çaba göstermek şartıyla tepeye erişebilir. Fakat en basit verim gerekçeleriyle bile, bu yeter­li değildir. İleri derecede karmaşık ve profesyonel nitelikteki endüst­ri toplumumuzda önderlik sorunu, parlak dehalardan meydana ge­len ufacık bir azınlık bulmaktan ibaret değildir; çünkü sorumlu yük­sek mevkilerin sayısı, bunları doldurabilecek dâhilerden çok daha fazladır... Zeki işçi çocukları, hâlâ özel liselere girememekte, daha az zeki fakat gene de işe yarayabilecek olanların ortaokullara gire­bilmeleri de hayli şüpheli bulunmaktadır; burada, doğal yetenekle eğitim tipi arasında sıkı bir bağlantı olmadığına şüphe yoktur. Üs­telik... miras yoluyla geçen mülkiyet, akrabaları ve smıfdaşları ka­yırma. en yüksek mevkiler için sırt' liyakate dayanan hakkaniyetli ve etkin bir yarışmaya engel olmaktadır.

Bundan şu sonuç çıkıyor ki. hâlâ halkımızın arasından en iyi­leri bulup çıkaramıyoruz ya da nadir insan yeteneği kaynaklarını en

i 066

iyi şekilde kullanamıyoruz. Bu, açık bir toplumsal israftır ve doğ­rudan doğruya, aile bağlarına prim vermek ve dikey hareketliliğe engeller koymak suretiyle gerçek bir fırsat eşitliğini önleyen taba kalaşmış bir toplumsal sistemin sonucudur.

V. Ne kadar Eşitlik?

Eşitlik yönünde ne kadaı ileri gitmek istiyoruz? Bunu, kesin bir cevap verilmesi mümkün olmayan veya böyle biı- cevaba teşebbüs edilmemesi gereken, mantıksız yahut yersiz bir soru olarak görüyo- ı um. Benim inancıma göre, bu bölümde belirtilmiş olan nedenler­den dolayı, şimdikinden daha fazla eşitliğe ihtiyacımız vardır. Do- layısıyle, ilerlemenin yönünü tasvir etmemiz, hattâ hemen önümüz­deki görünümü gözöııüne getirmemiz mümkündür; fakat nihaî he­def. tam bir'bilinmezlik içerisinde saklı kalmaktadır.

İdeal bir toplumun varolabileceği, bunun plânlarının çizilebile- ceği ve belli bazı reformlar gerçekleştirilir gerçekleştirilmez böyle bir toplumun kapıdan içeri girivereceği yollu bayağı safsataya ken elimizi kaptırmadığımız takdirde de, bunun böyle olması gerekir. Günün birinde uyanıp da «sosyalizm» adı verilen şeyin gelmiş oldu­ğunu anlayacağımız tarzındaki apokaliptik görüş, kapitalizmin çö­küşüne ilişkin devrimci teorilerden doğmuştu. Fakat Batı toplumla- rında değişim, tedrici ve evrimseldir: bunu her zaman önceden gör­mek, hattâ siyasai kontrol altında tutm ak mümkün değildir. Dola­yısıyla, biçimi bugünden farkedilebilecek ve gelecekte belli bir ta­rihte ulaşılacak bir ideal toplum terimleriyle düşünmek, boş ve teh­likelidir. İngiltere gibi ülkeler, oluşmuş bir toplumsal sistemden ötekine atlayıvermezler; aksine bunlar sürekli bir gecis içerisinde­dirler... J

Böylece lıedef hakkında ancak pek genel ifadeler kullanabiliriz. Açıkça kaniyim ki, eğitim sistemimizde, mülkiyetin dağılımında, kaynakların ihtiyaç dönemlerindeki dağılımında, toplumsal tavırlar­da ve yaşam a' tarzında ve endüstri-içi iktidarın konumunda büyük eşitlikçi değişimlere ihtiyaç duyuyoruz; çalışma gelirlerinde de bel­ki bir miktar, fakat şüphesiz daha küçük ölçüde bir değişikliğe ih­tiyacımız olabilir. Zanmmca, birlikte ele alındıkları takdirde bu de­ğişiklikler, hatırı sayılır bir toplumsal devrim teşkil edeceklerdir.

Öte yandan, arzulanan eşitlik derecesinin kesin bir sınırı oldu­ğuna da eminim. Tam bir gelir eşitliği istiyor değiliz; çünkü ek so­rumluluk ve olağanüstü yetenek, farklı bir mükâfatı gerektirir ve haklı kılar... Fakat renksiz bir aşırı uca varmadan önce, bu yolun neresinde duımuk isteyeceğimiz konusunda hiçbir fikir sahibi deği­

l i

lım. Yukarıda değindiğimiz değişiklikleri gerçekleştirdiğimiz zaman, toplumumuz çok farklı bir görünüm alacaktır; o zaman bütün so­runun benimkinden daha genç b ir kuşak tarafından yeni baştan or­taya konulması ve yeni baştan düşünülmesi gerekecektir.

Çeviren : Ergun ÖZBUDUN

¡068

B 1 B L İ Y O G R A F Y A

Crosland'ın Başlıca Yapı ilan

» T h e T r a n s i t io n f r o m C a p i ta l i s m » , (d e r . ) R .H .S . C r o s s m a n , N ew Fabian Essays(N e w Y o r k : P r a e g e r . 1 9 5 2 ), s . 3 3 -6 8 .

Britain's E conom ic Problem ( L o n d o n : J o n a th a n C a p e . 1 9 5 3 )

The Future of Socialism (L o n d o n : J o n a th a n C a p e . 1 9 5 6 ).The C onservative E nem y : A P r o g r a m m e o f R a d ic a l R e f o r m f o r th e 1 9 6 0 s (N e w

Y o r k : S c h o c k e n B k s ., 19 6 2 ).Socialism N ow anil O ther Essays (London. 1974).

Crosland Üstüne Kaynaklar

S. H.. B ee r , M oiiern British Politics (L o n d o n .1 9 6 5 ) .

J . B lo n d e l . Voters, Parlies and Leaders ( L o n d o n . 19 6 3 ).

C. F . B ra n d , The British Labour Party (S ta n f o r d , 19 6 5 ).

R . H . S. C r o s s m a n , Planning fo r Freedou ( L o n d o n . 1 9 6 4 ).W . G u t t s m a n . The British P olitical Elite (L o n d o n . 1 9 6 5 ).

( d e r . ) S . H e n ig v e J P in d e r . European Political Parlies (L o n d o n . 1 9 6 9 ). P .E .P . Y a y .,

L a b o u r P a r ty . The Future Labour O ffers You ( L o n d o n , 19 5 8 ).

R . T . M c K e n z ie , British Political Parties ( L o n d o n , 19642).

R . M i l ib a n d , Parliam entary Socialism (L o n d o n , 1 9 6 1 ).S o c ia l is t U n io n . Twentieth Century Socialism ( L o n d o n . 1956>.

C H E G U E V A R A(1928 - 1967)

E R N E S T O “ C H E " G U E V A R A

t Çağımızın en ünlü devrimcilerinden olan Gueva.ra, (de la Serna) 14 Ha­ziran 1928 de Arjantin’in Roşario şehrinde doğmuş, 9 Ekim 1967’de Boliv­ya'da Higveras yakınlarında kurşuna dizilmiştir. Che, çeşitli işlere girip çık­mış ve bir ara inşaat müteahhitliği yapmış bir babanın beş çocuğundan en büyüğüdür. Che'nin ailesi Katolik asıllı olmakla birlikte pek dindar değil­di. (Babasının İsa’ya saygılı olmakla birlikte, Kilise için, «Yahudi’ler tarafın­dan icat edilen ve İtalyanlar tarafından işletilen dünyanın en büyük şirke­ti» dediği söyleniyor.) Küçük yaştan itibaren astımlı olan Che, babasının ihtimamı va kendi irade gücüyle bu zayıflığının üstesinden gelmeyi başar­mış, amatör olarak koşu yarışlarına bile katılmıştır. Erkenden toplumsal ve siyasa.! konularla ilgilenmiş, milliyetçi olmuştur. Tıp öğrenimine devam ederken, bütün Arjantin’i ve komşu Lâtin Amerika ülkelerini gezmiştir. 1953 te doktor çıktıktan sonr,a, iktidardaki Peron rejimine muhalefetinden ötürü yurt dışına gitmiş ve Bolivya'da. Kosta Rika’da, Ekvator'da, Pana­ma'da. Peru’da, Guatemala’da solcu hareketlere girmiş, Marxizmi iyice öğrenmiştir. 1955'te Meksika'da Hilda Gaeda adlı Perulu bir kızla evlenen Che, burada. Fidel ve Raul Castro kardeşlerle tanışmış ve Kübalı devrim­cilerle birlikte çalışmaya başlamıştır. Guevara'nın herkese c h e (Arjantin argosunda «ahbap») demesinden ötürü, Kübalı arkadaşları ona bu adı takmışlardır. 1956 da Fidel Castro ile birlikte «Grandma» yelkenlisiyle Kü­ba ya çıkan Che. 1959'da, diktatör Batista'nın adladan atılmasına varan Sierra Maestra hareketinde büyük rol oynamıştır. Gerilla savaşın- dıa birçok kereler yiğitlik göstermiş, c o m a n d a n te 'liğe (Küba devrim ordu­sunun binbaşılığa denk olan en yüksek rütbesi) yükselmiştir. 1958 Aralık ayında komutası altındaki birliklerle Las Villas'ı ele geçirmiş, Santa Clar- ra da Batista nın Ordusunu yenmiş ve Havana’ya girmiştir. Zaferden son­ra Küba vatandaşlığına alınan Che. yeni Küba rejiminde ileri gelen bir devlet adamı olmuştur. Bu arada, ikinci kez, Aleida March adında bir kızla evlenmiştir. Che. önce Küba’nın dış ilişkileriyle ilgilenmiş, çeşitli Afrika, Asya ve Avrupa ülkelerini ziyaret etmiştir. Daha sonra, toprak reformu­nu, dış ticaret ilişkilerini düzenlemiş, Küba'da «sosyalist insansın yetişti­rilmesi ve sosyalist ekonominin kurulması sorunlarına eğilmiş Merkez Ban­kasının başına geçmiş, 1961 Şubatında da Endüstri Bakanı olmuştur. Ame­rikalıların Domuz Körfezi istilâ girişimleri sırasında, yeniden milis kuv­vetlerinin eğitimiyle uğraşmış, gerilisi hakkında yazılar yazmıştır 1965 Eki­minde Castro. Che'nin Nisan ayı başında bakanlığından istifa ederek öteki Latin Amerika ülkelerinde devrimci eylemler yapmak üzere Küba'dan ay­rı dıgını açıklamıştır. İki yıl sessizlikten sonra, Lâtin Amerika’daki bir Ge­rilla üssünden Uç Kıt'a Halkları Dayanışma Örgütü'ne gönderdiği, aşağıda

1073

çevirisi sunulan mesaj, Che’nin son yazısıdır. Bundan bir k,ac ay sonra, onun Bolivya’da bulunduğu anlaşılmış ve sağcı ordu birlikleri tarafından Doğu And dağlarında tutularak öldürülmüştür.

Bütün dünya gençleri arasında Che’nin adı etrafında !yaratılan roman­tik hava, yalnızca onun fizik özelliklerinden ileri gelmemektedir; bunda, kendisine özgü siyasal düşünüşünün de büyük payı vardır. Che, kuşkusuz bir komünist devrimcidir, fakat ortodoks bir Marxist-Leninist değildir. Ör­neğin, ona göre, Parti gerillacıdan sonra gelir, çünkü kapitalist sömürüyü yıkmlak için köylüyü ancak gerillacı ayaklandırabilir, Moskova-Peking çatışmasında Sovyet önderlerine karşı eleştirici bir tutum takınan Che, Cinlilere daha yakın olmakla birlikte, büsbütün Mao çizgisini de izleme­miştir. Aşağıdaki yazısında, bütün özgür insanlara, bütün sömürülen kimselere, heryerde adaleti seven ve baskıdan nefret eden herkese, tek gerçek emperyalist güc olan A.B.D.'ne karşı silâha sarılmaları için çağrı­nda bulunmaktadır.

AFRİKA, ASYA VE LATİN AMERİKA HALKLARI DAYANIŞMA KONFERANSI’NA MESAJ: «İKİ,

ÜÇ... VE DAHA NİCE VİETNAM’LAR YARATIN.»’

(«Şimdi fırınların vakti ve sadece alevleri görmek gerek.»—José Marti—)

Dünyanın kasılıp kavrulması son bulalı yirm ibir yıl geçmiş. He­men her dilde yapılmış olan sayısız yayınlar, Japonya’nın yenilgisin­de sembolleşen bu olayı kutluyor. Bugün, dünya ayrı kamplara bö­lünmüş durumdayken, bu kampların çoğu kesimlerinde ortalığı bir iyimserlik dalgası bayağı hâkim.

* «Tricontinental’e M esajsın İspanyolca ash, Havana'da Prensa Latina haber ajansı tarafından 16 Nisan 1967’de açıklanmıştır; sonradan Afrika, A sya ve Latin Amerika Halkları Dayanışm a Örgütü’nün Yürütme Sekreterliğince İngilizce bir ri­sale halinde yayımlanmış ve bu metin (ed.) John Gerassi, V encerem os! The Speeches and W ritings of Cite Guevara (London: Panther M odem Society. 1969) adlı derle­m ede yeniden basılmıştır (Bl. 35, s. 569-84). Bu mektubun ayrıca (ed.) George. Lavan, C he Guevara Speaks (New York: Merit, 1967) adlı derlemede de «Vietnam and the W orld Struggle for Freedom» başlığı altında farklı bir İngilizce çevirisi var­dır, s. 144-59).

Bu yazı Türkçeye aktarılırken, her iki İngilizce çeviriden de yararlanılmıştır.

1074

Hasım güçlerin olmadık derecede sık sık cebelleştiği, bir yandan da çelin çarpışmaların*ve umulmadık değişikliklerin hüküm sür­düğü günümüzde, bir dünya savaşı patlamadan geçen yirmibir yıl­lık süre göze pek uzunmuş gibi görünebilir. Bununla birlikte, bu barışın (insanların yoksulluğu gibi, alçalışı gibi, insanlığın pek bü­yük" bir kesiminin gitgide daha çok sömürülmesi gibi) topumu­zun karşı çıkmaktan dem vurduğumuz uygulamadaki sonuçlarını incelemeye girişmeden önce, şunu bir sormak gerekir; acaba bu ba­rış gerçek bir barış mı?

Bu satırların amacı, Japonya’nın tesliminden bu yana olagelen yerel nitelikteki çeşitli anlaşmazlıkların ayrıntılarına inmek değil. Sözde barış yılları denen bu yıllarda patlak vermiş olan ve git­gide de artan bir yığın ıç mücadeleleri burada yeni baştan tek tek saymak da istemiyoruz. Ama, yersiz bir iyimserliğe karşı, Kore ve Vietnam savaşlarını sırf örnek diye göstermek yeter.

Kore’de, yıllarca süren vahşiyane bir savaşmadan sonra, bu ülkenin kuzey kesimi, çağımızın savaş belgelerinde Taslanabilecek en korkunç viranelik haline gelmişti: bombalarla delik deşik olmuş, ne fabrikası, ne okulu, ne hastanesi, ne de on milyon kişinin başım sokacağı bir dam-altı kalmıştı, bu ülkenin.

Düzinelerle devletin, saygınlığını yitirmiş bir Birleşmiş Millet­ler bayrağı ve A.B.D.’nin askerî önderliği altında katıldığı bu sa­vaşta, çok sayıda Amerikan askerinin yamsıra, silâh altına alman Güney Kore ahalisinden de barut hakkı olarak yararlandılar. Karşı cephede ise, Sovyet askeri gücünden sağlanan ikmal maddeleri ve teknik yardımla donanmış olan Kore ordusu ve halkı ile Çin Halk Cumhuriyetinin gönüllüleri vardı. Bu savaşta A.B.D. termonükleer silâhlar dışında, her türlü yakıp yıkıcı silâhı, hatta bu arada bir m iktar bakteriolojik ve kimyasal savaş araçlarını da kullanıp dene­di.

Vietnam’a gelince, bu ülkenin yurtsever güçleri sırasıyla dünya­nın üç emperyalist kuvveti karşısında hemen hemen aralıksız savaş­mışlardır. Bu emperyalistlerden biri, Hiroşima ve Nagasaki’nin bom­balanmasıyla kudreti de yerle bir olan Japonya; İkincisi, yenik Ja- ponya’djan Çin Hindi’ndeki sömürgelerini geri alan ve başı sıkıntıda iken verdiği sözlere sonradan boşveren Fransa; sonuncusu da Viet­nam ’daki mücadelenin son aşamasında, A.B.D. olmuştur.

Öteki kıtalarda böyleşine cebelleşmelere oldukça az raslanıyor. Bizim Amerika kıtamızda da, Küba devrimi «marş marş» borusunu çalıp da bu bölgenin önemini dünyaya duyurana kadar uzun süre sadece ufak çapta özgürlük mücadeleleri ve askerî darbeler olagel­miştir. İşte o zaman, bu işaret emperyalistlerin gazabını üzerine çek­

10 75

miş. Küba kendini, önce Playa Giron kıyılarında, sonra bir de Fü­zeler Bunalımı çıktığı zaman korumak zorunda kalmıştı.

Bu son olayda, A.B.D. ile Sovyetler’in Küba sorunu üzerinde ak­la hayale sığmayacak bir savaşa sürüklenmelerine ramak kalmıştı.

Ama bugün bütün çelişkilerin odak noktası, Çin Hindi yarım­adası ile ona komşu olan bölgelerdedir. Laos ve Vietnam’ı altüst eden iç savaş Amerikan emperyalizminin bütün cüssesiyle bu bölgeye girmesi ve burayı ha patladı ha patlayacak bir bomba haline getir­mesiyle sonuçlanmıştır.

Vietnam’da emperyalizmle çatışma son derece keskin biçim­ler almıştır. Burada bizim niyetimiz, bu savaşın tarihçesine girmek değil, yalnızca bazı önemli noktalarına işaret etmekti-r.

1954’de, Dien Bien Phu’daki kahredici yenilgiden sonra Cenevre’ de bir anlaşma imzalandı. Buna göre, iilke iki ayrı bölgeye bölüne­cek ve onsekiz aylık bir süre içinde seçimler yapılarak, bunun so­nucunda Vietnam’ı kimin yöneteceği ve bu iki bölgenin yeniden na­sıl birleştirileceği belli olacaktı.

Amerikalılar bu andlaşmaj^a imza koymadıkları gibi, Fransızla­rın kuklası olan imparator Bao-Dai’nin yerine, kendi çıkarlarına on­dan daha iyi hizmet edecek birini koymak için tertiplere giriştiler. Bu adam Ngo-Dinh-Diem oldu. Onun hayatının nasıl trajik b ir şe­kilde, emperyalizm tarafından son damlasına kadar suyu sıkıldıktan sonra fırlatılıp atılan bir liman gibi bittiğini ise hepimiz biliyoruz.

Andlaşmanm imzalanışından sonraki aylarda halk cephesi kuv­vetleri arasında bir iyimserlik hüküm sürüyordu. Ülkenin güne­yinde, Fransızlara karşı direniş mücadelesi sırasında kurulmuş bulu­nan bütün tabyalar silâhlarını bırakarak, Cenevre andlaşmaları- nm yürürlüğe konmasını beklediler. Ama bu yurtseverler çabu cak farkına vardılar ki, A.B.D., seçim sandığından kendi istediği sonucu çıkartacağına emin olmadıkça, orada seçim filân yapılmaya­caktı. Oysa, bildiği bütün üçkâğıtçılıklara başvursa da, A.B.D.’nin orada sandıktan istediğini çıkartması kabil değildi.

Böylece, ülkenin güneyinde savaş yeniden başladı ve bugüne kadar şiddetlendikçe şiddetlendi. Bugün oradaki işgalci Amerikan ordusu yarım milyona ulaşmış bulunuyor. Kukla hükümetin asker­lerinin sayısı ise gitgide azalmaktadır ve daha da önemlisi, bunlar savaşma güçlerini yitirmiş haldeler. İki yıl kadar oluyor ki, Ame­rikalılar sistemli olarak Demokratik Vietnam Cumhuriyeti’ni bom­balamaya başladılar. Ve böylelikle, güneydeki savaş gücünün üste­sinden gelmeye, karşılarındaki insanları silâh zoruyla istedikleri türden bir barış görüşmesine oturtmaya kalkıştılar. İlk başta bom­bardımanlar tek tük yapılıyor ve bunlara Kuzey’den gelen tahrik­

t07<>

lere karşılık yapılan birer mukabele süsü verilmeye çalışılıyordu. Sonra, bunlar daha düzenli bir hal almaya ve gitgide şiddetlendiril- meye başlandı ve nihayet, ülkenin kuzeyinde nerede b ir uygarlık belirtisi varsa, A.B.D. hava kuvvetlerinin, bir gün bile durup din- lenmeksizin bunların tümünü yakıp yıkmasını hedef alan topyekûn bir hücumu haline geldi. İnsanlık için kara bir sayfa olan «fırman- ma»nın bir perdesiydi bu.

Vietnam uçaksavar topçusunun gözüpek savunmasına, 1700’den fazla düşman uçağını alaşağı etmesine ve sosyalist ülkelerin yaptı­ğı savaş ikmal maddeleri yardımına rağmen, Yanki’ler âlemi, yap­tığı maddî hesaplar açısından gözettiği amacı geniş ölçüde gerçek­leştirmiş sayılabilir.

Ama asıl acıklı olan gerçek şudur: bütün bir unutulmuş halklar dünyasının yüreğinde beslediği emelleri, um utlan temsil eden bir millet, yani Vietnam, trajik bir şekilde yalnız kalmıştır. Bu millet. Amerikan teknolojisinin gözü dönmüş saldırılarına katlanacak, gü­neyde buna hemen hiç karşılık veremeyecek, sadece kuzeyde bunlara bir m iktar göğüs gerebilecek, fakat daima yalnız kalacak.

Bugün ilericiler dünyasının Vietnam halkı için birleşmiş oluşu, Roma arenasındaki gladyatörlere alkış tutan pleblerin acıklı hâlini akla getiriyor. Sorun, saldırıya uğramış olanın için için başarısını dilemek değil, bu kurbanın kaderini paylaşabilmek, ölse de kalsa da onunla birlik olmaktır. Vietnam halkının bu yapayalnızlığını, bunun bütün insanlık için ne demek olduğunu düşündükçe içimizi keder kaplıyor.

Amerikan emperyalizmi giriştiği saldırganlıktan suçludur. İşle­diği suçlar pek büyüktür ve bunlar bütün dünyayı kaplamıştır. Bütün bunları biliyoruz baylar. Ama, günü gelip de, Vietnam’ı sos­yalist dünyanın çiğnenmez bir parçası saymak gerekti mi, yan çi­zenler de suçludur. Evet, dünya çapında bir savaşı göze alama­dıkları için yan çizen, ama Amerikan emperyalizminin de böylesi bir karar almasını sağlayanlar. Sosyalist dünyanın en büyük iki kuvve­tinin temsilcileri arasında uzunca bir zamandır süregelen karşılıklı çamur atma savaşını sürdürenler de suçludur bu işte.

Vicdanımıza soralım: Vietnam yalnız başına bırakılmış mıdır, bırakılmamış mıdır? İki hasım kuvvet arasında tehlikeli bir. den­gelemeyi sağlamamakta mıdır?

Vietnam halkının gösterdiği o ne büyüklüktür! O ne vekar ve ce­sarettir! Ve onların verdiği mücadele bütün dünyaya ne büyük bir derstir!

Başkan Johnson’un. ülkesinde hergün patlamaya biraz daha elverişli bir hale gelen keskin sınıf çelişkilerini yumuşatmak için.

J')77

Amerikan halkının ihtiyaç duyduğu reformlardan birkaçını tez- gâhlamayı düşünüp düşünmediğini herhalde uzun bir süre öğre­nemeyeceğiz. «Büyük Toplum» gibi pek gösterişli bir başlık altın­da ilân edilen ıslahat (!) çoktan Vietnam lâğımına düşüp gitmiştir.bile. _ ,

Dünyadaki emperyalist güçlerin en büyüğü, böğründe şimdi ta- kir ve gerikalmış bir ülkenin açıverdiği sızan yarayı hissetmekte. Üstelik, dillere destan ekonomisi de savaşın etkileriyle gerginlikler içinde. ’ Artık, adam öldürme, bu emperyalistin tekelleri için en tatlı iş olmaktan çıkıyor. O harika Vietnam askerlerinin elinde, bütün bunlara karşılık, hiçbir zaman yeter sayıda çlmayan ve sa­vunmaya yarayan silâhları var, yalnızca bir de, vatan sevgileri, toplum sevgileri ve eşi bulunmaz cesaretleri.

Fakat emperyalizm Vietnam bataklığına saplanmış batıyor. Bundan kurtuluş yolu bulamıyor ve birden içine düştüğü bu teh­likeli durumdan şanlı şerefli çıkmanın bir yolunu arıyor um ut­suzca. Üstelik, b ir yandan kuzeylilerin önerdiği Dört Esas Nokta, b ir yandan güneylilerin önerdiği Beş Esas Nokta, kıskaç gibi yaka­lanmış emperyalizmi, bu cebelleşmeyi daha da içinden çıkılmazbir hale getirmiş.

Herşey şunu gösteriyor ki, dünya toptan yanıp tutuşmadı diye adına barış denen bu iğne üstündeki barış, şimdi yine A.B.D.’nin atıp da ne geri alabileceği ne de sineye çekebileceği bir adımla yeniden bozulma tehlikesindedir.

Burada bizim, dünyanın sömürülen halkının rolü ne olmalı? Üç k ıt’amn halkları dikkatlerini Vietnam’ın üzerine toplamış bakı­yorlar ve orada derslerini alıyorlar. Emperyalistlerin insanlığa karşı, onu savaşla korkutarak yaptıkları şantaj karşısında en akıl­lı tutum, savaştan korkmamak olmalıdır. Nerede bir cebelleşme doğarsa, orada halkların genel taktiği bütün cephelerde hiç soluk aldırmadan ve adamakıllı hücuma geçmektir.

Peki, bu pek allahlık barışın bozulmadığı ülkelerde yasayanla­rımızın görevi nedir? Her ne pahasına olursa olsun kendi kurtuluşu­muzu sağlamak.

Dünyanın genel görünüşü pek karmaşık. Yaşlı Avrupa k ıt’asının bazı ülkeleri hâlâ kurtuluş mücadelesi vermiş değiller. Öyle ülkeler ki bunlar, kapitalizmin çelişkilerini yaşamışlar, ama emperyalizmin peşine takılmakta ya da başka bir yol tutturm akta oldukça yaya kalmışlar. Önümüzdeki yıllarda bu ülkelerdeki çelişkiler ha patladı ha patlayacak bir hâle gelecektir. Ne var ki, bu ülkelerin sorunları (ve bundan ötürü de, bunların çözümleri), bizim bağımlı ve iktisaden geri kalmış halklarımızınkinden farklıdır.

IO78

Emperyalist sömürünün esas alanı, geri kalmış üç kıt’ayı, yani, Amerika, Asya ve Afrika’yı kapsamaktadır. Bu kıtalardaki her ülke­nin birtakım kendi özellikleri vardır. Bununla birlikte, her kıta da birtakım kendi belirli özellikleriyle bir bütün meydana getirir.

Bizim Amerika kıtamızda, biribirine azçok benzeyen ülkeler bu- bulunuyor ve kıtanın hemen her yerinde A.B.D.’nin tekelci kapitalizmi mutlak bir egemenlik sürdürüyor. Bütün bu ülkelerdeki kukla hükü­metler yada (en iyi ihtimalle) zayıf ama zâlim yöneticiler, patronları olan Yanki’nin buyruklarına karşı koyacak güçte değiller. A.B.D. si­yasal ve ekonomik hükümranlığının hemen hemen zirvesine ulaşmış durumda bulunuyor. Öyle ki, biraz daha ilerleyiverse bu zirveden aşağı inmeye başlayacak. Onun için, bu bölgede A.B.D.’nin politi­kasının esası, elde etmiş olduğu şeyleri elinde tutmaktır. Bu politi­kanın bugünkü eylem biçimi ise, niteliği ne olursa olsun bütün kur­tuluş hareketlerini önlemek amacıyla kaba kuvvet kullanmaktan başka birşey değildir.

«Başka bir Küba’ya daha izin vermeyeceğiz» sloganı, aslında bir misillemeden korkmaksızın (Dominik Cumhuriyetime karşı girişilen tertipler gibi ya da ondan önce Panam a’da yaptıkları katliam gibi ve Amerika kıtasının neresinde olursa olsun kurulu düzende A.B.D.’nin çıkarlarını bozacak bir değişikliğe girişildi mi, oraya Yanki ordularım yollamaya hazır olduklarını açıkça ihtar edişleri gibi) kalleşçe teca­vüzler yapma olanağını maskelemek için icat edilmiştir. Bu politika, aşağı yukarı tamamen cezasız bırakılmanın rahatlığı ve keyfi içinde yürütülmektedir. OAS (Amerika [Kıtası] Devletleri Örgütü) hiç kimsenin tutmadığı bir örgüt olmakla birlikte, bu politikaya yarayan bir maskedir. Birleşmiş Milletlerim herhangi bir etki gücüne sahip olmayışı ise, gülünç olduğu kadar trajik tir de. Şu duruma bakın ki, Amerika kıtasındaki bütün ülkelerin orduları kendi halklarını ezmek için harekete geçmeye hazır bekliyorlar. Gerçekte, meydana getiril­miş olan şey, Uluslararası bir Cürüm ve İhanet örgütüdür (bir Cürüm ve Cinayet Enternasyonalidir). Öte yandan, bu ülkelerdeki yerli bur­juvazi de emperyalizme karşı koyma gücünü (tabiî, eğer böyle brr güce hiç sahip olmuşsa) hepten yitirmiş ve onların elindeki son koz olarak kalmıştır.

Ortada yalnızca iki yol vardır: ya bir sosyalist devrim ya da bir devrim karikatürü.

Asya, birçok farklı özellikleri olan bir k ıt’a. Avrupa’nın bir sürü sömürgeci kuvvetine karşı verilmiş olan kurtuluş mücadeleleri, bu kıt’ada azçok ilerici hükümetlerin kurulmasıyla sonuçlanmış. Bunun ötesindeki gelişmeler ise, bazı hallerde, ulusal kurtuluşun temel he­

1079

deflerinin daha da derine indirilmesi, bazı hallerde ise, yeniden ge­riye emperyalizm öncesi durum lara çark edilmesiyle son bulmuş.

İktisadî açıdan bakıldıkta, A.B.D.’nin Asya’da kaybedeceği şeyler az, kazanacakları ise çoktur. K ıt’adaki değişiklikler A.B.D.’nin çıkar­larına yaramıştır. A.B.D., öteki yeni sömürgeci güçleri buradan sür­mek ve ekonomik yönden yeni eylem alanlarına sızarak buraları ele geçirmek için kâh doğrudan doğruya mücadeleye kendi girişmekte, kâh bu amaçla Japonya’yı kullanmaktadır.

Ama bu k ıt’ada ve özellikle Çin Hindi bölgesinde öyle birtakım siyasal koşullar vardır ki, bunlar, Asya’ya pek önemli bazı nitelik­ler vermekte ve A.B.D. emperyalizminin dünya çapındaki stratejisi üzerinde de önemli b ir rol oynamaktadır.

Emperyalistler Çin’in çevresini, Güney Kore’den başlayarak Ja ­ponya, Tayvan, Güney Vietnam ve Tayland’a uzanan bir şekilde çevirmiş bulunuyorlar.

Bu çift karakterli durum yani, bir yandan Çin Halk Cumhu- riyeti’nin askerî ablukaya alınması gibi önemli, stratejik bir sorun, öte yandan da Amerikan kapitalistlerinin henüz avuçlarının içine alamamış oldukları büyük pazarlara yerleşme istekleri, Asya’yı (Vi­etnam bölgesi dışında belirli bir istikrar olmasına rağmen) dünya nm patlamaya en hazır görünen yerlerinden biri kılmaktadır.

Coğrafya bakımından Asya sınırları içinde yer alan, ama kendi iç çelişkileri bulunan Orta Doğu ise habire kaynamaktadır. Emper­yalistlerin desteklediği İsrail’le, bu bölgenin ilerici ülkeleri arasında­ki soğuk savaşın nereye varacağını kimse kestiremez. Bugün yeryü­zünde patlama tehlikesi olan volkanlardan bir başkası da işte bu- dur.

Afrika, yeni sömürgecilik istilâsının henüz uzanmadığı, he­men hemen hiç dokunmamış olduğu bir bölge gibi görünüyor. Bu kıt’ada bazı değişmeler olmuş ve bunlar, yeni sömürgeci güçleri eski mutlak ayrıcalıklarından bir miktar, vazgeçmeye zorlamıştır. Ne var ki, bu gelişmeler aralıksız olarak böyle sürerse, sömürgecilik de yeni sömürgeciliğe dönüşür ve ekonomik hegemonya kurma yönünden bunun sonuçlan da ötekinin aynı olur.

A.B.D. bu bölgede hiçbir sömürgenin sahibi olarak görünme­mekte, ama bugün kendi safındaki sömürgecilerin elinde bulunan ga­nimetleri kendi eline geçirmeye çalışmaktadır. Anlaşıldığına göre, A.B.D. emperyalizminin strateji plânlan içinde Afrika, ilerisi için yedek olarak saklanmaktadır. A.B.D.’nin Afrika’ya yaptığı yatırım ­lar içinde, bugün önemli olanı, sadece Güney Afrika Birliği’ndeki- lerdir. Öte yandan, A.B.D.’nin varlığı yavaş yavaş Kongo’da, Nijer­ya’da ve emperyalistler arasında bugüne kadar bir «barış havası»

1080

içinde yürütülmüş olan kıyasıya bir rekabetin hüküm sürdüğü öbür ülkelerde hissedilmektedir.

Bugüne kadar A.B.D.’nin bu kıtada, savunacak büyüklükte çı­karları olmamıştır. Ama tabiî, tekelleri dünyanın bir tarafında ok­kalı kârlar ya da geniş ham madde kaynakları keşfetti mi, buna hakkı varmış gibi gelip oraya girebileceğini de akıldan çıkarmamak gerekir.

Bütün bu anlattıklarımızdan sonra, halkların özgürlüklerini bugün yarın kazanmaları için ne gibi olanaklar vardır, buna bakm a­mız gerekiyor.

Afrika sahnesine baktığımız zaman, Portekiz’in Gine, Mozambik ve Angola’daki sömürgelerinde mücadelenin daha şiddetli olduğu­nu, bunlardan Gine’de belirli bir başarıya ulaşıldığını, öteki ikisin­de ise başarı derecesinin farklı olduğunu görüyoruz. Kongo’da, Lu- mumba’dan yana olanlarla Çombe’nin eski suç ortakları arasındaki mücadele hâlâ sürüp gidiyor ve bugünkü durumda ibre, savaşın için için devam etmesine rağmen ülkenin büyük bir bölümünü kendi yararlarına «silâhtan arıtmış» olan Çombe ortaklarının tarafına dönüktür.

Rodezya’da, karşımızda farklı bir sorun var: İngiliz emperya­lizmi, iktidarı bir beyazlar azınlığına devretmek için gücünün yet­tiği her çareye başvurmuştur ve bugün iktidar, kanunsuz olarak, bu azınlığın elindedir. İngilizlere bakarsanız, bu uzlaşmazlık ta ­mamen gayrıresmi niteliktedir. Bu batılı devlet diplomasideki alı­şılagelmiş becerikliliği (daha doğrusu ikiyüzlülüğü) ile, lan Smith hükümetinin aldığı kararlar karşısında bir hoşnutsuzluk maskesi ta­kınmaktadır. İngiltere’nin bu kurnazca tavrı, [İngiliz] Uluslar Top­luluğunun bazı ülkelerince de paylaşılmakta, fakat, Siyah Afrika’nın (içlerinde İngiliz emperyalizminin yumuşak başlı kullarının do bu­lunduğu) büyücek bir grup ülkesinin hücumuna uğramaktadır.

Eğer siyah derili yurtseverler silâha davranıp başkaldırır ve on­ların bu hareketini komşu Afrikalı uluslar da gerçekten destekler­lerse, Rodezya’daki durum patlamaya son derece elverişli bir kıvama gelir. Ama ne var ki. bugünkü durumda, bütün bu sorunlar Birleş­miş Milletler gibi. İngiliz Uluslar Topluluğu gibi ya da OAU (Af­rika Birliği Örgütü) gibi zararsız kuruluşlarda görüşülmektedir.

Afrika’nın toplumsal vd siyasal evrimi, bizi bir kıt'a devrimi umuduna ulaştırmamaktadar.*

Bu cümle, metnin Iürkçeye aktarılmasında kullanılan iki ayrı İngilizce çeviri­de biribirlerinin tam karşıtı anlamlara gelecek biçimde verilmiştir.

V encetem os’ ta cümlenin yukarıda yazıldığı gibi olmasına k a rş ılık . Che C, t, ey ara

1031

Portekiz’e karşı yürütülen kurtuluş mücadelesinin başarıya ulaş­ması gerekiyor. Ama ne var ki, dünyadaki öteki emperyalistlerin yanında Portekiz solda sıfır kalır. Devrim için asıl önemli olan ça tışmalar, emperyalizmi bütün takım taklavatıyla zor duruma soka­cak olan çatışmalardır. Tabtı bu, Portekiz’in üç sömürgesinde kur­tuluş için, devrimlerinin daha da derine indirilmesi için bu insan­ların yürüttüğü mücadeleyi keselim demek değildir.

Güney Afrika’nın ya da Rodezya’nın siyah derili kütleleri ne za­man kendi öz devrimci mücadelelerine başlarlarsa, ya da ne za­man bir ülkenin yoksul bırakılmış halk kütleleri ıyı yaşama hakla­rını, başlarında sultasını sürdüren azınlığın elinden almak için aya­ğa kalkarlarsa, işte o zaman Afrika için yepyeni bir gün doğacak­tır. .

Bugüne kadar bu kıt’ada askeri darbeler biribirini izlemiş, subaygrupları ya biribirlerini ya da artık subay zümresinin çıkarlarına hizmet etmemeye yüz'tutan kişileri yahut da kendilerini çeşitli dala­verelerle kontrol altında tutan güçleri deviregelmişlerdir. Fakat bü­tün bunların yamsıra, hiçbir halk ayaklanması görülmüş değildir. Yalnızca Kongo’da, Lumumba’nın ardından halk hareketi niteliğin­de b ir kıpırdanma olmuş, ama bu da birkaç ay içinde sönüp gitmiş­tir,

Asya’da durumun patlamaya hazır olduğunu söylemiştik. Bura­da sürtüşme noktalan, bugün çarpışmaların devam ettiği Vietnam ve Laos’tan ibaret değildir. Durum Kamboçya için de böyledir. A.B.D. her an bu ülkeyi istilâ etmeye girişebilir. Tayland’ı, Malez­ya’yı ve gericilerin iktidara geçmesinden sonra Komünist Partisi’nin ortadan silinmesine rağmen, son sözün heniiz söylenmediği Endo- dezya’yı da bu sürtüşme noktalarına eklemeliyiz. Ve tabiî, bir de O rta Doğu var.

Lâtin Amerika’da mücadele Guatemala’da, Kolombiya’da, Ve- nezuela’da ve Bolivya'da elde silâh devam ediyor. Brezilya’da da ye­ni yeni tomurcuklanmaya başlıyor. Direniş hareketinin görünüp gö­rünüp kaybolan başka merkezleri de var. Fakat hemen hemen bu kıta’daki bütün ülkelerde, mücadele öyle bir kıvama erişm iştir ki, bunun sonunda zafere varabilmek için bu ülkeler sosyalist çizgide bir hükümet kurmaktan daha aşağısına razı olamazlar.

Bu kıtada, Brezilya'yı saymazsak, aşağı yukarı aynı dil konuşu­lur (Aslında İspanyolca konuşan herkes Brezilyalıyla anlaşabilir; çünkü bu iki dil [İspanyolca ile Portekizce] biribirine çok benzer).

Speaks’te «Yine de, Afrika’nın toplumsal ve siyasal evrimi, k ıt’a çapında bir dev­rimci durumun oluşacağını önceden kestirmemize elvermektedir» deniyor. -Der.

1082

Bu ülkelere baktığımız zaman, buralardaki sınıfların da oldukça bi- ribirine benzediğini görürüz; öyle ki, bunları, öteki kıtalarm kine gö­re, çok daha belirgin bir şekilde «Amerika kıt’ası tipi» diye tanım ­lamak kabildir. Dil, görenekler, din, aynı yabancı patrona bağlılık gibi özelliklerde ortaklık, bu sınıflan böyle bir tipte birleştirmek­tedir. Bizim Amerika kıt’amızdaki ülkelerin çoğunda sömürünün de­recesi ve biçimi, sömürenler bakımından da sömürülenler bakı­mından da aynıdır. İşte bu ortamda, başkaldırmalar da gitgide art­makta, gelişmektedir.

Burada kendi kendimize şunu sormalıyız: Bu başkaldırma nasıl serpilip gelişecek Ne çeşitten bir başkaldırma olacak bu?

Uzunca bir süredir, benzer özellikler taşımasından ötürü, bizim Amerika k ıt’amızdaki mücadelelerin rayına girip k ıt’a çapında bo­yutlara ulaşıvereceğini söylüyoruz. Bu gerçekleşecektir ve bu kıt’a insanlık için, insanlığın kurtuluşu için verilecek birçok büyük sa­vaşlara sahne olacaktır.

Bugün sürüp giden mücadeleler, böyle kıt'a çapında bir müca­delenin sadece birer perdesi sayılır. Ama bu mücadeleler, bizim Ame­rika k ıt’amızm tarihine insanlığın gerçek kurtuluşu uğruna yapılan savaşın bu son aşamasında paylarına düşen kanı dökerek şehit ol­muş kahramanların adlarıyla dolu olarak geçecektir. Guatemala’nın, Kolombiya’nın, Venezuela’nın. Peru’nun devrimci hareketlerinde büyük ün kazanmış olanların: Comandante Turcios Lima'nın, Padre Camilo Törres’in, Comandante Fabricio Ojeda’nın, Comandante Lo- baton ile Luis de la Puente Uceda’m n adları var bunların arasında.

Öte yandan, halkın seferber olmaya girişmesi de yeni önderler yaratıyor: bayrağı Guatemala’da César Montes ve Yon Sosa, Kolom­biya’da Fabio Vázquez ve Marulanda, Venezuela’da, batı yakasında Douglas Bravo ve El Bachiller tarafından Américo Martin dalgalan­dırıyorlar.

Bu ülkelerde de, Bolivya’da olduğu gibi Amerika’mızın öteki ülkelerinde de yeni yeni başkaldırmalar olacak ve bunlar, çağdaş dev­rimciliğin bütün zorluklarına katlanılarak gitgide geliştirilecektir. Şüphe yok ki. bazılarımız kendi hatamızın kurbanı olup gideceğiz, bazılarımız yaklaşmakta olan çetin savaşta öleceğiz, ama devrimci mücadelenin ateşi yeni yeni savaşçılar, yeni yeni önderler doğura­cak. Savaşın getirdiği bir eyleme ayıklama düzeni içinde, halk kendi savaşçılarını, kendi önderlerini yaratacak. Ve Yanki’lerin baskı re­jiminin ajanlarının sayısı da bir yandan artacak.

Bugün silâhlı mücadelenin gelişmekte olduğu bütün ülkelerde, Yanki’lerin gönderdiği askeri danışmanlar var. Peru’da, Yanki’lerin talim ettirip akıl hocalığını yaptıkları ordunun, bu ülkelerdeki dev-

ms

rimcileri yenilgiye uğrattığını görüyoruz. Fakat, eğer gerilla kur­mayları eylemlerini yeterli ölçüde bir siyasal ve askerî ustalıkla yü­rütürlerse, gerçekten yenilmez hale gelirler ve Yanki’leri oralara yeni yeni takviyeler göndermek zorunda bırakırlar. Şimdi Peru’da, henüz tanınmayan bazı yeni kimseler, sıkı bir şekilde yeniden ge­rilla mücadelesini örgütlüyorlar.

Böyle giderse, A.B.D., silâhlı küçük çeteleri bastırmaya yeten eski silâhların yerine, artık modern silâhlar vermeye başlayacak, askerî danışmanlarının yerine, savaşmak için askerlerini gönderecek ve bu gelişmenin sonunda öyle bir an gelecek ki, Yanki’ler, fena halde yüklenen gerillalar karşısında kukla oıdysunu dayandırama- yan bir hükümetin durumunu birazcık olsun düzeltebilmek için çok sayıda asker göndermek zorunda kalacaklar.

İşte bu. Vietnam yolunun çizgisidir. Bu, halkların izlemesi ge­reken, bu, bizim Amerika kıt’amızın izlemesi gereken yolun çizgisi­dir. Bunun bir yararı da, Yanki emperyalizminin baskı güçlerini daha güç durum a sokmak ve devrimin zaferini çabuklaştırmak üze­re. her ülkedeki silâhlı grupların, aralarında eşgüdümü sağlayacak komiteler kurmasındadır.

Amerika, özgürlük uğruna verilen son siyasal mücadelelerde unutulmuş olan, ama şimdi kendini Üç K ıt’a Konferansı’nda, halk­larına öncülük eden Küba Devrimi’nin sesiyle duyuran bu kıt’a, bu­gün çok önemli bir görevi yüklenme durumundadır: dünyada ikinci ya da Üçüncü bir Vietnam yaratmak, ya da dünyanın İkinci ve Üçüncü Vietnam'ı olmak.

Şunu hatırlamalıyız: emperyalizm dünya çapında bir sistemdir, kapitalizmin son aşamasıdır. Ve dünya çapında bir cebelleşmeyle yenilmelidir. Bu mücadelenin stratejisinde hedef, emperyalizmin yı­kılması olmalıdır.

Burada bizim payımıza düşen, bizim, dünyanıp sömürülenleri­nin ve geri kalmışlarının sorumluluğu altında olan şey, emperyaliz­min temellerini ortadan kaldırmaktır. Sermaye, hammaddeler, tek­nisyenler, ucuz işgücü hep bizim ezilen halklarımızdan alınıp götü­rülüyor ve ülkelerimize bunun karşılığında, yeni yeni sermayeler, başımızdaki sultanın devamı için çeşit çeşit silâhlar ve mallar gön­deriliyor. Bizi, böyleee mutlak bir bağımlılık altında tutuyorlar.

Stratejimizdeki hedefin temel unsuru, bütün halkların gerçek kurtuluşudur. Öyle b ir kurtuluş ki, çoğu yerlerde buna silâhlı mü­cadele ile erişilecek ve bizim Amerika k ıt’amızda bu, hemen hiç ba­şarısızlığa uğramadan sosyalist bir devrime dönüşecektir.

Emperyalizmin yıkılmasını önerirken, onun başım da tanımak gerekir Bu baş, A.B D.’nden başkası değildir.

¡084

Genellikle, taktik amaçlarla ilgili bir görevimiz, düşmanı kendi alışık olduğu çevresinin dışına çekmek, onu, kendi alışkanlıklarının gerçeklerle taban tabana zıt olduğu yerlerde çarpışmak zorunda bı­rakmaktır. Karşımızdaki düşmanı küçük görmemeliyiz. A.B.D. aske­rinin teknik olanakları büyüktür ve onu öyle devâsâ silâhlar ve araçlar desteklemektedir ki. bütün bunlar, bu askeri bir dehşet ha­line getirmektedir. A.B.D. askerinde bulunmayan şey, onu harekete getirecek bir ideolojik güçtür. Bu güç ise, en yüksek derecede, bu­gün onun en amansız düşmanı olan Vietnam askerlerinde vardır. A.B.D. ordusu karşısında, ancak onun moralini kırarak zafere ulaşa­biliriz. Bu da, onu üstüste yenilgiye uğratarak, onu sıkıntıdan sıkın­tıya sokarak yapılabilir.

Ne var ki, kısaca açıklamasını yaptığımız, zafere giden bu yol, halkların katlanacağı büyük fedakârlıklarla doludur. Bunlar öyle fedakârlıklardır ki, açıkça söyleyelim, bunların bugünden tezi yok başlaması gerekir. Hiç şüphemiz olmasın, bunların sıkıntısı, savaş­maktan hep çekinir ve kendi işimizi başkalarının görmesini bekler­sek katlanmak zorunda kalacağımız fedakârlıklara göre çok daha az olacaktır.

Şüphesiz, kendini kurtarm aya en son girişecek ülkenin, bunu, silâhlı bir mücadeleye kalkışmaksızın ve emperyalistlere karşı ve­rilen uzun ve azap dolu bir savaşın acılarına katlanmaksızm becer­mesi kabil olabilir. Ama. bir çatışma dünyaya boydan boya yayıldı­ğı zaman da. ne bu mücadeleden ne de bunun etkilerinden kaçın­mak olanağı vardır. Bu çapta bir mücadelenin acıları o zaman aynı da olabilir, daha fazla da. Gelecekte ne olacağını önceden söyleye­meyiz; fakat hiçbir zaman da, b ir yandan özgürlük özlemiyle yanıp tutuş; ama öte yandan bu özgürlüğün mücadelesine girişmeyi red­dedip, zaferi dilenci gibi kırıntılara avuç açarak bekleyen türden bozguncu bir önderlik yap. bunu asla kabul edemeyiz.

Hiçbir şeye yaramayan fedakârlıklardan kaçınmak kesinlikle şarttır. Onun için, bağımlı bir Lâtin Amerika’nın kendini barışçı yollardan kurtarabilmesi için gerçek olanaklar var mı yok mu, bu­nu aydınlığa kavuşturmak son derece önemlidir. Bizim için bu soru­nun cevabı son derece açıktır: şu an, mücadeleyi başlatmak için en uygun an olabilir, olmayabilir. Fakat, özgürlüğün çarpışmaksızın ka­zanılabileceği gibi bir yanılgıyı içimizde hep besleyemeyiz; buna hakkımız da yoktur.

Ve yapılacak bu savaşlar, ne öyle göz yaşartıcı bombalara kar­şı yapılan sokak çarpışmalarından, ne kimseyi incitmeyen genel grevlerden, ne de gözü dönmüş bir halkın kendisini ezen bir azın­lığı bütün baskı örgütüyle birlikte iki üç gün içinde alaşağı ediver-

■ 10&5

meşinden ibarettir. Uzun, azap verici bir mücadeledir söz konusu olan. Bu mücadelenin cephesi gerektiğinde gerillaların gizlendiği kö­şe bucak olabilir, kentler olabilir, savaşçıların evleri olabilir (öyle ki, baskı güçleri, savaşçı aileleri arasından masum kurbanlar avlama­ya da kalkışabilirler), kıydıkları köylü halkın bağrı olabilir, düşman bombalarıyla yıkılan köyler, kasabalar olabilir.

Karşımızdakiler bizi Üu mücadeleye itiyorlar. Başka yol yok: buna hazırlanmalı ve buna girişmeye karar vermeliyiz.

Başlangıç kolay değil, son derece zor olacaktır. Azınlıklar sultası, elinde ne kadar baskı aracı varsa, gücü hangi zulüm ve demagoji olanaklarına yetiyorsa, bunların topunu birden kendi amaçları için kullanacaktır. İlk anlarda görevimiz, yalnızca sağ kalabilmektir. Da­ha sonra, yıllardan beri bize örnek olan birşeyi, yani, kelimenin Vi­etnam’da yer etmiş anlamıyla, silâhıyla propaganda yapan gerilla örneğini uygulayabilmeliyiz. Bu, mermilerin propaganda amacıyla kullanıldığı, yani, sonunda yenmek de yenilmek de olsa düşmana karşı mutlaka sürdürülmesi gereken bir savaştır. Bu, herşeyden yok­sun bırakılmış halk kütlelerinin dilinde yer edecek, onlara gerilla­nın yenilmezliğini gösterecek büyük bir ders olacaktır. Ulusal bilin­ci pekiştirmek, daha da şiddetli baskılara göğüs germek, daha da çetin görevlere hazırlanmak bu sayede gerçekleşecektir. Bu müca­delede bir faktör de nefrettir. Düşman için en ufak bir hoşgörü bes­lemeyerek ondan nefret etmek, insanı, insan oluşunun koyduğu sı­nırlamaların ötesine götürür ve etkili, şiddetçi, soğukkanlı ve ya­man bir öldürme makinası haline sokar. Askerlerimiz böyle olmalı­dır. Nefret etmeyi bilmeyen bir halk zâlim bir düşmanı altedemez.

Düşman savaşı nerelerde yürütüyorsa biz de oralarda yürütme- liyiz: gerekirse evinde, gerekirse eğlendiği yerlerde. Ve böylece sa­vaşı bir topyekûn savaş haline getirmeliyiz. Düşmanı bir an bile ra­hat bırakmamalıyız. Kışlasının dışına çıktığı zaman, hattâ içindey­ken bile rahat edebileceği tek dakikası olmamalı. Nerede bulunabi­lecekse oraya hemen hücum etmeliyiz. Gittiği her yerde kendini kö­şeye kıstırılmış bir hayvan gibi hissetmeli. Böylece morali bozul­maya başlayacaktır. Bunun üzerine daha da hayvanca davranmaya kalkışabilir. Ama artık onda çökme alâmetleri belirmeye bağla­mıştır.

Ve haydi, enternasyonal proleter ordularıyla gerçek proleter en­ternasyonalizmini geliştirelim. Altında çarpıştığımız bayrak bütün insanlığı kurtarm ak gibi kutsal bir amaç olsun. Böylelikle, (bugün­kü silâhlı mücadelenin sahnelerinden sadece birkaçı olan) Vietnam’ ın, Venezuela’nın, Guatemala’nın, Laos’un, Gine’nin, Kolombiya’nın, Bolivya’nın, Brezilya’nın renkleri altında can vermek, bir Amerika­

1086

lı, b ir Asyalı, bir Afrikalı ve hattâ bir Avrupalı için aynı derecede şerefli, aynı' derecede arzulanır birşey olacaktır.

İnsanın, bayrağı altında doğmadığı bir toprak için döktüğü her damla kan, geride kalan bir başkası için, daha sonra ona kendi yur­dunun kurtuluş mücadelesinde yararlı olacak pek değerli bir ders­tir. Ve dünya yüzünde özgürlüğüne kavuşan her bir halk, insanların ke.ndi yurtlarının kurtuluş savaşları içinde yeni bir aşama kazanma­ları demektir.

Artık aramızdaki görüş farklarını gidermemizin ve herşeyimiz- le bu mücadelenin hizmetine koşmamızın zamanı gelmiştir.

Hep biliyoruz, büyük görüş ayrılıkları özgürlük için savaşan dünya yı çalkandırıp duruyor. Kimse saklayamaz bunu. Şunu da biliyoruz ki, bu ayrılıklar, karşılıklı konuşma ve uzlaşmayı tamamen olanaksız değilse de son derece güç kılacak derecede şiddetlenmiş ve keskin­leşmiş bulunuyor. Aralarında böylesine ayrılık bulunan düşman ta ­raflar arasında bir dilbirliği sağlamanın yolunu yordamını araştır­mak ise gereksiz bir iş. Düşmansa, karşımıza dikilmiş durmaktadır. Hergün yeni bir darbe indirmekte ve bizi yeni yeni darbelerle teh ­dit etmektedir. Bu darbeler bizi bugün ya da yarın, o da olmazsa öbürgün biribirimizle birleşmeye götürecektir. Kim bunu önce an­lar ve gerekli olan bu birlik için hazırlanırsa, o ileride halkların şük­ranını kazanacaktır.

Dünyadaki karşıt amaçların nasıl uzlaşmaz bir tavırla ve karşı tarafa kin saçarak savunulduğunu düşünürsek, dünyanın yoksun bırakılmışları olan bizler, bazan bu taraflardan birinin ya da öteki­nin söylediklerini ya da daha çok bunlardan birinin söylediklerini doğru bulsak da, bu uzlaşmazlıklarda şu ya dia bu şekilde taraf tu ­tamayız. Mücadelenin bu anında, aradaki bu farklılıklardan söz aç­mak bir zaaf olabilir. Ama içinde bulunduğumuz şu durumda, bu farklılıkları sözle gidermeyi ummak da bir ham hayal olur. İleride hangi cephenin silineceğini hangisinin kalacağını tarih belirleyecek­tir.

Bizim mücadeleli dünyamızda taktikler, yani, sınırlı hedeflere varmak için gerekli olan eylem yöntemleri konusundaki her uyuş­mazlık, başkalarının bu yoldaki görüşlerine gerekli saygı gösterile­rek gözden geçirilmelidir. Stratejimizin büyük hedefi olan emperya­lizmin silâhlı mücadeleyle ortadan tamamen kaldırılması konusuna gelince, bunda hiçbir ödün vermemeliyiz.

Zafer için umutlarımızın nerelerde toplandığını bir özetleyelim: emperyalizmin en sağlam mevziinin (yani, A.B.D.’nin yürüttüğü em­peryalist sultanın) ortadan kaldırılarak tamamen yıkılması gereki­yor. Bu yolda başvurulacak taktik ise, halkların teker teker ya da

1087

grup grup giderek özgürlüğüne kavuşması, bunun da, düşmanı ken di alışık olduğu çevrenin dışında çetin bir mücadeleye çekerek ve destek gördüğü üsleri, yani, ona bağımlı topraklan silâhsızlandım rak yapılmasıdır.

Önümüzde uzun bir savaş olacak demektir bu. Ve, bir daha tekrarlayalım, bu acılarla dolu bir savaştır. Buna başlarken kimse ne kendini aldatsın ve ne de bunun kendi halkı için doğuracağı so nuçlardan ürkerek bu savaşı başlatmakta çekingenlik göstersin. Bu savaş, zafere ulaşmak için hemen neredeyse tek umudumuzdur. Şu anın ihtiyacıdır bu, bundan kaçmamayız. Vietnam, bitmez tüken­mez kahramanlık dersiyle, sonunda zafere ulaşmak için hergün ya- pageldiği o trajik ölüm kalım dersiyle bize bunu öğretiyor.

Orada emperyalistlerin askerleri, A.B.D. lilerin sahip olmakla pek öğündükleri bir yaşama standardına alışık kimselere sıkıntı ve­recek olan şeylere katlanmak zorundadır: düşman toprağında yürü­düğünü hissetmeksizin adım bile atamamanın verdiği bir güvensiz­lik içinde, kendilerine dıüşman bir ülkedeler. O müstahkem ordugâh­larından dışarıya burnunu uzatmaya kim cüret ederse başına ölüm yağıyor. Bütün yerli halk bitmez tükenmez bir düşmanlık besliyor onlara. Bütün bunlar. AB.D.’nin kendi iç sorunlarına da yansıyacak, canlılığa rağmen emperyalist güçlerin hafife aldığı bir etkenin yeni­den su yüzüne çıkmasını sağlayacaktır: bu, emperyalizmin kendi alanı içindeki sınıf mücadelesidir.

Dağarcıklarında ölüm ve akıl almaz trajediler, hergünü kahra­manlık destanları dolu ve emperyalizme habire vurarak, onu, bütün dünya halklarının gitgide artan nefreti böyle şamar gibi indikçe kuvvetlerini dağıtmak zorunda bırakan ikinci üçüncü ve daha nice Vietnam’lar yeryüzünde yeşerirse, gelecek günler öylesine yakın, öylesine ışıl ışıl olacaktır.

Hepimiz birleşebilsek de yumruklarımızı daha güçlü ve bükül­mez kılabilsek, savaşan halklara ettiğimiz bütün yardım lar böyle­likle daha da bir etkili olabilse, o zaman, gelecek günler ne kadar güzel ne kadar yakın olur!

Eğer, dünya haritasında küçücük bir nokta gibi görünen bizler, görevimizi yapar ve bu mücadele için ne kadar küçük de olsa vere­bileceğimiz herşeyi, canımızı, adağımızı buna helâl edıersek ve eğer bir gün son nefesimizi, kendi kanımızda boğulmuş son nefesimizi kendi toprağımızda değil başka bir toprakta —ama yok, kendimizin sayılacak bir toprakta— vermeyi göze alırsak, şurası biline ki, biz ne yaptığımızı enine boyuna hesaplamışızdır ve kendimizi, sadece büyük proletarya ordusunun erleri saymakla kalmıyor, Küba Dev- rim i’nden ve onun büyük önderinden de. dünyanın bu parçasında

1088

Küba nın tutumundan çıkan şu dersi öğrenmekle öğünç duyuyoruz- «İnsanlığın kaderi tehlikede olduğu zaman, bir insanın ya da bir halkın tehlikede olmasının ya da fedakarlık yapmasının ne önemi var?» .

Bizim her eylemimiz emperyalizme karşı bir savaş çağrısı ve halkları, insanlığın büyük düşmanı Amerika Birleşik Devletleri’ne karşı birleşmeye çağıran bir savaş türküsüdür.

Savaş çağrımız, onu duyacak tek bir kulağa erişecekse ve baş­ka bir el bizim silâhımızı kaldırıp omuzlayacaksa ve başka insanlar da cenazemizin matem marşına makinalı tüfeklerinin tıkırtılarıyla ve yeni yeni savaş ve zafer çağrılarıyla katılacaklarsa, buyursun ölüm, istediği yerde ansızın çıksın karşımıza.

B İB L İY O G R A FY A

Che'nin Yazılarını Toplayan Başlıca K itaplar

O bıas 1957-67, iki cilt (Havana, 1970)Oeuvres, 4 cilt (Paris, 1968)C he Guevara at Punta del Este (New York, 1961) %El Socialism o y el hombre en Cuba (Havana, 1965).

İn gilizcesi: Socialism and M an in Cuba (London, 1968)Türkçesi : çev. Can Yücel, Küba'da Sosyalizm ve İnsan (İstanbul; Payel Yay.,

1967) . .A Common A spiration: T he Overthrow o f Imperialism unites Cuba with A frica and

A sia [Cezayir'de 1965 Şubat ayında yaptığı konuşma] (Havana, 1965)Escritos econom icos (Cordoba, 1969)Reminiscences o f the Cuban Revolutionary War (New York, 1968)

T ürk çesi: çev. Seçkin Çağan, Savaş Anıları (İstanbul: Ant Yay., 1968)Che Guevara on G uerilla Warfare (New York, 1967)

T ürkçesi: çev. Can Yücel, Ccrilia Harbi (İstanbul: Payel \ ay., 1967)[Kitabın ilk yansı Mao'nundur.]

The Diary of Che G uevara [B olivia: Nov. 7ıh 1966 - Oct. 7th 1967] F idel Castro’nun önsözüyle (New York, 1968)Türkçesi: çev. H üseyin Güneş, Gerilla Günlüğü (İstanbul; Ant Yay., 1968)

(der.) R.E. Bonarıchea ve N .P. Values, Selected Works (Camb., Mass., 1969)(der.) G . Lavan, Che Guevara Speaks - Selected Speeches and W ritings (New York :

M erit Pub., 1967)(der.) J. Gerassi, Vcncerem os! The Speeches and W ritings of Clıe Guevara (London:

Panther Bks.. 1969) çev. Şiar Yalçın, Siyasal Yazılar (Ankara: Ekim Yay., 1969)(der.) i . M ailin, Che Guevara on Revolution (M iami, 1969)çev. Günay Cem, İk i... Ü ç ... daha fazla Vietnam (İstanbul: Yar Yay., 1976)

[Kitabın ikinci yarısında, C he’nin «Partizan Savaşı - Bir Yöntem » yazısı vardır.]

Che Üstüne K aynaklar

Türkçe

F . Castro (çev. Süleyman Başar), Sosyalist Devrim (İstanbu l: H abora Yay., 1969) R. Debray (çev. R. Güngör), Devrim de Devrim (İstanbul: Toplum Y ay., 1967)R. Debray (çev. Zehra Fuat, C he’nin Gerillası (Ankara: Bilgi Yay., 1975)H .M . En/enberber (çev. Sezer Duru), H avana Duruşması (İstanbul; Ant Yay., 1970) L- Hhıberman ve P.M. Sweezy (çev. Ömer Ural), Sosyalist Küba (Ankara: Ekim

Yay., 1969)L. Lockwood vc E R, Aliem ann (çev. Nedim Sel), F idel Castro Konuşuyor (İstanbul:

Habora Yay.,, 1967)

1090

C .W . M il ls (ç e v . İ n c i v c D o ğ a n Ö z g ü d e n ) , D in le Y a n k e e ( I s t a n b u l : A n t Y a y . , 1 9 6 9 ) R . R o jo (ç e v . S e ç k in Ç a ğ a n ) , A r k a d a ş ım C h e G u e v a r a ( I s t a n b u l : P a y e l Y a y ., 196 8 ) (ç e v . Ş a h in A lp a y ) , J .P . S a r t r e K ü b a ’y ı A n la t ıy o r ( A n k a r a : A n a d o lu Y a y ., 1 968 )

Yabancı Dillerde

Vega Mercier, Technique du contre-état, les guérillas en A m érique du Sud (Paris,1 9 6 8 )

P . P a r e t v e J .W . S h y . Guérillas in the 1960's ( N e w Y o r k , 1 9 6 2 )

Sosyalist Düşünüşün Tarihsel GelişimiSosyalizm . Türk fikir yaşantısına g ireli, hayli zengin ve çeşitli

bir yay ın alanı bulm akla beraber, çev ir ilerin çabuk ve gen ellik le sistem siz yap ılm ış olm ası, ya da açıkça yan tutm ası, 20. yü zy ıla e g e ­men bu düşüncenin bütün çeşitleri ve yan larıy la k avran ılm asın ı olanak dışı bırakıvordu. O ysa, başlangıcından bugüne, sosyalist dü­şüncenin . bazan birbirin i d estek leyen ya da tam am layan, bazan birbirine ters ve karşıt düşen çeşitli kuram cılarca çeşitli zam an­larda ve çeşitli b içim lerde savunulduğu b ilinm ektedir. ^

M ete T unçay’ın d ikkatli yönetim inde hazırlanan ve bütünü ik i cilt oluşturan Sosyalist Siyasal Düşünüş Tarihi’ adlı bu eser, işte bu boşluğu doldurm ak am acıyle tasarlanm ış, başlangıçtan başlayarak günüm üze kadar sosyalist düşünceye katkıda bulunm uş bütün ku ­ram cıları ve ey lem adam larını yaşantılar, ve eserler iy le ele alarak bir araya toplam ıştır. S osyalizm düşüncesin in tarih içindeki g e liş i­m ini ünlü sosyalistlerin eserlerinden aktarılm ış önem li parçalarla incelem ek olanağını sağlayan bu eserin, eşsiz bir başvurm a kitabıolacağından hiç kuşkum uz yoktur.

B üyük sosya listlerin sosya list hareket içindeki yerlerin i doğru saptam ak kadar, bu hareket içinde hangi düşüncenin nerede yer aldığını öğrenebilm ek için de ‘Sosyalist Siyasal Düşünüş Tarihi’ başlıca yardım cınız olacaktır.

I. Cilt

SAINT-SIMON sina akşinf OWEN metetunçayf FOURIER mehmetdevrim f BLANQUI mehmetdevrim,LOUIS BLANC a.taner kışlalı^MARKS-ENGELS cem eroğul,PROUDHON alparslanışıklıf LASALLE fazıl sağlam* BAKUNIN mete tunçay*ÇERNİŞEVSKİ ergin günçe* PLEKHANOV mete tunçay*BERNSTEIN fazıl sağlam* JAURES cem eroğul * SOREL sina aksin*S.WEB emre kongar*TRO ÇKÎ metetunçay^

BİLGİ BASIMEVİ - ANKARA60 L İ RA

J S

OS

YA

LİS

T

SİY

AS

AL

DÜ

ŞÜN

ÜŞ

TA

RİH

İ ® sosyalist

siyasal düşünüştarihi

K A U T S K Y A h met EvrimL E I M İ M A rif GelenM A R T O V Ali Korucu L U X E M B U R G Nuri Colakoğlu S T A L İ I M Veli Korucu P R E O B R A J E I V S K İ BilsayKuruc B U K H A R İ N Natali Uluhan ,□ İ M İ T R O V A l iÖ z e r ^B L U M ÖzerOzankaya CL U K A C Z Nusret Hızır 7G R A M S C H I Pars Esin ^R D Y Ünsal Oskaym a o Ömer M adra SK A R D E L J Baskın Oran AC R Q S L A N D Ergun Özbudun C H E M ete Tuncay