Page 29 - Fen Lisesi Kimya 9 | 4. Ünite

MADDENİN HÂLLERİ

■ Plazmalarda madde tanecikleri bulundukları kapta bulut şeklinde küme-
lenir. Gaz hâlinde ise madde tanecikleri bulunduğu kabın tamamını ho-
mojen şekilde kaplar.
■ Plazmaların yapılarında çok fazla yüklü serbest parçacıklar olduğundan
ısı ve elektriği metallerden daha çok iletir.
■ Kimyasal tepkimeler plazma ortamında çok hızlı gerçekleşir.

Plazmalar doğal ya da yapay yollarla oluşabilir. Doğal yollarla kendili-
ğinden oluşan plazmalara doğal plazmalar denir. İnsan etkisiyle oluşan
plazmalara yapay plazmalar denir. Doğal ve yapay plazmalar sıcak ve
soğuk ortamlarda gerçekleşebilir. Maddelerin gaz hâllerinin ısıtılmasıyla
sıcak plazma, maddenin içinden ışık geçirilerek oluşan plazmalara ise
soğuk plazma denir. Yıldız, bulutsu (nebula), yıldırım, alev ve neon tüple-
rinin içi plazma ortamlarıdır. Evrendeki tüm yıldızlar, Güneş (Resim 4.22)
gibi çok yüksek sıcaklıkta plazma ortamı oluşturur. Yüksek sıcaklık etki-
siyle Güneş'teki helyum ve döteryum atomları iyonlaşarak elektronların-
dan ayrılır. Yıldız ve yıldızlar arası ortamı dolduran gaz ve toz bulutlarının
oluşturduğu bulutsular sıcak plazma ile oluşan doğal plazmalardır.
Yıldırım, bulutlarla yer arasında şiddetli elektrik boşalması ile oluşur. Resim 4.22: Güneş
Bu elektrik boşalması sonucunda çok yüksek voltajlarda elektrik akımı
oluşur. Bu yüksek gerilim havadaki gazları iyonlaştırarak serbest elekt-
ronlar ve radikaller oluşturur. Yıldırımlar doğal yollarla oluşan soğuk plaz-
madır (Resim 4.23).

Resim 4.23: Yıldırım

Neon tüplerinde neon, argon gibi soy gazlar kullanılır (Resim 4.24).
Bir tüpün içerisine düşük basınçta yüksek voltaj uygulanırsa tüp içeri-
sindeki neon gazı iyonlaşarak serbest elektron ve gaz iyonları oluşturur.
Neon tüpleri yapay yollarla oluşan soğuk plazmadır. Alevler günlük ha-
yatta karşılaşılan en yaygın sıcak ve doğal plazma örneğidir. Maddelerin
yanması sonucunda oluşan alev çok sıcak gaz ortamıdır. Alevdeki sıcak
ortam, maddelerin yanması sonucu oluşan gazları ve havayı iyonlaştıra-
rak plazma oluşturur.

Bilişim teknolojilerinden yararlanarak (animasyon, simülasyon, vi- Resim 4.24: Neon Tüpü
deo vb.) maddenin plazma hâlinin tanıtımını yapınız. İlgili görsellere
Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Bilişim Ağı (eba.gov.tr) adresinden ula-
şılabilir.

169